Άστρο βρέφος «εγκυμονεί» ηλιακό σύστημα. This Baby Star Is Just Building Its Own Solar System

Καλλιτεχνική απεικόνιση του νεαρού άστρου που «ρουφάει» ύλη από το δίσκο ύλης που το περιβάλλει (εικόνα δεξιά). Οι κοσμικές διεργασίες έχουν ως αποτέλεσμα κάποιες ποσότητες ύλης να διασκορπίζονται με δύναμη στο Διάστημα (εικόνα αριστερά). Artist's conception of infant solar system: Young star pulls material from surroundings into rotating disk (right); generates outflowing jets of material (left). (Credit: Bill Saxton, NRAO/AUI/NSF)

Ομάδα αστρονόμων στις ΗΠΑ εντόπισαν ένα άστρο που βρίσκεται σε βρεφική ηλικία και οι πρώτες παρατηρήσεις δείχνουν πώς όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία ανάπτυξής του είναι πιθανό να δημιουργηθεί γύρω του ένα μεγάλο ηλιακό σύστημα. Πρόκειται για το νεαρότερο εν δυνάμει ηλιακό σύστημα που έχει εντοπιστεί μέχρι σήμερα και η μελέτη του αναμένεται να προσφέρει νέα στοιχεία για τη δημιουργία των πλανητών και τη σχέση τους με τα μητρικά τους άστρα.

Η ανακάλυψη

Image of the protostar L1157 from the Spitzer Space Telescope

Το άστρο εντόπισε ερευνητική ομάδα με επικεφαλής επιστήμονες του Εθνικού Παρατηρητηρίου Ραδιοαστρονομίας των ΗΠΑ στο Σάρλοτσβιλ, στη Βιρτζίνια. Το άστρο βρίσκεται σε απόσταση 450 ετών φωτός από τη Γη και οι ερευνητές του έδωσαν την κωδική ονομασία L1527. Υπολογίζουν ότι έχει ηλικία μόλις 300 χιλιάδων ετών ενώ συγκριτικά ο Ήλιος έχει ηλικία 4.6 δισ ετών.

Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα πρωτοαστέρα που εξακολουθεί να «τρέφεται» από τον δίσκο κοσμικής ύλης που το περιβάλλει. Το άστρο βρίσκεται αυτή τη στιγμή στο ένα πέμπτο του μεγέθους του Ήλιου.

Το σύστημα που γεννιέται

Baby star in the making. The top image shows reflected light associated with the outflow from the protostar and the bottom image is showing reflected light from the upper surface of the disk around the protostar and the contours show the emission from cold, dusty material in the disk.

Η πιο ενδιαφέρουσα εκτίμηση που κάνουν οι ερευνητές είναι ότι ο κοσμικός δίσκος που περιβάλλει το άστρο έχει τόση ύλη ώστε θα του επιτρέψει να φθάσει σε μέγεθος και λαμπρότητα τον Ήλιο ενώ θα περισσέψει τόσο υλικό που φθάνει για να δημιουργηθούν τουλάχιστον επτά γίγαντες αερίου με μέγεθος ανάλογο με αυτό του Δία.

Οι επιστήμονες αναμένεται να στρέψουν το βλέμμα τους στο L1527 αφού (θεωρητικώς τουλάχιστον) θα δουν πώς ήταν το ηλιακό μας σύστημα στα πρώιμα στάδια της δημιουργίας του. Το βέβαιο πάντως είναι ότι θα συγκεντρώσουν στοιχεία για την εξέλιξη των άστρων και των πλανητικών συστημάτων που δημιουργούνται γύρω τους. Η έρευνα δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Nature».

Δήμητρα Μήττα, «H εικόνα μου – ο έρωτάς μου»

Έγκον Σίλε, Αυτοπροσωπογραφία με ριγέ πουκάμισο. Black chalk and gouache on paper, 44,3 x 30,5 cm, Leopold Museum, Vienna.

Κυρίες και κύριοι,

Λέγομαι Σίλε και είμαι ζωγράφος. Πέθανα στα 28 μου χρόνια. Δεν διαισθάνθηκα τον θάνατό μου, ούτε και κανείς άλλος. Δεν νομίζω ότι με θρήνησαν πολλοί, δεν ήμουν κοινωνικός. Τόσοι θα ήταν οι θρηνούντες, λίγοι δηλαδή, ακόμη κι αν είχα πεθάνει στα 82 μου, ίσως και λιγότεροι  –82 εγώ, πόσο να ήταν οι δικοί μου, οι φίλοι μου; Μπορεί να είχαν χαθεί νωρίτερα. Και από αυτούς που θα ήταν παρόντες στην κηδεία μου κανένας δεν θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι είχε διαισθανθεί τον θάνατό μου –στα 82 ο θάνατος είναι φυσικό φαινόμενο. Θα αναφέρονταν στη μοναξιά μου τα τελευταία χρόνια της ζωής μου, ότι είχα αποσυρθεί, αλλά φυσικό δεν ήταν; Θα έπασχα και από άνοια• ή από τη μοναχική μανία των ζωγράφων με τα στραβά δάχτυλα. Όμως πέθανα στα 28 μου και κανείς δεν διαισθάνθηκε τον θάνατό μου. Εγώ, πάλι, ήμουν απασχολημένος. 

Egon Schiele, Eros, 1911

Αδυνατώ να επικοινωνήσω μαζί σας. Είμαι, βλέπετε, νεκρός. Η οποιαδήποτε επαφή μεταξύ μας είναι ψευδαίσθηση. Κι ωστόσο, θέλω να σας ξεναγήσω στο έργο μου. Όχι, δεν θα σας μιλήσω γενικά για το έργο μου –αυτό το αφήνω στους ιστορικούς• εξάλλου το ξέρουν καλύτερα, εγώ απλώς το έκανα. Ένα έργο μόνο, για ένα έργο, γι’ αυτό θέλω να σας μιλήσω εγώ. «Η αυτοϊκανοποίηση» -είδατε τι κομψά που το θέτω για να μην σας χάσω, αγαπητό αστικό μου κοινό; Θέλω να σας πω πώς έκανα τον πίνακα αυτόν. 

Πέρασα μια μεγάλη περίοδο της ζωής μου (των 28 μου χρόνων) κοιτώντας γυμνό το σώμα μου στον καθρέφτη, κυρίως τα γεννητικά μου όργανα –παραμένω ευπρεπής. Τα τελευταία χρόνια προσπαθούσα να θυμηθώ την άλλη τους λειτουργία πλην αυτής που με οδηγούσε στην αποχώρηση του αποχωρητηρίου. Προσπαθούσα να διεγείρω τον αδρανή σωλήνα που κρεμόταν μπροστά ανασύροντας κάποια φαντασίωση. Μόνο που κι αυτές είχαν χλωμιάσει. Οι φαντασιώσεις, αγαπητοί μου φίλοι, πρέπει να βασίζονται σε υπαρκτές καταστάσεις. Τουλάχιστον έτσι λειτουργούν σε μένα, δεν έχω ιδέα πώς λειτουργούν σε σας και δεν επιθυμώ τις γενικεύσεις. Επανέρχομαι στον δικό μου σωλήνα και τις δικές μου φαντασιώσεις.

Λυπούμαι αλλά δεν έχω φαντασιώσεις, διότι σε μένα το υπαρκτό του έρωτα είναι απώτατο παρελθόν. Ωστόσο, προσπαθώ. Περνώ το χέρι πάνω από το κορμί μου, κι αυτό ανατριχιάζει, όχι ερεθισμένο ηδονικά αλλά από την παγωμένη εκροή των ακροδαχτύλων μου –με πέθανε ο χειμώνας φέτος• ή μήπως δεν φταίει ο χειμώνας; Αποτυγχάνω. Ο σωλήνας παραμένει εκκρεμής. 

