Arts Universe and Philology

Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.

Σάββατο 18 Ιανουαρίου 2014

25 καμπαναριά για τον Ελ Γκρέκο. El Greco returns to Toledo

El Greco, View of Toledo, 1596–1600. The link between El Greco (Candia, Crete, 1541-Toledo, 1614) and the City of Toledo is an historical fact and, yet, no exhibition devoted to this painter has ever taken place in Toledo. For this reason, in order to mark the 400th Anniversary of the artist's death on 7th April 1614, this exhibition will be held in the city that best reflects his career and influence.

Στις 18 Ιανουαρίου από τα 25 κωδωνοστάσια του Τολέδο θα ηχήσει ένα πολύ ιδιαίτερο κοντσέρτο για καμπάνες. Αυτή είναι η ημέρα που το Έτος Ελ Γκρέκο θα έχει ξεκινήσει και επίσημα στην Ισπανία με αφορμή τα 400 χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου ζωγράφου. 

The exhibition will be staged at the Museum of Santa Cruz, extending to different spaces throughout Toledo known as El Greco Venues, thus providing an in-depth insight into the different places where El Greco carried out his work: the Vestry of Toledo Cathedral, The Chapel of San José, the Convent of Santo Domingo el Antiguo, the Church of Santo Tomé and the Tavera Hospital. The exhibition will contrast with others devoted to the artist to date, going beyond the habitual approaches. On this occasion we will come across a more complex character, one who is more closely embedded in the original artistic, work-related and intellectual context of the "Greek of Toledo", as he was known in his time.

«Ο προφήτης των μοντέρνων καιρών», ένας από τους σπουδαιότερους καλλιτέχνες όλων των εποχών και μια εξαιρετικά πολυσύνθετη προσωπικότητα, θα έχει επί μία ολόκληρη χρονιά την τιμητική του τόσο στην πόλη και στη χώρα που τον υιοθέτησε όσο και στη χώρα και στην πόλη που τον γέννησε.

El Greco, St. Francis Receiving the Stigmata, 1595

Την επιμέλεια έχει αναλάβει ο Φερνάντο Μαρίας, ο σημαντικότερος μελετητής του Θεοτοκόπουλου στην Ισπανία σήμερα και επιστημονικός επιμελητής του Ιδρύματος «El Greco 2014» το οποίο έχει συσταθεί στην Ισπανία ειδικά για το Ετος Ελ Γκρέκο. Μέσα από την έκθεση, ακριβώς όπως έχει κάνει και μέσα από τις μελέτες του, ο Μαρίας θα προσπαθήσει να ανατρέψει τη στερεοτυπική εικόνα που έχουμε για τον Ελ Γκρέκο ως ενός βαθιά θρησκευόμενου ζωγράφου σε πλήρη σύμπνοια με την ισπανική κοινωνία που τον φιλοξένησε.

Ο Ελ Γκρέκο ήταν ένας διανοούμενος καλλιτέχνης, ανεξάρτητος και αδέσμευτος. Δεν δίστασε να έρθει σε ρήξη ακόμη και με τον Φίλιππο Β' της Ισπανίας αλλά και με σημαντικούς πάτρωνες της εποχής. Aυτός είναι στην ουσία ο λόγος που στράφηκε στα πορτρέτα, στους λατρευτικούς πίνακες και στα ρετάμπλ, στους πιο αποτελεσματικούς τρόπους για να διασφαλίσει το εισόδημά του ένας καλλιτέχνης στην Ισπανία της εποχής.

Η ματιά της έκθεσης είναι λοιπόν αναπόφευκτα περιφερειακή. Ιχνηλατεί την πορεία του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου από τον Χάνδακα της βενετοκρατούμενης Κρήτης, με την κατάρτιση στη μεταβυζαντινή παράδοση της αγιογραφίας, στη Βενετία του 1567, όταν αποκτά το προσωνύμιο Ελ Γκρέκο και θητεύει κοντά στον Τισιανό, ενώ επηρεάζεται βαθύτατα από τον Τιντορέτο. Τον ακολουθεί στη Ρώμη του 1570, όπου εξοικειώνεται με τη δουλειά σπουδαίων καλλιτεχνών της εποχής όπως ο Τζιόρτζιο Κλόβιο και ο Μιχαήλ Άγγελος.

