Ο γαλαξίας της μοναξιάς. Lost in space: New Hubble image of galaxy NGC 6503

Ο NGC 6503 όπως τον φωτογράφησε το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble. Most galaxies are clumped together in groups or clusters. A neighboring galaxy is never far away. But this galaxy, known as NGC 6503, has found itself in a lonely position, at the edge of a strangely empty patch of space called the Local Void. The Local Void is a huge stretch of space that is at least 150 million light-years across. It seems completely empty of stars or galaxies. The galaxy's odd location on the edge of this never-land led stargazer Stephen James O'Meara to dub it the "Lost-In-Space galaxy" in his 2007 book, Hidden Treasures. NGC 6503 is 18 million light-years away from us in the northern circumpolar constellation of Draco. NGC 6503 spans some 30,000 light-years, about a third of the size of the Milky Way. This Hubble Space Telescope image shows NGC 6503 in striking detail and with a rich set of colors. Bright red patches of gas can be seen scattered through its swirling spiral arms, mixed with bright blue regions that contain newly forming stars. Dark brown dust lanes snake across the galaxy's bright arms and center, giving it a mottled appearance. The Hubble Advanced Camera for Surveys data for NGC 6503 were taken in April 2003, and the Wide Field Camera 3 data were taken in August 2013. Credit: NASA, ESA

Το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble κατέγραψε εντυπωσιακές εικόνες ενός ιδιαίτερου γαλαξία. Ο NGC 6503 βρίσκεται σε απόσταση 18 χιλιάδων ετών φωτός από τη Γη και έχει μέγεθος περίπου όσο το ένα τρίτο από αυτό του γαλαξία μας. Ο NGC δεν αποτελεί μέρος κάποιου γαλαξιακού σμήνους ούτε έχει κοντά του κάποιον άλλο γαλαξία. Βρίσκεται σε μια εντελώς άδεια περιοχή έκτασης 150 εκ. ετών φωτός του Γαλαξία η οποία έχει ονομαστεί από τους ειδικούς «Τοπικό Κενό». Ο γαλαξίας αποτελεί αντικείμενο μελέτης από τους αστρονόμους και πιστεύεται ότι οι εκπομπές ύλης που έχουν παρατηρηθεί στον NGC 6503 πηγάζουν από μια μελανή οπή που… λιμοκτονεί.

Γλώσσα, πολιτισμό και γαλακτομικά έφεραν στην Ευρώπη Ρώσοι νομάδες. Nomadic herders left a strong genetic mark on Europeans and Asians

Νέες μελέτες ρίχνουν νέο φως στην καταγωγή αλλά και εξέλιξη των κατοίκων της ηπείρου μας. An analysis of 101 ancient genomes has revealed how Eurasian populations moved around during the Bronze Age 3,000 to 5,000 years ago. The work, published in Nature this week, is one of the largest studies of ancient DNA ever. And it may help explain the prevalence of traits like skin color and lactose intolerance, as well as the spread of ancient languages. Reconstruction of a typical Yamnaya individual from the Caspian steppe in Russia ca. 5,000-4,800 BC. Image credit: Alexey Nechvaloda

Νομάδες βοσκοί από τις νότιες στέπες της Ρωσίας και της Ουκρανίας μετακινήθηκαν δυτικά προς την Ευρώπη πριν από 4.500 έως 5.000 χρόνια και άφησαν το γενετικό, πολιτισμικό και πιθανώς γλωσσικό αποτύπωμά τους στους σύγχρονους Ευρωπαίους. Αυτό είναι το συμπέρασμα δύο νέων γενετικών μελετών -των μεγαλύτερων του είδους τους μέχρι σήμερα- που έγιναν στο προϊστορικό ευρωπαϊκό DNA.

Η ρίζα

Yamnaya skull from the Samara region colored with red ochre. Image credit: NATALIA SHISHLINA

Η νομαδική αυτή ευρασιατική επιρροή είναι η τρίτη και πιο πρόσφατη «ρίζα» των σύγχρονων Ευρωπαίων. Οι άλλες δύο και αρχαιότερες ρίζες έλκουν την καταγωγή τους από τους κυνηγούς-συλλέκτες που έφθασαν στην Ευρώπη πριν περίπου 45.000 χρόνια, καθώς και από τους πρώτους αγρότες που πριν από 8.000 χρόνια μετανάστευσαν στην Ευρώπη από την Εγγύς Ανατολή (και οι οποίοι προέρχονταν από την παλαιότερη έξοδο των προγόνων μας από την Αφρική).