Έγκον Σίλε, Γυναικείο γυμνό, 1910

Με συγχωρείτε, αλλά δεν είμαι ανίκανος. Απλώς, μπερδεύω τις διεγέρσεις, την ερωτική και της τέχνης μου. Δεν μπορώ να ξεχωρίσω ποια είναι πιο έντονη –προσθέστε και τη μουσική την ώρα που δουλεύω και θα καταλάβετε πόσα εγκεφαλικά κύτταρα διεγείρονται. Δικαιολογήστε με, σας παρακαλώ, και κατανοήστε την αποτρόπαιη πράξη μου, το γεγονός ότι εγκατέλειψα το καημένο το κορίτσι πάνω στη διέγερσή του. Και τη δική μου. Σας παρακαλώ, μπείτε στη θέση μου και δικαιολογήστε με. Η εικόνα του πίνακα αναδύθηκε μέσα μου ολοκληρωμένη. Το μόνο που χρειαζόταν ήταν να τον κάνω εκείνη την ίδια στιγμή, γιατί μετά μπορεί να τον έχανα. Το εγκατέλειψα το κορίτσι με τα ανοιχτά σκέλια. Όμως ξέρετε πόσες φορές το ζωγράφισα μετά; Δεν με διέγειρε τόσο η ανάμνηση της έκφρασης στο πρόσωπό της, μπορεί απορίας, εγκατάλειψης, απόρριψης• μπορεί και περιφρόνησης για τον γυμνό άνδρα, για μένα, που με το όργανο σε στύση ακόμη, κάθιδρος και παγωμένος, άνοιγε ντουλάπες και κατέβαζε μουσαμάδες, άρπαζε χρώματα κι ένα ρούχο να ρίξει επάνω του. Αυτές οι εκφράσεις δεν με ενδιέφεραν καθόλου –εξάλλου, ούτε που της έρριξα μια ματιά της κοπέλας• πού να ξέρω τι έκφραση θα είχε; Με διέγειρε όμως η έκφραση που φανταζόμουν ότι θα έπαιρνε το πρόσωπο από τη μοναχική ερωτική σύσπαση. 

Egon Schiele, Wally Neuzil in Black Stockings, 1912

Προσέξτε τα έργα μου με αυτήν την κοπέλα. Το βλέπετε ότι η αναγκαστική ηδονή της δεν συνοδεύεται από ευχαρίστηση στο πρόσωπο; Προσέξτε που κάποιες φορές την έχω στο πλάι, εσείς βλέπετε την πλάτη και τα δάχτυλα των χεριών να εξέχουν ανάμεσα στα σκέλια της, το κεφάλι να κλείνει τον κύκλο του σώματος στα γόνατα. Δείτε την, είναι σαν μπάλα. Τον βλέπετε τον λυγμό στην πλάτη; Εκείνο το εξόγκωμα που μοιάζει με κόκαλο• ή με ατεχνία. Άλλοτε πάλι την έχω σε ύπτια θέση με τα σκέλη ανοιχτά, με ένα καλτσάκι πεσμένο χαμηλά στον αστράγαλο. Μη μου πείτε ότι σας διεγείρει ερωτικά; Τι κρίμα… Όμως δεν σας παρεξηγώ –εσείς δεν ξέρετε καλά καλά το σώμα σας… Εξάλλου, έχω δει αντίγραφα αυτών των έργων να κοσμούν τοίχους ξενοδοχείων ακριβώς απέναντι ή δίπλα στο κρεβάτι, ένα είδος «διεγερτηρίου» για τα ζευγάρια, μια δωρεάν επιπλέον παροχή από τη διεύθυνση του ξενοδοχείου, ευγενική προσφορά αδαούς διακοσμητή προς εκλεπτυσμένο ξενοδόχο. Ο προσεκτικός θεατής των έργων μου –υποψήφιος συνουσιαστής ή μοναχικός ηδονολήπτης– περιμένω να κατεβάσει τον πίνακα από τον τοίχο, θεωρώντας τον άκρως αντιδιεγερτικό. Πολύ θα τον εκτιμούσα αυτόν τον ευαίσθητο θεατή –καθόλου δεν μ’ ενδιαφέρει αν είναι ευαίσθητος εραστής του γυναικείου φύλου. Αυτός ο θεατής θα είχε προσέξει το πόσο σφιχτή είναι η κοιλιά της κοπέλας του πίνακα από τον σπασμό του θρήνου που κινείται συνέχεια πάνω κάτω ανάμεσα σε λαιμό και κοιλιά και δεν βρίσκει διέξοδο στον πεπλατυσμένο φάρυγγα, ακόμη κι αν τον στόμα είναι ανοιχτό –κυρίως τότε, γιατί καταφέρνω και προκαλώ την ψευδαίσθηση ενός βαθύτατου ερωτικού αναστεναγμού που συνοδεύεται από την εκφορά ενός ονόματος –Πέτερ, Χάινριχ, Έγκον, Πάουλ, Κόστια, και ’γω δεν ξέρω τι άλλο• και δεν μ’ ενδιαφέρει. Δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι οι μοναχικές γυναίκες των δωματίων του τρίτου ορόφου των ξενοδοχείων με τα έργα μου θα θελήσουν να αναγνωρίσουν την εικόνα τους. Τις προκαλώ πάντως να ξαπλώσουν στο κρεβάτι και να κάνουν ό,τι κάνει το κορίτσι του πίνακα που θα τους τύχει στο δωμάτιό τους. Είμαι σίγουρος ότι όσες το κάνουν θα καταλάβουν πολύ καλά τις γραμμές της έντασης και θα βεβαιώσουν τις ζωγραφικές μου ικανότητες στην απόδοση του συναισθήματος απώλειας.

Egon Schiele, Girl in red standing, 1913

Να ’ναι ευλογημένο εκείνο το κορίτσι που διέγειρε τόσο τη φαντασία μου. Της είμαι ευγνώμων και ευχαρίστως θα της αφιέρωνα εκείνη τη σειρά των έργων, τα γυμνά που σας έλεγα, όμως δεν θυμάμαι το όνομά της. Θα της αφιέρωνα και τα άλλα που έκανα, όταν την άφησα με τα σκέλια ανοιχτά και το στήθος στο στόμα μου. Δεν ξέρω αν ήταν κάτι στο σώμα της που μου έδωσε έτοιμη την εικόνα του πίνακα που θα έφτιαχνα, δεν ξέρω αν ξεκίνησε από την αίσθηση ότι ανάμεσα στα σκέλια της έτρεχε το αίμα που είχε συσσωρευτεί στη στύση του πέους, ότι εκείνο που εκτινάχθηκε από μέσα μου δεν ήταν αίμα μεταμορφωμένο σε σπέρμα αλλά καθαρό αίμα. Μπορεί πάλι να ’ταν δικό της το αίμα που έτρεχε, νεκρά ωάρια που ξεχύνονταν και κυρίευαν το σεντόνι του κρεβατιού μου. Μπορεί. Δεν ξέρω. Φεύγω. Έπρεπε να φύγω. Να προλάβω το τρόλεϊ που πήγαινε γραμμή στα σφαγεία. Έφτασα. Άπλωσα τον μουσαμά μου και, καθώς γονάτισα στο γεμάτο αίματα πάτωμα, είδα τη μορφή μου σαν σε καθρέφτη. Αυτή ζωγράφισα, το είδωλο της μορφής μου που αντικατοπτριζόταν στο πιο ζωντανό κόκκινο που είχα αντικρίσει ποτέ μου –τι άλλο ζητά ένας ζωγράφος στη ζωή του από ένα καινούριο χρώμα; Αυτό ζωγράφισα βουτώντας τα χέρια μου στο αίμα σπλήνας σκοτωμένου ζώου. Το είδωλο ενός γονατισμένου στα τέσσερα άνδρα. Και ύστερα, έναν άλλο πίνακα με τα αναποδογυρισμένα πόδια των σφαγέων και τα κεφάλια των ζώων που κρέμονταν ξεκομμένα από το σώμα τους, με μια λεπτή μόνο γραμμή δέρματος να τα κρατάει ενωμένα σε μια σωματική ενότητα χωρίς νόημα.

