Νεοφωβισμός. Les nouveau Fauves/Die neuen Wilden

Georg Baselitz, Nachtessen in Dresden, Supper in Dresden , 1983, Oil on canvas,  280 x 450 cm 

Τον Ιανουάριο του 1980 ο διευθυντής του μουσείου του Aachen, Wolfgang Becker, οργάνωσε μια έκθεση με τίτλο «Les nouveau Fauves/Die neuen Wilden (Νέοι Άγριοι)» (Νεοφωβισμός). Ο τύπος τη χαρακτήρισε ως επιστροφή στη ζωγραφική, ενώ οι εκτός Γερμανίας παράλληλες αναζητήσεις δηλώθηκαν με τους όρους Arte Cifra, New Image Painting και Figuration Libre. Η εφημερίδα «Die Zeit» έκανε λόγο για τεράστια εμπορική επιτυχία των Neue Wilden στην Kunstmarkt του Düsseldorf το 1982. Η γερμανική τέχνη διεκδικούσε την ταυτότητά της και τη συμμετοχή της στο μεταμοντέρνο ρεύμα.

Από αριστερά Werner, Gretenkort, Kirkeby, Penck, Lupertz, Baselitz, Immendorff.

Οι ίδιοι οι καλλιτέχνες δεν αποσκοπούσαν στο να προβάλλουν ένα νέο στυλ, ούτε να πείσουν για την αναγκαιότητα επιστροφής στη ζωγραφική. Ήθελαν να μην αναγραφούν τα ονόματά τους στο απουσιολόγιο της λεγόμενης τέχνης της Post Avant-garde. Ο στόχος ήταν να υπερασπίσουν το χρώμα και τη μορφή ως γνήσια εκφραστικά στοιχεία της ζωγραφικής, εισάγοντας όμως και το σχήμα, για να του δώσουν το ρόλο μορφικής διόρθωσης στη συνολική δομή του πίνακα.

Πρωτοπόρος αυτού του νέου εικονιστικού Εξπρεσιονισμού, που άρχισε να γίνεται αισθητός ήδη από το ‘60, είναι ο ζωγράφος και γλύπτης Georg Baselitz (1938-). Γεννήθηκε στην πρώην Ανατολική Γερμανία αλλά από το 1956 εγκαταστάθηκε στο τότε Δυτικό Βερολίνο για να σπουδάσει ζωγραφική, διωγμένος από την Σχολή Καλών Τεχνών του Ανατολικού λόγο κοινωνικοπολιτικής ανωριμότητας. 

Georg Baselitz, Zwei Meissener Waldarbeiter, 1967, Oil on canvas, 250 x 200 cm 

Ο Κριτικός και Δραματικός Ρομαντισμός, όροι που συχνά χρησιμοποιούνται για να χαρακτηριστεί το έργο του, παραπέμπουν στην ρεαλιστική παράδοση της τέχνης του Βερολίνου, της πόλης της μοίρας στη διχασμένη Ευρώπη.

George Baselitz and Eugen Schönebeck, Second Pandemonium (Manifesto), 1962, Offset Lithograph, 35 1/4 x 50 in

Η ζωγραφική του Baselitz είναι παραστατική. Αφετηρία της έχει δύο εικονογραφημένα μανιφέστα και πόστερς που κυκλοφόρησε σε συνεργασία με τον Eugen Schonebeck, με τον ελληνικό τίτλο Πανδαιμόνιο (1961-1962) και αίτημα μια περισσότερο γερμανική τέχνη.

Georg Baselitz, Portrait Und Adler, 1978, Oil and tempera on wood 2 panels, 250 x 340 cm

Η ανθρώπινη μορφή πρωταγωνιστεί στο έργο του ενώ, από το 1969, μαζί και με άλλα συνηθισμένα μοτίβα, πουλιά, βάζα με λουλούδια, καρέκλες, ζωγραφίζονται αναποδογυρισμένα πάνω στην επιφάνεια. Σε αυτή την λόγο εμπλοκής του υποσυνειδήτου, σουρεαλιστική αλλά και κυριολεκτική ανατροπή, μπορεί κανείς να ιχνηλατήσει την εμπειρία της σχιζοφρενικής διαίρεσης της Γερμανίας, διατυπωμένη με μια αντιηρωική διάθεση, πρόδηλη και στους τίτλους των έργων.

Georg Baselitz, Fingermalerei III – Adler, 1972, Öl auf Leinwand, 160 x 130 cm, Museum Küppersmühle für Moderne Kunst, Sammlung Ströher © Georg Baselitz, 2009

Ο Baselitz λέει ότι, ο σχετικός κανόνας είναι καλλιτεχνικός αλλά λανθασμένος όπως όλοι οι συμβατικοί κανόνες. Γιατί κανένας πίνακας, κανένα κομμάτι χαρτί πάνω στο τραπέζι δεν έχει εαυτού φυσικό προσανατολισμό προς τον ουρανό, δηλαδή πάνω, κάτω, δεξιά ή αριστερά. Αυτό ισχύει κατά συνθήκη, είναι μια σύμβαση. Ο Baselitz ανακάλυψε ότι μπορεί κανείς πολύ καλά να ζωγραφίζει αντίθετα σε αυτή την συμβατικότητα και να αναποδογυρίζει τα θέματα.

Georg Baselitz, Wir daheim, 1996, Öl auf Leinwand, 300 x 400 cm, Museum Küppersmühle für Moderne Kunst, Duisburg, Sammlung Ströher © Georg Baselitz, 2009

Κατά τον Wieland Schmied, από τα αναποδογυρισμένα μοτίβα προκύπτουν θετικά στοιχεία. Προβάλλονται οι αφηρημένες του ιδιότητες, παραμένουν κάπως διφορούμενα, παρόντα και μη παρόντα, οικεία και ξένα ενώ επιτρέπουν να αποδοθεί η πραγματικότητα στην πολυπλοκότητα και πυκνότητά της.