Για αυτόν τον τελευταίο είχε μάλιστα αποφανθεί ότι «δεν ξέρει να ζωγραφίζει», μια μικρή εκδήλωση ενός μεγάλου εγώ που νιώθει ανίκητο χάρη στις αδιαμφισβήτητες ικανότητές του. Αναπόφευκτα όμως η έμφαση στην έκθεση αυτή θα δοθεί στη δουλειά που έκανε ως πορτρετίστας όταν εγκαταστάθηκε στο Τολέδο. 

Είναι το μόνο είδος της ζωγραφικής του για το οποίο κατάφερε να κατακτήσει αναγνώριση και δόξα από τους συγχρόνους του, μολονότι οι παραμορφωμένες φιγούρες και η επιμήκυνση στα ανθρώπινα χαρακτηριστικά δεν είχαν καμία σχέση με την εικονογραφία των υπόλοιπων καλλιτεχνών στην Ισπανία του Φιλίππου Β'.

Ως προέκταση της έκθεσης οι επισκέπτες του Τολέδο θα μπορούν να επισκεφθούν και πέντε κομβικά σημεία της πόλης όπου βρίσκονται αυθεντικοί πίνακες του Ελ Γκρέκο στο περιβάλλον για το οποίο δημιουργήθηκαν. Ανάμεσά τους η εκκλησία της Μονής Σάντο Ντομίνγκο ελ Αντίγκουο, όπου φιλοτέχνησε τα πρώτα του ρετάμπλ όταν έφτασε στο Τολέδο από την Ιταλία το 1577 και όπου ενταφιάστηκε όταν πέθανε ώσπου ο γιος του να μεταφέρει το λείψανό του στην εκκλησία του Σαν Τορκουάτο. Ή ο καθεδρικός ναός του Τολέδο για τον οποίο ζωγράφισε το περίφημο «El espolio» («Ο διαμερισμός των ιματίων του Χριστού»).

El Espolio, Ο διαμερισμός των ιματίων του Χριστού, 1577-9, λάδι σε μουσαμά, 285 x 173 εκ., Τολέδο, Καθεδρικός Ναός.

Ο συγκεκριμένος πίνακας ήταν η αιτία για σοβαρή οικονομική διαφωνία ανάμεσα στους εκπροσώπους του καθεδρικού ναού και στον Ελ Γκρέκο. Εκείνοι το κοστολόγησαν στα 227 δουκάτα, ο Ελ Γκρέκο από την άλλη εκτιμούσε ότι άξιζε 900. Εις μάτην.

Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, ” Η κυρία με τη γούνα, 1580

Στο Πράδο της Μαδρίτης η έμφαση θα δοθεί στην έκθεση «Ο Ελ Γκρέκο και η μοντέρνα ζωγραφική» (24/6-5/10) προκειμένου να επισημανθεί η επιρροή που άσκησε ο αντισυμβατικός ζωγράφος στα καλλιτεχνικά ρεύματα του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ού. Όταν, δηλαδή, έπειτα από σχεδόν δύο αιώνες λήθης τον ανακάλυπταν ξανά οι γάλλοι ζωγράφοι και οι εκπρόσωποι του μοντερνισμού. Είκοσι πέντε έργα του θα αντιπαρατεθούν με περίπου 75 πίνακες και σχέδια μοντερνιστών για να αναδειχθούν οι εκλεκτικές συγγένειες μεταξύ τους. Τα 18 από αυτά θα είναι του Πικάσο. 

Η Πέμπτη Σφραγίδα της Αποκαλύψεως (1608-14, λάδι σε μουσαμά, 222,3 x 193 εκ., Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο. 

Είναι γνωστό ότι κατά την μπλε περίοδό του μελετούσε την ανατομία των ασκητικών μορφών του Ελ Γκρέκο, ενώ όταν δούλευε τις «Δεσποινίδες της Αβινιόν» μελετούσε το έργο «Η Πέμπτη Σφραγίδα της Αποκαλύψεως» το οποίο βρισκόταν στην κατοχή ενός φίλου του. Η εκφραστικότητα των μορφών, η εκκεντρική παλέτα και τα αδούλευτα φόντα είχαν επηρεάσει και τη ζωγραφική του Εντουάρ Μανέ, όπως φαίνεται στο έργο του «Η κυρία με τη γούνα», το οποίο επίσης περιλαμβάνεται στην έκθεση. Οι εξπρεσιονιστές, από την άλλη, τόσο σε Ευρώπη όσο και σε Αμερική, τον θεωρούσαν σχεδόν πρόδρομό τους, κυρίως όσον αφορά τις εκφραστικές παραμορφώσεις στις μορφές του Γκρέκο.