Αλλά το αριστούργημά μου, το αριστούργημά μου, αυτό για το οποίο θα περίμενα  ως και μέχρι τα 82 μου χρόνια, ήρθε αμέσως μετά -«Ο θάνατος του έρωτα». Ένας γυμνός άνδρας με μάσκα και γάντια έχωνε το μπαστούνι του στο στόμα της νεκρής γυναίκας πατώντας στο στήθος της. Αυτό το έργο το έκανα γονατισμένος, όπως και τα προηγούμενα, μόνο που μετέφερα τον μουσαμά σε καθαρό μέρος, να μην υπάρχει ίχνος αίματος επάνω του. Το ζωγράφισα με τα δικά μου χρώματα, με τα χρώματα που είχα αρπάξει μισόγυμνος από την ντουλάπα του δωματίου μου. Μόνο το αίμα που έτρεχε από το στόμα της νεκρής γυναίκας, μόνο αυτό το έκανα πραγματικό, φυσικό, από τις σπλήνες των ζώων στα σφαγεία που σας έλεγα. Ο έρωτας. Έπρεπε να δώσω στον θάνατό του μια φυσικότητα.

Σκέφτομαι να χαρίσω τον πίνακά μου σε κάποιον από εσάς. Μην ανησυχείτε. Μετά από τόσα χρόνια η μυρωδιά θα έχει φύγει.

***

Από το θεατρικό δρώμενο ‘’Ο έρωτάς μου, η εικόνα μου’’, που απέδωσαν μέλη της Θεατρικής Σκηνής ΤΕΧΝΗΣ Κιλκίς, σε σκηνοθεσία  Παύλου Δανελάτου.

Τον ερωτεύτηκα. Δεν ξέρω πώς έγινε, δεν ξέρω πότε έγινε, δεν ξέρω ποια αφορμή το προκάλεσε. Τον έβλεπα κάθε μέρα. Εργαζόμασταν στο ίδιο κατάστημα εδώ και μερικούς μήνες, εκείνος ζωγράφος κι εγώ ειδική πάνω στα χρώματα. Οι νεαροί ζωγράφοι τον προτιμούσαν, γιατί του έφερναν έργα τους και συζητούσαν μαζί του –ζητούσαν τη γνώμη του κι εκείνος τους βοηθούσε στην επιλογή των χρωμάτων, ένα είδος μαθητείας στον έμπειρο δάσκαλο. Εμένα με προτιμούσαν όσοι καλλιτέχνες ήξεραν καλά τι ήθελαν και δεν το έθεταν σε συζήτηση με έναν ομότεχνό τους –τουλάχιστον όχι εκείνη την ώρα. Εγώ άκουγα τις σκέψεις τους και τον ενθουσιασμό του πάθους τους χωρίς να μπορώ να παρέμβω, μια κατάσταση διαρκούς δικής μου μαθητείας με δασκάλους σπουδαίους ζωγράφους –τι να πω εγώ; Σιγά σιγά άρχισα να τον παρατηρώ. Η σχέση του με το τσιγάρο ήταν αντιστρόφως ανάλογη με το πόσο μιλούσε –κάπνιζε πολύ. Την ώρα που ρουφούσε τον καπνό, σήκωνε ψηλά το κεφάλι κι εκεί ψηλά τον άφηνε. Όταν ξεπερνούσε το χρονικό όριο της αντοχής του χωρίς τσιγάρο, έμοιαζε σαν το σώμα του να ενοχλούνταν από άπειρες μικρές βελονιές που έκαμναν επίθεση. Ξεκούμπωνε το κουμπί στο μανίκι του πουκαμίσου του, δίπλωνε το μανίκι ψηλά και αμέσως μετά το κατέβαζε και το ξανακούμπωνε. Ωστόσο, δεν είμαι σίγουρη για την αιτία αυτής της κίνησης ούτε για τις άλλες του κεφαλιού. Τις ξεκινούσε από τον αυχένα κατεβάζοντας το κεφάλι, με μια ελαφριά ημικυκλική περιστροφή γύρω από τον άξονά του, σαν εκκρεμές, και μετά σηκώνοντάς το απότομα επάνω, σαν να τίναζε κάτι από πάνω του, μια σκόνη ενοχλητική ή επώδυνη. Από ένα σημείο και μετά μου θύμιζε λύκο.

Έπειτα η φωνή του, που την άκουγα κάθε φορά που κάποιος πελάτης τον απασχολούσε –τότε ήταν που με κάποιον τρόπο ανάγκαζα τους δικούς μου ζωγράφους να σιωπούν–, μου έμοιαζε ομοιογενής, λόγος κοφτός, σχεδόν απότομος, όχι εχθρικός, χωρίς χρώματα, καμιά συναισθηματική διακύμανση προς τα πάνω ή προς τα κάτω, ένα καρδιογράφημα πολύ κοντά στην ευθεία γραμμή. Είχα την αίσθηση ότι με τον ίδιο τόνο φωνής θα έλεγε φράσεις εντελώς αντίθετες σε περιεχόμενο και νόημα. Εξακολουθούσε να τραβά τη ματιά μου. Ίσως γιατί τα παλιά σχήματα στις σχέσεις μου με τους ανθρώπους αποδεικνύονταν στην περίπτωσή του ανεπαρκή. Θα γινόμουν, λοιπόν, ευέλικτη, και αφού δεν μπορούσα να διαισθανθώ, θα τον παρατηρούσα, θα καταχώριζα τις κινήσεις του σώματός του, θα προσπαθούσα να δω αν σε συγκεκριμένες καταστάσεις έκαμνε συγκεκριμένες κινήσεις –τι έκαμνε όταν έπινε τον καφέ του;–, θα τον παρατηρούσα τόσο που αν ήμουν ζωγράφος να μπορώ να κάνω το πορτραίτο του από μνήμης. Όμως ακόμη και σε αυτή την άσκηση της προσεκτικής και επίμονης παρατήρησης μου ξέφευγε. Τα μάτια του, τι χρώμα είχαν τα μάτια του; Πολύ συχνά τα κρατούσε χαμηλωμένα σαν σε κατάσταση αποκοπής από τον περιβάλλοντα χώρο –ποτέ πάντως δεν τα τράβηξε η δική μου επίμονη ματιά. Ύστερα, τίναζε το κεφάλι ψηλά στο πλάι στην κίνηση του λύκου νύχτα με πανσέληνο, οπότε πάλι δεν μπορούσα να τα δω. Έπειτα, κι όταν κοιτούσε, ήταν μόνο για λίγο. Τι χρώμα είχαν τα μάτια του; Είχα την αίσθηση ότι ακόμη και αν τον έστηνα απέναντί μου ακίνητο όση ώρα εγώ ήθελα, πάλι δεν θα ήμουν σε θέση να τα περιγράψω. Γιατί μου ξεφεύγει τόσο πολύ αυτός ο άνθρωπος; Με εξοργίζει. Δεν ξέρετε πόσες φορές ένιωσα την ανάγκη να τον καθίσω απέναντί μου με τη βία –«στάσου ακίνητος»- και να τον εξερευνήσω, να τον παρατηρήσω από κοντά, τις λεπτομέρειες του προσώπου, το σχήμα της μύτης, το κοίλο των αυτιών, τα χείλη, να χωρίσω το πρόσωπο σε μικρά απειροελάχιστα μέρη, να περάσω το χέρι μου από πάνω τους, όχι, δεν θα τα ακουμπήσω, λίγο πιο μακριά το χέρι για να νιώσει τον αέρα του μεσοδιαστήματος ανάμεσα στο δικό μου χέρι και το κομμάτι του δικού του προσώπου. Η ανάγκη μου να τον δω, να καταβροχθίσω τη μορφή του, άρχισε να γίνεται βασανιστική. Στο μεταξύ, είχα περάσει από εκείνο το διάστημα της ευφορίας, που κοιμόμουν με τη μορφή του και ξυπνούσα με αυτήν, γλυκός ύπνος, γλυκό ξύπνημα, συντροφιά αναπάντεχη, όμως συντροφιά. Άρχισα να τον έχω δίπλα μου –δεν μπορούσα να είμαι εγώ δίπλα του, γιατί δεν ήξερα τίποτε για τους χώρους του και, βέβαια, δεν μπορούσα να τον εντάξω σε ένα περιβάλλον, να φανταστώ το περιβάλλον του –μάλλον ασκητικό, λιτό, δωρικό.  Δεν ξέρω. Τι να σας πω… Υποθέτω. Τον έβαλα λοιπόν στον δικό μου χώρο που τον ήξερα, περπατούσα και συγχρόνιζα το βήμα μου στη δική του περπατησιά –έτσι όπως την έβλεπα μέσα στο μαγαζί με τα χρώματα–, του έδειχνα την πόλη που έμενε εδώ και μερικά χρόνια αλλά δεν την ήξερε, έγκλειστος στην ποίηση των χρωμάτων του. Τον έμπαζα στους δρόμους μου, στους ναούς μου –το μπλε των ματιών του σκούραινε στο καφέ των δικών μου, ήλπιζα ότι κάποτε τα δικά μου μάτια θα έπαιρναν κάτι από το μπλε το δικό του. Στο μεταξύ, δράστης κλυδωνισμών η μορφή του διαρρήγνυε το δικό μου μυαλό, εωσφόρος εισβολέας του ύπνου και των ονείρων μου.