 George Baselitz, Kullervos Füsse, 1967, Oil on canvas, 162 x 130 cm

Όμως ο τρόπος σύνταξης των εξπρεσιονιστικών μέσων, παραμόρφωση, γενικευτική απόδοση, χρώμα που δεν στοιχίζεται απαραίτητα με το φυσικό πρότυπο, αλλά κυρίως λόγο των αντιθέσεών του, τροφοδοτεί την υπερένταση, πινελιά παχιά, γρήγορη, ασυνεχής, δεκτική συμπληρώσεων, χώρος ασαφής, σε συνδυασμό με την σκόπιμη απεικόνιση ασήμαντων πραγμάτων, καθιστά τόσο την ζωγραφική όσο και τη χαρακτική του πειστικά αυτόνομες.

Η επιμονή του Baselitz στον προσδιορισμό της ταυτότητας των έργων του μέσω των μορφικών τους χαρακτηριστικών είναι μάλλον εξαίρεση στον κύκλο των νέο-εξπρεσιονιστών.

Στη σειρά Διθύραμβοι του Markus Lupertz (1941-), Ανατολικογερμανός ζωγράφος και γλύπτης, αλλά εγκατεστημένος στο Düsseldorf, που από ανθρωπογεωγραφική άποψη μαζί με την Κολωνία είναι οι πιο πυκνοκατοικημένες καλλιτεχνικά πόλεις της Γερμανίας, από τις δεκαετίες του ‘70 και του ‘80, δεν αφήνει αμφιβολία για την προτεραιότητα των ιστορικά και πολιτιστικά φορτισμένων μοτίβων, taboo όπως το κράνος, η στρατιωτική στολή, ο κοχλίας, η σκαπάνη και η παλέτα του ζωγράφου σε διάταξη νεκρής φύσης.

Απεικονίζονται σαν απορρίμματα προς εξορκισμό, εγκαταλειμμένα στο έλεος του χρόνου και της ειρωνείας των επιγενομένων, σε μια προσπάθεια συμφιλίωσης με το πρόσφατο παρελθόν.

Jörg Immendorff, Café Deutschland: Contemplating The Question - Where Do I Stand, 1987, Oil on Canvas, 250 x 330cm

Η κοινωνικοπολιτική αλληγορία είναι σαφής και στην αποτελούμενη από 43 πίνακες σειρά Café Deutschland (1977-1978), του μαθητή του Beuys ζωγράφου και γλύπτη Jorg Immendorff (1945-), όπου συγχωνεύονται ιστορικά, μυθολογικά και αυτοβιογραφικά στοιχεία με επίκεντρο τη διχασμένη τότε Γερμανία.

Jörg Immendorff, Society of Deficiency, 1990, Oil on Canvas, 270 x 180cm. Spanning three decades of immense political change in his native Germany, Jorg Immendorff’s work took a turn from the political to the personal in the late eighties. His many self-portraits depict a lonely creator, whose role as cultural antenna has been rendered suddenly obsolete.  Society of Deficiency is a more gloomy scene: the artist in his studio/toxic wasteland, struggling to create, surrounded by repetitive symbols of Joseph Beuys’ hat and a primitive monument of himself.

Αξιομνημόνευτο είναι ένα συμβάν κατά την περίοδο της μαθητείας του (1966) στην Staatliche Kunstakademie του Düsseldorf. Ενώ στεκόταν μπροστά στο καβαλέτο του και ζωγράφιζε άκεφα, άκουσε τα βήματα του Beuys. Άρπαξε ένα πλατύ πινέλο, διέγραψε τον πίνακα και έγραψε, σταματήστε να ζωγραφίζετε. Ο Beuys ενθουσιάστηκε και του είπε ότι είναι αριστούργημα.

A.R. Penck, Ohne Titel (Freundesgruppe: Boettcher, Biermann, Penck, Baselitz), detail, 1965, Oil on wood, 170 x 275 cm, Museum Ludwig Köln / Collection Ludwig, © A.R. Penck.

Σε αντίθεση με τον Baselitz ο A.R. Penck (1939-), δεν εγκατέλειψε την πρώην Ανατολική Γερμανία παρά το 1980, είκοσι χρόνια μετά την ανέγερση του τείχους του Βερολίνου (1961) και αφού πείστηκε ότι η προσπάθειά του να κάνει τη σοσιαλιστική κοινωνία καλύτερη με την τέχνη του δεν ήταν παρά μια ουτοπία.

 A. R. Penck, System Painting - Last, 2007

Πυρήνας της ζωγραφικής του είναι η ανθρώπινη μορφή μονογραμματικά αποδομένη, δραστικά σχηματοποιημένη και κρυπτογραφικά πλαισιωμένη από ιερογλυφικά, σημεία από τον κόσμο της Κυβερνητικής, της πολιτικής αφίσας, των graffiti και της λαϊκής εικονογραφίας.

A.R. Penck, Begegnung I, 1996, Acrylic on canvas, 150 x 100 cm, © A.R. Penck, courtesy Galerie Jerome de Noirmont, Paris.

Όλα αυτά δημιουργούν μια δυναμική σχέση θετικού-αρνητικού με το φόντο, συγκροτώντας συνάμα μια δική τους κοινωνία χωρίς όμως να πείθουν για τη δυνατότητα να επικοινωνήσουν.

A.R. Penck, Ich 88, 1988, Mixed media on cardboard, 200 x 150 cm,, © A.R. Penck, courtesy Galerie Michael Werner.

Ο συμβολισμός στα έργα του Penck είναι πιο γενικευμένος, οι πίνακές του δεν μπορούν να αναλυθούν λογικά. Τη σημασία τους πρέπει να την αισθανθούμε. Συνολικά οι χαρακτήρες του παρουσιάζονται σαν αγαθά πνεύματα, όπου υπάρχει βία είναι διονυσιακή μανία μάλλον παρά καταστροφική διάθεση.

A.R. Penck, Untitled (Gruppe), detail, 1961, Oil on canvas, 100 x 130 cm, © A.R. Penck, Courtesy Galerie Michael Werner, Köln & New York.

