Μηχανισμός-Υπολογιστής των Αντικυθήρων, Antikythera Mechanism

Ο μηχανισμός ο οποίος ανασύρθηκε από το βάθος της θάλασσας στα Αντικύθηρα, εδώ και περισσότερο από εκατό χρόνια, κίνησε αμέσως το ενδιαφέρον κάθε είδους ερευνητών της αρχαιότητας. Ήταν ένας αστρολάβος; Ήταν ένα πλανητάριο, ένα αστρονομικό ρολόι; Ή κάτι άλλο; Η επιστημονική έρευνα προχωρούσε πολλές φορές στα σκοτεινά, αφήνοντας περιθώριο στη φαντασία, που δεν ήθελε και πολύ να ξεπεράσει τα όρια της λογικής.

Ότι πρόκειται για έναν μηχανισμό είναι σίγουρο, και μάλιστα για τον πιο σύνθετο μηχανισμό της αρχαιότητας (2ος-1ος αιώνας π.Χ.), που δεν έχει παρόμοιό του στα 1.300 χρόνια που ακολουθούν. Είναι επίσης βέβαιο ότι σχετίζεται με φαινόμενα του ουρανού και ότι αποτελεί ένα είδος πολύπλοκου μηχανικού υπολογιστή.

Η Κόρη Φρασίκλεια. Phrasikleia Kore

Η Φρασίκλεια όπως εκτίθεται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Phrasikleia Kore by Aristion of Paros, Merenda in Attica, c. 550-540 BC National Archaeological Museum.

Μετά από μία πολύχρονη και πολύπαθη ανασκαφή στη Μερέντα (και στο Κλασικό δήμο Μυρρίνους) έρχεται στο φως το Μάϊο του 1972 η Φρασίκλεια και ένας κούρος που βρέθηκαν μαζί και χαρακτηρίστηκε ως "αδερφός" της. Την εντυπωσιακή αυτή ανακάλυψη οφείλουμε στην επίμονη εργασία του αρχαιολόγου Ευάγγελου Κακαβογιάννη.

The two statues had been damaged and buried together in antiquity. The kore's base is preserved: she is Phrasikleia who will 'ever be called maiden, the gods allotting her this title instead of marriage'. About 550 BC.

Τα δύο αυτά αγάλματα κοσμούσαν πιθανότατα τους τάφους μελών μίας εύπορης οικογένειας της αρχαϊκής περιόδου. Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι μάλλον θάφτηκαν από συγγενείς των νεκρών στο σημείο όπου βρέθηκαν για να προφυλαχθούν από τις περσικές εισβολές ή από πολιτικούς αντιπάλους της οικογένειας.

Σήμερα η Φρασίκλεια και ο "αδερφός" της φιλοξενούνται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο τοποθετημένοι ο ένας δίπλα στον άλλο έτσι ώστε να μην διακοπεί βίαια η αιώνια συμβίωσή τους.

Χρωματική αναπαράσταση της αρχαιολόγου Αικατερίνης Καρακάση.

Η Φρασίκλεια διατηρείται σε άριστη κατάσταση και η περίτεχνη περιβολή της εντυπωσιάζει πάντα τον επισκέπτη του μουσείου. Είναι μετωπική και φορά ένα βαθυκόκκινο χιτώνα ζωσμένο στη μέση, του οποίου το χρώμα έστω και αχνό διατηρείται ακόμα και σήμερα. Με το δεξί της χέρι ανασηκώνει τον χιτώνα της ενώ με το αριστερό κρατά ένα μπουμπούκι λωτού.

A close up view of the incredible detail of the Phrasikleia kore.

Ο χιτώνας της είναι διακοσμημένος με διάφορα σχέδια όπως μαιανδρικούς σταυρούς, ρόδακες και άστρα. Στο λαιμό της φορά εντυπωσιακό περιδέραιο, στα αυτιά σκουλαρίκια και στα χέρια βραχιόλια. Στο κεφάλι φορά ψηλή στεφάνη διακοσμημένη με άνθη και μπουμπούκια λωτού εναλλάξ. Όλα τα παραπάνω σε συνδυασμό με το υλικό κατασκευής της (παριανό μάρμαρο) και το εντυπωσιακό της μέγεθος (1.79μ και μαζί με το βάθρο 2.115μ) δηλώνουν σαφώς την αριστοκρατική καταγωγή, της οποίας το μνήμα διακοσμούσε αυτό το εντυπωσιακό έργο τέχνης.