Egon Schiele, Nude self-portrait squatting, 1916

Το σώμα του, πώς ήταν το σώμα του; Γραμμές οριζόντιες και κάθετες, αυτό ήταν, μου έλειπε η καμπύλη –πεισματικά έλεγα ότι καμπύλη υπήρχε, έπρεπε μόνο να την ανακαλύψω. Πώς; Δεν με βοηθούσε και το μπλε των ματιών του –ομοιόχρωμο και χωρίς διαβαθμίσεις, ψυχρό, λεπίδα, λάμα παπουτσιού του πατινάζ, κρύσταλλο παγετώνα  –πεισματικά έλεγα ότι διαβαθμίσεις υπήρχαν, έπρεπε μόνο να τις ανακαλύψω. Πώς; Εξακολουθούσα να παρατηρώ το πρόσωπο που είχε το χρώμα του σιταριού την ώρα της δύσης. Ούτε μια φορά η ματιά του δεν αισθάνθηκε τη δική μου έντονη επάνω του, ακύρωνε την παρουσία μου. Στο μεταξύ δυνάμωνε βασανιστικά η επιθυμία μου να τον μυρίσω, να τον αγγίξω, να ακολουθήσω με τα χέρια μου τα χέρια του σε μια κίνηση καθρέφτη, να δοκιμάσω τη γεύση του, η αίσθηση μιας περίεργης κινητικότητας στα χείλη, σαν να κυκλοφορούσαν χιλιάδες μικροσωματίδια επάνω τους. Η απουσία και η προσδοκία παρουσίας, αλλά και τα όνειρα που είχαν προσαρμοστεί σ’ εκείνον, έκαναν το σώμα μου πάνω από το στήθος να υποφέρει από μιαν αναπνοή ανήσυχη, γρήγορη, άκρως διευρυντική, στα όρια της εκτίναξης. Ο έρωτας. Πώς έγινε, πότε έγινε, ποια αφορμή το προκάλεσε; Δεν τον ξέρω. 

***

Egon Schiele, Seated couple (Egon and Edith Schiele), 1915

Η ανάμνηση του πρώτου φιλιού. Οι ανάσες κοντά. Πάλι δεν τις πρόλαβα. Πάλι θέλω να πιάσω τον χρόνο και να του πω «στοπ», περίμενε, άργησε. Πάλι δεν πρόλαβα. Γιατί δεν προλαβαίνω;

***

 Egon Schiele, Reclining male and female nude entwined, 1913

Κυρίες και κύριοι, δεν ξέρω αν ο έρωτας είναι μια προσωπική διανοητική κατασκευή –μπορώ να το δεχτώ, γιατί παρακολουθούσα τον εαυτό μου να κτίζει αυτόν τον έρωτα, να τον φτιάχνει. Ωστόσο, αρνούμαι να παραβλέψω ότι η εγκεφαλική μου διεργασία προκλήθηκε από τον συγκεκριμένο άνθρωπο, από τον άνθρωπο που συνδύαζε το μπλε των ματιών με το χρώμα του σταριού στο πρόσωπο την ώρα της δύσης.

Υστερόγραφο: Σήμερα μύρισα τη μυρωδιά του. Βρήκα έναν τρόπο και πλησίασα πολύ κοντά –εκείνος μου έδωσε τον τρόπο, ένα έγγραφο του εικαστικού επιμελητηρίου–, λεπτή μυρωδιά. Πρέπει να πλησιάσω κι άλλο, να βρω έναν τρόπο να κρύψω τη μύτη μου κάτω από τον γιακά του πουκαμίσου του, πολύ κοντά στην περιοχή του αριστερού αυτιού. 

***

Egon Schiele, Man and woman, 1917

Βρεθήκαμε μαζί. Σώματα αμήχανα, αδέξια, περισσότερο επιθυμούσαν να γνωρίσουν το ένα το άλλο, παρά να ενωθούν, περισσότερο να μυρίσουν, να ικανοποιήσουν το βλέμμα που ήθελε να απλωθεί στην επιδερμίδα, να γεμίσουν τον πεινασμένο ουρανίσκο που κλυδωνιζόταν επικίνδυνα στο κενό, να ακουμπήσουν το ιδρωμένο χέρι ο ένας στο μάγουλο του άλλου και να το στεγνώσουν εκεί ή να το γευτούν. Κυρίως να ακούσουν το ένα την ανάσα του άλλου, να φυσήξει το ένα στόμα στο στόμα του άλλου τον αέρα του, να υπάρχει μια δικαιολογία γι’ αυτή την αίσθηση μπαλονιού που κινδύνευε να σπάσει. Οι αισθήσεις αυτονομήθηκαν και διεκδικούσαν από εμάς να τις ικανοποιήσουμε μία μία, προτού σμίξουμε τα δυο σώματα σε ένα. Αργότερα.