Ο Arnason παρατηρεί, ότι ο Penck εκφράζει βαθιές προσωπικές και συλλογικές ανησυχίες, όπως η επείγουσα ανάγκη αυτοεπιβεβαίωσης του ατόμου σε μια μαζική κοινωνία, που είναι το καλύτερο μέσο για να αποφύγουμε το φόβο και τη βία, συνέπειες των εμπλοκών στην επικοινωνία. Είναι φανερό ότι πίσω από τα έργα του Penck υπάρχει η γνώση της θεωρίας της πληροφορίας, της δομής του μηνύματος και γενικότερα της αντιληπτικής ψυχολογίας. Ακόμα και συμπαγείς μορφές παρουσιάζουν αζωγράφιστα κενά αποκαλύπτοντας έτσι το εξωτερικό μέσα από το εσωτερικό και μορφοποιώντας την ιδέα του μηνύματος ως προσπάθειας να περάσει προς τα έξω κάτι που βρίσκεται μέσα.

German artist and sculptor Anselm Kiefer. Photograph: Charles Duprat/Opera National de Paris.

O Anselm Kiefer (1945-), ο σημαντικότερος Γερμανός καλλιτέχνης, έκανε φιλοδοξία του την προσάρτηση μεγάλων περιοχών της ανθρώπινης ιστορίας στην τέχνη. Δεν ενδιαφέρεται για την απεικόνιση ιστορικών γεγονότων, αλλά για την υπό-σήμανσή τους στο πεδίο είτε της λογικής είτε των αισθήσεων, με στόχο την ενεργοποίηση της συνείδησης του θεατή.

Anselm Kiefer, Varus, 1976, Oil and Acrylic on Burlap, Courtesy Abbemuseum Eindhoven.

Όπως στο έργο του «Varus» (1976), που αποδίδεται με ένα δάσος, όπου εκτός από τις διάσπαρτες κηλίδες κόκκινου χρώματος, αναγράφονται τα ονόματα των αρχηγών των αντιπάλων, καθώς και των ποιητών και των φιλοσόφων που ασχολήθηκαν με το γεγονός. Ο Kiefer προτιμά την αναβίωση τύπων του παρελθόντος με κυριότερο τον πίνακα πολύ μεγάλων διαστάσεων. Στις επιφάνειές του μεταπλάθει ερεθίσματα από την γερμανική ιστορία, μυθολογία, φύση και πολιτιστική παράδοση, κατά κανόνα με ρομαντικό πάθος και ειρωνική διάθεση, αλλά όχι πάντα με την αναγκαία εσωτερική συνοχή. Φτάνει σε αποτέλεσμα όχι μόνο με το χρώμα αλλά συχνά με την προσθήκη και ανορθόδοξων υλικών, όπως άχυρο, μισοκαμμένο ξύλο, λινάτσα, άμμος, σύρμα, φύλλο χρυσού, καθώς και κατατοπιστικών για το θεατή σχετικών με το περιεχόμενο λέξεων ή φράσεων.

Anselm Kiefer, Jerusalem, 1986, Acrylic, emulsion, shellac, and gold leaf on canvas (in two parts), with steel and lead. 380 X 560 cm, Collection of Susan and Lewis Manilow, Chicago.

Ο Rosenthal παρατηρεί για τον μνημειακό πίνακα «Ιερουσαλήμ» (1986), που για τον Kiefer ήταν στροφή προς τα ερεθιστικά για τη φαντασία και μορφολογικά από τα αυστηρότερα έργα, ότι το όραμα της Ιερουσαλήμ ανήκει σε έναν καλλιτέχνη αλχημιστή. Παρατηρούμε τη διαδικασία που υποκαθιστά την καμμένη γη με μόλυβδο, έπειτα πως το κατανέμει και πως το εκτοπίζει με τον κόσμο του σίδερου στα παγοπέδιλα. Για τον Kiefer το σίδερο έχει κοσμικές ρίζες. Έχει δημιουργήσει το δικό του σύστημα στοιχείων, αποτελούμενο από άμμο, που τα χρησιμοποιεί όπως τα βρίσκει και άχυρο και από μόλυβδο και σίδερο που απαιτούν υψηλή θερμοκρασία για να σφυρηλατηθούν. Η Ιερουσαλήμ είναι η επιτομή ενός οικουμενικού, αιώνιου, θρησκευτικού ιδεώδους, ως τόπος προσκυνήματος και γη επαγγελίας, είναι μια πηγή πνευματικής τροφής.

Anselm Kiefer, Zweistromland ['Land of Two Rivers']/The High Priestess (1986–89), Astrup Fearnley Museum of Modern Art, Oslo. Each of the lead ‘books’ weighs a third of a ton but can be removed and ‘read’.

Ο Kiefer επισκοπεί την ιστορία μέσα από το τοπίο που αυτονόητα συμπλέκεται με την ιστορία. Μία από τις σημαντικότερες συνθέσεις του είναι «Η χώρα των δύο μεγάλων ποταμών» (1985-1989). Διακόσια βιβλία από φύλλα μολύβδου τοποθετημένα σε δύο βιβλιοθήκες με σιδερένια ράφια. Οι σελίδες των 70 από αυτά που ξεπερνούν τα 70 εκατοστά, έχουν υποστεί μηχανικές και χημικές αλλοιώσεις.

Bernd Koberling, Strandarbeiter, 1983

Ο Bernd Koberling (1938-), είναι ο σημαντικότερος ζωγράφος του βόρειο-ευρωπαϊκού τοπίου στο Βερολίνο, με επίδοση στην τεχνική επεξεργασία αλλεπάλληλων στρωμάτων διαφορετικών υλικών πάνω σε μια επιφάνεια. 

Karl Horst Hödicke, Kusamba, 1980, Deutsche Bank Collection © Galerie Wolfgang Gmyrek, Düsseldorf.