Το βάθρο της γνωστό από το 1730 ήταν εντοιχισμένο στο ναό της Παναγίας σε μικρή απόσταση από το σημείο που βρέθηκε η Φρασίκλεια. Το βάθρο φέρει την επιγραφή: 

"Σῆμα Φρασικλείας· κόρη κεκλήσομαι αἰεί, ἀντί γάμου παρά θεῶν τοῦτο λαχοῦ σ’ ὄνομα"

που σημαίνει: "Μνήμα της Φρασίκλειας, θα καλούμαι κόρη για πάντα, αφού αντί για γάμο οι θεοί αυτό το όνομα μου όρισαν."

και την επιγραφή: "Ἀριστίων Πάρι[ος μ' ἐπ]ό[ε]σε"

που σημαίνει: "Με έφτιαξε ο Αριστίων ο Πάριος" και δηλώνει καθαρά τον καλλιτέχνη που την φιλοτέχνησε.

Ο κούρος που βρέθηκε μαζί της είναι επίσης από παριανό μάρμαρο και έχει ύψος 1.89.  Είναι γυμνός κατά το πρότυπο των αρχαίων Ελληνικών κούρων, έχουν χαθεί τα πόδια του από τους αστραγάλους και κάτω και το δεξί του χέρι από τον καρπό και κάτω. Ενώ φορά διάδημα στο κεφάλι πάνω από το μέτωπο. Και σε αυτό το έργο σώζονται ίχνη κόκκινου χρώματος στα μαλλιά, τα φρύδια, τις θηλές του στήθους, την περιοχή της ήβης και στο περιδέραιο που φορούσε στο λαιμό.

Ο Βαγγέλης Κακαβογιάννης, ένας από τους σπουδαιότερους και σεμνότερους αρχαιολόγους των ημερών μας, ήταν ένας νεαρός αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αττικής το 1972. Και είχε αναλάβει να ανασκάψει ένα οικόπεδο στη Μερέντα Μαρκόπουλου Αττικής, εκεί όπου κάποτε εκτεινόταν ο κλασικός Δήμος Μυρρινούς. Αλλά τα ευρήματα τον οδηγούσαν στο διπλανό οικόπεδο και ο προϊστάμενός του, ο αείμνηστος Ευθύμιος Μαστροκώστας, ανένδοτος στην αρχή, πείστηκε τελικά από την επιμονή του και του έδωσε την ελάχιστη δυνατότητα: να ανοίξει στο διπλανό οικόπεδο μια δοκιμαστική τομή μόνο για μία ημέρα. Αυτή η τομή προσέφερε μία από τις «Μεγάλες στιγμές της ελληνικής Αρχαιολογίας» (εκδόσεις «Καπόν»):

Απόσπασμα

«Η δοκιμαστική τομή άρχισε με την χάραξη ενός διαδρόμου πλάτους 1 μ. που κατευθυνόταν από ανατολών προς δυσμάς και με την αφαίρεση της επίχωσής του, μετά δε από λίγο είδαμε με μεγάλη έκπληξη, χαρά και συγκίνηση να αποκαλύπτεται η δεξιά κνήμη και ακολούθως όλη η πλευρά ενός μαρμάρινου αγάλματος κούρου. Αυτό έκειτο σε ύπτια σχεδόν θέση μόλις 0,40 μ. χαμηλότερα από την επιφάνεια του εδάφους και φαινόταν ότι ανήκε σε ένα σωζόμενο ακέραιο άγαλμα. Αμέσως επιδοθήκαμε στην συστηματική αποκάλυψη του κούρου, με την πρόοδο όμως της αφαίρεσης των χωμάτων που τον κάλυπταν, διαπιστώσαμε -με ακόμη πιο ισχυρά συναισθήματα- ότι δίπλα σε αυτόν υπήρχε, σαν αιώνιος σύντροφός του, το μαρμάρινο άγαλμα μιας κόρης που φορούσε ενδύματα με ωραία χρώματα και κεντήματα, παράλληλα τοποθετημένο και επίσης ακέραιο. Το άγαλμα της κόρης, που ήταν όμορφη σαν ανθισμένη μυρτιά του τόπου της, διέσωζε και την πλίνθο του, κοντά της μάλιστα βρέθηκε ακέραιη και η μολυβδοχόησή της. Το πρώτο μας μέλημα μετά την ανεύρεση των αγαλμάτων ήταν φυσικά η άμεση ενημέρωση του Εφόρου, για αυτόν λοιπόν τον λόγο πήγα στο Μαρκόπουλο για να του τηλεφωνήσω στην Αθήνα. Ευτυχώς τον βρήκα αμέσως στο γραφείο του και του ανήγγειλα περιχαρής ότι στην δοκιμαστική τομή που ανοίξαμε πριν από δύο ώρες περίπου, βρέθηκε ένας κούρος.