Σε εκείνο το «αργότερα», ένιωσα βίαια την έξοδό του από το σώμα μου. Πετάχτηκε απότομα και με τη στύση του άβλαβη άρχισε να ψάχνει σαν τρελός στην ντουλάπα. Κατέβαζε ζωγραφικούς μουσαμάδες, έψαχνε χρώματα, πεταγόταν σαν αιλουροειδές από το ένα σημείο του δωματίου στο άλλο σε κατάσταση διέγερσης από κάτι που συνέβαινε μέσα στο μυαλό του. Στο μεταξύ ράντιζε το δωμάτιο με σταγόνες σπέρματος που έτρεχαν συνέχεια από το πέος του. Ο χώρος, τα σεντόνια, οι κρεμασμένοι ζωγραφικοί πίνακες, το πρόσωπό μου γέμιζαν από τις κόκκινες ρανίδες του σπέρματός του, όχι αίμα μεταμορφωμένο σε σπέρμα, αλλά αίμα καθαρό. Έρριξε ένα ρούχο επάνω του και άφησε διάπλατα ανοιχτή την πόρτα φεύγοντας. Φρόντισα να ακολουθήσω τις σταγόνες του αίματος πατώντας επάνω στις σταγόνες του σπέρματος με τα πόδια γυμνά.

Πιστεύετε ότι τον πήρα για τρελό; Πιστεύετε ότι έφυγα εκείνη τη στιγμή από το σπίτι ενός παράφρονα; Πιστεύετε ότι έδωσα μόνη μου διέξοδο στην ερωτική διέγερση που μου είχε δημιουργήσει πριν να σηκωθεί από πάνω μου; Θα σας φανεί περίεργο αλλά εγώ εκείνη τη στιγμή λάτρεψα το πάθος του, εκείνο το πάθος που τον έκανε να γυρίσει πίσω λερωμένος με αίματα, με μια μυρωδιά επάνω του σφαγμένου ζώου, με τη ματιά του ενσαρκωμένου δολοφόνου του έρωτα, ενός γυμνού άνδρα με μάσκα και γάντια που έχωνε το μπαστούνι του στο στόμα της νεκρής γυναίκας πατώντας στο στήθος της. Λάτρεψα τους πίνακες που έκανε για χρόνια μετά παριστώντας τη στιγμή της εγκατάλειψής μου. Ήμουν στη σκέψη του.

Θα ήθελα να ήμουν στη ζωή του.

Υστερόγραφο: Θα γινόμουν αντίζηλος της τέχνης του; Θα μισούσα το πάθος του; Δεν ξέρω; Αφήστε με. ΘΑ ΗΘΕΛΑ ΝΑ ΗΜΟΥΝ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ. ΘΑ ΗΘΕΛΑ ΝΑ ΗΜΟΥΝ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ. ΘΑ ΗΘΕΛΑ ΝΑ ΗΜΟΥΝ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ.

***

 Egon Schiele - Encounter (self-portrait with Saint), 1913

Κυρίες και κύριοι, χρόνια μετά το επεισόδιο με το κορίτσι και τη δημιουργία του αριστουργήματός μου, προσπαθούσα να θυμίζω στο σώμα μου ότι είναι ζωντανό. Μέσα από την αυτοϊκανοποίηση επιχειρούσα να ταΐσω τη στύση μου. Την τάιζα, όπως θα ανάγκαζα τον γερασμένο σκύλο μου να φάει για να μην πεθάνει, όπως ένας κουρασμένος συγγενής ή νοσοκόμος θα τροφοδοτούσε με ορό ένα γερασμένο σώμα, έτοιμο από καιρό να αναχωρήσει, μια αναγκαστική παραμονή στη ζωή, ύστατο φιλί ζωής, αυτό που δίνεις σε κάθε πλάσμα από ηθική υποχρέωση –μην τυχόν και πεις ότι δεν χρησιμοποίησες όλα τα μέσα για να διαφυλάξεις τη ζωή, μια και τα διαθέτεις. Θέλησα να αποτυπώσω τη στιγμή του ταΐσματός μου στους πίνακες με την αυτοπροσωπογραφία μου. Ελπίζω να διακρίνετε στο βλέμμα μου την έκφραση μιας οδύνης τη στιγμή της εκσπερμάτισης από αυτήν την υποχρεωτική άσκηση ζωής. Όσο για την περιοχή των γεννητικών μου οργάνων τα ζωγράφισα όπως ακριβώς τα έβλεπα, κόκκινα από μια επώδυνη αιματοχυσία, κεφάλι σφαγμένου ζώου που συνδέεται με το υπόλοιπο σώμα από μια ίνα δέρματος.

Κυρίες και κύριοι, εγώ δεν είμαι πορνογράφος. Τα έργα μου δεν αφορούν όσους τα κοιτάτε με τα μάτια πεταγμένα έξω και με το χέρι στην περιοχή των γεννητικών σας οργάνων. Αφορούν όσους ανεπίγνωστα και χωρίς πρόθεση προκαλούν ανήσυχα όνειρα.

Δήμητρα Μήττα

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ένεκεν 16 (2010) 189-197.

Η πολυτέλεια ταιριάζει στις αρχαίες πριγκίπισσες

Χρυσή μάσκα, Δυτικό Νεκροταφείο Αρχοντικού Πέλλας. Περίπου 540 π.Χ.

Περισσότερα από 500 αρχαία αντικείμενα, από αγγεία και σκεύη ως περίτεχνα κοσμήματα, παρουσιάζονται στο Κυκλαδικό Μουσείο. Ένας φιλάρεσκος και καλόγουστος γυναικείος κόσμος στην αυγή της Ιστορίας.

«...οι γυναίκες αυτές φροντίζουν ιδιαίτερα τα σώματά τους και γυμνάζονται συχνά, άλλοτε μόνες τους και άλλοτε μαζί με τους άνδρες, γιατί δεν τους φαίνεται αισχρό να τις βλέπει κανείς ολόγυμνες...  Μάλιστα, όταν δειπνούν, δεν ξαπλώνουν στα ανάκλιντρα μαζί με τους άνδρες τους, αλλά με όσους τύχει να παρευρίσκονται στο δείπνο. Και οι Τυρρηνοί αναθρέφουν τα νεογέννητα παιδιά τους χωρίς να ξέρουν ποιοι είναι οι πατεράδες τους».

Στον 4ο π.Χ. αιώνα ο ιστορικός Θεόπομπος από τη Χίο καταγράφει, όχι χωρίς έκπληξη, τα έθιμα των Τυρρηνών, δηλαδή των Ετρούσκων. Έχοντας μεγαλώσει, όπως όλοι στον ελλαδικό χώρο, με τον Όμηρο στο προσκεφάλι, δεν μπορεί να μη θυμηθεί την πιστή Πηνελόπη, που για χρόνια περίμενε τον Οδυσσέα από την Τροία εφευρίσκοντας τεχνάσματα για να αποφύγει τους πιεστικούς μνηστήρες και φυσικά όλες τις ανώνυμες γυναίκες της πατρίδας του, που έμεναν κλεισμένες στο σπίτι. Στη Μεσόγειο της αυγής της Ιστορίας και ως τον 5ο π.Χ. αιώνα κάθε λαός κρατούσε ισχυρές τις παραδόσεις, που ήδη από την Προϊστορία είχαν διαμορφωθεί στις κλειστές κοινωνίες, ιδιαίτερα όσον αφορά τη γυναίκα.

Χρυσό περίαπτο με παράσταση γυναικείας δαιδαλικής μορφής στον τύπο της μέλισσας, Ελεύθερνα Νεκρόπολη Ορθής Πέτρας. 7ος αι. π.Χ.