Ο Karl Horst Hodicke (1938-), είναι ένας προσωπογράφος της πόλης του Βερολίνου και αφηγητής της καθημερινής ζωής του, που εκμεταλλεύεται συχνά τα αποτελέσματα των αντανακλάσεων και του τεχνητού φωτός.

 Sigmar Polke, Treehouse, 1976

Με τα έντονα σατιρικά έργα του Sigmar Polke (1941-) και του Gerhard Richter (1932-), έχουμε τους κυριότερους σταθμούς της επιστροφής της γερμανικής τέχνης στο πεδίο των εικονιστικών αντιπαραθέσεων.

Gerhard Richter, Abstraktes Bild

Ο Gercken παρατηρεί ότι οι καλλιτέχνες που συνέχισαν να καλλιεργούν μια κενή αφηρημένη τέχνη παρουσιάζονται ακαδημαϊκοί, ενώ οι νέοι ζωγράφοι εμφανίζονται επαναστατικοί. Η τέχνη που θεωρήθηκε οπισθοδρομική, αποδείχτηκε πως είναι μια απροσδόκητη και εκπληκτική πρόοδος που συνεχίζει να ασκεί επίδραση. Οδήγησε στην επανεκτίμηση της παραδοσιακής τέχνης και στην ανατροπή της κυρίαρχης αντίληψης της πρωτοπορίας. Οι νεοφωβιστές αναφέρονται αφενός στο φωβισμό και αφετέρου σε όλες τις μορφές που προέρχονται από τη σύγχρονη υποκουλτούρα και επιχειρούν να βρουν την μορφική έκφραση που προσιδιάζει στην εποχή μας.

Βιβλιογραφία:

- Άλκης Χαραλαμπίδης, 1993, «Η Τέχνη του Εικοστού Αιώνα», Τόμος 3ος, Εκδόσεις Επιστημονικών Βιβλίων και Περιοδικών

- Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Παρισιού, 1991, «Ομάδες, Κινήματα, Τάσεις της σύγχρονης τέχνης μετά το 1945», Εξάντας Εκδοτική Α.Ε.

- Σταύρος Τσιγκόγλου, 2000, «Η Τέχνη στο τέλος του αιώνα», Τα Νέα της τέχνης, Αθήνα

- Ιστοσελίδα της Wikipedia

Οι γάτες αναγνωρίζουν το αφεντικό τους, Cats recognise their owners' voices but never evolved to care, says study

Henriette Ronner-Knip, Une chatte et ses chatons, A she-cat and its kittens. Η γατούλα μας ξέρει πολύ καλά ποιός είναι το αφεντικό, αλλά επιλέγει πότε θα ανταποκριθεί στις υποδείξεις του, υποστηρίζουν οι ιάπωνες ερευνητές. Japanese researchers tested cats' reactions to their owners, suggesting that because cats "domesticated themselves" they never needed to take notice.

Νέα μελέτη ερευνητών από το Πανεπιστήμιο της Ιαπωνίας, έδειξε ότι οι γάτες αναγνωρίζουν τη φωνή του αφεντικού τους και ανταποκρίνονται στο κάλεσμά του, όμως κάποιες φορές επιλέγουν να τον αγνοούν επιδεικτικά.

Jules Leroy, Une petite Famille, A small Family

Οι ειδικοί εξέτασαν τη συμπεριφορά 20 κατοικιδίων στο περιβάλλον του σπιτιού τους. Στο πλαίσιο του πειράματός τους, ζήτησαν από τους ιδιοκτήτες να απομακρυνθούν από τα ζώα τους μέχρι να χαθούν από το οπτικό τους πεδίο. Στη συνέχεια αναπαρήγαγαν ηχογραφημένο υλικό με τρεις διαφορετικές, άγνωστες φωνές να καλούν το όνομά τους, στο ενδιάμεσο τη φωνή των ιδιοκτητών τους και τελευταία πάλι τη φωνή ενός αγνώστου.

«Ελεύθερη» σχέση

Théophile Alexandre Steinlen, Les Chats, Cats

Αναλύοντας την ανταπόκριση των γατών, οι ειδικοί είδαν ότι κατά βάση τα ζώα εμφάνιζαν συμπεριφορές που σχετίζονταν με τον προσανατολισμό, στρέφοντας το κεφάλι και τα αφτιά τους προς την κατεύθυνση από όπου άκουγαν το όνομά τους. Ωστόσο εμφάνιζαν μεγαλύτερη ανταπόκριση στο άκουσμα της φωνής του ιδιοκτήτη τους, ενώ επέλεγαν να αγνοούν το κάλεσμα των αγνώστων.

Jules Leroy, Chats sur une pelisse, Cats on a fur-lined coat

«Από το πείραμά μας, είδαμε ότι οι γάτες δεν ανταποκρίνονται άμεσα στους ιδιοκτήτες τους, όταν εκείνοι δεν βρίσκονται στο οπτικό τους πεδίο, ακόμα και αν μπορούσαν να αναγνωρίσουν τη φωνή τους» εξηγούν οι ερευνητές Ατσούκο Σαίτο και Καζουτάκα Σινοζούκα, υπογραμμίζοντας την ανεξάρτητη φύση των αιλουροειδών. «Βλέπουμε λοιπόν, ότι η σχέση ιδιοκτήτη-γάτας, βρίσκεται στον αντίποδα εκείνης ιδιοκτήτη-σκύλου» προσθέτουν.

Wild cat (Felis silvestris)

Πρόσφατη γενετική ανάλυση, είχε αποκαλύψει ότι o πρόγονος της σύγχρονης γάτας, Felis silvestris, είχε έρθει σε επαφή με τον άνθρωπο πριν από περίπου 9.000 χρόνια. Με τον σχηματισμό των πρώτων κοινωνιών και την ανάπτυξη της γεωργίας, οι γάτες μπήκαν ως «φύλακες» μαζί με το εμπόρευμα στα μαγαζιά σιτηρών, τα οποία μαγνήτιζαν τρωκτικά.