Phrasikleia, eine Kore aus Merenda in Attika, um 540 v. Chr.

Ο Μαστροκώστας δεν πίστεψε εύκολα ότι μόλις αρχίσαμε είχαμε όντως ένα τόσο σημαντικό εύρημα, την ενδεχόμενη ύπαρξη του οποίου μάλιστα πιθανολογούσαμε από καιρό, μου λέει λοιπόν σχεδόν αυστηρά «Βαγγέλη, άσε τα αστεία, γιατί έχω δουλειά». Προσπάθησα να του εξηγήσω ότι όντως είχε βρεθεί ένας κούρος και ότι έπρεπε να έλθει αμέσως στη Μερέντα ή να μου πει τουλάχιστον τι θα ήθελε να κάνουμε ως άμεση ενέργεια, εκείνος όμως επειδή πιθανότατα δεν πίστεψε ότι υπήρχε παρόμοιο εύρημα ή θέλοντας ίσως να αποκλείσει και την παραμικρή περίπτωση κάποιας καλοπροαίρετης, έστω, φάρσας, μου είπε «κάνε ό,τι θέλεις». «Και την κόρη τι να την κάνω;» τον ρώτησα αμέσως μετά, οπότε εκείνος αναφώνησε έντονα «δεν μου λες, πού την είδες την κόρη;» άρχισε δε μάλλον να θυμώνει - και με το δίκιο του. Τότε για να προλάβω τυχόν παρανοήσεις, τον πληροφόρησα λεπτομερώς για την ανεύρεση των αγαλμάτων στην δοκιμαστική τομή μας. Τον παρακάλεσα επίσης να έλθει στο συντομότερο στην Μερέντα, εκείνος δε αμέσως μου απάντησε, «έφτασα».

Δεν πέρασαν δύο ώρες περίπου και ο Έφορος «έφτασε» πράγματι συνοδευόμενος μάλιστα από τον καλλιτέχνη φωτογράφο Ν. Κοντό, από μέλη των ξένων αρχαιολογικών Σχολών στην Αθήνα, μεταξύ των οποίων και ο Ε. Vanderpool, καθώς και από δημοσιογράφους όπως ο Μιλτ. Παρασκευαϊδης...

Η Φρασίκλεια και ο Κούρος όπως βρέθηκαν σε σκάμμα στη νεκρόπολη του Μυρρινούντος.

...Πριν αρχίσουμε την έρευνά μας, γνωρίζαμε βέβαια ότι σε μικρή απόσταση νοτίως του κτήματος Παναγιώτου είχε βρεθεί παλαιότερα, εντοιχισμένο στον ναό της Παναγίας, ένα ενεπίγραφο βάθρο που έφερε το άγαλμα της κόρης Φρασίκλειας και φυλασσόταν στο Επιγραφικό Μουσείο. Σ αυτό υπήρχε ωραιότατο επίγραμμα, το οποίο, εκτός από το όνομα της κόρης, ανέφερε επίσης ότι το άγαλμα ήταν έργο του γλύπτη Αριστίωνος του Παρίου. Ο Αριστίων ήταν γνωστός από τα βάθρα άλλων ενυπογράφων, αλλά χαμένων, έργων του, μόλις λοιπόν μετά την αφαίρεση των χωμάτων που την κάλυπταν, είδαμε την έκπαγλη κόρη να χαμογελά λουσμένη ξανά στο φως του αττικού ήλιου, αναρωτηθήκαμε αμέσως, αλλά με πολύ συγκρατημένη αισιοδοξία, μήπως αυτό που βλέπαμε μπροστά μας ήταν το άγαλμα της Φρασίκλειας, το έργο δηλ. του Αριστίωνος του Παρίου, κατά το επίγραμμα. Και ήταν όντως, όπως αποδείχθηκε σύντομα, επειδή, όταν την επόμενη μέρα ο Έφορος μετέφερε στο Επιγραφικό Μουσείο την μολυβδοχόηση που βρέθηκε δίπλα στην πλίνθο του αγάλματος και την τοποθέτησε στον τόρμο της πάνω στο βάθρο του, διαπιστώθηκε ότι ταίριαζαν απολύτως...