Αλλά πώς γίνεται οι αρχαιολόγοι να βρίσκουν τάφους γυναικών γεμάτους με κοσμήματα, σύμβολα εξουσίας και λατρευτικά αντικείμενα; Ποιες ήταν αυτές οι γυναίκες που ξεχώριζαν και απολάμβαναν τον σεβασμό ακόμη και μετά θάνατον σε έναν καθαρά ανδροκρατούμενο κόσμο; Και ποια ήταν η συμμετοχή τους στην ανάπτυξη του αρχαίου μεσογειακού πολιτισμού;

Χρυσό ψέλιo σε μορφή ελάσματος, διακοσμημένο με την έκτυπη τεχνική και με κοκκίδωση (675-650 π. Χ.) από νεκροταφείο της αρχαίας, ετρουσκικής πόλης Καίρε. Μουσεία του Βατικανού, Μουσείο Γκρεγκοριάνο Ετρούσκο.

Ερωτήματα στα οποία επιχειρεί να δώσει απάντηση η έκθεση «Πριγκίπισσες της Μεσογείου στην αυγή της Ιστορίας» που διοργανώνει το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, αφού όμως πρώτα μας θαμπώσει με τον πλούτο και την πολυτέλεια των αρχαίων αντικειμένων που ήρθαν από την Κύπρο, την Ιταλία και πολλά ελληνικά μουσεία, 24 μοναδικά σύνολα τέχνης και αξίας. Η έκθεση άλλωστε συνιστά ένα τόλμημα του Μουσείου στους χαλεπούς καιρούς που διανύουμε, μια νότα αισιοδοξίας ότι ο πολιτισμός καλά κρατεί, παρά τις δυσκολίες.

Τα πρόσωπα

Γυναικεία ταφή, γνωστή ως «Δέσποινα των Αιγών». Βασιλική Νεκρόπολη Αιγών. Τέλη 6ου/αρχές 5ου αι. π.Χ. Μουσείο βασιλικών τάφων Αιγών

Γυναίκες της αρχαιότητας υπαρκτές, που τα οστά τους βρέθηκαν καλυμμένα εξ ολοκλήρου από τα κοσμήματα που φορούσαν εν ζωή, τα χρυσοκέντητα ενδύματα, τα δηλωτικά της ιδιότητάς τους σύμβολα, τα προσωπικά τους αντικείμενα, ακόμη και τα φιαλίδια με τα αρώματα που έλουζαν το σώμα τους συναγωνίζονται στις αίθουσες του μουσείου. Μερικές μάλιστα ταυτίζονται κιόλας, όπως σημειώνει ο καθηγητής Αρχαιολογίας κ. Νίκος Σταμπολίδης, διευθυντής του μουσείου. Είναι η «δική» μας «Δέσποινα των Αιγών» από τη Μακεδονία του 500-490 π.Χ., που οι αρχαιολόγοι θεωρούν πιθανό να ήταν μια πραγματική πριγκίπισσα από τη Λυδία, την οποία η περσική αυλή έδωσε νύφη στον βασιλιά Αρχέλαο σχεδιάζοντας πολεμικές συμμαχίες λίγο πριν από την περσική εκστρατεία στην Ελλάδα.

Στην τάξη των πεντακοσιομέδιμνων, την πλουσιότερη της Αθήνας, ανήκε κατά πάσα πιθανότητα η λεγόμενη «Εύπορη Αθηναία», μια γυναίκα 30 ετών που πέθανε στον ένατο μήνα της κύησης κάπου στον 9ο π.Χ. αιώνα. Και δεν αποκλείεται, όπως λέει η μελέτη των ευρημάτων, να ήταν η γυναίκα του Αρίφρωνος, βασιλιά της Αθήνας.

 Φιάλη από ασήμι και χρυσό από βασίλισσα-μάγισσα, Ετρουρία (560-530π.Χ.)

Χαραγμένο εξάλλου πάνω σε ασημένια αγγεία που βρέθηκαν στον θάλαμο του τάφου της στο Τσερβετέρι, κοντά στη Ρώμη, ήταν το όνομα της Λαρθίας. Μαζί με το πατρωνυμικό της, Larthia Velthurus, τα ευρήματα οδηγούν στην ταύτιση μιας ετρούσκας πριγκίπισσας του 7ου π.Χ. αιώνα.

Το κόσμημα

Πριγκίπισσες αληθινές ή αρχόντισσες, γυναίκες με κύρος γένους ή γνώσεων, ιέρειες, θεραπεύτριες, μπορεί και μάγισσες, ήταν οι ξεχωριστές γυναίκες αυτών των αιώνων. Χαλκοφορούσες ήταν οι πρώιμες πριγκίπισσες-ιέρειες της Βεργίνας του 9ου π.Χ. αιώνα. Συγκρατούσαν το φόρεμά τους με πόρπες από σειρές αέναων κύκλων και μερικές φορές τις συνόδευε ένας μικρός χάλκινος τροχός που περνούσε σε κορδόνι και περιστρεφόταν, μια συσκευή απαραίτητη για ερωτικά μάγια. 

Χρυσό έλασμα μηνοειδούς σχήματος (950 π. Χ. περίπου) από το Αρχαιολογικό Μουσείο Ερέτριας

Πέντε γενιές αργότερα το ίδιο χαλκοφορούσες ήταν και οι γυναίκες της Οινωτρίας στη Νότια Ιταλία, με σκουφάκια που είχαν χάλκινους ήλους, σπείρες και οκτόσχημες πόρπες. Χαλκό, χρυσό, ασήμι και ημιπολύτιμους λίθους, κυρίως όμως κεχριμπάρι, αγαπούσαν πάνω απ' όλα οι πριγκίπισσες της Τοσκάνης και της Ετρουρίας. Πέτρα μαγική, φυσικό θεραπευτικό για κάθε ασθένεια, που έγινε ενώτια, περιδέραια, περίαπτα - φυλακτά και ζώνες. Τον χρυσό λάτρεψαν όμως οι αρχόντισσες της Μακεδονίας από το Αρχοντικό, τη Σίνδο ή τις Αιγές, το ίδιο και η ιέρεια της Ελευσίνας αλλά και η εικοσάχρονη πριγκίπισσα που πέθανε στη γέννα από την Ελεύθερνα της Κρήτης.

Η φορεσιά

«Και θεϊκά ρούχα εφόρεσε, φασμένα από την Αθηνά / με περισσά κεντίδια και με χρυσές στο στήθος της/ στερέωσε καρφίτσες. Κι εζώστηκε τη ζώνη της / που τη στόλιζαν φούντες περισσότερες από εκατό/ και σκουλαρίκια πέρασε στα τρυπημένα αυτιά της / τρίπτερα που η χάρη τους στραφτάλιαζε περίσσια / και πέπλο φόρεσε μαζί απ' τη κορφή ως τα πόδια…». Αυτά αναφέρει ο Όμηρος ζωγραφίζοντας κυριολεκτικά τη φορεσιά της Ήρας, που στολίζεται για να σαγηνεύσει τον Δία. Κάπως έτσι ήταν και τα ενδύματα των πριγκιπισσών, στερεωμένα με χρυσές παραμάνες και με ραμμένα πάνω τους χρυσά κοσμήματα.