«Ιστορικά και σε αντίθεση με τους σκύλους, οι γάτες δεν εξημερώθηκαν για να υπηρετούν και εκτελούν τις εντολές του ανθρώπου. Φαίνεται να λαμβάνουν δικές τους πρωτοβουλίες ως προς την διάδραση ανθρώπου-γάτας» αναφέρουν οι επιστήμονες.

Alfred de Dreux, Chiens chassant un chat, Dogs driving out a cat

Οι σκύλοι, επισημαίνουν οι ειδικοί, εκτρέφονται εδώ και χιλιάδες χρόνια από τον άνθρωπο προκειμένου να υπακούνε σε εντολές. Οι γάτες από την πλευρά τους, όπως όλα δείχνουν δεν χρειάστηκε ποτέ να μπουν στη συγκεκριμένη διαδικασία, κατά τους ερευνητές, καθώς με την πάροδο των ετών «εξημερώθηκαν από μόνες τους». Τα ενδιαφέροντα ευρήματα των ιαπώνων επιστημόνων, παρουσιάζονται στο επιστημονικό έντυπο «Animal Cognition».

Κάποτε στη Γη έβρεχε… λεμονάδα. A possible cause of the end-Permian mass extinction: Lemon juice?

Βροχή όξινη όσο ο αδιάλυτος χυμός του λεμονιού και διάλυση του στρώματος του όζοντος στην ατμόσφαιρα συνέβαλαν στη μαζική εξαφάνιση των ειδών στο τέλος της Περμίου. MIT researchers find that rain as acidic as lemon juice may have contributed to massive die-offs on land 252 million years ago.

Πριν από περίπου 252 εκατομμύρια χρόνια, στο τέλος της Περμίου περιόδου, ένα «Μεγάλο Θανατικό» όπως το αποκαλούν οι επιστήμονες ενέσκυψε στη Γη εξολοθρεύοντας το μεγαλύτερο μέρος των ειδών που ζούσαν τότε σε αυτήν. Διάφορες θεωρίες έχουν προταθεί για την αιτία που μπορεί να προκάλεσε αυτή τη μαζική εξαφάνιση των ειδών, τη μεγαλύτερη από όσες γνωρίζουμε να έχουν σημειωθεί στον πλανήτη μας Τώρα μια ομάδα ερευνητών υποστηρίζει ότι σημαντικό ρόλο έπαιξε το γεγονός ότι την περίοδο εκείνη ο ουρανός έβρεχε… λεμονάδα.

Τα «Σκαλιά της Σιβηρίας»

The moon-like landscape of the mountains reveals the volcanic origins of Siberia's Putorana Plateau. Credit: Photo is courtesy of Jeff Schmaltz, MODIS Rapid Response Team, NASA/GSFC

Στη λεγόμενη – πιο επίσημα – Πέρμια-Τριασική εξαφάνιση υπολογίζεται ότι εξαλείφθηκε περισσότερο από το 90% των θαλάσσιων και το 70% των χερσαίων ειδών, «ανοίγοντας» τον δρόμο για την επικράτηση των δεινοσαύρων. Η αιτία της δεν έχει εξακριβωθεί ως τώρα. Μια από τις επικρατέστερες ερμηνείες όμως είναι ότι προκλήθηκε από μεγάλες ηφαιστειακές εκρήξεις.

Υπέρ αυτής της άποψης συνηγορεί το γεγονός ότι, όπως δείχνουν οι γεωλογικές χρονολογήσεις, στο «όριο» της Περμίου και της Τριασικής περιόδου, πριν από 250-251 εκατομμύρια χρόνια, σημειώθηκε ένα από τα μεγαλύτερα ηφαιστειακά «γεγονότα» των τελευταίων 500 εκατομμυρίων ετών στη γεωλογική ιστορία της Γης. Η ηφαιστειακή δραστηριότητα υπολογίζεται ότι διήρκεσε περίπου ένα εκατομμύριο χρόνια και οδήγησε στον σχηματισμό των «Σκαλιών της Σιβηρίας», μιας τεράστιας περιοχής ηφαιστειογενών πετρωμάτων  που απλώνεται σε έκταση 2 εκατ. τ.χλμ. (περίπου όσο η Δυτική Ευρώπη) στον βορρά της Ρωσίας.

Όξινη βροχή σαν το λεμόνι

Researchers investigated the theory for the Great Dying that volcanic eruptions in the Siberian Traps triggered a cascade of environmental events. They believe sulphur emissions were significant enough to create widespread acid rain throughout the Northern Hemisphere, with pH levels reaching 2.

Οι επιστήμονες από διάφορα αμερικανικά ερευνητικά κέντρα με επικεφαλής τον Μπέντζαμιν Μπλακ του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ), χρησιμοποιώντας τρισδιάστατα υπολογιστικά μοντέλα που ανέπτυξαν, δημιούργησαν μια προσομοίωση των συνθηκών κατά το τέλος της Περμίου προκειμένου να διαπιστώσουν τις επιπτώσεις που θα είχε στην ατμόσφαιρα η έκλυση αερίων από τα «Σκαλιά της Σιβηρίας».

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης τους, η οποία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Geology», η έκλυση τεράστιων ποσοτήτων διοξειδίου του άνθρακα και διοξειδίου του θείου θα πρέπει να είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία εξαιρετικά όξινης βροχής. Η βροχή αυτή (η οποία είχε όπως υπολόγισαν pH ως και 2, όσο ο αδιάλυτος χυμός του λεμονιού) μόλυνε το έδαφος προκαλώντας τεράστιες βλάβες στα φυτά και στους ευάλωτους χερσαίους οργανισμούς. Επίσης οι ερευνητές είδαν ότι από την ηφαιστειακή δραστηριότητα θα πρέπει να εκλύονταν επίσης σε τεράστιες ποσότητες μεθυλοχλωρίδιο (ή φρέον 40) και άλλες αλογονωμένες ενώσεις προκαλώντας κατάρρευση του στρώματος του όζοντος της ατμόσφαιρας.