Paradise or Oblivion, Παράδεισος ή Λήθη

Το Paradise or Oblivion είναι ένα σύντομο ντοκιμαντέρ - εισαγωγή για τους ανθρώπους που έρχονται σε πρώτη επαφή με τους στόχους και τις προτάσεις του Venus Project.

Σε αυτό το ντοκιμαντέρ αναφέρονται με λεπτομέρεια οι βαθύτερες αιτίες των συστημικών διαταραχών των αξίων και τα επιζήμια συμπτώματα που προκαλούνται από την τρέχουσα κοινωνικο-οικονομική κατάσταση του πολιτισμού μας.

 To Venus Project τάσσεται υπέρ ενός νέου κοινωνικο-οικονομικού συστήματος, ενημερωμένο με την σημερινή γνώση, που χαρακτηρίζει τη δια βίου εργασία του Κοινωνικου Μηχανικου, φουτουριστή, εφευρέτη και Βιομηχανικού σχεδιαστή Jacque Fresco, που ο ίδιος αποκαλεί οικονομία βασισμένη σε πόρους.

Στην ταινία τονίζεται η ανάγκη να ξεπεραστούν παρωχημένες και αναποτελεσματικές μέθοδοι της πολιτικής, των νόμων, των επιχειρήσεων και να χρησιμοποιηθεί η μέθοδος της επιστήμης, σε συνδυασμό με την υψηλή τεχνολογία, για να καλυφθούν οι ανάγκες όλων των ανθρώπων του κόσμου. Δεν βασίζεται στις απόψεις των πολιτικών και οικονομικών ελίτ ή στην σφαίρα της φαντασίας, αλλά στη διατήρηση μιας δυναμικής ισορροπίας με τον πλανήτη που θα μπορούσε να προσφέρει τελικά την αφθονία για όλους τους ανθρώπους.

Το "Παράδεισος ή Λήθη", από το Venus Project, εισάγει τον θεατή σε ένα πιο κατάλληλο σύστημα αξιών με ολιστική προσέγγιση προς όφελος του ανθρώπινου πολιτισμού.

This video presentation advocates a new socio-economic system, which is updated to present-day knowledge, featuring the life-long work of Social Engineer, Futurist, Inventor and Industrial Designer Jacque Fresco, which he calls a Resource-Based Economy. This documentary details the root causes of the systemic value disorders and detrimental symptoms caused by our current established system. The film details the need to outgrow the dated and inefficient methods of politics, law, business, or any other "establishment" notions of human affairs, and use the methods of science, combined with high technology, to provide for the needs of all the world's people. It is not based on the opinions of the political and financial elite or on illusionary so-called democracies, but on maintaining a dynamic equilibrium with the planet that could ultimately provide abundance for all people.



Paradise or Oblivion, by The Venus Project, introduces the viewer to a more appropriate value system that would be required to enable this caring and holistic approach to benefit human civilization. This alternative surpasses the need for a monetary-based, controlled, and scarcity-oriented environment, which we find ourselves in today.

Αρχαία κατάρα πάνω σε... ποτήρι

Στη Μεθώνη Πιερίας, πάνω σε ένα ποτήρι (ευβοϊκός σκύφος), βρέθηκε το αρχαιότερο συμποτικό επίγραμμα, σε τρίμετρο ιαμβικό.

Περιέχει μια κατάρα για όποιον πάρει το ποτήρι του Ακέσανδρου, η οποία είναι χαραγμένη σε έναν ευβοϊκό σκύφο και προφανώς απαγγέλθηκε σε ένα συμπόσιο.

Το ποτήρι αυτό είναι το εντυπωσιακότερο μεταξύ των 191 ενεπίγραφων αγγείων της ύστερης γεωμετρικής και αρχαϊκής περιόδου (730-690 π.Χ.), που φέρουν επιγραφές, εμπορικά σύμβολα και χαράγματα και συγκροτούν μια ιδιαίτερη κατηγορία ευρημάτων.