Διάδημα από χαλκό, υαλόμαζα, ήλεκτρο και όστρεο (α΄μισό του 7ου αι. π. Χ.). Από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Σιρίτιδας της Ιταλίας

Μεγάλη κατηγορία αποτελούν τα αντικείμενα συμβολικού χαρακτήρα, συχνά με δυσδιάκριτο νόημα για τους αμύητους, που σηματοδοτούν όμως διαφορετικούς κόσμους, από την κοινωνική ζωή ως τη μαγικο-θρησκευτική σφαίρα. Όπως ο χάλκινος διπλούς πέλεκυς της Δέσποινας των Αιγών που, στερεωμένος σε ξύλινο στέλεχος, λειτουργούσε ως σκήπρο παραπέμποντας σε θυσιαστική τελετή. Επίσης οι φιάλες, κυρίως γυάλινες, που βρίσκονται σε πολλούς τάφους και έχουν καθαρά σπονδική χρήση. Ακόμη, οι μικρογραφικοί θρόνοι από την Ελλάδα και την Ιταλία - για πρώτη φορά εκτός Ιταλίας θα παρουσιαστεί και ο περίφημος ξύλινος θρόνος της νεκρής πριγκίπισσας από ταφή στο Verruchio. Αλλά και τα χρυσά κοσμήματα-εγκόλπια από την αρχαία Ελεύθερνα με κρανοφόρους πολεμιστές και ηλιακό δίσκο στο κέντρο τους, που δηλώνουν λατρεία η οποία σχετίζεται με τον Κρηταγενή Δία.

Σε 24 ενότητες

Κεφαλή και κορμός ταφικού αγάλματος από ασβεστόλιο (625 π. Χ.) από την Βετουλωνία. Φλωρεντία, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Περισσότερα από 500 είναι τα αρχαία αντικείμενα που παρουσιάζονται στην έκθεση, σε ενότητες που αναλογούν σε κάθε μία από τις 24 ταφές. Από τα χάλκινα, φαγεντιανά και πήλινα αγγεία και σκεύη ως τα μικρά κουταλάκια για επάλειψη καλλυντικών, από τα ελεφαντοστέινα ειδώλια και τον άπειρο αριθμό περίτεχνων κοσμημάτων κάθε είδους (πόρπες, καρδιοφύλακες, ενώτια, περικάρπια και περιβραχιόνια, περιδέραια, σφηκωτήρες για τα μαλλιά, ζώνες ως τις χρυσές μάσκες που κάλυπταν το πρόσωπο) και από κάθε πολύτιμο υλικό (χρυσό, άργυρο, χαλκό, φαγεντιανές ψήφους, χάντρες από ημιπολύτιμους λίθους, αμέθυστο, κορνεόλη, ορεία κρύσταλλο, κεχριμπάρι, αιγυπτιακό μπλε, φαγεντιανή), όλα με εξαιρετικές τεχνικές χρυσοχοΐας και αργυροχοΐας (με περίτμηση, με κοκκίδωση, σκυφωτά, πλακέ, συρμάτινα), είναι ένας ολόκληρος κόσμος τέχνης και πλούτου, δόξας, ιδεών και πίστεων από γυναίκες που έζησαν στην αυγή της Ιστορίας.

Γυναίκες των ιδεών και του πολιτισμού

Ιέρειες αποτυπωμένες σε χρυσό πλακίδιο από την αρχαία Ελεύθερνα

«Συχνά στους τάφους των πριγκιπισσών-ιερειών έχουν βρεθεί αντικείμενα με γραφειοκρατικό, αρχειακό ή συμβολαιογραφικό χαρακτήρα, όπως οι σφραγιδόλιθοι και οι σκαραβαίοι, εκφράζοντας την οικειοποίηση του παρελθόντος της οικογένειας της νεκρής αλλά ταυτόχρονα και την πρακτική της σφράγισης συμφωνιών και συμβολαίων κάτω από την προστασία της θεότητας που υπηρετούσαν αυτές οι γυναίκες» λέει ο καθηγητής Αρχαιολογίας κ. Νίκος Σταμπολίδης. Η απόδειξη έρχεται από την Κύπρο με την απεικόνιση ηλικιωμένης ιέρειας με όλη την αρχιερατική στολή της και τα κοσμήματα, που φέρει κρεμασμένες τις σφραγίδες στον λαιμό.

Το μελανοδοχείο, μια μικρή πινακίδα με το αλφαβητάριο και τα συνοδευτικά εργαλεία, δηλαδή γραφίδες και ξύστρες από ξύλο, ελεφαντόδοντο και μέταλλο, ανήκουν στη σφαίρα της εγγραμματοσύνης των πριγκιπισσών. Γύρω από τη βάση του μελανοδοχείου είναι χαραγμένο ένα αλφαβητάριο με την ακολουθία του ελληνικού αλφαβήτου. Φέρει 27 αριστερόστροφα γράμματα.

«Παρ' ότι η χρήση της γραφής συνδέεται από τις πηγές με τους άνδρες, θυμίζω ότι γύρω στον 7ο π.Χ. αιώνα στη βορειοανατολική άκρη του Αιγαίου μια αριστοκράτισσα της Λέσβου, η Σαπφώ, έγραφε ποίηση που έχει φθάσει ως σήμερα και δεν μπορώ να τη φανταστώ να μην ξέρει γραφή και ανάγνωση» λέει ο κ. Σταμπολίδης. Μέσα από τις ταφές που επιλέχθηκαν άλλωστε για να παρουσιαστούν στην έκθεση «η συγκέντρωση πλούτου και κτερισμάτων από τη μια μεριά και η συγγένεια των ταφικών εθίμων από την άλλη δημιουργούν ένα ιδεολογικό ρεύμα και μια κοινωνική διάσταση καθώς φαίνεται ότι οι γυναίκες αυτές, υψηλού κύρους στις κοινωνίες τους, υπήρξαν φορείς μετάδοσης πολιτισμικών και ιδεολογικών στοιχείων» καταλήγει ο ίδιος.

ΠΗΓΗ: ΤΟ ΒΗΜΑ

Η «ηφαιστειακή» ατμόσφαιρα της Αφροδίτης, Have Venusian volcanoes been caught in the act?

Η ESA έδωσε στη δημοσιότητα μια καλλιτεχνική απεικόνιση της ηφαιστειακής δραστηριότητας στην Αφροδίτη. Artist’s impression of an active volcano on Venus. Results from a long-term study of Venus find evidence of a clear injection of sulphur dioxide into its upper atmosphere. One possible interpretation is that volcanic activity increased the sulphur dioxide component of the upper atmosphere, although an alternative is that a change in atmospheric circulation dredged up the gas. Credits: ESA/AOES

Οι επιστήμονες γνώριζαν ότι η Αφροδίτη έχει πολλά ηφαίστεια αλλά για πολλά χρόνια υπήρχε επιστημονική διαμάχη για το αν τα ηφαίστεια αυτά, ορισμένα εκ των οποίων είναι γιγάντια, εξακολουθούν να είναι ενεργά. Πριν από δύο χρόνια το σκάφος Venus Express που εξερευνά τον πλανήτη εντόπισε μια λάμψη η οποία σύμφωνα με τους ειδικούς ήταν προϊόν μιας μεγάλης ηφαιστειακής έκρηξης.

Μια νέα μελέτη έρχεται να ενισχύσει τους θιασώτες της ύπαρξης ηφαιστειακής δραστηριότητας στην Αφροδίτη. Ερευνητές στη Γαλλία υποστηρίζουν ότι το διοξείδιο του θείου στην ατμόσφαιρα της Αφροδίτης είναι προϊόν έντονης ηφαιστειακής δραστηριότητας στον πλανήτη.