Εφιαλτικό περιβάλλον

Rain as acidic as lemon juice may have played a part in killing off plants and organisms around the world during the most severe mass extinction in Earth's history, 252 million years ago, according to MIT researchers. A forest devastated by acid rain is pictured.

Οι επιστήμονες υπολογίζουν ότι οι ηφαιστειακές εκρήξεις δεν ήταν συνεχείς αλλά «επεισοδιακές», προκαλώντας κύματα όξινης βροχής και εξαφάνισης του όζοντος από την ατμόσφαιρα. Ωστόσο θεωρούν βέβαιο ότι οι τεράστιες διακυμάνσεις του pΗ της βροχής και της υπεριώδους ακτινοβολίας «στρεσάρισαν» σε τεράστιο βαθμό τη ζωή που υπήρχε τότε στη Γη συμβάλλοντας σημαντικά στην εξαφάνιση πολλών ειδών.

«Τα φυτά και τα ζώα δεν θα είχαν χρόνο να προσαρμοστούν σε αυτές τις μεταβολές στο pH της βροχής. Νομίζω ότι αυτό συνέβαλε οπωσδήποτε στο περιβαλλοντικό στρες που έκανε δύσκολη την επιβίωσή τους» δήλωσε ο δρ Μπλακ στην ιστοσελίδα του ΜΙΤ «Και δεν ήταν μόνο αυτό το δυσάρεστο. Ένα σωρό πραγματικά άσχημες ατμοσφαιρικές και περιβαλλοντικές συνθήκες είχαν δημιουργηθεί ταυτόχρονα. Τα αποτελέσματα αυτά με έκαναν πραγματικά να λυπηθώ τους οργανισμούς του τέλους της Περμίου».

Οι θεωρίες για το Μεγάλο Θανατικό

Geologists believe the boiling stew of magma from the ancient volcanoes probably released carbon dioxide and other gases into the atmosphere, leading to gradual but powerful global warming. A modern depiction of global warming is pictured.

Οι επιστήμονες ονομάζουν την εξαφάνιση της Περμίου-Τριασικής περιόδου «Μεγάλο Θανατικό» γιατί είναι η μεγαλύτερη εξαφάνιση ειδών που γνωρίζουμε στην ιστορία της Γης. Σε μεγάλο βαθμό όλοι συμφωνούν ότι αυτή επήλθε σε τρεις φάσεις, εξ αιτίας του συνδυασμού της σταδιακής υποβάθμισης του περιβάλλοντος και ενός καταστροφικού γεγονότος.

Ως πιθανά «υποψήφια» καταστροφικά γεγονότα εκτός από τις ηφαιστειακές εκρήξεις που δημιούργησαν τα «Σκαλιά της Σιβηρίας» έχουν επίσης προταθεί η απελευθέρωση μεγάλων ποσοτήτων υδρίτη μεθανίου από τον βυθό της θάλασσας ή η πρόσκρουση ενός τεράστιου μετεωρίτη. Άλλες θεωρίες θέλουν υπεύθυνη την υποξία (έλλειψη οξυγόνου) των νερών των ωκεανών και την έκλυση υδρόθειου από τον βυθό τους, Καθώς κάτι τέτοιο αποτελεί συνέπεια της ανόδου των συγκεντρώσεων του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, η ερμηνεία αυτή θεωρείται ότι «δένει» με εκείνη των ηφαιστειακών εκρήξεων στη Σιβηρία.

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, Φωνές. C.P. Cavafy, Voices

Soldat, fin de règne de Trajan, Fayoum's Portrait

Ιδανικές φωνές κι αγαπημένες

εκείνων που πεθάναν, ή εκείνων που είναι

για μας χαμένοι σαν τους πεθαμένους.

Portrait du Jeune homme pensif, 32x32 cm, IVème Style, Pompéi, Insula occidentalis.

Κάποτε μες στα όνειρά μας ομιλούνε·

κάποτε μες στην σκέψι τες ακούει το μυαλό.

Hermaphrodite, 94x62 cm, IVe Style, Rome, musée Barracco.

Και με τον ήχο των για μια στιγμή επιστρέφουν

ήχοι από την πρώτη ποίησι της ζωής μας —

σα μουσική, την νύχτα, μακρυνή, που σβύνει.

(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης

Voices

Homme panopolis grec, Fayoum's Portrait

Voices, loved and idealized,

of those who have died, or of those

lost for us like the dead.

L'Ephèbe d'Agde, trouvé dans l'Hérault, Bronze, H. 1.33 m.

Sometimes they speak to us in dreams;

sometimes deep in thought the mind hears them.

Portrait du Jeune homme lisant, 28x22 cm, IVème Style, Herculanum, Musée de Naples.

And with their sound for a moment return

sounds from our life’s first poetry—

like music at night, distant, fading away.

Translated by Edmund Keeley/Philip Sherrard

C.P. Cavafy

«Ιδανικές μορφές κι αγαπημένες…». Εικονογραφώντας ποιήματα του Καβάφη, «Figures loved and idealised …». Illustrating poems by C.P.Cavafy

Η αφίσα της έκθεσης. As part of the celebrations for the Year of Constantine Cavafy in 2013, which marks 150 years from the birth and 80 years from the death of the great Alexandrian poet, the Museum of Cycladic Art is organizing together with the Cavafy Archive/Onassis Foundation and the Hellenic Ministry of Culture and Sports the exhibition entitled ‘Figures’ loved and idealized: Illustrating poems by C.P.Cavafy, which will be displayed in the Stathatos Mansion from 27 November 2013 to 30 March 2014.