Έξι εκθέσεις στην Ελλάδα

El Greco, Christ Healing the Blind, 1578

Η Ελλάδα δεν υπολείπεται σε εκδηλώσεις για το Έτος Θεοτοκόπουλου, αν και οι πέντε από τις έξι εκθέσεις που θα διοργανωθούν θα πραγματοποιηθούν προς το τέλος του 2014, μέσα στον Νοέμβριο. Η χρηματοδότησή τους έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα ΕΣΠΑ από τη γενική γραμματέα του ΥΠΠΟ κυρία Λίνα Μενδώνη και πρόεδρο της οργανωτικής επιτροπής των εκδηλώσεων. Την επιστημονική επιμέλεια έχει αναλάβει ο κ. Νίκος Χατζηνικολάου, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Η αρχή θα γίνει από το  Ιστορικό Μουσείο Κρήτης στο Ηράκλειο τον Ιούνιο (21/6-2/10) με την έκθεση «Ο Ελ Γκρέκο μεταξύ Βενετίας και Ρώμης», η οποία θα παρουσιαστεί εν συνεχεία στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς τον Νοέμβριο (20/11). Στο πλαίσιο του διεθνούς δανεισμού έργων τέχνης του Ελ Γκρέκο στην Ελλάδα θα έρθουν δύο πολύ σημαντικά πορτρέτα από το Μουσείο του Πράδο για την έκθεση «Ο φιλικός κύκλος του Γκρέκο στο Τολέδο», η οποία θα διοργανωθεί στο κεντρικό κτίριο του Μουσείου Μπενάκη (12/11). «Δεν έχει γίνει ποτέ στην Ισπανία μια έκθεση με αντίστοιχη θεματική» επισημαίνει ο κ. Χατζηνικολάου, ο οποίος είναι και καλλιτεχνικός επιμελητής της έκθεσης. «Σκοπός είναι να συλλάβουμε το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούσε ο Θεοτοκόπουλος στο Τολέδο. Ένα περιβάλλον στο οποίο δεν μπορούσε να αφομοιωθεί καλλιτεχνικά εξαιτίας και της ιταλικής παιδείας του, η οποία ήταν υψηλότατου επιπέδου. Ο κύκλος με τον οποίο μπορούσε να κουβεντιάσει γι' αυτά που τον ενδιέφεραν ήταν πολύ περιορισμένος αλλά πολύ σημαντικός».

Στις εκθέσεις  «Τέχνη και κοινωνία στην Κρήτη στα χρόνια του Θεοτοκόπουλου» στο Βυζαντινό Μουσείο και «Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος και η Ναυμαχία της Ναυπάκτου» στο Κυκλαδικής Τέχνης θα διοχετευθούν τα υπόλοιπα έργα που πρόκειται να ταξιδέψουν στην Ελλάδα. 

Όπως ένα από τα σημαντικότερα νεανικά έργα του Θεοτοκόπουλου, ο πίνακας με το «Νέο αγόρι που φυσάει ένα δαυλί για να ανάψει με αυτό ένα κερί» από το Μουσείο Καποντιμόντε στη Νάπολι, μια άγνωστη μινιατούρα από αγγλική συλλογή και κατά πάσα πιθανότητα ο πίνακας «Η Προσκύνηση του Αγίου Ονόματος του Ιησού» από το Εσκοριάλ.

Το έργο «Στέψη της Θεοτόκου» (1570) από το Κοινωφελές Ίδρυμα «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης».

Πλην των τριών έργων που θα σταλούν στο Τολέδο για την έκθεση «Ο Έλληνας του Τολέδο» στις εκθέσεις επί ελληνικού εδάφους αναμένεται να αξιοποιηθούν και τα έργα που βρίσκονται στα ελληνικά μουσεία και συλλογές: «Η ταφή του Χριστού» και «Ο Άγιος Πέτρος» της Εθνικής Πινακοθήκης, «Η βάπτιση του Χριστού» και η «Άποψη του Όρους και της Μονής Σινά» του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης, «Η κοίμηση της Θεοτόκου» από τον Ναό Κοιμήσεως στην Ερμούπολη Σύρου και βεβαίως η σχετικά πρόσφατα αποκτηθείσα «Στέψη της Θεοτόκου» του Ιδρύματος Ωνάση.