Η Αγορά της Μεθώνης. Μεταγενέστερη, αλλά πανέμορφη.

Μιλώντας στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, από το βήμα διεθνούς συνεδρίου με θέμα «Ο Όμηρος στη Θεσσαλονίκη. Ωδές, τόποι, εικόνες», ο καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας και Επιγραφικής στο Α.Π.Θ., Γιάννης Τζιφόπουλος, «διάβασε» την επιγραφή του ποτηριού και ανέφερε πως αποτελεί το αρχαιότερο επίγραμμα ιαμβικού τρίμετρου.

Προάγγελος

«Το κείμενο είναι χαραγμένο με ιδιαίτερη προσοχή και επιμέλεια, αλλά σώζεται μόνο η αρχή και το τέλος και ενδιάμεσα μερικά ακόμη γράμματα. Αρχίζει με τη δήλωση ιδιοκτησίας και καταλήγει με μια απειλητική φράση. ''Είμαι (το ποτήρι) του Ακεσάνδρου (και όποιος με πάρει) θα χάσει τα μάτια (ή τα χρήματά) του'', γράφει», είπε στο «Έθνος» ο κ. Τζιφόπουλος.

Σύμφωνα με τον καθηγητή, η απόληξη του κειμένου σε ιαμβικό ρυθμό φαίνεται να αποτελεί προάγγελο μιας άλλης επιγραφής, επίσης ιαμβικού ρυθμού, από την Κύμη της Κάτω Ιταλίας, που χρονολογείται μεταξύ 675-650 π.Χ. «Της Ταταίης είμαι η λήκυθος. Όποιος με κλέψει (ή μου την κλέψει) θα τυφλωθεί», έγραφε το κείμενο.

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, «Ιωνικόν». C.P. Cavafy, “Ionic”

Jean Christophe Ballot. Από τη φωτογραφική σειρά η Μεταμόρφωση του Λούβρου. Πτέρυγα Sully, η Αφροδίτη της Μήλου.

Γιατί τα σπάσαμε τ’ αγάλματά των,

γιατί τους διώξαμεν απ’ τους ναούς των,

διόλου δεν πέθαναν γι’ αυτό οι θεοί.

Ω γη της Ιωνίας, σένα αγαπούν ακόμη,

σένα η ψυχές των ενθυμούνται ακόμη.

Σαν ξημερώνει επάνω σου πρωί αυγουστιάτικο

την ατμοσφαίρα σου περνά σφρίγος απ’ την ζωή των·

και κάποτ’ αιθερία εφηβική μορφή,

αόριστη, με διάβα γρήγορο,

επάνω από τους λόφους σου περνά.

(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης

Ionic

That we’ve broken their statues,

that we’ve driven them out of their temples,

doesn’t mean at all that the gods are dead.

O land of Ionia, they’re still in love with you,

their souls still keep your memory.

When an August dawn wakes over you,

your atmosphere is potent with their life,

and sometimes a young ethereal figure,

indistinct, in rapid flight,

wings across your hills.

Translated by Edmund Keeley/Philip Sherrard

C.P. Cavafy

Φωτογραφία συνδέει τους Γερμανούς με τη γενοκτονία των Αρμενίων το 1915. Photograph links Germans to 1915 Armenia genocide

The photograph – never published before – was apparently taken in the summer of 1915. Human skulls are scattered over the earth. They are all that remain of a handful of Armenians slaughtered by the Ottoman Turks during the First World War. Behind the skulls, posing for the camera, are three Turkish officers in tall, soft hats and a man, on the far right, who is dressed in Kurdish clothes. But the two other men are Germans, both dressed in the military flat caps, belts and tunics of the Kaiserreichsheer, the Imperial German Army. It is an atrocity snapshot – just like those pictures the Nazis took of their soldiers posing before Jewish Holocaust victims a quarter of a century later.

Μια σπάνια φωτογραφία, την οποία δημοσίευσε για πρώτη φορά η εφημερίδα  Independent, φαίνεται να συνδέει Γερμανούς αξιωματικούς με τη Γενοκτονία των Αρμενίων το 1915.