Ποιος δεν έχει διαβάσει ή ακούσει στίχους ή ποιήματα του Καβάφη; Όμως πόσοι έχουμε δει τις εικόνες και τα πρόσωπα της γραφής και του μυαλού του;

Άποψη της έκθεσης. Προτομή ηγεμόνα, ίσως του Σαυρομάτη Β’, βασιλέα του Κιμμερίου Βοσπόρου. Γύρω στα τέλη του 2ου αι. μ.Χ. Μουσείο Ακρόπολης. © Μαριλένα Σταφυλίδου, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. The exhibition focuses on figures that play a leading role in Cavafy's poetry. These are drawn either from myth or from the pages of history and, especially, the broader horizon of the Hellenistic world as it formed under the successors and descendants of Alexander the Great. Other sections relate to historical figures and events of the Roman period and Late Antiquity, to the transitional period before Christianity’s predominance, and to the Byzantine and Post-Byzantine periods.

Αγάλματα και πορτρέτα του Αλέξανδρου, του Δημητρίου του Πολιορκητή, του Ιούλιου Καίσαρα ή του Νέρωνα, παρατάσσονται μαζί με τα ποιήματα φέρνοντας πίσω τη λεπτή αίσθηση της ελληνιστικής εποχής με την οποία επιθυμούσε συνήθως να συνδιαλέγεται ο Αλεξανδρινός ποιητής. Και φυσικά, μαζί με αυτά, την παραβολή, την ειρωνεία και τη «διδαχή» του.

Άποψη της έκθεσης. © Ευγενία Χριστοδουλάκου, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Inspired by the verse “Voices, loved and idealized” from Cavafy’s poem Voices, the exhibition uses archaeological artefacts to illustrate a selection of poems with mythological and, especially, historical subjects, which experts believe comprise approximately one third of Cavafy’s work.

Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης σε συνεργασία με το Αρχείο Καβάφη/Ίδρυμα Ωνάση και το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού παρουσιάζει στο Μέγαρο Σταθάτου την έκθεση «Ιδανικές “μορφές” κι αγαπημένες – Εικονογραφώντας ποιήματα του Καβάφη». Στο πλαίσιο της έκθεσης  67 αρχαία αντικείμενα πλαισιώνουν 27 επιλεγμένα ποιήματα, μυθολογικού και ιστορικού περιεχομένου. Πρόκειται για γλυπτά (κυρίως μαρμάρινες κεφαλές, προτομές, αγαλματίδια ή συμπλέγματα μορφών), χάλκινα σκεύη, πήλινα ειδώλια και αγγεία, σκεύη μικροτεχνίας από φαγεντιανή, νομίσματα, νεκρικά πορτρέτα, επιτύμβιες στήλες, καθώς και εικόνες και εκκλησιαστικά σκεύη της μεταβυζαντινής περιόδου.

Μαρμάρινο αγαλμάτιο νέου που κρατεί στα χέρια δάδες. 1ος αι. μ.Χ. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. This exhibition is an evocative exposition of the true meaning of some of Cavafy’s most important poems, bolstered by the museographical display and scenography. Thus, meaning and ancient artefacts merge so that a poem’s moment of conception and writing is moved to the time of Cavafy’s protagonists, offering the reader-visitor a novel ‘communion’.

Με αφορμή τον στίχο «Ιδανικές φωνές κι αγαπημένες» από το ποίημα «Φωνές», στον οποίο παραπέμπει ο τίτλος της έκθεσης «Ιδανικές “μορφές” κι αγαπημένες…», επιχειρείται η εικονογράφηση των ποιημάτων μέσα από τα αρχαιολογικά αντικείμενα. Παρουσιάζοντας παράλληλα τα καβαφικά κείμενα με τα αρχαία αντικείμενα, γίνεται προσπάθεια υπαινικτικής παρουσίασης του πραγματικού νοήματος των ποιημάτων, στην οποία σημαντικό ρόλο παίζουν η μουσειογραφική μελέτη και η σκηνογραφική επιμέλεια της έκθεσης.

Μαρμάρινη κεφαλή Τύχης. Τέλη 1ου αι. μ.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Κορίνθου. The 67 ancient artefacts, which accompany and illustrate the 27 selected poems, come from 13 Greek museums, antiquities’ Ephorates, and private collections. They include sculptures (primarily marble heads, busts, statuettes, and groups), bronze vessels, terracotta figurines and clay vases, faience objects, coins, funerary portraits, grave stelai, as well as icons and ecclesiastical vessels of the Post-Byzantine period.

Με τον τρόπο αυτόν οσμώνεται το νόημα των ποιημάτων με τα αρχαία έργα και ο χρόνος της σύνθεσης και της συγγραφής του ποιήματος μεταφέρεται στην καρδιά του χρόνου δράσης των καβαφικών πρωταγωνιστών, προσφέροντας μιαν άλλη «μέθεξη» στον σημερινό αναγνώστη-επισκέπτη της έκθεσης.

Τα αντικείμενα προέρχονται από ελληνικά Μουσεία, Εφορείες Αρχαιοτήτων και ιδιωτικές συλλογές. Συγκεκριμένα τα μουσεία που συμμετέχουν στην έκθεση είναι το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το Μουσείο Ακρόπολης, το Νομισματικό Μουσείο, το Επιγραφικό Μουσείο, τα Αρχαιολογικά Μουσεία Κορίνθου, Ελευσίνας, Μαραθώνος, Σικυώνας, Σπάρτης και Θεσσαλονίκης, το Μουσείο Μπενάκη, το Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλόπουλου, η Νομισματική Συλλογή Alpha Bank και το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Την επιμέλεια της έκθεσης έχουν ο Καθηγητής Νικόλαος Χρ. Σταμπολίδης, η Μαρία Δόγκα-Τόλη και η Μιμίκα Γιαννοπούλου.

Οι ενότητες της έκθεσης

Η έκθεση αναπτύσσεται σε 5 ενότητες:

Θραύσμα μελανόμορφου λέβητα. Του Σοφίλου, 580-570 π.Χ. Επιτάφιοι αγώνες προς τιμήν του Πατρόκλου, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. 

1. Ποιήματα με μυθολογικό περιεχόμενο, τα οποία αντλούν το θέμα από τον τρωικό κύκλο, το περιβάλλον του Αχιλλέα και τις σχέσεις θεών και θνητών.