Στην Πινακοθήκη στου Γουδή θα φιλοξενηθούν ψηφιακές αναπαραστάσεις έργων του Ελ Γκρέκο. Στο Μουσείο Αλεξ Μυλωνά - Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, από την άλλη, θα διοργανωθεί η έκθεση «Γκρεκομάνια» (13/11) από τον καλλιτεχνικό διευθυντή του μουσείου Ντένη Ζαχαρόπουλο. Σκοπός είναι  να αναδειχθεί η σχέση του Ελ Γκρέκο με την Ελλάδα των αρχών του 20ού αιώνα ως και το 1950, όταν δηλαδή η χώρα τον ανακάλυπτε ξανά μαζί με όλον τον υπόλοιπο κόσμο. Σε αυτήν θα παρουσιαστούν σχέδια του Κόντογλου ή του Γκίκα, χαρακτικά, γραμματόσημα, αντίγραφα ζωγράφων, μελέτες και γελοιογραφίες τα οποία έχουν σχέση με το πώς προσλάμβανε η ελληνική κοινωνία τον Γκρέκο.

«Η εισαγωγή του Γκρέκο στην ελληνική πραγματικότητα στις αρχές του 20ού αιώνα είναι μια τεράστια ανάσα. Επέτρεψε ένα άνοιγμα προς τη Δύση που δεν είχαμε φανταστεί» σχολιάζει ο κ. Ζαχαρόπουλος. «Η δυναμική της πρόσληψης του έργου του από την κοινωνία και τον καλλιτεχνικό και πνευματικό μας κόσμο είναι τεράστια. Από την άλλη, στόχος της έκθεσης είναι να αναδείξει πώς η ιδιαιτερότητα του Ελ Γκρέκο δεν προέκυψε επειδή αυτός ο άνθρωπος γεννήθηκε ιδιαίτερος, όπως ο Μακρυγιάννης και ο Θεόφιλος. Η ιδιαιτερότητα του Ελ Γκρέκο σμιλεύτηκε μέσα από τα βιώματά του, τα ταξίδια και τη θέλησή του να φτιάξει μια δική του γλώσσα, κάτι που τον κατέστησε τελικά έναν από τους πρώτους μοντέρνους ζωγράφους του κόσμου

Αυτοπροσωπογραφία(;) (π. 1590-1600), Λάδι σε μουσαμά, 52,7x46,7 εκ., Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο.

Ο Ελ Γκρέκο δεν είναι Ισπανός ούτε Έλληνας ούτε Βενετσιάνος αλλά έχει ένα δικό του, πολύ ιδιαίτερο ιδίωμα, είναι ένα ολοκληρωμένο "υποκείμενο". Όλος ο νεοελληνικός πολιτισμός χαρακτηρίζεται από ανάλογες ιδιαιτερότητες μοναδικών δημιουργών. Είναι ένας άνθρωπος που έχει τις αρετές του Μακρυγιάννη, την αφέλεια του Θεόφιλου, τη γνώση του Καζαντζάκη, το βάθος του Καβάφη, την τρέλα του Σολωμού και κατ' αυτόν τον τρόπο μας επιτρέπει να υπάρχουμε σε όλον τον κόσμο χωρίς το κόμπλεξ του ποιοι είμαστε».



Την Δευτέρα “ξυπνάει” η Rosetta. Rosetta comet chaser set to wake up on Monday after three years' sleep

After it has braked and pulled alongside the comet, Rosetta will send down a lander called Philae. Illustration: Esa

Στις 10 το πρωί της ερχόμενης Δευτέρας θα ηχήσει ένα ξυπνητήρι διαφορετικό από τα συνηθισμένα. Έπειτα από 957 ημέρες χειμερίας νάρκης, στο διαστημικό σκάφος Rosetta της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος (ESA) θα φτάσει η εντολή για επαναλειτουργία των οργάνων και των συστημάτων του καθώς πλησιάζει στον τελικό του προορισμό.

Το σκάφος οδεύει προς τον κομήτη 67P/Churyumov–Gerasimenko, και από την εκτόξευσή του το 2004 έχει ακολουθήσει μία πολύπλοκη τροχιά με τρία περάσματα από τη Γη και ένα από τον Άρη, προκειμένου να χρησιμοποιήσει την έλξη από τη βαρύτητά τους για να αποκτήσει την απαιτούμενη ταχύτητα για να προσεγγίσει τον κομήτη. Οι ελιγμοί αυτοί το έχουν οδηγήσει να έχει μέχρι σήμερα διανύσει περισσότερα από 7 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα.