Στην εν λόγω φωτογραφία η οποία τραβήχτηκε το καλοκαίρι του 1915 -κατά πάσα πιθανότητα από περιοχή στην πόλη του Ερζιντζάν- εικονίζονται Τούρκοι στρατιώτες, αλλά και Γερμανοί αξιωματικοί πάνω από τα κρανία Αρμενίων, οι οποίοι είχα σφαχτεί από τους Τούρκους κατά τον πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο, σύμφωνα με την εφημερίδα.

«Είναι ένα άγριο στιγμιότυπο. Όπως τότε που στρατιώτες της ναζιστικής Γερμανίας πόζαραν με τα θύματα του Ολοκαυτώματος» αναφέρεται. Το ερώτημα είναι τώρα αν οι Γερμανοί συμμετείχαν και στη σφαγή των Αρμενίων το 1915.

Armenian deportees, 1915, Armin T. Wegner, Wallstein Verlag, Germany.

Είναι γνωστό ότι Γερμανοί διπλωμάτες που βρίσκονταν στις τουρκικές επαρχίες κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο έκαναν λόγο σε αναφορές τους για θηριωδίες των Τούρκων κατά των Αρμενίων.

Armin Theophil Wegner (October 16, 1886 – May 17, 1978) was a German soldier and medic in World War I, a prolific author, and a human rights activist. Stationed in the Ottoman Empire during World War I, Wegner was a witness to the Armenian Genocide and the photographs he took documenting the plight of the Armenians today "comprises the core of witness images of the Genocide."

Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα του γιατρού Armin Wegner ο οποίος ρίσκαρε πολλές φορές τη ζωή του εκείνη την εποχή για να τραβήξει φωτογραφίες από την γενοκτονία των Αρμενίων.

Τα «εγώ» των μηχανών - Θα αποκτήσουν ποτέ οι μηχανές συνείδηση του εαυτού τους; Αν αυτό συμβεί θα είναι τελικά θετικό ή αρνητικό;

Παρακολουθούμε τις προσπάθειες να χαρτογραφηθεί η επιφάνεια του πλανήτη Άρη, να καταγραφούν οι θερμοκρασίες στις διάφορες εποχές, να ακτινογραφηθεί το εσωτερικό, να καταλάβουμε αν έχει συχνά σεισμούς και αν τελικά μπορεί να υπάρξει ζωή εκεί επάνω. Το ταξίδι ήταν μακρινό, δύσκολο να το βγάλει πέρα ένας άνθρωπος, τα μηχανήματα τα πήγαν μια χαρά. Το μόνο κακό είναι ότι δεν μπορούμε να μιλήσουμε μαζί τους όπως θα το κάναμε αν βρισκόταν εκεί επάνω ένας άνθρωπος. Να τον ρωτήσουμε αυτό το στερεότυπο αλλά τόσο ουσιαστικό: Πώς τα βλέπεις εκεί πάνω τα πράγματα;

Όλα καλά με την πρόοδο του Curiosity στον Άρη. Μόνο που δεν μπορούμε να το ρωτήσουμε «πώς τα βλέπεις τα πράγματα εκεί πάνω;»

Ένας από τους διάσημους του χώρου, ο Ντάνιελ Ντένετ, τον Μάρτιο του 2009 «φώναξε» μέσα από ένα άρθρο του: Είμαστε ρομπότ, που τα έκαναν ρομπότ, που τα έκαναν ρομπότ, που τα έκαναν ρομπότ… Αυτό σημαίνει ότι ο εγκέφαλος είναι μια καλοβαλμένη αποθήκη με σύμβολα και κανόνες που απεικονίζουν τον εξωτερικό μας κόσμο και αυτό γίνεται με τη βοήθεια του πλέγματος των νευρώνων του. Άρα αρκεί να αποθηκεύσουμε αρκετά στοιχεία σε μια αντίστοιχη κατασκευή και με τη βοήθεια μιας εξαιρετικής μηχανής αναζήτησης να έχουμε μια λειτουργία αντίστοιχη με την εγκεφαλική. Για χρόνια αυτή η τεχνητή νοημοσύνη ήταν η αυταπάτη πολλών επιστημόνων.

