Arts Universe and Philology

Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.

Τρίτη 28 Ιανουαρίου 2014

Τάσος Λειβαδίτης, Πρόσωπα στον Καθρέφτη

Pablo Picasso, Girl Before a Mirror, 1932

Εκείνο το πρωί ξύπνησα με την αίσθηση ότι μες στον ύπνο μου είχα ανακαλύψει επιτέλους τί σημαίνει ευτυχία – μόνο που δε θυμόμουν τί ακριβώς  

Jules Marie Auguste Leroux, The mirror, 1910

τ’ άλλα θα τα μάθαινα αργότερα μέσ’ από σκοτεινούς υπαινιγμούς ή αδιάφορα λόγια και συχνά αναρωτιόμουν: είμαστε τάχα αθώοι αυτού του εγκλήματος;

Félicien Rops, The Sacrifice, 1883

Όμως η νύχτα με δρόμους μοναχικούς και τύψεις φτιάχνει έναν κόσμο ξένο, φανάρια υγρά μέσα στις γάζες των αποστάσεων, άνθρωποι που υπάρχουν και δεν υπάρχουν όπως όλοι μας, πόσα βιβλία αδιάβαστα ακόμα, πόσα κλειδιά ριγμένα στο ποτάμι κι οι νεκροί δεν πέθαναν αλλά τώρα ξέρουν την ώρα και δεν παρουσιάζονται όποτε νά ’ναι.

Leon Gordon, Elegant Man in Mirror, c. 1930

Ο Ιάκωβος έκανε να με κρατήσει, «χάθηκαν όλα» του λέω, «μα αυτό είναι το συναρπαστικό» μου λέει – φίλοι παλιοί απ’ τον καιρό που είχαμε ακόμα την δύναμη να κλαίμε.

Jan van Eyck, The Arnolfini Portrait, 1434

Detail of the convex mirror

Ύστερα μείναμε σιωπηλοί κοιτάζοντας τον καθρέφτη – υπήρχε εκεί κι ένα τρίτο πρόσωπο για το οποίο δεν θα μιλήσουμε ποτέ.

M.C. Escher, Hand with Reflecting Sphere, 1935

Τώρα αν θυμάμαι κάτι απ’ τη ζωή μου είναι δυό τρία ήρεμα βράδια και λίγη μουσική απ’ το ανεκπλήρωτο – κι αυτά τα γλυκά λόγια που λέμε στον εαυτό μας όταν μας έχουν όλοι απαρνηθεί…

ΤΑΣΟΣ ΛΕΙΒΑΔΙΤΗΣ

Το ποτάμι του υδρογόνου, River of hydrogen flowing through space observed

Στην εικόνα που έδωσαν στη δημοσιότητα οι ερευνητές το ποτάμι του υδρογόνου έχει φτάσει και περικυκλώσει τον γαλαξία NGC 6946 ενώ ένα μέρος του κινείται στους γειτονικούς γαλαξίες. This composite image contains three distinct features: the bright star-filled central region of galaxy NGC 6946 in optical light (blue), the dense hydrogen tracing out the galaxy’s sweeping spiral arms and galactic halo (orange), and the extremely diffuse and extended field of hydrogen engulfing NGC 6946 and its companions (red). The new GBT data show the faintly glowing hydrogen bridging the gulf between the larger galaxy and its smaller companions. This faint structure is precisely what astronomers expect to appear as hydrogen flows from the intergalactic medium into galaxies or from a past encounter between galaxies. Credit: D.J. Pisano (WVU); B. Saxton (NRAO/AUI/NSF); Palomar Observatory – Space Telescope Science Institute 2nd Digital Sky Survey (Caltech); Westerbork Synthesis Radio Telescope

Μάζες υδρογόνου κινούνται στο διαστημικό κενό και τροφοδοτούν τους γαλαξίες με τα απαραίτητα για τη δημιουργία άστρων «καύσιμα». Αυτές οι κοσμικές δομές ονομάζονται «ψυχρές ροές» αλλά είναι πιο γνωστές ως «ποτάμια υδρογόνου». Μέχρι σήμερα δεν είχε επιτευχθεί η οπτική καταγραφή αυτών των πολύ θαμπών και πολύ λεπτών «λωρίδων» αερίου. Αμερικανοί επιστήμονες κατάφεραν για πρώτη φορά να καταγράψουν οπτικά ένα ποτάμι υδρογόνου χρησιμοποιώντας το τηλεσκόπιο GBT.

From our vantage point in the Milky Way Galaxy, we see NGC 6946 face-on. The big, beautiful spiral galaxy is located just 10 million light-years away, behind a veil of foreground dust and stars in the high and far-off constellation of Cepheus. From the core outward, the galaxy's colors change from the yellowish light of old stars in the center to young blue star clusters and reddish star forming regions along the loose, fragmented spiral arms. NGC 6946 is also bright in infrared light and rich in gas and dust, exhibiting a high star birth and death rate. In fact, since the early 20th century at least nine supernovae, the death explosions of massive stars, were discovered in NGC 6946. Nearly 40,000 light-years across, NGC 6946 is also known as the Fireworks Galaxy. This remarkable portrait of NGC 6946 is a composite that includes image data from the 8.2 meter Subaru Telescope on Mauna Kea. Composite Image Data - Subaru Telescope (NAOJ) and Robert Gendler; Processing - Robert Gendler

Οι ερευνητές εντόπισαν το ποτάμι στον γαλαξία NGC 6946 που βρίσκεται σε απόσταση 22 εκατομμυρίων ετών φωτός από τη Γη. Η ανακάλυψη αναμένεται να φωτίσει τη διαδικασία παραγωγής άστρων σε σπειροειδείς γαλαξίες σαν τον δικό μας. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Astronomical Journal».