2. Ποιήματα ιστορικής έμπνευσης, τα οποία εξετάζουν την ποικιλόμορφη περίοδο των ελληνιστικών χρόνων, με αφετηρία τον Μέγα Αλέξανδρο. Η ενότητα της πρώτης αίθουσας ξεκινά με τον Δημήτριο Πολιορκητή, βασιλιά της Μακεδονίας και τις σχέσεις του με τον Πύρρο της Ηπείρου, εστιάζει στην Αντιόχεια και τους Σελευκίδες, και, κυρίως, στους Πτολεμαίους της Αιγύπτου και τις διαπραγματεύσεις τους με ηγεμόνες του ελλαδικού χώρου. Ειδικότερα, γίνεται αναφορά στη σταδιακή επιρροή της Ρώμης στο περιβάλλον της κοσμοπολίτικης Αλεξάνδρειας επί Κλεοπάτρας και Μάρκου Αντωνίου και στην ατμόσφαιρα που διαμορφώθηκε στην περιοχή ύστερα από την καταναυμάχηση του στόλου τους στο Άκτιο.

Ανδρικό νεκρικό πορτρέτο. Περίοδος Αδριανού, περ. 117-138 μ.Χ. ή μέσα 4ου αι. μ.Χ. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Στην ίδια ενότητα (δεύτερη αίθουσα) περιλαμβάνονται ποιήματα που αναφέρονται σε εξελληνισμένους «βάρβαρους» ηγεμόνες του Πόντου και της Παρθίας, στην περιοχή της Περσίας και Μεσοποταμίας, σε ρωμαϊκές προσωπικότητες της Δημοκρατικής περιόδου και των Αυτοκρατορικών Χρόνων, καθώς και σε σημαντικούς εκπροσώπους της ρητορικής (δεύτερης σοφιστικής) της Αδριάνειας περιόδου (2ος αι. μ.Χ.).

3. Ποιήματα με ψευδο-ιστορικό περιεχόμενο, με πρωταγωνιστές φανταστικούς γλύπτες ή τεχνουργούς μετάλλινων έργων οι οποίοι δημιουργούν παραγγελίες για επώνυμους άρχοντες, κινούμενοι σε ένα ευρύ περιβάλλον του ελληνιστικού κόσμου, από τη Σικελία του Ιέρωνα, τυράννου των Συρακουσών, μέχρι την επικράτεια του Αντιόχου Δ΄ Επιφανούς της Συρίας και την πρώτη περίοδο της ρωμαϊκής κυριαρχίας.

Εξετάζεται η σχέση τέχνης και ζωής, η καλλιτεχνική ελευθερία και το ιδανικό στην τέχνη, σε συσχετισμό με τις αναγκαιότητες που μπορεί να υπαγορεύει η εκάστοτε εξουσία ή το προσωπικό όφελος, οικονομικό και κοινωνικό.

4. Ποιήματα «επιτύμβια», όπως έχουν χαρακτηριστεί από τους μελετητές, με πρωταγωνιστές νέους, από το εθνικό ή το χριστιανικό περιβάλλον, που πέθαναν σε νεαρή ηλικία. Η ενότητα εικονογραφείται με γλυπτά, νεκρικά πορτρέτα Φαγιούμ των πρώτων μεταχριστιανικών χρόνων και επιτύμβιες στήλες.

Μαρμάρινη προτομή του Ηρώδη Αττικού (101-178 μ.Χ.). Περί τα μέσα του 2ου αι. μ.Χ. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

5. Ποιήματα που παραπέμπουν στη λατρεία κατά την ύστερη αρχαιότητα με σαφείς αναφορές στις εθνικές και χριστιανικές πρακτικές αλλά και στη βίαιη, σε περιπτώσεις, μετάβαση από την αρχαία στη νέα θρησκεία. Η ενότητα κλείνει με το ποίημα Στην Εκκλησία, το οποίο αναπολεί, μέσα από ένα μεταβυζαντινό περιβάλλον, το ιστορικό παρελθόν της ελληνοχριστιανικής θρησκείας.

Η έκθεση εντάσσεται στο πλαίσιο των δράσεων για το «Έτος Καβάφη» το 2013, το οποίο αποτελεί επέτειο για τα 150 χρόνια από τη γέννηση και τα 80 από τον θάνατο του μεγάλου Αλεξανδρινού ποιητή. Την έκθεση θα πλαισιώσουν εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολεία, δημιουργικά εργαστήρια για παιδιά και οικογένειες, ξεναγήσεις και διαλέξεις για το ευρύ κοινό.

Διάρκεια έκθεσης: 27 Νοεμβρίου 2013 – 30 Μαρτίου 2014. Ξεναγήσεις: κάθε Πέμπτη στις 19.00, κάθε Σάββατο και Κυριακή στις 13.00. Ημέρα ελεύθερης εισόδου στην έκθεση: Πέμπτη 28 Νοεμβρίου 2013, 10.00-20.00.

Ο κομήτης ISON ανατέλλει, Comet ISON Rising

Ο κομήτης ISON ανατέλλει πάνω από τις Καναρίους Νήσους, λίγο πριν την ανατολή του ήλιου. Ένα βίντεο του Juan Carlos Casado:

Will Comet ISON survive tomorrow's close encounter with the Sun? Approaching to within a solar diameter of the Sun's surface, the fate of one of the most unusual comets of modern times will finally be determined. The comet could shed a great amount of ice and dust into a developing tail -- or break apart completely. Unfortunately, the closer Comet ISON gets to the Sun, the harder it has been for conventional telescopes to see the brightening comet in the glare of the morning Sun. Pictured in the above short time lapse video, Comet ISON was captured rising over the Canary Islands just above the morning Sun a few days ago. If the comet's nucleus survives, the coma and the tails it sheds might well be visible rising ahead of the Sun in the next few days or weeks. Alternatively, satellites watching the Sun might document one of the larger comet disintegrations yet recorded. Stay tuned! Video Credit & Copyright: Copyright: Juan Carlos Casado (TWAN, Earth and Stars)