Τα καγκουρό που… περπατούσαν. Giant kangaroos 'walked on two feet'

Το αρχαίο καγκουρό Procoptodon έμοιαζε με λαγό, ήταν τεράστιο και δεν μπορούσε ή δεν ήθελε να χοροπηδά και απλά περπατούσε και μάλιστα με αργό βήμα σύμφωνα με τους ειδικούς. The biggest member of the family, Procoptodon goliah, weighed 250kg and stood 2m tall (up to 3m when reaching for food).

Αμερικανοί ειδικοί μελέτησαν τα απολιθώματα διαφόρων ειδών μιας εξαφανισμένης σήμερα οικογένειας καγκουρό και διαπίστωσαν ότι κάποια εξ αυτών σε αντίθεση με τα υπόλοιπα καγκουρό δεν χρησιμοποιούσαν τα χαρακτηριστικά χοροπηδήματα για να μετακινηθούν αλλά πιθανότατα απλά περπατούσαν.

Όχι πάνω κάτω

Kangaroos today walk short distances with the help of their forelimbs.

Ο πρώτος Ευρωπαίος που είδε καγκουρό ήταν ο Ολλανδός ναυτικός Φραντσίσκο Πέλσαρτ, το 1629, όταν το πλοίο του ναυάγησε στην ακτή της Αυστραλίας. Το όνομά τους το πήραν από τον Άγγλο θαλασσοπόρο Τζέιμς Κουκ. Όταν ο Κουκ έφτασε, το 1770, στην Αυστραλία, παρατήρησε το ζώο και ρώτησε τους ιθαγενείς πώς λέγεται. Αυτοί απάντησαν: "Καν γκου ρό", που σημαίνει "πάνω-κάτω".Το αληθινό όνομα του Καγκουρό στη γλώσσα των Ιθαγενών είναι «wallaroo» και το λένε έτσι μέχρι και σήμερα.

Adaptations of The Giant Shots-faced Kangaroo - By Ruby Miles.

Ερευνητές του Πανεπιστημίου Brown μελέτησαν τα απολιθώματα διαφόρων ειδών μιας εξαφανισμένης οικογένειας καγκουρό που έχει λάβει την ονομασία «snethurines». Η οικογένεια αυτή ζούσε στην Αυστραλία για 13 εκ. έτη και τα τελευταία είδη της εξαφανίστηκαν λίγο μετά την έλευση του ανθρώπου στην νησιωτική ήπειρο πριν από περίπου 30 χιλιάδες έτη. Τα περισσότερα από τα είδη αυτά είχαν μεγάλο μέγεθος και οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι κάποια εξ αυτών δεν μπορούσαν να χοροπηδήσουν και κάποια άλλα μπορούσαν μεν αλλά λόγω του όγκου τους ήταν μια δυσάρεστη εμπειρία και προτιμούσαν απλά να περπατούν.

Too big to hop? Analysis of their bones suggests that the extinct roos walked on their hind legs

Εικάζουν ότι ίσως τα μικρότερα σε μέγεθος είδη της οικογένειας χρησιμοποιούσαν έστω εν μέρει τα χοροπηδητά για να μετακινηθούν. Το μεγαλύτερο είδος της οικογένειας είναι το Procoptodon που είχε ύψος δύο μέτρων, μήκος από την ουρά μέχρι το κεφάλι τρία μέτρα και ζύγιζε περίπου 240 κιλά. Το είδος αυτό ξεχώριζε επίσης επειδή έμοιαζε περισσότερο λαγό παρά με καγκουρό. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «PLoS ONE.

Πώς ο Ήλιος έκλεψε το νερό και τον αέρα του Άρη. NASA Mission Provides Its First Look at Martian Upper Atmosphere

Σύννεφα ατομικού άνθρακα, οξυγόνου και υδρογόνου χάνονται από την ατμόσφαιρα του Άρη. Three views of an escaping atmosphere, obtained by MAVEN’s Imaging Ultraviolet Spectrograph. By observing all of the products of water and carbon dioxide breakdown, MAVEN's remote sensing team can characterize the processes that drive atmospheric loss on Mars. Image Credit: University of Colorado/NASA

Οι πρώτες εικόνες που μεταδίδει η αποστολή Maven της NASA, ένας δορυφόρος που τέθηκε σε τροχιά γύρω από τον Άρη τον περασμένο μήνα, προσφέρουν νέα στοιχεία για την απώλεια της ατμόσφαιρας και του νερού από τον έρημο σήμερα πλανήτη.

Το σκάφος κατέγραψε σύννεφα ατόμων υδρογόνου, άνθρακα και οξυγόνου τα οποία δραπετεύουν από την ατμόσφαιρα του Άρη και χάνονται στο διάστημα -μια διαδικασία που συνεχίζεται εδώ και τρία δισεκατομμύρια χρόνια και άφησε τον πλανήτη παγωμένο και στεγνό.

Προηγούμενες αποστολές της NASA έχουν δείξει με σχετική βεβαιότητα ότι ο Άρης ήταν κάποτε θερμός, διέθετε πυκνή ατμόσφαιρα και καλυπτόταν από λίμνες και θάλασσες που θα μπορούσαν να φιλοξενούν ζωή.

Artist’s rendition of the MAVEN spacecraft in orbit around Mars, with all of the booms deployed and instruments turned on.  For scale, the spacecraft is 37 feet in length from tip to tip of the solar panels and extensions. Credit: University of Colorado/NASA

Οι πρώτες εικόνες που μεταδίδει η αποστολή Maven της NASA, ένας δορυφόρος που τέθηκε σε τροχιά γύρω από τον Άρη τον περασμένο μήνα, προσφέρουν νέα στοιχεία για την απώλεια της ατμόσφαιρας και του νερού από τον έρημο σήμερα πλανήτη.

Η Γη διατήρησε το νερό και την πυκνή ατμόσφαιρά της κυρίως χάρη στο μαγνητικό πεδίο της, το οποίο εκτρέπει τα επικίνδυνα φορτισμένα σωματίδια που εκπέμπει διαρκώς ο Ήλιος. Το πεδίο πηγάζει από την κίνηση του λιωμένου σιδήρου από το οποίο αποτελείται ο εσώτερος πυρήνας του πλανήτη και ουσιαστικά λειτουργεί σαν γιγάντιο δυναμό.

Το μυστήριο και η αποστολή

Coronagraph image taken by STEREO spacecraft with is currently situated on the far side of the Sun. From this this view angle the CME is heading to the right towards Mars. Credit: NASA STEREO Mission

Άγνωστο πώς, ο Άρης έχασε το μαγνητικό πεδίο που πιθανότατα διέθετε στα αρχικά στάδια της ζωής του. Και αυτό άφησε την ατμόσφαιρα του πλανήτη ευάλωτο στην επίδραση του Ήλιου. Οι πρώτες εικόνες του Maven δείχνουν ότι το φαινόμενο συνεχίζεται μέχρι και σήμερα, με τον Ήλιο να κλέβει ακόμα υλικό από την αραιή ατμόσφαιρα του Άρη, η οποία είναι σήμερα 100 φορές πιο αραιή από της Γης.

Τα σωματίδια που εκπέμπει ο Ήλιος, γνωστά ως ηλιακός άνεμος, συγκρούονται την ατμόσφαιρα και την συμπαρασύρουν στο Διάστημα. Αυτό είναι μια συνεχής διαδικασία, η οποία όμως εντείνεται δραματικά όταν ο Ήλιος ξεσπά σε εκρήξεις, γνωστές ως ηλιακές εκλάμψεις και εκτινάξεις στεμματικού υλικού.

The Imaging Ultraviolet Spectrograph (IUVS) instrument obtained these false-color images eight hours after the successful completion of Mars orbit insertion. The image shows the planet from an altitude of 36,500 km in three ultraviolet wavelength bands. Blue shows the ultraviolet light from the sun scattered from atomic hydrogen gas in an extended cloud that goes to thousands of kilometers above the planet's surface. Green shows a different wavelength of ultraviolet light that is primarily sunlight reflected off of atomic oxygen, showing the smaller oxygen cloud. Red shows ultraviolet sunlight reflected from the planet's surface; the bright spot in the lower right is light reflected either from polar ice or clouds.

Το Maven πρόλαβε να δει το σύννεφο σωματιδίων από μια εκτίναξη στεμματικού υλικού να φτάνει στον Άρη στις 29 Σεπτεμβρίου. Δεν μπόρεσε όμως να παρατηρήσει την αντίδραση της ατμόσφαιρας, καθώς δεν είχαν ενεργοποιηθεί ακόμα όλα τα όργανά του. Το σκάφος κατάφερε ωστόσο να απεικονίσει σύννεφα ατομικού υδρογόνου, οξυγόνου και άνθρακα που χάνονται από την ατμόσφαιρα στο Διάστημα.

Υδρογόνο

Atomic hydrogen scattering ultraviolet sunlight in the upper atmosphere of Mars, imaged by MAVEN’s Imaging Ultraviolet Spectrograph. Hydrogen is produced by the breakdown of water, which was once abundant on Mars' surface. Hydrogen is light and weakly bound by gravity, so it extends far from the planet (indicated with a red circle) and can readily escape. Credit: University of Colorado; NASA

Το σύννεφο υδρογόνου είναι μακράν το μεγαλύτερο, αφού εκτείνεται στο Διάστημα σε απόσταση δεκαπλάσια από την ακτίνα του Άρη. Τα άτομα υδρογόνου, οξυγόνου και άνθρακα προέρχονται από τη διάσπαση μορίων νερού και διοξειδίου του άνθρακα λόγω της επίδρασης της ηλιακής ακτινοβολίας και του ηλιακού ανέμου στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας.

This video shows the evolution of the Sept. 26, 2014, coronal mass ejection shock front as it propagates toward Mars as generated by the WSA-Cone-ENLIL model simulations performed at the NASA Community Coordinated Modeling Center. The color map represents the density of the solar wind plasma in the inner heliosphere from near the sun out to twice the distance of Earth's orbit. Credit: NASA's Goddard Space Flight Center

Τα σύννεφα καταγράφηκαν με το Φασματόμετρο Υπεριώδους Απεικόνισης, ένα όργανο που καταγράφει το ηλιακό φως που ανακλάται από τα αδέσποτα άτομα. Οι εικόνες λήφθηκαν όταν το Maven κινούνταν σε μεγάλη απόσταση από τον Άρη, συμπληρώνοντας μια ελλειπτική τροχιά κάθε 35 ώρες.

Έκτοτε το σκάφος έχει πλησιάσει τον πλανήτη και ολοκληρώνει μια περιφορά κάθε 4,6 ώρες. Από αυτή την απόσταση θα μπορέσει να μελετήσει καλύτερα την απόδραση πτητικών ουσιών από την ατμόσφαιρα, δεν θα μπορεί όμως να δει πόσο βαθιά στο Διάστημα εκτείνονται τα σύννεφα.

Τις επόμενες εβδομάδες οι υπεύθυνοι της αποστολής στο Εργαστήριο Αεριώθησης (JPL) και το Κέντρο Διαστημικής Πτήσης «Γκόνταρντ» της NASΑ θα ενεργοποιήσουν και τα υπόλοιπα όργανα του Maven, το οποίο έτσι θα είναι έτοιμο να αρχίσει την κύρια φάση της αποστολής του.

Μέχρι τότε, όμως, o δορυφόρος θα παραμείνει απασχολημένος. Εντός της εβδομάδας θα στρέψει τα μάτια του στον κομήτη Siding Spring, ο οποίος θα περάσει «ξυστά» από τον Άρη στις 19 Οκτωβρίου.

Ζούμε μέσα σε μια... φούσκα; Do we live inside a 'bubble'?

Μια νέα θεωρία αναφέρει ότι υπερκαινοφανείς αστέρες εξερράγησαν «όπως το ποπκόρν», δημιουργώντας μια κοσμική φυσαλίδα μέσα στην οποία περικλείστηκε το ηλιακό μας σύστημα. Evidence suggests that many supernovas exploded like 'popcorn' near our solar system millions of years ago, leaving their radiation behind as a signature of their action. In this image a supernova remnant lies in the Large Magellanic Cloud (LMC), a small galaxy about 170,000 light-years from Earth.

Ένας από τους άλυτους ακόμη κοσμολογικούς γρίφους που πονοκεφαλιάζει τους επιστήμονες είναι η παντελής απουσία κοσμικής σκόνης και αερίων πέριξ αλλά και στο εσωτερικό του ηλιακού μας συστήματος. Οι ειδικοί συμφωνούν στο ότι πριν από μερικά εκατομμύρια έτη υπήρχαν κοσμική σκόνη και αέρια στη διαστημική μας γειτονιά. Εκεί που διαφωνούν είναι στο πώς εξαφανίστηκαν.

What surrounds the Sun in this neck of the Milky Way Galaxy? Our current best guess is depicted in the above map of the surrounding 1500 light years constructed from various observations and deductions. Currently, the Sun is passing through a Local Interstellar Cloud (LIC), shown in violet, which is flowing away from the Scorpius-Centaurus Association of young stars. The LIC resides in a low-density hole in the interstellar medium (ISM) called the Local Bubble, shown in black. Nearby, high-density molecular clouds including the Aquila Rift surround star forming regions, each shown in orange. The Gum Nebula, shown in green, is a region of hot ionized hydrogen gas. Inside the Gum Nebula is the Vela Supernova Remnant, shown in pink, which is expanding to create fragmented shells of material like the LIC. Future observations should help astronomers discern more about the local Galactic Neighborhood and how it might have affected Earth’s past climate. Credit: Linda Huff (American Scientist), Priscilla Frisch (U. Chicago)

Κάποιοι επιστήμονες πρότειναν τη θεωρία των υπερκαινοφανών αστέρων. Σύμφωνα με αυτήν εκρήξεις σουπερνόβα απομάκρυναν σκόνη και αέρια από την περιοχή στην οποία βρίσκεται σήμερα το ηλιακό μας σύστημα. Για να ενισχύσουν το επιχείρημά τους οι υποστηρικτές αυτής της θεωρίας που αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1970 ανέφεραν ότι το ηλιακό μας σύστημα βρίσκεται εντός μιας κοσμικής δομής που είναι γνωστή με τον όρο «υπερφυσαλίδα». Αυτή η υπερφυσαλίδα έχει σχήμα φιστικιού και εύρος 300 έτη φωτός. Σύμφωνα με τη θεωρία πριν από περίπου 10-20 εκατ. έτη ένας ή περισσότεροι υπερκαινοφανείς αστέρες εξερράγησαν σαν... ποπκόρν απομακρύνοντας σκόνη και αέρια και σχηματίζοντας την υπερφυσαλίδα μέσα στην οποία «φυλακίστηκε» το ηλιακό μας σύστημα. Μάλιστα η υπερφυσαλίδα αυτή έλαβε την ονομασία «Τοπική Φυσαλίδα». Οι θιασώτες της Τοπικής Φυσαλίδας υποστήριξαν ότι αυτές οι εκρήξεις σουπερνόβα ήταν αρκετά ασθενείς και έτσι παρά το γεγονός πως συνέβησαν κοντά στη Γη η αρνητική τους επίδραση δεν έφθασε ως τον πλανήτη μας. Σε διαφορετική περίπτωση η πανίσχυρη ακτινοβολία των σουπερνόβα θα είχε εξοντώσει κάθε ίχνος ζωής στην επιφάνεια της Γης. Άλλοι επιστήμονες όμως διαφώνησαν και υποστήριξαν ότι εκείνος που εξουδετέρωσε την κοσμική ύλη δεν ήταν οι εκρήξεις σουπερνόβα αλλά η δραστηριότητα του Ήλιου.

A NASA sounding rocket has confirmed that the solar system is inside an ancient supernova remnant. Life on Earth survived despite the nearby blasts.

Νέα ευρήματα έρχονται τώρα να στηρίξουν τη θεωρία της υπερφυσαλίδας. Ερευνητές του Πανεπιστημίου του Μαϊάμι εκτόξευσαν έναν πύραυλο που ταξίδεψε στο Διάστημα και επέστρεψε έχοντας συλλέξει διάφορα δεδομένα. Η ανάλυση αυτών των δεδομένων τούς οδήγησε στο συμπέρασμα ότι πράγματι το ηλιακό μας σύστημα βρίσκεται εντός μιας υπερφυσαλίδας που περιέχει ανάμεσα στα άλλα υπέρθερμο υδρογόνο. «Πρόκειται για μια σημαντική ανακάλυψη. Αυξάνει τις γνώσεις μας για την περιοχή του γαλαξία που βρίσκεται κοντά στον Ήλιο και έτσι μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα κοσμολογικό μοντέλο που θα το χρησιμοποιούμε στη συνέχεια για τη μελέτη και άλλων περιοχών του γαλαξία» αναφέρει ο Μασιμιλιάνο Γκαλεάτσι, επικεφαλής της νέας μελέτης που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Nature».

Γαλαξίας εν μέσω... φυσαλίδων

Ο γαλαξίας μας βρίσκεται εν μέσω δύο γιγάντιων φυσαλίδων. From end to end, the newly discovered gamma-ray bubbles extend 50,000 light-years, or roughly half of the Milky Way's diameter, as shown in this illustration. Hints of the bubbles' edges were first observed in X-rays (blue) by ROSAT, a Germany-led mission operating in the 1990s. The gamma rays mapped by Fermi (magenta) extend much farther from the galaxy's plane. Credit: NASA's Goddard Space Flight Center

Δεν είναι όμως μόνο το ηλιακό μας σύστημα που βρίσκεται μέσα σε μια φυσαλίδα, ολόκληρος ο γαλαξίας φαίνεται ότι βρίσκεται εν μέσω κοσμικών φυσαλίδων.

Το 2010 το διαστημικό τηλεσκόπιο Fermi είχε εντοπίσει ένα εντυπωσιακό αλλά μυστηριώδες φαινόμενο στο κέντρο του Γαλαξία. Δύο γιγάντιες φυσαλίδες εκτείνονται σε αντίθετες πλευρές από το κέντρο του Γαλαξία, εκεί όπου βρίσκεται η μελανή οπή του, ο Τοξότης Α*. Οι δομές αυτές αποτελούνται από σωματίδια υψηλής ενέργειας και από την πρώτη στιγμή της ανακάλυψής τους οι επιστήμονες προσπαθούν να διαπιστώσουν την προέλευσή τους. Μια νέα θεωρία κάνει λόγο για συγχώνευση του Τοξότη Α* με μια μικρότερη μαύρη τρύπα.

Η πιο εμπεριστατωμένη μελέτη που έχει γίνει ως σήμερα αναφέρει ότι αυτές οι κοσμικές φούσκες είναι τα απομεινάρια ενός... λουκούλλειου γεύματος της μαύρης τρύπας του Γαλαξία. Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι οι φυσαλίδες αυτές σχηματίστηκαν όταν ο Τοξότης Α* «έφαγε» κάποτε ένα άστρο ή κάτι άλλο (αέριο κ.τ.λ.) που είχε μάζα 10.000 φορές μεγαλύτερη από αυτήν του Ήλιου.

Επιστήμονες του Πανεπιστημίου Vanderbilt και του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Τζόρτζια στις ΗΠΑ ρίχνουν στο τραπέζι μια νέα θεωρία. Εκτιμούν ότι οι δύο φυσαλίδες σχηματίστηκαν από ένα πολύ βιαιότερο γεγονός. Εικάζουν ότι ένα τέτοιο γεγονός μπορεί να είναι η συγχώνευση του Τοξότη Α* με μια μαύρη τρύπα. Αυτή η μελανή οπή βρισκόταν σε έναν μικρό γαλαξία ο οποίος έπεσε κάποτε θύμα κοσμικού κανιβαλισμού από τον δικό μας. Ο γαλαξίας μας «κατάπιε» τον μικρό γαλαξία και το ίδιο συνέβη και με τον Τοξότη Α* που «κατάπιε» τη μελανή οπή του μικρού γαλαξία, με αποτέλεσμα να σχηματιστούν οι φυσαλίδες.

Τάκης Σινόπουλος, Νεκρόδειπνος

Αναθηματικό ανάγλυφο νεκρόδειπνου από την Ελευσίνα (4ος αιώνας π.Χ., Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο). Το Ελευσινιακό νεκρόδειπνο είναι ανάγλυφο και αξιόλογο μνημείο Ελληνικής τέχνης που βρέθηκε τον Οκτώβριο του 1885 στις ανασκαφές που έγιναν στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας. Το ανάγλυφο εικονίζει πέντε χαρακτήρες, από τους οποίους τρεις, ο άνδρας αριστερά και οι δύο γυναίκες στην μέση είναι οι κυριότεροι. Αριστερά αναπαύεται μισοξαπλωμένος και ακουμπισμένος με τον αριστερό του αγκώνα πάνω σε μαξιλάρι ηλικιωμένος γενειοφόρος άνδρας με πυκνή κόμη. Στο αριστερό του χέρι κρατάει κίστη, ενώ στο υψωμένο δεξί του χέρι κρατάει ρυτό. Φοράει ιμάτιο που καλύπτει το σώμα του από την μέση και κάτω. Στα αριστερά του, στην άκρη της κλίνης του ανδρός, κάθεται μια γυναίκα, ντυμένη με χιτώνα και ιμάτιο, τα μαλλιά δεμένα πίσω, κρατάει ένα δυσδιάκριτο αντικείμενο στα χέρια. Μπροστά τους είναι ένα τραπέζι, πλούσια στρωμένο με στρογγυλά ή πυραμιδοειδή αντικείμενα που παριστάνουν ψωμί, καρπούς, και άλλα φαγητά. Στο υπόλοιπο τμήμα του ανάγλυφου ανακαλύπτουμε από αριστερά προς τα δεξιά έναν κρατήρα, έναν γυμνό οινοχόο που κρατάει στο δεξί χέρι υψωμένη μια πρόχουν, και υπηρετεί τα δύο τραπέζια. Στο δεύτερο τραπέζι κάθονται δύο γυναίκες. Η μία κάθεται επί σπονδυλοειδούς δίφρου που μοιάζει με σπόνδυλο κίονος. Είναι ντυμένη με πλούσιο και μακρύ χιτώνα και ιμάτιο, ενώ στο δεξί χέρι κρατάει μακρύ σκήπτρο. Τέλος η άλλη γυναίκα που φοράει επίσης χιτώνα αφήνοντας τον δεξί μαστό και μέρος του θώρακα ακάλυπτο. Στο τραπέζι βρίσκονται επίσης διάφορα τρόφιμα αντικείμενα. Το παρόν ανάγλυφο είναι αξιόλογο ως προς τον τόπο της εύρεσης και για την εικονιζομένη παράσταση του λεγόμενου «Νεκρόδειπνου». Είναι το πρώτο λίθινο παράδειγμα του δείπνου του Πλούτωνα και της Περσεφόνης, οι οποίοι εδώ ονομάζονται «Θεός» και «Θεά». Ίσως παρόμοια να γιορτάζονταν τα «θεοξένια», γιορτή κατά την οποία οι αρχαίοι Έλληνες στρώνανε το κρεβάτι και το τραπέζι προς τιμήν και λατρεία διάφορων θεών. Ο Πλούτωνας εδώ παρουσιάζεται όχι με την έννοια του στυγνού άρπαγα της Περσεφόνης, αλλά ως πλουτοδότης θεός που συντελεί στην καρποφορία της γης. Μία από τις δύο γυναίκες, η αριστερά καθούμενη και πιο νεανική είναι η Περσεφόνη, εικονίζεται ως σύζυγος του Πλούτωνα και δέσποινα του Άδη, ενώ η στα δεξιά της καθήμενη και πιο ηλικιωμένη είναι η Δήμητρα, που χαίρεται την επάνοδο της πολυπόθητης θυγατέρας της, την επάνοδο της άνοιξης και την αναβίωση της φύσης.

Δάκρυα πολλά με καίγανε, μονάχος κι' έγραφα, τι είμουν εγώ, μιλώντας έτσι με,

χρόνια και χρόνια ζωντανεύοντας χαμένα πρόσωπα, κι' απ' τα παράθυρα έμπαινε

δόξα, χρυσό σκοτεινιασμένο φως, τριγύρω μπάγκοι και τραπέζια και

παράθυρα, καθρέφτες ως τον κάτου κόσμο. Kι' ήρθανε

ο ένας μετά τον άλλο ξεπεζεύοντας,

ο Πόρπορας, ο Kονταξής, ο Mάρκος, ο Γεράσιμος,

μια σκούρα πάχνη τ' άλογα κι' η μέρα όπως ελόξευε

σε μουδιασμένο αιθέρα, ήρθανε ο Mπίλιας, ο Γουρνάς,

γύφτοι γραμμένοι στο μισόφωτο, κι' ο Φάκαλος, βαστούσανε

το μαντολίνο, την κιθάρα, τον αυλό,

στον ήχο αλάφραινε η ψυχή, το σπίτι μέσα εμύριζε

παντού βροχή και ξύλο, κι' άναψαν,

μονάχα που άναψαν φωτιά ζεστή να πυρωθούν, χαρούμενα τους φώναξα.

Ήρθε ο Σαρρής, ο Tσάκωνας,

ήρθε ο Φαρμάκης, ο Tορέγας, ο

Tο μούτρο του ξινό, σημαδεμένο απ' τη βλογιά, στην Άκοβα στο κάστρο εσκάλιζε το χώμα με τα νύχια του, ματώσανε, μου μίλησε για την ακολασία και το μαρτύριο, τόσο σκοτεινός που τρόμαξα, γλιστρώντας πήρα τον κατήφορο.

Πήραμε τον κατήφορο, στάχτη παντού, καμένο χώμα, σίδερο, πάνω στις πόρτες ένα μαύρο X και τόξερες εδώ πέρασε ο θάνατος, μέρες και νύχτες με τα πολυβόλα που θερίζαμε

κι' άκουγες ωχ και τίποτ' άλλο. Kι' ήρθανε

πολλοί. Mπροστά τους ο Tζαννής, ο Παπαρίζος, ο Eλεμίνογλου, πιο πίσω ο Λαζαρίδης, ο Φλασκής, ο Kωνσταντόπουλος - σε τι εκκλησιές τους διάβασαν, τους θάψανε, κανείς δεν ξέρει σε τι χώματα.

Tότε τον βοήθησα να βγει, πεσμένος στο χαντάκι ανάσκελα, τον κράτησα και μούμεινε στα χέρια κι' η γυναίκα του τον άλλο μήνα, μύριζε χορτάρι, χαμηλά στον κήπο, απομεσήμερο, της μίλησα που πέθανε, γιομάτο σκοτεινό κορμί, πάνω στο στήθος μου κλαψούριζε, νύχτα καιρό τα δάση λάμπανε κι' οι ρίζες λάμπανε, η φωνή δεν έσβησε χρόνια και χρόνια και.

Φεγγάρι-φεγγαρόφωτο, μέρες κλειστές, πέτρα πυργώθηκε ο χειμώνας, δίχως ήλιο, δύσκολος, τον άκουσα

το χτύπο και τον άλλο χτύπο, εχάραζε, και σπάσανε τις πόρτες και μας σύρανε, δίχως ανάσα, εδώ θα περιμένετε, και χάραζε ένα τόσο φως.

Ήρθανε γέροι και παιδιά.

Mες στα φτενά τους ρούχα πώς αντέξανε,

πώς μεγαλώσανε σε τόση φρίκη τα παιδιά.

Oι γέροι τρίζοντας, ψηλότεροι απ' το σώμα τους.

Kαι τα παιδιά,

βαστόντας το τσεκούρι, το μαχαίρι, το μπαλντά, στα μάτια τους

η καταφρόνια κι' η φοβέρα, μήτε μίλησαν.

Xαντάκια, σκουπιδότοποι, μαύρες μανάδες ολολύζοντας, ποιον σκότωσες εσύ, ποιον σκότωσες εσύ, πόσους σκοτώσαμε;

Tόσο αίμα και τα χέρια του Λουκά, κι' άλλα κομένα σύρριζα, τα βρίσκαμε στη ρεματιά μετά από μήνες φεύγοντας,

σήμερα εδώ, τη νύχτα αλλού,

φονιάδες, καταδότες, κλέφτες και μοιχοί, φαντάροι, χωροφύλακες, νοικοκυραίοι και μαγαζάτορες

κι' άλλοι πολλοί καβάλα στον καιρό κι' ανάμεσα

κορίτσια του χαμού, ξεπόρτισαν, ο πυρετός η πείνα, εστάθηκαν στον τοίχο, εφύσαγε κακός αέρας. Kι' ήρθανε

η Λίτσα κι' η Φανή γλυκομηλιές, ήρθανε η Nτόνα κι' η Nανά, ψιλές σαν άχερο, η Eλένη ακόμα χλόη το χνούδι της,

δάφνες, αγράμπελες, μυρτιές

μικροί χαμένοι ποταμοί.

Kι' ένα πρωί,

το δέντρο το πρωί που ξύπνησα είταν όλο πράσινο, τόσο πολύ τ' αγάπησα που ανέβηκε στον ουρανό.

Kι' εκεί ήρθανε πουλιά, της ευφροσύνης, του ήλιου, γιόμισαν τον τόπο με φτερά και χρώματα, περλεκαμοί κι' άλλα παράξενα, σειράδες, τσιλαμήθρες, σκόρτσοι και νυφούλες και,

δώρα του Θεού, χαρούμενα πουλιά, σπαθίζοντας συνέχεια το γλαυκό. Kι' ανάμεσά τους ήρθαν

ο Γιάννης ο Mακρής, ο Πέτρος ο Kαλλίνικος, ο Γιάννης ο κουτσαίνοντας.

Kαθίσαμε στο ανάχωμα, έβγαλε το σουγιά του ο Pούσκας, έκοβε το χόρτο, μόλις φύτρωνε.

Kι' ο κάμπος καταχνιά. Kι' ερχόταν άνοιξη, την άκουγες. Mια πόρτα και το ξύλο της εμύριζε ουρανός.

Salvador Dalí, Soft Construction with Boiled Beans (Premonition of Civil War), 1936. Oil on canvas, 100 cm × 99 cm. Philadelphia Museum of Art, Philadelphia.

Ήρθαν οι μέρες του σαράντα τέσσερα

κι' οι μέρες του σαράντα οχτώ.

Kι' από την Πελοπόνησο ως την Λάρισα

βαθύτερα ως την Kαστοριά,

πάνω στο χάρτη μαύρο μόλεμα,

η Eλλάδα σύντομη ανασαίνοντας -

Πάσχα στην έρημη Kοζάνη μετρηθήκαμε,

πόσοι έμειναν ψηλά, πόσοι κατέβηκαν

πέτρα, κλαδί, κατήφορος,

το σκοτεινό ποτάμι.

Bαστόντας το ντουφέκι του σπασμένο ήρθε ο Προσόρας,

ο Mπακρυσιώρης, ο Aλαφούζος, ο Zερβός,

στη σύναξη ζυγώσανε. Kοιτάχτε, εφώναξα, κοιτάξαμε.

Tο φως πλημμύρα, ο καρποφόρος ήλιος

μνήμη των αφανών. Tα χρόνια πέρασαν, ασπρίσαμε, τους έλεγα.

Ήρθε ο Tζεπέτης, ο Zαφόγλου, ο Mαρκουτσάς,

στρωθήκανε στο μπάγκο και

στην άκρη ο Kωνσταντίνος έτσι νοσηλεύοντας το πόδι του.

Σιγά-σιγά οι φωνές γαλήνεψαν.

Σιγά-σιγά, όπως ήρθανε, χαθήκανε.

Πήρανε το λαγκάδι, αέρας, χάθηκαν.

Στερνή φορά τους κοίταξα, τους φώναξα.

Στο χώμα εχώνευε η φωτιά κι' απ' τα παράθυρα έμπαινε -

Πώς μ' ένα αστέρι η νύχτα γίνεται πλωτή.

Πώς μες στην έρημη εκκλησιά, μ' άνθη πολλά

στολίζεται ο ανώνυμος, μυρώνεται ο νεκρός.

Marble relief depicting a funeral supper, early imperial times, end of 1st century AD, Philippi Museum.

Εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης της συλλογής Νεκρόδειπνος (1972).

(από το Nεκρόδειπνος, Eρμής 1972)

Τάκης Σινόπουλος (1917-1981)

Η εκρηκτική ομορφιά ενός ετοιμοθάνατου άστρου. Butterfly Emerges from Stellar Demise in Planetary Nebula NGC 6302

Το Νεφέλωμα της Πεταλούδας βρίσκεται σε απόσταση 3.800 ετών φωτός και έχει διάμετρο δύο έτη φωτός. This ESA image of the week shows the remains of dying star that was once about five times the mass of the Sun. Known as the Butterfly Nebula, it lies within the Milky Way galaxy roughly 3,800 light-years away in the constellation Scorpius. Credit: NASA, ESA, and the Hubble SM4 ERO Team

Αυτό το ουράνιο σώμα μοιάζει με λεπτεπίλεπτη πεταλούδα. Απέχει όμως πολύ από το να χαρακτηριστεί γαλήνιο. Τα φτερά της πεταλούδας είναι στην πραγματικότητα υπέρθερμα σύννεφα αερίου που εκτίναξε στο Διάστημα ένα μεγάλο άστρο στα τελικά στάδια της ζωής του. Το αέριο κινείται προς τα έξω με ταχύτητα σχεδόν ενός εκατομμυρίου χιλιομέτρων την ώρα.

Η εικόνα του διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble δείχνει το Νεφέλωμα της Πεταλούδας, ή NGC 6302, το κατάλοιπο ενός ετοιμοθάνατου άστρου που βρίσκεται σε απόσταση 3.800 ετών φωτός, στην κατεύθυνση του αστερισμού του Σκορπιού.

Κοσμικά πέπλα

While this image is beautiful in its own right, the mix of colors actually tells us a lot about physical conditions within the nebula. The red edges of the butterfly wings represent areas that emit light from the element nitrogen, due to the relatively low temperatures there. Conversely the white splashes closer to the nebula’s center pinpoint light emitted by the element sulfur, marking regions of higher temperature and colliding gases closer to the central star. This hot gas was expelled from the star and collided with slower-moving gas in its path, creating rippling shock waves through the nebula. An example of such a shock wave can be seen in the well-defined white blob towards the top right of the image. Other colors identify emission from oxygen, helium and hydrogen gases. The observations making up this composite image were taken in optical and ultraviolet light on 27 July 2009, using Hubble’s Wide Field Camera 3. The Principal Investigators for the observing program are K. Noll , H. Bond and B. Balick. Source: ESA, Hubble Space Telescope

Τα πλανητικά νεφελώματα είναι πέπλα αερίου και σκόνης που τυλίγουν ορισμένα ετοιμοθάνατα άστρα. Το Νεφέλωμα της Πεταλούδας είναι ένα «διπολικό πλανητικό νεφέλωμα». Το χαρακτηριστικό σχήμα του, χωρισμένο σε δύο λοβούς, οφείλεται στο γεγονός ότι τα αέρια που εκτοξεύει το άστρο μπορούν να δραπετεύσουν πιο εύκολα από τους πόλους από ό,τι από τον ισημερινό.

Στο κέντρο του πολύχρωμου σχηματισμού βρίσκεται ένα άστρο που κάποτε είχε μάζα πέντε φορές μεγαλύτερη από του Ήλιου. Όταν τα πυρηνικά καύσιμά του άρχισαν να εξαντλούνται, το άστρο μετατράπηκε σε κόκκινο γίγαντα, με διάμετρο 1.000 φορές μεγαλύτερη από τη διάμετρο του Ήλιου.

Στην επόμενη φάση, τα εξωτερικά στρώματα του κόκκινου γίγαντα εκτινάχθηκαν βίαια στο Διάστημα. Ένα μέρος αυτού του υλικού εκτοξεύτηκε από τον ισημερινό του άστρου με σχετικά χαμηλή ταχύτητα, γύρω στα 32.000 χιλιόμετρα την ώρα, και σχημάτισε έναν δακτύλιο σε σχήμα ντόνατ. Ο δακτύλιος οποίος κρύβει σήμερα το ίδιο το άστρο, μπλοκάρει τη ροή αερίων προς τα έξω, και δημιουργεί έτσι το χαρακτηριστικό σχήμα κλεψύδρας.

Το υπόλοιπο υλικό του κόκκινου γίγαντα εκτινάχθηκε κατακόρυφα στο επίπεδο του ισημερινού, με πολύ υψηλότερη ταχύτητα από ό,τι το υλικό που προήλθε από τον ισημερινό, και σχημάτισε τα φτερά της πεταλούδας πάνω από τους πόλους του άστρου.  Το άστρο ανέβασε στη συνέχεια θερμοκρασία, οπότε εκτίναξε ένα σύννεφο φορτισμένων σωματιδίων, το οποίο άλλαξε με τη σειρά του το σχήμα των φτερών.

Το νεφέλωμα

Η «πεταλούδα» όπως διακρίνεται σήμερα έχει πλάτος πάνω από δύο έτη φωτός, ενώ το αθέατο κεντρικό άστρο, ένα από τα θερμότερα του Γαλαξία, εκτιμάται ότι έχει επιφανειακή θερμοκρασία πάνω από 220.000 βαθμούς Κελσίου.

Ολόκληρο το νεφέλωμα είναι ορατό λόγω της ισχυρής υπεριώδους ακτινοβολίας του άστρου, η οποία αναγκάζει το αέριο να λάμπει. Τα χρώματα της εικόνας αντιστοιχούν σε εκπομπή ακτινοβολίας από διαφορετικά χημικά στοιχεία όπως το υδρογόνο, το θείο το οξυγόνο και το άζωτο.

Πώς μια έκλειψη έσωσε τον Χριστόφορο Κολόμβο. How a Total Lunar Eclipse Saved Christopher Columbus

Πορτρέτο του Χριστόφορου Κολόμβου από τον ζωγράφο Sebastiano del Piombo. Ο μεγάλος εξερευνητής σώθηκε με τη βοήθεια της Αστρονομίας. A portrait of "Christopher Columbus " (1519) by Italian Renaissance painter Sebastiano Del Piombo, in Rome at Palazzo Venezia. Columbus pulled a trick on Jamaican natives using an eclipse in 1503.

Με ευκαιρία την Ημέρα Κολόμβου που γιορτάζουν οι Ηνωμένες Πολιτείες τη Δευτέρα 12 Οκτωβρίου, ας θυμηθούμε μια ιστορία στην οποία ο πολυμήχανος εξερευνητής βασίζεται στην Αστρονομία για να σώσει το πλήρωμά του από τους οργισμένους ιθαγενείς.

Η τελευταία αποστολή 

12 October 1492 – Christopher Columbus discovers The Americas for Spain, painting by John Vanderlyn.

Στις 12 Οκτωβρίου του 1492, ο Κολόμβος έφτασε στις ακτές ενός νησιού βόρεια της Κούβας, το οποίο θα ονόμαζε αργότερα Ελ Σαλβαδόρ. Έγινε έτσι ο πρώτος Ευρωπαίος που έφτασε στο Νέο Κόσμο, μια θαυμαστή νέα ήπειρο στην οποία πραγματοποίησε τρεις ακόμα αποστολές σε διάστημα μας δεκαετίας.

Στην τέταρτη και τελευταία αποστολή, εξιστορεί ο αστρονόμος Τζο Ράο στο Space.com, ο Κολόμβος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει δύο από τα τέσσερα πλοία της αποστολής που είχαν φαγωθεί από το σαράκι. Στις 25 Ιουνίου 1503, οι δύο τελευταίες καραβέλες της αποστολής προσάραξαν στη βόρεια ακτή του νησιού που θα ονομαζόταν αργότερα Τζαμάικα. Οι ιθαγενείς του νησιού, οι ινδιάνοι Άραγουακ, αρχικά φρόντισαν τους ναυαγούς προσφέροντάς τους κασάβα, καλαμπόκι, ψάρια και άλλα τρόφιμα.

Με τον καιρό όμως εμφανίστηκαν εντάσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές. Έξι μήνες μετά την άφιξη στο νησί, το μισό από το πλήρωμα του Κολόμβου εξεγέρθηκε και δολοφόνησε μερικούς ιθαγενείς, οι οποίοι είχαν πια σταματήσει να παρέχουν τροφή.

Το αστρονομικό κόλπο

This photo collage shows the total lunar eclipse of Oct. 8, 2014 as seen by Connor Madison from Oshkosh, Wisconsin. Credit: Connor Madison

Αντιμέτωπος με το λιμό, ο Κολόμβος σκέφτηκε ένα πανέξυπνο σχέδιο: συμβουλεύτηκε ένα βιβλίο του γερμανού μαθηματικού και αστρονόμου Γιοχάνες Μύλερ φον Κένιγκσμπεργκ (1436-1476) το οποίο συγκέντρωνε αστρονομικούς πίνακες για το διάστημα 1475-1506, και χρησιμοποιούνταν από όλους πρακτικά τους ναυτικούς.

Ο Κολόμβος είδε στο βιβλίο ότι μια ολική έκλειψη Σελήνης θα συνέβαινε στις 29 Φεβρουαρίου 1504. Τρεις μέρες πριν από την έκλειψη, ο εξερευνητής ζήτησε ακρόαση από τον αρχηγό των Άραγουακ και τον προειδοποίησε ότι ο χριστιανικός Θεός του ήταν πολύ εξοργισμένος με τη στάση των ιθαγενών: σε τρεις μέρες θα έκανε το φεγγάρι να τυλιχθεί «στις φλόγες της οργής» και να εξαφανιστεί από τον ουρανό.

This print is said to depict Indians responding to a lunar eclipse. In 1504, Christopher Columbus predicted a lunar eclipse to impress the natives in Jamaica.

Κι έτσι κι έγινε. Όταν το φεγγάρι άρχισε να χάνεται, ανέφερε ο γιος του Χριστόφορου Κολόμβου, Φερδινάνδος, οι Άραγουακ «έτρεξαν στα πλοία από κάθε κατεύθυνση κουβαλώντας προμήθειες και ζητώντας από τον ναύαρχο να μεσολαβήσει με τον Θεό του». Ο Κολόμβος όμως δεν ενέδωσε αμέσως. Είπε στους ιθαγενείς ότι έπρεπε να συζητήσει το θέμα κατ΄ ιδίαν με το Θεό στην ησυχία της καμπίνας του. Στα 50 λεπτά που περίμενε μόνος στο δωμάτιο, ο Κολόμβος χρησιμοποιούσε μια κλεψύδρα για να χρονομετρήσει τις φάσεις της έκλειψης. Την κατάλληλη στιγμή, λίγο πριν τελειώσει η φάση της ολικής έκλειψης, ο Κολόμβος βγήκε από την καμπίνα και ανακοίνωσε ότι ο Θεός είχε δείξει έλεος και θα άφηνε το φεγγάρι να επιστρέψει.

Χάρη στο ευφυές σχέδιο, ο Κολόμβος και το πλήρωμά του έμειναν καλοταϊσμένοι μέχρι να φτάσει βοήθεια από την Καραϊβική στις 29 Ιουνίου 1504. Στις 7 Νοεμβρίου του ίδιου έτους, ο Κολόμβος επέστρεψε σώος στην Ισπανία.