Οι δύο νέες έρευνες, που παρουσιάσθηκαν στην επιθεώρηση «Nature», έγιναν η μία από επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης με επικεφαλής τον παλαιογενετιστή Έσκε Βίλερσλεβ του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας της Δανίας και η άλλη από ερευνητές της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ με επικεφαλής τον γενετιστή Ντέηβιντ Ράιχ.

Οι δύο ανεξάρτητες μελέτες πραγματοποίησαν αναλύσεις δειγμάτων DNA από συνολικά 170 σκελετούς, που έχουν βρεθεί σε διάφορες χώρες, από την Ισπανία έως τη Ρωσία. Το νέο στοιχείο που έρχεται στο φως, είναι ότι μια ομάδα νομάδων, οι Γιαμνάγια, που ζούσαν στην περιοχή μεταξύ της Μαύρης και της Κασπίας Θάλασσας, έφθασαν με τα ζώα, τα όπλα και τα εργαλεία τους στην Ευρώπη, όπου πιθανώς η γλώσσα τους συνέβαλε σημαντικά στη δημιουργία πολλών ευρωπαϊκών γλωσσών.

Το σενάριο

Their findings support the theory that migrations during the early Bronze Age played a role in the spread of Indo-European languages. This fits with a genetic analysis published earlier this year that favored the steppe hypothesis. The Corded Ware people, who lived in northern Europe 4,500 years ago, can trace three-fourths of their ancestry to the Yamnaya steppe herders living in Russia from 6,000 to 5,000 years ago. That means a massive migration of the Yamnaya Culture into northern Europe from its eastern edge had to have taken place (see map). Image credit: Richard Potter

Σύμφωνα με το «σενάριο» στο οποίο παραπέμπουν τα νέα γενετικά δεδομένα, πριν περίπου 9.000 χρόνια η Ευρώπη κατοικείτο μόνο από ένα γενετικά διαφοροποιημένο πληθυσμό κυνηγών-συλλεκτών. Λίγο μετά, πριν από 9.000 έως 7.000 χρόνια, το γενετικό «προφίλ» μερικών περιοχών της Ευρώπης αλλάζει σημαντικά, καθώς προστίθεται το νέο «αίμα» των νεοφερμένων αγροτών από την Εγγύς και Μέση Ανατολή. Θύλακες κυνηγών-συλλεκτών επιβίωσαν για χιλιάδες χρόνια, διάσπαρτοι ανάμεσα στις νέες αγροτικές κοινότητες. Οι επιμειξίες μεταξύ αγροτών και κυνηγών-συλλεκτών εντάθηκαν πριν από 7.000 έως 5.000 χρόνια.

Ώσπου, πριν από περίπου 4.500 χρόνια, την Εποχή του Χαλκού, το γενετικό «παζλ» της Ευρώπης συμπληρώθηκε με την άφιξη νέου γενετικού υλικού από τις ευρασιατικές στέπες. Η «συνιστώσα» αυτή είναι πολύ πιο αισθητή σήμερα στο DNA των κατοίκων της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης. H τρίτη αυτή γενετική συμβολή προέρχεται από τους Γιαμνάγια, όπως δείχνει η ανάλυση σκελετών τους, που βρέθηκαν στις στέπες της σημερινής Ρωσίας και της Ουκρανίας.

Οι Γιαμνάγια χρησιμοποιούσαν άλογα για να «κουμαντάρουν» τα τεράστια κοπάδια ζώων τους, κυρίως προβάτων, ενώ έφτιαχναν πελώριους τύμβους για τους νεκρούς τους, τους οποίους γέμιζαν με κοσμήματα και όπλα των πεθαμένων, παραδόσεις και τεχνολογίες που μετέφεραν και στην Ευρώπη. Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι η επέκτασή τους προς τη Δύση ήταν ειρηνική και δεν θύμιζε τον Ατίλα ή τον Τζέγκις Χαν. Σύμφωνα με τους ερευνητές μάλιστα οι Γιαμνάγια μετέδωσαν στους υπόλοιπους Ευρωπαίους το γονίδιο ανοχής στη λακτόζη και έτσι επέτρεψε την κατανάλωση γαλακτομικών προϊόντων στην ήπειρο μας.