Η μελέτη

The rise and fall of sulphur dioxide in the upper atmosphere of Venus over the last 40 years, expressed in units of parts per billion by volume (ppbv). The dataset on the left is mostly from NASA’s Pioneer Venus, which was in orbit around Venus from 1978 to 1992. The dataset on the right is from ESA’s Venus Express, which has been studying Venus since 2006. A clear rise in the concentration of sulphur dioxide (SO2) concentration was observed at the start of the mission, with a subsequent decrease. The increase in sulphur dioxide can be interpreted either as evidence for volcanic activity or for decadal-scale variations in the circulation of Venus’ vast atmosphere. The data are superimposed on an artist impression of Venus, depicting a volcanic terrain surrounded by a thick, noxious atmosphere. Credits: Data: E. Marcq et al. (Venus Express); L. Esposito et al. (earlier data); background image: ESA/AOES

Η πυκνή ατμόσφαιρα της Αφροδίτης περιέχει ένα εκατομμύριο περισσότερο διοξείδιο του θείου από ό,τι η ατμόσφαιρα της Γης. Οι μεγαλύτερες ποσότητες του διοξειδίου του θείου «κρύβονται» στα κατώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας της Αφροδίτης επειδή στα ανώτερα στρώματα καταστρέφεται από το ηλιακό φως. 

Αυτό σύμφωνα με τους ερευνητές σημαίνει ότι τα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας τροφοδοτούνται συνεχώς με κάποιες ποσότητες του διοξειδίου του άνθρακα που φθάνουν εκεί με ορμή από κάτω. Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι το φαινόμενο αυτό υποδηλώνει ότι πηγή του διοξειδίου του θείου είναι τα πολλά μεγάλα ηφαίστεια του πλανήτη.

«Αν υπάρχει αύξηση των επιπέδων του διοξειδίου του θείου στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας είναι βέβαιο ότι κάτι το έσπρωξε εκεί πρόσφατα επειδή τα ανεξάρτητα μόρια όπως αυτά του διοξειδίου του θείου καταστρέφονται από το ηλιακό φως μέσα σε διάστημα λίγων ημερών» αναφέρει ο Εμανουέλ Μαρκ, του Εργαστηρίου Ατμοσφαιρικών, Περιβαλλοντικών Παρατηρήσεων στη Γαλλία που ήταν ο επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας.

Τα ηφαίστεια

Maat Mons is displayed in this computer generated three-dimensional perspective of the surface of Venus. The viewpoint is located 634 kilometers (393 miles) north of Maat Mons at an elevation of 3 kilometers (2 miles) above the terrain. Lava flows extend for hundreds of kilometers across the fractured plains shown in the foreground, to the base of Maat Mons. The view is to the south with the volcano Maat Mons appearing at the center of the image on the horizon and rising to almost 5 kilometers (3 miles) above the surrounding terrain.

Η έκρηξη που εντοπίστηκε πριν δύο χρόνια στην Αφροδίτη έγινε σύμφωνα με τα στελέχη της αποστολής του Venus Express στο ηφαίστειο Ιdunn Μons που έχει ύψος 2,5 χλμ. και περίμετρο 200 χλμ. Πρόκειται για μια αποστολή συνεργασίας του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA) και της ΝΑSΑ, καθώς το σκάφος είναι ευρωπαϊκό ενώ η ομάδα των επιστημόνων που μελετά και αναλύει τα δεδομένα είναι της αμερικανικής υπηρεσίας.

Ο αμερικανικός δορυφόρος Μαγγελάνος τη δεκαετία του 1990 χαρτογράφησε με τα ραντάρ του την επιφάνεια της Αφροδίτης. Το μεγαλύτερο ηφαίστειο στον πλανήτη είναι το Μaat Μons που με ύψος 8 χλμ. είναι πιθανώς το δεύτερο σε μέγεθος ηφαίστειο στ5ο ηλιακό μας σύστημα μετά τον Όλυμπο στον Άρη, που έχει ύψος 21 χλμ.

Στη «μαγνητική λεωφόρο» μπήκε το Voyager 1. Voyager 1 cruising along magnetic highway

H NASA έδωσε στη δημοσιότητα αυτή την εικόνα του Voyager 1 το οποίο έχει εισέλθει στη «μαγνητική λεωφόρο» που οδηγεί στην έξοδο από το ηλιακό μας σύστημα. The 'magnetic highway': Here the sun's magnetic field lines are connected to interstellar magnetic field lines, allowing particles from inside the heliosphere to zip away and particles from interstellar space to zoom in. Credit: NASA/JPL-Caltech

Το Voyager 1, το διαστημόπλοιο της NASA που ταξιδεύει στο Διάστημα εδώ και 35 χρόνια, ετοιμάζεται να εγκαταλείψει το ηλιακό μας σύστημα και όπως ανακοίνωσε η NASA το σκάφος εισήλθε σε μια ανεξερεύνητη περιοχή την οποία οι ειδικοί ονομάζουν «μαγνητική λεωφόρο». Οι επιστήμονες ευελπιστούν ότι το Voyager 1 θα καταφέρει να στείλει κάποια στοιχεία από την περιοχή τα οποία θα βοηθήσουν την καλύτερη κατανόηση των φαινομένων που λαμβάνουν χώρα στα σύνορα του ηλιακού μας συστήματος.

Η μαγνητική λεωφόρος

This artist's concept shows how NASA's Voyager 1 spacecraft is bathed in solar wind from the southern hemisphere flowing northward. It also depicts Voyager 1's location relative to the heliosphere and interstellar space. Credit: NASA/JPL-Caltech

Η περιοχή στην οποία εισήλθε το Voyager 1 είναι σύμφωνα με τους επιστήμονες εκείνη που οδηγεί στην έξοδο από το ηλιακό μας σύστημα. Σε αυτήν αλληλεπιδρούν οι μαγνητικές δυνάμεις του Ήλιου και του διαστρικού Διαστήματος. Η περιοχή αυτή είναι ένα σημείο υποδοχής σωματιδίων που προέρχονται από εκρήξεις υπερκαινοφανών αστέρων (σουπερνόβα) ή άλλα κοσμικά φαινόμενα ενώ ταυτόχρονα σωματίδια του ηλιακού μας συστήματος περνούν από εκεί οδεύοντας έξω από αυτό.

The outer limits: This artist's concept shows NASA's two Voyager spacecraft exploring a turbulent region of space known as the heliosheath, the outer shell of the bubble of charged particles around our Sun

«Είναι σαν μια λεωφόρος η οποία επιτρέπει στα σωματίδια να εισέρχονται και να φεύγουν από το ηλιακό μας σύστημα. Δεν μπορούμε να υπολογίσουμε με ακρίβεια τον χρόνο που θα χρειαστεί το σκάφος για να διανύσει την περιοχή. Το διάστημα που εκτιμούμε ότι θα χρειαστεί είναι από μερικούς μήνες ως δύο χρόνια» αναφέρει ο Εντ Στόουν, επικεφαλής της αποστολής.

Τα Voyager

Deep in space: Voyager 1

Το Voyager 1 ξεκίνησε το μακρύ ταξίδι του από τη Γη μαζί με το «δίδυμό» του, το Voyager 2, στις 5 Σεπτεμβρίου του 1977. Σε όλα αυτά τα χρόνια έχει ακολουθήσει ακλόνητο την πορεία του διασχίζοντας το ηλιακό μας σύστημα και προχωρώντας σε απόσταση 18 δισ. χλμ πέρα από τη Γη, τη μεγαλύτερη που έχει διανύσει ποτέ αντικείμενο που έχει κατασκευαστεί από τον άνθρωπο.

Interstellar missions: A map of the Voyager tours through outer space

Το Voyager 2, το οποίο ακολούθησε πιο «λοξή» πορεία βρίσκεται 3,22 δισ. χλμ πίσω του. Και τα δυο σκάφη εξακολουθούν να στέλνουν τα σήματά τους στη Γη, γεγονός το οποίο τα καθιστά τα πιο μακρινά λειτουργικά διαστημόπλοια στην ανθρώπινη ιστορία. Ταξιδεύοντας με την ταχύτητα του φωτός τα δεδομένα που στέλνουν κάνουν περίπου 17 ώρες για να φτάσουν στη Γη.