Ο «κευραυνός» της αλλαγής

Μια δολοφονική ερώτηση για την παραπάνω πεποίθηση διατυπώθηκε από τον Χιούμπερτ Ντρέιφους: Πώς θα κρίνει ένας υπολογιστής που έχει αποκτήσει μια εικόνα για την πραγματικότητα με βάση τα δεδομένα που του έδωσαν, αν κάτι ξαφνικά αλλάξει, τι ακριβώς αλλάζει και τι όχι στο κοσμοείδωλό του (εννοείται αν δεν του υποδείξουμε εμείς); Μια μηχανή μαθαίνει να αναγνωρίζει τους φοίνικες από το σχήμα της σκιάς τους. Όταν όμως η φωτογραφία έχει τραβηχτεί ακριβώς το μεσημέρι που δεν υπάρχουν σκιές, τι γίνεται; Ή, στην περίπτωση της γλώσσας, πώς θα μπορέσει το μηχάνημα να καταλάβει τη φράση «Αυτή η γυναίκα είναι παγόβουνο»;

Υπάρχει λοιπόν μια «φυλή» ερευνητών που έχει αντιληφθεί ότι σημαντικό ρόλο στο πώς λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος παίζει η αλληλεπίδρασή μας με το περιβάλλον και η γλώσσα. Ξεκινούν από τον Χάιντεγκερ και συντάσσονται μαζί του όταν κατηγόρησε τη δυτική φιλοσοφία ότι συνηγορεί στο να θεωρούμε τον εαυτό μας κάτι ξεχωριστό από τον περίγυρο. Όταν κάνουμε κάτι με ένα εργαλείο να συνειδητοποιήσουμε ότι είμαστε ένα με το εργαλείο. Είναι δηλαδή υπέρ μια ολιστικής αντίληψης της πραγματικότητας και αντίθετοι στην αντίληψη υποκείμενο-αντικείμενο (κάτι που η ανατολική φιλοσοφία και κυρίως οι άνθρωποι του Ζεν είχαν ήδη ως τρόπο ζωής εδώ και αιώνες). Διότι παραμορφώνει την εμπειρία και δεν θα μας επιτρέψει ποτέ να δημιουργήσουμε πραγματικά ευφυείς μηχανές. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν είναι ένας υπολογιστής από βιολογικό υλικό.

«Κοινότητες» υπολογιστών;

Βέβαια οι αντιλήψεις αυτές έχουν οδηγήσει μερικούς, στην προσπάθειά τους για έξυπνες μηχανές, να προτείνουν τη δημιουργία μιας «κοινωνίας μηχανών» που θα ανταλλάσσουν, λέει, εμπειρίες. Ας κρατήσουμε προς το παρόν από αυτό την αναγνώριση ότι η κοινωνική συναναστροφή και η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων είναι δυνατόν να οξύνουν την ευφυΐα τους. Ένας από τους γνωστούς ερευνητές των θεμάτων των σχετικών με την ευφυΐα των μηχανών, ο Ιγκορ Αλεξάντρ, από το 2004 ακόμη είχε πει σε μια συνέντευξή του: «Αν θέλουν να στείλουν έναν "συνειδητοποιημένο" ρομποτικό εξερευνητή στον Άρη, θα πρέπει αυτός: να φοβάται, να ευχαριστιέται με αυτό που κάνει, να έχει συνείδηση του τι είναι αυτό που βλέπει, να έχει συνείδηση του εαυτού του, μόνο που δεν θα πρέπει να έχει την ανησυχία για το αν θα τον φέρουμε πίσω». Αποδεικνύεται ότι ακόμη και για το 2012 ζητούσε πολλά. Αργεί ακόμη η κατασκευή ενός τέτοιου μοναχικού μηχανικού εξερευνητή. Προς το παρόν έχουμε ξεκαθαρίσει το ποια στοιχεία τού λείπουν, αλλά δεν έχουμε ξεκαθαρίσει ποια θέση μπορεί να πάρει τελικά στον κόσμο μας…

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΡΤΕΣΙΟ ΣΤΟ ΜΙΤ

Συνοπτική ιστορία της συνείδησης

Frans Hals, Portrait of René Descartes (1596-1650)