Ινδοευρωπαϊκή γλώσσα: Γιαμνάγια εναντίον Ελλήνων;

Σύμφωνα με τη νέα μελέτη φυλές νομάδων από τη Ρωσία καθόρισαν όλες τις παραμέτρους, γενετικούς και πολιτισμικούς, στην Ευρώπη. The Bronze Age came to Europe and Asia 5000 years ago, leaving a trail of metal tools, axes, and jewelry that stretches from Siberia to Scandinavia. But was this powerful new technology an idea that spread from the Middle East to European and Asian people, or was it brought in by foreigners? Two of the largest studies of ancient DNA from Bronze Age and Iron Age people have now found that outsiders deserve the credit: Nomadic herders from the steppes of today's Russia and Ukraine brought their culture and, possibly, languages with them—and made a relatively recent and lasting imprint on the genetic makeup of Europeans and Asians. Bronze Age Yamnaya ornaments and spearheads from the Hermitage Museum collections in St. Petersburg, Russia. Image credit: Evgeny Genkin

Η νέα ανακάλυψη αναμένεται να αναζωπυρώσει τη διαμάχη για την καταγωγή και εξάπλωση των περίπου 400 ινδοευρωπαϊκών γλωσσών στην Ευρώπη και στην Ασία. Οι περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες (και η ελληνική) ανήκουν στην μεγάλη ινδοευρωπαϊκή οικογένεια, η οποία επίσης περιλαμβάνει γλώσσες της νότιας και κεντρικής Ασίας.

Μερικοί γλωσσολόγοι πιστεύουν ότι οι πρώτοι μεσανατολίτες αγρότες έφεραν την πρωτο-ινδοευρωπαϊκή γλώσσα στην Ευρώπη, ενώ άλλοι θεωρούν ότι αυτή προήλθε πολύ αργότερα από τις ρωσικές στέπες. Η νέα μελέτη φαίνεται να ενισχύει τη δεύτερη άποψη, αν και ασφαλώς το ζήτημα παραμένει ανοιχτό.

Ο γλωσσολόγος Πολ Χέγκαρτι του Ινστιτούτου Εξελικτικής Ανθρωπολογίας Μαξ Πλανκ στη Λειψία της Γερμανίας επεσήμανε ότι η ελληνική γλώσσα, που είναι ινδοευρωπαϊκή, είχε αναπτυχθεί πριν από 3.500 χρόνια περίπου και είχε ήδη διαφοροποιηθεί από άλλες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες της Νότιας Ευρώπης, όπως τα λατινικά. Όπως είπε, αν οι Γιαμνάγια, που εμφανίσθηκαν στην Ευρώπη πριν από 4.500 χρόνια, ήσαν η μοναδική πηγή των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών, τότε θα έπρεπε να είχαν φθάσει στην Ελλάδα πολύ γρήγορα, ώστε να προλάβουν να εξελιχθούν τα ελληνικά από αυτήν.

Αντίθετα, σύμφωνα με τον Χέγκαρτι, πιθανότερο είναι ότι το παλαιότερο κύμα αγροτών μεταναστών στην δυτική Ευρώπη από την Εγγύς Ανατολή έφεραν την πρωτο-ινδοευρωπαϊκή γλώσσα τους αρχικά στη Νότια και μετά στην υπόλοιπη Ευρώπη. Οι Γιαμνάγια συνέβαλαν πολύ αργότερα στις γλώσσες της Κεντρικής Ευρώπης.

Ο Χάγκερτι τόνισε ότι μόνο αν στο μέλλον οι επιστήμονες ανακαλύψουν ότι οι Έλληνες ξαφνικά, πριν από 4.500 χρόνια, απέκτησαν στο DNA τους το γενετικό «αποτύπωμα» των Γιαμνάγια, τότε μπορεί η ζυγαριά να γείρει υπέρ της καταγωγής των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών από τις στέπες και όχι από το Λεβάντε. «Ας δούμε αν (οι Έλληνες) μοιάζουν (γενετικά) ή όχι με τους ανθρώπους των στεπών», κατέληξε.