Για την εξοικονόμηση ενέργειας η Rosetta έκλεισε όλα της τα συστήματα το 2011, πλην του κεντρικού υπολογιστή και ορισμένων θερμαντήρων. Κατά τη διάρκεια του ύπνου της οι ηλιακές κυψέλες της ήταν στραμμένες προς τον Ήλιο για να επαναφορτιστούν οι μπαταρίες της. Με αρκετή ενέργεια πλέον στους συσσωρευτές και το τελικό στάδιο της αποστολής να πλησιάζει σε λίγους μήνες, η επανέναρξη της λειτουργίας των υπόλοιπων συστημάτων του σκάφους είναι σχεδιασμένη για αυτή τη Δευτέρα στις 12:00 ώρα Ελλάδος.

A computer generated image shows Rosetta, the billion-dollar comet-chasing-spacecraft.

Καθώς το σκάφος βρίσκεται πλέον 807 εκατομμύρια χιλιόμετρα μακριά από τη Γη η εντολή από τους επίγειους σταθμούς θα χρειαστεί 45 λεπτά για να φτάσει στο προορισμό της ενώ η σταδιακή εκκίνηση των υπόλοιπων συστημάτων θα διαρκέσει αρκετές ώρες, με τους τεχνικούς στη Γη να είναι συντονισμένοι με αγωνία, χρησιμοποιώντας ένα διεθνές δίκτυο από κεραίες διαμέτρου 35 και 70 μέτρων.

Μετά την ενεργοποίηση του σκάφους θα ξεκινήσουν οι ελιγμοί ώστε να οδηγηθεί στην ακριβή πορεία προς τον κομήτη, τον οποίο αναμένεται να πλησιάσει και να τεθεί σε τροχιά γύρω του τον Αύγουστο. Τα πρώτα στάδια της αποστολής αφορούν στη λεπτομερή παρατήρηση της επιφάνειάς του και τη μέτρηση διάφορων χαρακτηριστικών του όπως το βαρυτικό του πεδίο, το σχήμα και η περιστροφή του.

Μετά την ενεργοποίηση του σκάφους θα ξεκινήσουν οι ελιγμοί ώστε να οδηγηθεί στην ακριβή πορεία προς τον κομήτη, τον οποίο αναμένεται να πλησιάσει και να τεθεί σε τροχιά γύρω του τον Αύγουστο. Τα πρώτα στάδια της αποστολής αφορούν στη λεπτομερή παρατήρηση της επιφάνειάς του και τη μέτρηση διάφορων χαρακτηριστικών του όπως το βαρυτικό του πεδίο, το σχήμα και η περιστροφή του.

Η Rosetta είναι επίσης εφοδιασμένη και με ένα μικρότερο ερευνητικό όχημα που έχει τη δυνατότητα να προσεδαφιστεί στην επιφάνεια του κομήτη. Στα πλάνα της ESA είναι η απελευθέρωση του οχήματος το Νοέμβριο, λίγο καιρό προτού ο κομήτης αρχίζει να πλησιάζει τον Ήλιο παράγοντας ένα νέφος αερίων και θραυσμάτων τα οποία θα μελετήσει το όχημα για όσο διαρκέσει η ενέργειά του.

The centre of the Milky Way galaxy and constellation Scorpius. In March, the comet happened to be located in this direction although it is invisible (red box)

Η Rosetta είναι επίσης εφοδιασμένη και με ένα μικρότερο ερευνητικό όχημα που έχει τη δυνατότητα να προσεδαφιστεί στην επιφάνεια του κομήτη. Στα πλάνα της ESA είναι η απελευθέρωση του οχήματος το Νοέμβριο, λίγο καιρό προτού ο κομήτης αρχίζει να πλησιάζει τον Ήλιο παράγοντας ένα νέφος αερίων και θραυσμάτων τα οποία θα μελετήσει το όχημα για όσο διαρκέσει η ενέργειά του.

Graphic on the European probe Rosetta and its mission.

Πρόκειται για την πρώτη αποστολή που θα ερευνήσει με τόση λεπτομέρεια έναν κομήτη, οι οποίοι θεωρούνται πως σχηματίστηκαν ταυτόχρονα με το Ηλιακό μας Σύστημα πριν από 4.6 δισεκατομμύρια χρόνια. Για το λόγο αυτό, οι επιστήμονες θεωρούν πως οι κομήτες έχουν πολλά να μας πουν για την προέλευση και την ιστορία της περιοχής που βρισκόμαστε στο Σύμπαν.