Arts Universe and Philology

Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.

Πέμπτη 4 Οκτωβρίου 2012

«Πρόγευμα στη χλόη»: Η απαρχή της μοντέρνας ζωγραφικής. "The Luncheon on the Grass": The Beginning of Modern Painting

Édouard Manet, Πρόγευμα στη Χλόη (Le déjeuner sur l'herbe, The Luncheon on the Grass), 1863. Λάδι σε καμβά, 208 × 265.5 cm, Musée d'Orsay, Paris. Η έκθεση του «Le Déjeuner sur l’Herbe» του Édouard Manet στο  Salon des Réfusés του Παρισιού το 1863 θεωρείται ως η αρχή της μοντέρνας τέχνης. Αν και το στυλ και οι ιδέες στον συγκεκριμένο πίνακα είχαν ήδη γίνει γνωστές τα προηγούμενα χρόνια – σε έργα των Jacques-Louis David, Gustave Courbet και J.M.W. Turner – το έργο του Manet σηματοδότησε την απαρχή μιας νέας εποχής. Αυτό οφείλεται στο ότι αμφισβήτησε δύο κυρίαρχες τάσεις στην παράδοση της ζωγραφικής: το ότι η τέχνη πρέπει να απεικονίζει «ευγενή» θέματα και ιστορικές φιγούρες, καθώς και ότι οι σκηνές πρέπει να απεικονίζονται σύμφωνα με την παραδοσιακή προοπτική (δηλαδή να φαίνονται τρισδιάστατες).

Υπάρχει άραγε ένα έργο που να το θεωρήσουμε ως κλειδί για να ανοίξει η θύρα προς τη σύγχρονη εποχή στη ζωγραφική; Βεβαίως! Και δεν είναι άλλο από “Το Πρόγευμα στη Χλόη” του Εδουάρδου Μανέ. Ο ζωγράφος – σκάνδαλο που καταφέρνει να ανατινάξει όλη την ηθικολογία των αστών του Παρισιού και να βγάλει στην επιφάνεια σύμπασα την αλήθεια που ο συντηρητισμός του καθενός μας συγκαλύπτει και δεν δημοσιοποιεί. Στο περίφημο Salon des Refuses, το 1863, η συμμετοχή που ξεχώρισε και προκάλεσε τις περισσότερες και εντονότερες συζητήσεις, καθώς φαινόταν να αντιστρατεύεται και να προκαλεί όλες τις συμβάσεις στις οποίες είχε συνηθίσει ο «εκπαιδευμένος θεατής» της εποχής, ήταν εκείνη του Édouard Manet (1832-1883), με κεντρικό έργο Το πρόγευμα στη χλόη. Ποζάρουν στη θερινή ύπαιθρο η γυναίκα του Μανέτ γυμνή εντελώς, ανάμεσα σε δύο καλοντυμένους δανδήδες, τον αδελφό του καλλιτέχνη και τον μελλοντικό του κουνιάδο, ενώ ένα ακόμη μοντέλο, η μούσα του, παίρνει στο φόντο ημίγυμνη το λουτρό της. Οι νεαροί συζητούν αμέριμνοι, ατάραχοι, αδιάφοροι, ενόσω η αδαμιαία περιβολή της κεντρικής φιγούρας μας κοιτάζει κατάματα, σοκάροντας το σύμπαν!  


«Le Concert champêtre» του Giorgione (το οποίο πλέον αποδίδεται στον Titian), vers 1509.

Στο έργο του ο Manet επηρεάστηκε από δυο άλλα κλασσικά αναγεννησιακά έργα - το «Le Concert champêtre» του Giorgione (το οποίο πλέον αποδίδεται στον Titian) και την «Κρίση του Πάρι» του Raphael. Συνθέτοντας στοιχεία από αυτά τα δύο έργα, δημιούργησε μια σύγχρονη σκηνή, όπου δυο άνδρες (πιθανότατα φοιτητές) κάθονται σε ένα πάρκο με δυο γυναίκες. 

H «Κρίση του Πάρι» από τον Raphael, ca. 1510–20.

Στα αναγεννησιακά έργα αυτές οι γυναίκες είναι θεότητες και νύμφες, αλλά εδώ δεν εξιδανικεύονται, ενώ η μια γυναίκα που κάθεται ανάμεσα στους δυο άνδρες είναι γυμνή. Η σκηνή αυτή σίγουρα θα προκαλούσε στη Γαλλία της εποχής του Manet, αφού η στάση της γυμνής γυναίκας ανάμεσα στου δυο ντυμένους άνδρες παραπέμπει στον ερωτισμό και το σεξ. Εκείνη την εποχή, τα πάρκα του Παρισιού ήταν ευρέως γνωστά για την πορνεία, η οποία ήταν διαδεδομένη σε όλη τη Γαλλία και τα κοινωνικά στρώματα.