Την εποχή του Καρτέσιου (1596-1650) αρχίζει η αναζήτηση, στους νεότερους χρόνους, της λύσης στο πρόβλημα τι είναι αυτό που λέμε νόηση. Ο Καρτέσιος επέμενε ότι ο καθένας μας αποτελείται από δύο ενότητες. Ένα υλικό σώμα και μια άυλη νόηση. Το πρόβλημα που αναπήδησε αμέσως από αυτό ήταν το πώς κάτι το μη υλικό, όπως η νόηση, κατάφερνε να έχει χειροπιαστά αποτελέσματα, όπως το να με οδηγήσει να κάνω μια κίνηση, έστω και απλή, π.χ. το να πιάσω ένα ποτήρι. Για αιώνες θεωρίες διατυπώνονταν, ακόμη και ότι μεσολαβεί ο Θεός ανάμεσα στα δύο, αλλά τίποτε δεν κρίθηκε ικανοποιητικό.

Το 1949 ο Γκίλμπερτ Ράιλ έκανε λόγο για το φάντασμα που έβαζε μέσα στη μηχανή ο Καρτέσιος όταν σκεφτόταν με αυτόν τον τρόπο. Το λάθος του, κατά τον Ράιλ, ήταν ότι θεωρούσε και τη νόηση ως κάποιο «πράγμα», όπως ήταν και ο εγκέφαλος. Έπρεπε να την κατατάξει σε άλλη κατηγορία. 

Στη συνέχεια εμφανίστηκε η θεωρία του Λειτουργισμού, όπου το πρόβλημα θα λυνόταν αν ταυτίζαμε τις νοητικές διαδικασίες με τις εγκεφαλικές. Και έτσι γεννήθηκε η ιδέα ότι μπορούμε να κατασκευάσουμε έναν εγκέφαλο που να έχει συνείδηση της ύπαρξής του, όπως και ο δικός μας, αλλά από άλλα υλικά, μη βιολογικά.

Εμφανίστηκαν όμως άλλοι επιστήμονες που ισχυρίστηκαν ότι θα ήταν λάθος να ταυτίζουμε τον ανθρώπινο εγκέφαλο τον ηλεκτρονικό, γιατί κάτι τέτοιο αφήνει έξω το φαινόμενο της συνειδητότητας, της αίσθησης του "εγώ", του "είμαι εδώ και υπάρχω". Κλασικά αντεπιχειρήματα ήταν το κινέζικο δωμάτιο, όπου ο Τζον Σιρλ περιέγραψε ένα μηχάνημα που όταν του στέλνουμε ερωτήσεις στα κινεζικά ψάχνει σε ένα βιβλίο, βρίσκει τις απαντήσεις και τις δίνει αλλά δεν καταλαβαίνει τίποτε από κινεζικά. Όλα αυτά ήταν αντεπιχειρήματα στον λεγόμενο Φυσικαλισμό, στην ιδέα δηλαδή ότι δεν υπάρχει τίποτε που να μην εξηγείται με τους νόμους της Φυσικής και των άλλων θετικών επιστημών, άρα και ο εγκέφαλος αφού είναι από ύλη θα υπακούει στους ίδιους νόμους. Αλλά τότε, όπως αποκρυσταλλώθηκε με την έννοια των Ζόμπι, είμαστε απλά πλάσματα που ενεργούν χωρίς να έχουν συνείδηση του τι κάνουν; 

Τελευταίως ο Ντέιβιντ Τσάλμερς διετύπωσε τη θεωρία ότι ως προς το πρόβλημα της συνειδητότητας έχουμε τα «εύκολα», δηλαδή καταλαβαίνουμε γιατί καταλαβαίνουμε τι είναι ένα ολοκλήρωμα ή οι χρόνοι ενός ρήματος, αλλά υπάρχουν και τα «δύσκολα» (The Hard Problem), όπου δεν καταλαβαίνουμε ότι έχουμε και υποκειμενικές, δηλαδή συνειδητές από εμάς, εμπειρίες. Σήμερα, Σιρλ, Νταμάζιο, Πίνκερ, Ντένετ και άλλοι προσπαθούν να δώσουν απαντήσεις στο πρόβλημα, ενώ η απλή τεχνητή νοημοσύνη που πίστευε ότι μπορούμε να φτιάξουμε ένα είδος τεχνητού εγκεφάλου έχει πέσει σε ανυποληψία, παρ' όλο που υποστηρίχθηκε με φανατισμό από τον Μάρβιν Μίνσκι στο ΜΙΤ.   

ΠΗΓΗ: ΤΟ ΒΗΜΑ