Μαύρη τρύπα «παρενοχλεί» ολόκληρους γαλαξίες, Black Hole Steals Gas From Trillions Of Stars

Στο κέντρο της εικόνας λάμπει το μεγάλο γαλαξιακό σμήνος ενώ με μοβ χρώμα απεικονίζεται το γιγάντιο νέφος που το περιβάλλει. Με το βέλος σημειώνεται η θέση της μελανής οπής ενώ οι δύο κύκλοι είναι οι δύο τρύπες που έχουν δημιουργηθεί στο νέφος. The black hole (white) sits at the center of the galaxy RX J1532. X-ray image (yellow) courtesy NASA/CXC/Stanford/J. Hlavacek-Larrondo et al. Optical image (purple) courtesy NASA/ESA/STScI/M. Postman & CLASH team

Μια πραγματικά εκπληκτική από κάθε άποψη ανακάλυψη έκανε διεθνής ομάδα ερευνητών με επικεφαλής αστρονόμους της NASA. Χρησιμοποιώντας επίγεια και διαστημικά τηλεσκόπια εντόπισε ένα μοναδικό κοσμικό φαινόμενο στα βάθη του Σύμπαντος. Πρόκειται για μια τερατώδη σε μέγεθος και ισχύ μελανή οπή η οποία «παρενοχλεί» ολόκληρους γαλαξίες εμποδίζοντας τη γέννηση τρισεκατομμυρίων άστρων!

Μαύρο… εμπόδιο

Astronomers have used NASA's Chandra X-ray Observatory and a suite of other telescopes to reveal one of the most powerful black holes known. The black hole has created enormous structures in the hot gas surrounding it and prevented trillions of stars from forming. The black hole is in a galaxy cluster named RX J1532.9+3021 (RX J1532 for short), located about 3.9 billion light years from Earth. The image here is a composite of X-ray data from Chandra revealing hot gas in the cluster in purple and optical data from the Hubble Space Telescope showing galaxies in yellow. The cluster is very bright in X-rays implying that it is extremely massive, with a mass about a quadrillion - a thousand trillion - times that of the sun. At the center of the cluster is a large elliptical galaxy containing the supermassive black hole. The large amount of hot gas near the center of the cluster presents a puzzle. Hot gas glowing with X-rays should cool, and the dense gas in the center of the cluster should cool the fastest. The pressure in this cool central gas is then expected to drop, causing gas further out to sink in towards the galaxy, forming trillions of stars along the way. However, astronomers have found no such evidence for this burst of stars forming at the center of this cluster. Image credit: X-ray: NASA/CXC/Stanford/J.Hlavacek-Larrondo et al, Optical: NASA/ESA/STScI/M.Postman & CLASH team

Το φαινόμενο εξελίσσεται στο γαλαξιακό σμήνος RXJ1532 που βρίσκεται σε απόσταση περίπου 4 δισ. ετών φωτός από τη Γη. Οι αστρονόμοι εντόπισαν εκεί ένα σπάνιο, αν και όχι μοναδικό μέχρι σήμερα φαινόμενο. Το σμήνος έχει μάζα ένα τετράκις εκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από αυτή του Ήλιου ή χίλιες φορές μεγαλύτερη από εκείνη του γαλαξία μας. Το «τυλίγει» ένα κολοσσιαίο νέφος καυτών αερίων που υπό κανονικές συνθήκες θα συμμετείχε στη δημιουργία νέων άστρων στους γαλαξίες του σμήνους. Όμως κάπου… ανάμεσα στο σμήνος και το νέφος φαίνεται ότι υπάρχει μια τερατώδης από κάθε άποψη μελανή οπή που... ταράζει την όλη κοσμική διεργασία.

Οι ερευνητές «είδαν» κάποιους από τους γαλαξίες να περιστρέφονται γύρω από τη μαύρη τρύπα ενώ κάποιοι άλλοι να «λυγίζουν» προς εκείνη εξαιτίας των τρομερών βαρυτικών της δυνάμεων. Εντόπισαν επίσης δύο γιγάντιες τρύπες στο νέφος οι οποίες, όπως πιστεύουν,  είναι προϊόν της επίδρασης της μελανής οπής. Η κάθε τρύπα έχει εύρος όσο περίπου το εύρος του γαλαξία μας.

 Black hole with disc and jets visualization courtesy of ESA.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η παρουσία της μελανής οπής διατηρεί υψηλή τη θερμοκρασία του νέφους αερίων με αποτέλεσμα να εμποδίζεται η γέννηση νέων άστρων στους γαλαξίες του σμήνους. Υπολογίζεται ότι αν δεν υπήρχε εκεί η μαύρη τρύπα θα είχαν δημιουργηθεί τρισεκατομμύρια άστρα! Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «The Astrophysical Journal».

Το «έξυπνο» φυτό που μαθαίνει και θυμάται, Mimosa Plants Have Long Term Memory, Can Learn, Biologists Say

H Μimosa pudica μαθαίνει και θυμάται, όπως και τα ζώα. Και όλα αυτά χωρίς να διαθέτει εγκέφαλο. Mimosa pudica at the Botanical Garden KIT, Karlsruhe, Germany. Image credit: H. Zell / CC BY-SA 3.0.

Είναι δυνατόν ένα φυτό να μαθαίνει και να θυμάται αφού δεν διαθέτει εγκέφαλο; Και όμως είναι, όπως υποστηρίζουν ερευνητές του Πανεπιστημίου της Δυτικής Αυστραλίας και του Πανεπιστημίου της Φλωρεντίας στην Ιταλία. Οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι ένα φυτό που ανήκει στην οικογένεια των μπιζελιών και αποκρίνεται στο άγγιγμα έχει μάθει ότι οι σταγόνες του νερού δεν είναι επιβλαβείς για την επιβίωσή του και μάλιστα διατηρεί αυτή τη γνώση επί εβδομάδες.

Η νέα μελέτη μαρτυρεί ότι τα φυτά μαθαίνουν σημαντικές για την επιβίωσή τους λεπτομέρειες και την ίδια στιγμή... διδάσκει στους ειδικούς - και όχι μόνο - να δουν τη χλωρίδα με άλλο μάτι.

Το φυτό-«καλός μαθητής»

Το φυτό-«καλός μαθητής» ονομάζεται Mimosa pudica και είναι επίσης γνωστό ως ευαίσθητο φυτό ή μιμόζα-μη μου άπτου. Κατάγεται από τη Βραζιλία, την Ινδία και το Εκουαδόρ και τα άνθη του σχηματίζουν μικρές χνουδωτές μπάλες με χρώμα συνήθως ροζ ή μοβ. Όσο για την ευαισθησία του, αυτή έγκειται στο ότι τα φύλλα του διπλώνονται σε κάθε άγγιγμα και αν μάλιστα κάποιος τα αγγίξει με λίγο περισσότερη δύναμη, οι μίσχοι λυγίζουν και αυτά πέφτουν. Οι κινήσεις αυτές ονομάζονται σεισμογενείς μετακινήσεις (αφορούν αντίδραση στον φυσικό κραδασμό). Παράλληλα τα φύλλα του Mimosa pudica κλείνουν τη νύχτα και ξανανοίγουν με το φως του ήλιου, υποτασσόμενα σε κινήσεις γνωστές ως νυκτογενείς μετακινήσεις.

Αυτές οι κινήσεις προκαλούνται όταν συγκεκριμένες περιοχές των φυτικών κυττάρων χάνουν την ωσμωτική πίεση - πρόκειται για τη δύναμη που ασκείται στα κυτταρικά τοιχώματα από το νερό εντός των κυττάρων. Όταν το φυτό... ενοχλείται, περιοχές του μίσχου του εκλύουν χημικά όπως ιόντα καλίου, τα οποία και ωθούν το νερό έξω από τα κύτταρα. Έτσι προκαλείται απώλεια της πίεσης και τελικώς κατάρρευση των φυτικών κυττάρων.

Όχι απλές ανακλαστικές κινήσεις

Η μιμόζα-μη μου άπτου μαθαίνει ότι οι σταγόνες του νερού δεν απειλούν την επιβίωσή της και διατηρεί αυτή τη γνώση επί εβδομάδες, χωρίς να διαθέτει εγκέφαλο. Scientists claim fern-like plants Mimosa pundica (pictured) that respond to touch, learned that water droplets are not harmful in an experiment and remember the lesson for weeks afterwards.

Οι ειδικοί από το Πανεπιστήμιο της Δυτικής Αυστραλίας σε συνεργασία με τον καθηγητή Στέφανο Μανκούζο του Πανεπιστημίου της Φλωρεντίας ανακάλυψαν ότι αυτές οι κινήσεις του φυτού δεν είναι απλώς ανακλαστικές.

Οι ερευνητές εξέτασαν τη βραχυπρόθεσμη και τη μακροπρόθεσμη «μνήμη» του Mimosa pudica σε περιβάλλοντα με πολύ καθώς και με λίγο φως ρίχνοντας επανειλημμένως νερό σε φυτά του συγκεκριμένου είδους μέσω μιας ειδικής συσκευής προκειμένου να διερευνήσουν την απόκρισή τους.

Όπως είδαν, τα φυτά σταμάτησαν να μαζεύουν τα φύλλα τους μόλις έμαθαν ότι το νερό δεν αποτελούσε απειλή για την επιβίωσή τους. Μάλιστα, σύμφωνα με δημοσίευση στο επιστημονικό έντυπο «Oecologia», τα Mimosa pudica αποκτούσαν αυτή την επίκτητη συμπεριφορά μέσα σε δευτερόλεπτα και, όπως συμβαίνει και με τα ζώα, η μάθηση ήταν ταχύτερη σε συνθήκες λίγου φωτός.

Μνήμη επί εβδομάδες

The study shows that Mimosa pudica plants can learn and remember just as well as it would be expected of animals, but of course, they do it all without a brain. The findings may make some think of J.R.R. Tolkien's 'Ents' in Lord of the Rings (pictured) that are trees that can think and talk.

«Το πιο αξιοσημείωτο είναι ότι τα συγκεκριμένα φυτά μπορούσαν να θυμηθούν αυτό που είχαν μάθει επί αρκετές εβδομάδες, ακόμη και όταν οι περιβαλλοντικές συνθήκες είχαν αλλάξει» γράφουν οι ερευνητές.

Σύμφωνα με τα νέα ευρήματα, τα «ευαίσθητα φυτά» είναι σε θέση να μάθουν και να θυμηθούν όπως και τα ζώα, χωρίς όμως να διαθέτουν εγκέφαλο.

Παρ' ότι οι επιστήμονες δεν είναι σίγουροι ποιος μηχανισμός κάνει το Mimosa pudica να μαθαίνει και να θυμάται, εκτιμούν ότι αφορά ένα δίκτυο σηματοδότησης που βασίζεται στο ασβέστιο εντός των κυττάρων του φυτού - πρόκειται για ένα δίκτυο του οποίου η λειτουργία προσομοιάζει με εκείνη που εμπλέκεται στη διαδικασία μνήμης των ζώων.

Η νέα μελέτη αλλάζει ριζικά τον τρόπο με τον οποίον οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τα φυτά καθώς και τα όρια μεταξύ φυτών και ζώων. Και αυτό διότι μέχρι σήμερα εκτιμούσαμε ότι η μάθηση αποτελεί «προνόμιο» μόνο των οργανισμών που διαθέτουν νευρικό σύστημα. Τελικώς η φύση αποδεικνύει ότι έχει πολλά ακόμη να διδάξει στα... εγκεφαλικά όντα που συχνά την κακοποιούν.

Τα φυτά «μιλούν» μεταξύ τους

Chatterboxes: It is claimed sagebrush plants (pictured) send chemical messages through the air.

Προηγούμενη μελέτη του καθηγητή Ρίτσαρντ Κάρμπαν από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας έδειξε ότι τα φυτά επικοινωνούν μεταξύ τους προκειμένου να προστατευθούν από τους εχθρούς.

«Τα φυτά έχουν πολύ πιο εξελιγμένη και εκλεπτυσμένη συμπεριφορά από ό,τι φανταζόμαστε» σημείωσε ο καθηγητής Κάρμπαν, η μελέτη του οποίου δημοσιεύθηκε το 2009 στο επιστημονικό έντυπο «Εcology Letters».

Σύμφωνα με εκείνη τη μελέτη την οποία ο ίδιος ο «πατέρας» της χαρακτήρισε «αμφιλεγόμενη», τα φυτά... κουβεντιάζουν στέλνοντας χημικά σήματα μέσω του αέρα και προειδοποιώντας τους γείτονές τους σχετικά με την ύπαρξη πεινασμένων θηρευτών. Όταν ο γείτονας «ακούσει» το μήνυμα αυξάνει τις άμυνές του ενάντια σε εχθρούς όπως οι ακρίδες και οι κάμπιες.

Προκειμένου να καταλήξει στα συμπεράσματά του ο ειδικός μελέτησε ένα είδος θάμνου που ενδημεί στις δυτικές ΗΠΑ (sagerbrush bush). Χρησιμοποίησε ψαλίδι ώστε να κόψει φύλλα και μίσχους από τέτοιους θάμνους προκαλώντας τους καταστροφές αντίστοιχες με εκείνες που τους προκαλούν οι ακρίδες.

Στη συνέχεια φύτεψε κάποια φυτά που είχαν υποστεί βλάβες μαζί με κάποια που δεν είχαν υποστεί καμία βλάβη σε ένα χωράφι και μέτρησε τα επίπεδα θήρευσης στους γείτονές τους. Όπως προέκυψε, τα φύλλα των φυτών που κοντά τους είχαν «ψαλιδισμένους» γείτονες παρουσίαζαν και τις μικρότερες καταστροφές εξαιτίας επίθεσης ακρίδων, γεγονός που σημαίνει ότι είχαν λάβει σήμα από τα «πληγωμένα» φυτά και είχαν προετοιμαστεί κατάλληλα ώστε να αντιμετωπίσουν τον εχθρό.

Η δρ Μόνικα Γκαλιάνο, ερευνήτρια στο Κέντρο Εξελικτικής Βιολογίας του Πανεπιστημίου της Δυτικής Αυστραλίας, που ήταν και πρώτη συγγραφέας της νέας μελέτης, δημοσίευσε πρόσφατα μια άλλη μελέτη που δείχνει ότι τα φυτά μπορούν να «συνομιλήσουν» με χρήση ήχων.

Δευτέρα 27 Ιανουαρίου 2014

Δούρειος ίππος ο θεσμός της αυτοαξιολόγησης

Giovanni Domenico Tiepolo, The Procession of the Trojan Horse in Troy, c. 1760. «Μη δίνετε σημασία στο τι λένε, προσέξτε καλύτερα τι εννοούν»…

Αναστάτωση επικρατεί το τελευταίο χρονικό διάστημα στα σχολεία όλης της χώρας καθώς, ανάμεσα σε όλα τα άλλα, το υπουργείο Παιδείας επιχειρεί να επιβάλει τη νέα νομοθεσία για την αυτοαξιολόγηση–αξιολόγηση των εκπαιδευτικών. Τα εκπαιδευτικά σωματεία παρεμβαίνουν στις συσκέψεις των προϊσταμένων εκπαίδευσης και των σχολικών συμβούλων, σύλλογοι εκπαιδευτικών αρνούνται να εφαρμόσουν τις οδηγίες του υπουργείου Παιδείας, σχολικοί σύμβουλοι δηλώνουν τη διαφωνία τους με τις παρεμβάσεις του υπουργείου, διευθυντές σχολείων παραιτούνται και, μέσα στη γενική δυσαρέσκεια, το εκπαιδευτικό κλίμα μυρίζει μπαρούτι.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με μια σειρά:

Με πρόσφατη εγκύκλιο (1900089/Γ1) το υπουργείο Παιδείας καλεί τους εκπαιδευτικούς να εφαρμόσουν «τον θεσμό της Αξιολόγησης του Εκπαιδευτικού Έργου της σχολικής μονάδας», τη λεγόμενη «αυτοαξιολόγηση της σχολικής μονάδας». Σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση του υπουργείου Παιδείας «η διαδικασία της αυτοαξιολόγησης της σχολικής μονάδας έχει στόχο να αναδείξει τη σχολική μονάδα ως βασικό φορέα προγραμματισμού και υλοποίησης του εκπαιδευτικού έργου και να βελτιώσει την ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης».

Σύμφωνα με την εγκύκλιο «η Αυτοαξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου της Σχολικής Μονάδας περιλαμβάνει:

1. Τομείς που αφορούν τα Μέσα και τους Πόρους της Σχολικής Μονάδας (υλικοτεχνική υποδομή, οικονομικοί πόροι, ανθρώπινο δυναμικό κ.λπ.).

2. Τομείς που αφορούν τη Διοίκηση της Σχολικής Μονάδας (συντονισμός σχολικής ζωής, διαμόρφωση-εφαρμογή σχολικού προγράμματος, αξιοποίηση μέσων και πόρων κ.λπ.).

3. Τομείς που αφορούν το Κλίμα και τις Σχέσεις μεταξύ των παραγόντων της εκπαιδευτικής κοινότητας (σχέσεις μεταξύ εκπαιδευτικών, σχέσεις μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών, σχέσεις σχολείου – γονέων κ.λπ.).

4. Τομείς που αφορούν τις Εκπαιδευτικές Διαδικασίες (διδακτική διαδικασία, μαθησιακή διαδικασία, αξιολόγηση μαθητών).

5. Τομείς που αφορούν τα Εκπαιδευτικά Αποτελέσματα (φοίτηση, επίδοση, διαρροή, ατομική-συναισθηματική-κοινωνική ανάπτυξη μαθητών κ.λπ.)».

Οι προσπάθειες για τη «νέα αξιολόγηση», την «αυτοαξιολόγηση», αποτελούν τον πυρήνα χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία φαίνεται να δείχνει μεγάλο ενδιαφέρον γι’ αυτόν τον νέο τρόπο αξιολόγησης που σε σχέση με τον παραδοσιακό έχει ένα σημαντικό πολιτικό όφελος: καθώς παρουσιάζεται με προκάλυψη μοντέρνα και αθώα, αφοπλίζει την κριτική των εκπαιδευτικών στην παραδοσιακή αξιολόγηση, ενώ την ίδια ώρα λιπαίνει το έδαφος για τη σταδιακή εφαρμογή του νεοεπιθεωρητισμού.

Στόχος; Η νομιμοποίηση αφενός της μείωσης των σχολικών μονάδων μέσω του κλεισίματος-συγχώνευσης «αντιπαραγωγικών» σχολείων και αφετέρου το σπρώξιμο προς την έξοδο ενός μεγάλου τμήματος εκπαιδευτικών που συνεχίζουν να αμείβονται με αμοιβές οι οποίες προέρχονται από την προ μνημονίου εποχή. Χέρι χέρι είναι, παράλληλα, η ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων των εκπαιδευτικών και το ρίξιμο των σχολείων στη ζούγκλα του ανταγωνισμού για να εξασφαλίσουν μαθητές και χρηματοδότηση.

Μπαίνοντας στην ουσία της εγκυκλίου οφείλουμε να υπενθυμίσουμε ορισμένα πράγματα. Είναι προφανές ότι κανείς δεν πιστεύει ότι το υπουργείο Παιδείας μέσω της αυτοαξιολόγησης επιδιώκει να μάθει τα «ποσοτικά» στοιχεία των σχολικών μονάδων. Γνωρίζουν οι υπηρεσίες του υπουργείου καλύτερα από τον καθένα ποια είναι η υλικοτεχνική υποδομή των σχολείων, ποιοι είναι οι οικονομικοί πόροι, ποιο είναι το ανθρώπινο δυναμικό, ποιες είναι οι επιδόσεις των μαθητών. Κάθε σχολικό έτος, η κάθε σχολική μονάδα συμπληρώνει περίπου μια ντουζίνα στατιστικούς πίνακες για διάφορες υπηρεσίες του υπουργείου με όλα τα παραπάνω στοιχεία.

Μήπως, όμως, το υπουργείο Παιδείας επιχειρεί με την αυτοαξιολόγηση της σχολικής μονάδας να βελτιώσει την ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης, μήπως επιχειρεί να βοηθήσει τον εκπαιδευτικό να κάνει καλύτερα τη δουλειά του, μήπως στοχεύει στην ενίσχυση του αδύνατου μαθητή;

Όποιος έχει μάτια να δει, και την τιμιότητα να πιστέψει στα μάτια του, γνωρίζει πολύ καλά πως οι προθέσεις του υπουργείου μόνον αγαθές δεν είναι. Να το πούμε καθαρά: η λεγόμενη αυτοαξιολόγηση θα αρχίσει με απογείωση της γραφειοκρατικής δουλειάς του εκπαιδευτικού (συμπλήρωση εντύπων, φορμών με δείκτες, τυποποιημένες απανωτές συνεδριάσεις συλλόγων κ.λπ.) και θα καταλήξει στη χειραγώγηση, στον επιθεωρητισμό και στην απόλυση.

Και αυτά δεν αποτελούν «μελλοντολογία» αλλά διαπιστώσεις της εκπαιδευτικής κοινότητας σε χώρες όπου υπάρχει η αυτοαξιολόγηση, καθώς είναι γνωστό ότι η αυτοαξιολόγηση είναι η οργανική εξέλιξη του επιθεωρητισμού στο «μεταμοντέρνο» σχολείο.

Όπως αναφέρεται στην έκθεση ΟΟΣΑ για το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, η οποία παραγγέλθηκε το 2011 από το υπουργείο Παιδείας και είναι η βάση για τις αλλαγές που υλοποιούνται, «η αυτοαξιολόγηση πρέπει να οργανωθεί με τρόπο ώστε να είναι συγκρίσιμη μεταξύ σχολικών μονάδων και ώστε να μπορεί να επικυρώνεται και να συμπληρώνεται από εξωτερική αξιολόγηση» (σελ. 67).

Ήδη με το νομοθετικό πλαίσιο που έχει δημιουργηθεί (Ν. 4024/11 για το μισθολόγιο-βαθμολόγιο, Ν. 4142/13 για την Αρχή Διασφάλισης Ποιότητας στην Εκπαίδευση, Π.Δ. 152/13 για την Αξιολόγηση των εκπαιδευτικών, Ν. 3848/10, Ν. 3679/10) όλες οι πλευρές της αξιολόγησης (όπως η ατομική αξιολόγηση των εκπαιδευτικών, η αυτοαξιολόγηση και η εξωτερική αξιολόγηση σχολείων) έχουν ΑΠΟΛΥΤΩΣ συνδεθεί μεταξύ τους. Πιο συγκεκριμένα, σχετικά με την αυτοαξιολόγηση–αξιολόγηση των σχολείων στο άρθρο 32 παρ. 7 του Ν. 3848/10 αναφέρεται ότι «την αξιολόγηση της δράσης των σχολικών μονάδων ακολουθεί η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών».

Οι ψευδαισθήσεις

Mykonos vase (Archaeological Museum of Mykonos, Inv. 2240). Decorated pithos found at Mykonos, Greece depicting one of the earliest known renditions of the Trojan Horse. 670 BCE.

Η ψευδαίσθηση κάποιων εκπαιδευτικών, ότι η αυτοαξιολόγηση θα αναδείξει όψεις της δουλειάς τους και θα τις επιβραβεύσει (με τι άραγε σε μια εποχή λιτής και σφιχτής εισοδηματικής πολιτικής;), δηλαδή το πόσα προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης κάνουν στο σχολείο, πόσα θεατρικά έργα, τι εκδηλώσεις, αν βγάζουν ή όχι εφημερίδα, χωρίς να υπολογίζεται η επίδοση των μαθητών τους σε εθνικές εξετάσεις ή σταθμισμένα τεστ, διαλύεται από τους ίδιους τους θεωρητικούς της αυτοαξιολόγησης.



Να το πούμε άλλη μια φορά: δεν μπορεί να υπάρξει αξιολόγηση χωρίς σύγκριση επίδοσης μαθητών. Και το υπουργείο Παιδείας θέλει ακριβώς να χρεώσει τις επιδόσεις των μαθητών αποκλειστικά στους εκπαιδευτικούς για να μπορεί μετά, εξαγοράζοντας τη συναίνεση της κοινής γνώμης, να νομιμοποιήσει τον εξοστρακισμό τους.

Tου Χρήστου Κάτσικα

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών

Δείτε πώς οι αναμνήσεις σχηματίζονται στον εγκέφαλο. How memories are REALLY made: Incredible new video captures their formation in the brain

Οι αναμνήσεις συντίθενται στον ιππόκαμπο του εγκεφάλου - στην εικόνα παρουσιάζονται κύτταρα του ιππόκαμπου ποντικού. The video shows molecules in a mouse brain moving to form new memories. Researchers say it could have major implications for our understanding of how the brain works.

Για πρώτη φορά ερευνητές αποτύπωσαν σε βίντεο το πώς οι αναμνήσεις σχηματίζονται στον εγκέφαλο. Στο βίντεο αυτό φαίνονται φθορίζοντα μόρια τα οποία κινούνται μέσα στον εγκέφαλο ποντικού και δημιουργούν τις αναμνήσεις. Σύμφωνα με τους ειδικούς του Κολεγίου Ιατρικής Αλμπερτ Αϊνστάιν του Πανεπιστημίου Γεσίβα, η «σύλληψη» των αναμνήσεων εν τη γενέσει τους μπορεί να έχει σημαντική επίδραση στην κατανόησή μας σχετικά με τη λειτουργία του εγκεφάλου.

Πώς έγινε η «σύλληψη»

Δείτε  το εκπληκτικό βίντεο στο οποίο για πρώτη φορά «συλλαμβάνεται» η σύνθεση αναμνήσεων σε πραγματικό χρόνο. Researchers at Albert Einstein College of Medicine developed a mouse model in which molecules crucial to making memories (beta-actin mRNA) were given fluorescent "tags" so they could be tracked. This clip shows them traveling within a live brain cell in real time. Video Credit: Hye Yoon Park, Ph.D.

Στο πλαίσιο του πειράματός τους οι επιστήμονες «παρακολούθησαν» στενά μόρια ζωτικής σημασίας για τον σχηματισμό των αναμνήσεων. Ενέχυσαν φθορίζουσα σήμανση στα μόρια αυτά προκειμένου να τα παρατηρούν ενόσω ταξίδευαν σε πραγματικό χρόνο μέσα σε ζώντα εγκεφαλικά κύτταρα.

Διέγειραν νευρώνες στον ιππόκαμπο του εγκεφάλου ενός ποντικού – πρόκειται για την περιοχή όπου οι αναμνήσεις συντίθενται και αποθηκεύονται βραχυπρόθεσμα – και στη συνέχεια παρακολούθησαν τα φθορίζοντα μόρια mRNA β-ακτίνης να σχηματίζονται στους πυρήνες των νευρώνων και να ταξιδεύουν μέσα στους δενδρίτες (πρόκειται για τις αποφυάδες των νευρώνων που λειτουργούν ως «πύλες εισόδου» των πληροφοριών που λαμβάνουν τα νευρικά κύτταρα).

Μάλιστα, όπως είδαν οι ερευνητές, το mRNA στους νευρώνες ρυθμίζεται μέσω μιας διαδικασίας που πρώτη φορά περιγράφεται. Με τη διαδικασία αυτή η β-ακτίνη συντίθεται σε συγκεκριμένες στιγμές, σε συγκεκριμένες περιοχές και σε συγκεκριμένες ποσότητες.

Η ευφυέστατη στρατηγική των νευρώνων

Robert Singer, Ph.D.

Τα ευρήματα αυτά μαρτυρούν ότι οι νευρώνες έχουν αναπτύξει μια ευφυέστατη στρατηγική προκειμένου να ελέγχουν πώς λειτουργούν οι πρωτεΐνες που εμπλέκονται στη δημιουργία των αναμνήσεων. «Η παρατήρηση ότι οι νευρώνες ενεργοποιούν επιλεκτικά τη σύνθεση πρωτεϊνών και στη συνέχεια ‘κατεβάζουν τον διακόπτη’ της διαδικασίας ταιριάζει απόλυτα με το πώς σχηματίζονται οι αναμνήσεις» ανέφερε ο επικεφαλής της μελέτης δρ Ρόμπερτ Σίνγκερ και συμπλήρωσε: «Η συχνή ενεργοποίηση του κάθε νευρώνα καθιστά το mRNA διαθέσιμο ελεγχόμενα με αποτέλεσμα η β-ακτίνη να συσσωρεύεται ακριβώς όπου χρειάζεται για να ενισχύονται συγκεκριμένες συνάψεις».

Προηγμένες απεικονιστικές τεχνικές ήταν εκείνες που παρείχαν το μοναδικό αυτό «παράθυρο» στον τρόπο σχηματισμού των αναμνήσεων από τον εγκέφαλο. Οι ίδιοι οι ερευνητές περιγράφουν τη δουλειά τους ως «ένα μεγάλο τεχνολογικό κατόρθωμα που δεν έχει επιτευχθεί ποτέ στο παρελθόν στα ζώα».

Σε ό,τι αφορά τις δυσκολίες του πρωτοποριακού αυτού πειράματος, οι επιστήμονες από το Κολέγιο Αλμπερτ Αϊνστάιν σημειώνουν ότι «οι προσπάθειες για να ανακαλυφθεί πώς οι νευρώνες δημιουργούν τις αναμνήσεις είχαν επί μακρόν αντιμετωπίσει μεγάλα εμπόδια. Και αυτό διότι οι νευρώνες είναι άκρως ευαίσθητοι στην οποιαδήποτε παρέμβαση. Ωστόσο πρέπει κάποιος να παρέμβει στο εσωτερικό τους για να ανακαλύψει τις μοριακές διεργασίες που οδηγούν στον σχηματισμό των αναμνήσεων».

Οι ειδικοί προσθέτουν πως είναι άκρως σημαντικό το γεγονός ότι κατάφεραν να αναπτύξουν το συγκεκριμένο μοντέλο ποντικού χωρίς να χρειαστεί να χρησιμοποιήσουν τεχνητά γονίδια ή να προχωρήσουν σε οποιουδήποτε άλλου είδους παρέμβαση του θα έβλαπτε τους νευρώνες. Το νέο επίτευγμα παρουσιάζεται σε δύο άρθρα στην επιθεώρηση «Science».

Τα επόμενα βήματα

Επόμενος στόχος των ερευνητών είναι να μελετήσουν περαιτέρω τη μοριακή βάση της μνήμης. Για τον λόγο αυτό το εργαστήριο του δρος Σίνγκερ αναπτύσσει τεχνολογίες για την απεικόνιση των νευρώνων στον εγκέφαλο ζωντανών ποντικιών σε συνεργασία με τον δρα Βλαντισλάβ Βερκούσα που επίσης εργάζεται στο Κολέγιο Αλμπερτ Αϊνστάιν.

Με δεδομένο ότι ο ιππόκαμπος έχει την έδρα του βαθιά μέσα στον εγκέφαλο, οι επιστήμονες ελπίζουν να αναπτύξουν υπέρυθρες φθορίζουσες πρωτεΐνες οι οποίες θα εκπέμπουν φως το οποίο θα έχει την ικανότητα να διαπερνά τους ιστούς. Μια άλλη πιθανότητα θα ήταν η ανάπτυξη μιας συσκευής οπτικών ινών που θα εισάγεται στον εγκέφαλο και θα παρατηρεί τους νευρώνες του ιππόκαμπου που συνθέτουν τη μνήμη.

Ο πρώτος γαλανομάτης! Dark skin, blue eyes: Genes paint a picture of 7,000-year-old European

Οι ερευνητές έδωσαν στη δημοσιότητα ένα σκίτσο του πρώτου (γνωστού) ευρωπαίου με γαλανά μάτια. Ol' blue eyes: the gene analysis suggests the mutation for blue eye colour appeared earlier than had been thought, with light skin evolving later. Illustration: CSIC

Η αποκωδικοποίηση του DNA του σκελετού ενός άνδρα που ζούσε πριν από 7 χιλιάδες έτη στην Ισπανία αποκάλυψε ανάμεσα στα άλλα και το χρώμα των ματιών του που σύμφωνα με τους ειδικούς ήταν γαλανά. Είναι ο αρχαιότερος μέχρι σήμερα γαλανομάτης κάτοικος της Ευρώπης που γνωρίζουμε.

Το «εύρημα»

The skeleton of the Mesolithic hunter-gatherer was discovered in 2006 in a cave system in the Cantabrian mountains of northwest Spain. Photograph: J M Vidal Encina

Το 2006 εξερευνητές σπηλαίων εντόπισαν στο σπήλαιο «Λα Μπράνα» της βορειοδυτικής Ισπανίας, σε υψόμετρο 1.500 μέτρων, δύο ανθρώπινους σκελετούς. Οι δύο σκελετοί ήταν καλοδιατηρημένοι εξαιτίας των πολύ χαμηλών θερμοκρασιών που επικρατούν στο εσωτερικό του σπηλαίου. Η χρονολόγηση με τη μέθοδο του ραδιενεργού άνθρακα τοποθέτησε την ηλικία τους στα 7.000 χρόνια περίπου.

DNA recovered from a wisdom tooth was used to create the first complete genome sequence of a European living before Neolithic times. Photograph: CSIC

Διεθνής ομάδα ερευνητών με επικεφαλής τον  Κάρλες Λαλουέθα-Φοξ του Ινστιτούτου Εξελικτικής Βιολογίας της Βαρκελώνης αποφάσισε να επικεντρώσει την προσοχή του στον ένα εκ των δύο σκελετών, εκείνον που ήταν σε καλύτερη κατάσταση από τον άλλο. Ο «θησαυρός» βρισκόταν τελικά σε ένα δόντι (έναν φρονιμίτη) από το οποίο οι ερευνητές κατάφεραν να εξαγάγουν DNA και στη συνέχεια να το αποκωδικοποιήσουν πλήρως.

Έτσι έχουμε στη διάθεση μας πλέον την πρώτη αποκωδικοποίηση του DNA ενός κατοίκου της Ευρώπης στη μεσολιθική περίοδο, πριν δηλαδή την έλευση της γεωργίας στην ήπειρό μας που έφερε επανάσταση και αλλαγές σε πολλούς τομείς.

Η θεωρία των... χρωμάτων

Αν και δεν υπήρχαν σχετικά ευρήματα η κυρίαρχη επιστημονική άποψη ήταν πως οι παλαιότεροι κάτοικοι της Ευρώπης, όσοι ζούσαν στην ήπειρο πριν την έλευση της γεωργίας είχαν ανοιχτόχρωμο δέρμα (και μαλλιά) μοιάζοντας με τους σημερινούς Βορειοευρωπαίους. Αυτό σύμφωνα με τους ειδικούς ήταν αποτέλεσμα της ταχείας προσαρμογής στις τοπικές κλιματικές συνθήκες.

Πιστεύεται ότι τα πρώτα μεταναστευτικά κύματα από την Αφρική έφτασαν στην Ευρώπη πριν από περίπου 45 χιλιάδες έτη και λόγω των συνθηκών που επικρατούσαν τότε στην ήπειρό μας (λίγος ήλιος, αρκετό χιόνι) οι… ευρωπαίοι άρχισαν γρήγορα να γίνονται ανοιχτόχρωμοι εξαιτίας κυρίως της έλλειψης βιταμίνης D που παράγεται με την έκθεση στο ηλιακό φως.

Η γαλανή… ρίζα

Προηγούμενες έρευνες έχουν βρει ότι οι αρχαιότερες γνωστές μεταλλάξεις στα γονίδια που ελέγχουν το χρώμα των ματιών και οδήγησαν στα γαλανά μάτια, πιθανώς συνέβησαν πριν από περίπου 8 χιλιάδες σε ανθρώπους που ζούσαν σε περιοχές γύρω από τη Μαύρη Θάλασσα. Πιστεύεται πώς όλοι οι σημερινοί γαλανομάτηδες είναι απόγονοι εκείνων των πρώτων γαλανομάτηδων. Στη συνέχεια τα… γαλανά γονίδια «ταξίδεψαν» προς την Ευρώπη, όπου οι γαλανομάτηδες για λόγους που δεν είναι ξεκάθαροι - ίσως επειδή θεωρήθηκαν πιο «σέξι» - εξαπλώθηκαν ευρέως.

Ο γαλανομάτης Νο1

A progression of sketches shows how a skull and genetic clues were combined to come up with the look of a 7,000-year-old hunter-gatherer who lived in Spain. Credit: Pelopanton / CSIC

Όπως διαπιστώθηκε από την ανάλυση του DNA ο άνδρας που ζούσε στο σπήλαιο της Ισπανίας είχε ηλικία 30-35 ετών και ύψος περίπου 1.70 μέτρα. Το πιο ενδιαφέρον εύρημα όμως είναι οι χρωματικές αντιθέσεις του. Σύμφωνα με τους ερευνητές ο άντρας αυτός ήταν ιδιαίτερα σκουρόχρωμος σε δέρμα και μαλλιά γεγονός που το αποδίδουν στην επικράτηση της αφρικανικής γονιδιακής του κληρονομιάς.

Τα μάτια του όμως ήταν γαλανά δημιουργώντας μια εντυπωσιακή αντίθεση ενώ ταυτόχρονα τον κατατάσσουν ως τον αρχαιότερο ευρωπαίο που γνωρίζουμε να διαθέτει γαλανά μάτια. Άλλο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι, αν και σκουρόχρωμος κάτοικος της νότιας Ευρώπης, η ανάλυση δείχνει ότι ο άνδρας αυτός έχει πιο στενή γενετική συγγένεια με τους Σουηδούς και τους Φιλανδούς.

Η ανακάλυψη έχει όπως είναι ευνόητο διπλό ενδιαφέρον αφού, αν και χρειάζονται περαιτέρω μελέτες, φαίνεται ότι οι παλαιότεροι ευρωπαίοι δεν ήταν τόσο ανοιχτόχρωμοι όσο πιστεύαμε και ότι τα γαλανά μάτια είχαν κάνει την εμφάνιση τους νωρίτερα από ό,τι εκτιμούσαν οι ειδικοί.

Γονιδίωμα - έκπληξη

«Πριν ξεκινήσουμε την ανάλυση είχαμε κάποιες ιδέες για το τι θα βρίσκαμε μπροστά μας. Οι περισσότερες από αυτές τις ιδέες αποδείχτηκαν τελείως λανθασμένες. Αυτός ο άνδρας ήταν πολύ πιο σκούρος από ό,τι οι σύγχρονοι Ευρωπαίοι, δεν ξέρουμε όμως πόσο πιο σκούρος» αναφέρει ο Φοξ.

Εκτός από το χρώμα των ματιών και του δέρματος η ανάλυση αποκάλυψε και άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία για αυτόν τον άνδρα. Φαίνεται ότι είχε δυσανεξία στη λακτόζη και δυσκολία στην πέψη τροφών με άμυλο. Αυτά τα στοιχεία συνάδουν με τη χρονολόγηση του ευρήματος, αφού το μεταβολικό προφίλ του άνδρα υποδεικνύει ότι δεν είχε έλθει ακόμα σε επαφή με προϊόντα της κτηνοτροφίας και της γεωργίας. Έκπληξη όμως προκάλεσε στους ερευνητές το γεγονός ότι το ανοσοποιητικό του ήταν επαρκώς θωρακισμένο απέναντι σε μολυσματικούς παράγοντες, με χαρακτηριστικά που επιβιώνουν και σήμερα στους σύγχρονους ανθρώπους. Έως τώρα πιστευόταν ότι η στενή συμβίωση του ανθρώπου με τα ζώα μέσω της κτηνοτροφίας ήταν εκείνη που οδήγησε στη θωράκιση του ανοσοποιητικού του. Η ανάλυση δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Nature».