Κανένα απολύτως πρόσχημα δεν κινητοποιούνταν, για να δικαιολογήσει μια σύνθεση με ακαθόριστο θέμα και αποτέλεσμα, που κάθε άλλο παρά τελειοποιημένο εμφανιζόταν. Το έργο, που δεν είχε υποστεί το τελικό φινίρισμα, έμοιαζε αφενός ανολοκλήρωτο, ένα προσχέδιο που δεν άξιζε να παρουσιαστεί για την ώρα ενώπιον του κοινού, και αφετέρου προκαλούσε τις ηθικές αξίες των θεατών, εμφανίζοντας στο πρώτο πλάνο ένα γυναικείο γυμνό, χωρίς μυθολογικές ή αλληγορικές προεκτάσεις. Ο Εντουάρ Μανέ γεννήθηκε το 1832 στο Παρίσι και μεγάλωσε μέσα σε ένα μεγαλοαστικό οικογενειακό περιβάλλον. Φοιτά με κάκιστες επιδόσεις στο κολλέγιο Rollin, ενώ αποτυγχάνει και στη Ναυτική Ακαδημία, παρόλα αυτά όμως μπαρκάρει για τη Βραζιλία. Στα 17 του γυρίζει στη Γαλλία  κι αφοσιώνεται στη ζωγραφική, για να γίνει μέσα σε ελάχιστο διάστημα η πανευρωπαϊκή μορφή που θα οδηγήσει ευχάριστα, όσο και αμφιλεγόμενα, τη ζωγραφική από το Ρεαλισμό στο φλογερό Ιμπρεσιονισμό. Μετά από μερικά χρόνια κατά τα οποία ο Μανέ εξακολουθεί να αντιγράφει κλασικά έργα, αποφασίζει να εκθέσει για πρώτη φορά δημόσια έργο του, αλλά η ακαδημία τον απορρίπτει. 


Ο Μανέ λατρεύει τον ισπανό Βελάσκεθ που θεωρούσε ως τον σημαντικότερο ζωγράφο, και εστιάζει το ενδιαφέρον του στη ζωγραφική της ιβηρικής χερσονήσου, ενώ αποστρέφεται ολοένα και περισσότερο τα καθιερωμένα ακαδημαϊκά πρότυπα που κυριαρχούν στην τέχνη της εποχής. Όταν εξέθεσε το Πρόγευμα στη χλόη στο Σαλόν του Παρισιού αυτό απορρίπτεται με αντιδραστικές κραυγές. Όλη η φιλοσοφία του είναι απλή: Να εμπιστευθούμε τα μάτια μας και να αγνοήσουμε τις προκαθορισμένες ιδέες, φόρμες, πρότυπα για το πώς πρέπει να μοιάζουν τα πράγματα με συνταγή της Ακαδημίας. Επανάσταση λοιπόν (παρότι ο Μανέ αρνιόταν τον τίτλο του επαναστάτη), ο κόσμος δεν οφείλει να είναι κάπως, ο κόσμος είναι όπως μας φαίνεται. Ξεκινάμε από τα ζωηρά χρώματα, βγαίνουμε στην ύπαιθρο, και πάμε ως τις φόρμες δίχως κόμπλεξ. Δύο χρόνια αργότερα συγκλονίζει ξανά το αστικό Παρίσι με την Ολυμπία, έναν προκλητικό πίνακα εμπνευσμένο από τον Τζιορτζόνε και τις οδαλίσκες του Ενγκρ.  Παρά τις γενικευμένα αρνητικές κριτικές και τις κατηγορίες για προσβολή της δημοσίας αιδούς η φήμη του εξαπλώθηκε ραγδαία. Η σύφιλη τον άφησε παράλυτο τα τελευταία χρόνια και μάλιστα ακρωτηριασμένο από γάγγραινα στο αριστερό του πόδι, πεθαίνει τελικά το 1883. 

Francisco Goya, Majas au balcon, 1812, Huile sur Toile, 162x107 cm, Suisse, Collection particulière

Ο Μανέ έπαιξε μαζί μας, γιόρταζε την αυτοπεποίθησή του προκαλώντας. Ακροβατεί σε έναν συνεχή διάλογο με ιστορικά έργα και τεράστιους καλλιτέχνες. Έχει τρομερή επιρροή από τον  Γκόγια με τον οποίο φαίνεται πως βρίσκεται σε διαρκή εξελικτική συζήτηση, σε ένα παρατεταμένο χιούμορ με υπονοούμενα. 


Le Balcon

Οι “Μάγιες στο μπαλκόνι” του Ισπανού λαμβάνουν αντίλογο από το δικό του πίνακα “Μπαλκόνι”. 


Olympia

Η Ολυμπία φαίνεται μακρινή συγγενής της Γυμνής Μάγια, και σίγουρα απόγονος της Κοιμώμενης Αφροδίτης του Τζιορτζόνε.


 Nana


Le Bar des Folies-Bergère, 1882

Η «Νανά» του, όπως το γυμνό μοντέλο του «Προγεύματος στη χλόη», όπως κι η «Ολυμπία» του ή το κορίτσι που σερβίρει πίσω από το μπαρ των «Φολί-Μπερζέρ» (1881-82), μας κοιτούν κατάματα καθιστώντας μας λαθραίους αλλά όχι απαρατήρητους «οπτικούς μάρτυρες» του θέματος. Αυτή τη σύμβαση που κυριολεκτικά εισάγει τον θεατή μέσα στο θέμα και επεκτείνει την αφήγηση πέρα από τις ψευδαισθήσεις ενός πίνακα, τη νιώθουμε ολοζώντανη. Ένα συνεχές πάρε-δώσε ανάμεσα στην ψευδαίσθηση και στην πραγματικότητα, που ενδεχομένως είναι ένα εντυπωσιακό εύρημα εμπνευσμένο από τον Βελάσκεθ. Αυτό βεβαίως δεν αποκλείει διόλου και την αναμφισβήτητη επίδραση που άσκησε στον ίδιο και στους συγχρόνους του δημιουργούς η φωτογραφική μηχανή. Οι αντιδράσεις λοιπόν που εξεράγησαν απέναντι σ’ αυτόν τον πρωτοπόρο καλλιτέχνη  οφείλονταν και σε τούτο το περίεργο αίσθημα «παγίδευσης» που ένιωθε ο θεατής κοιτάζοντας τους πίνακες.


Πηγές:
https://www.clickatlife.gr/culture/story/94110 - 201. Manet, ο σκανδαλώδης Εδουάρδος της παγίδας

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου