Μάρκος Μέσκος, «Χριστίνα»

Edvard Munch, The lady from the sea, 1896

Θλιβερό η φωνή να γυρίζει πίσω χωρίς απόκριση

ο στίχος της Ασκληπιού και το φεγγάρι ευτυχώς χαμηλά

και ο ψηλός μονόχειρας στο επιτάφιο αεράκι

κάθε απόγευμα γύρω τριγύρω του Λυκαβηττού.

Ένας άνθρωπος της ηλικίας μου λοιπόν που βαδίζει

στους δρόμους με την ωραία ψευδαίσθηση

τι ωραία

τι ωραία

όλα χαρούμενα όλα φωτεινά και καταπώς

βαθιά τα επιθυμεί η ψυχούλα που μες στη φυλακή

γεννιέται.

Πίσω από τα φύλλα πίσω απʼ τα πουλιά

πάλι φοβάμαι.

Edvard Munch, Evening. Melancholy I, 1896

Από τη συλλογή «Άλογα στον Ιππόδρομο» (1973)

Πορτραίτο από το Φωτ.Αρχείο: © Γιάννη Δ. Βανίδη.

Ο Μάρκος Μέσκος (1935-2019) γεννήθηκε και πέρασε τα μαθητικά του χρόνια στην Έδεσσα. Σπούδασε στο τμήμα γραφικών τεχνών και διακόσμησης του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Σχολής Δοξιάδη Αθηνών, από όπου και αποφοίτησε το 1968. Αρχικά εργάστηκε στο εμπορικό κατάστημα του πατέρα του, έπειτα, από το 1965, ως γραφίστας σε αρκετά διαφημιστικά γραφεία της Αθήνας, αλλά και ως επιμελητής εκδόσεων.

Έχει εικονογραφήσει διάφορες ποιητικές συλλογές, τόσο δικές του όσο και άλλων ποιητών, όπως του Ηλία Κεφαλά και του Γιάννη Χρυσανθόπουλου. Πολύ πριν την εγκατάστασή του στην Αθήνα (από το 1957), είχε συνδεθεί με τη συντακτική ομάδα του περιοδικού Μαρτυρίες. Άρχισε να γράφει ποιήματα σε εφηβική ηλικία και πρωτοεμφανίστηκε στη λογοτεχνία το 1955 με (μετέπειτα αποκηρυγμένο) ποίημα στην Ηπειρωτική Εστία.

Από το 1981 είχε εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη, όπου και υπήρξε συνιδρυτής της εκδοτικής ομάδας των Χειρογράφων, ενώ το 1987-1993 εργάστηκε ως υπεύθυνος των εκδόσεων της Α.Σ.Ε.. Η ποιητική του αναγνώριση επισφραγίζεται τις τελευταίες δεκαετίες με πλήθος σημαντικών βραβείων.

Το 1996 τιμήθηκε με το βραβείο ποίησης του περιοδικού Διαβάζω (πρόκειται μάλιστα για την πρώτη φορά που απονεμήθηκε το βραβείο) για τη συλλογή του Χαιρετισμοί (1995), το 2005 με το βραβείο Καβάφη, το 2006 με το βραβείο του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του ποιητικού του έργου, και το 2013 με Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή του Τα λύτρα (2012).

Η πρώτη του επίσημη εμφάνιση στα νεοελληνικά γράμματα ήταν το 1956 με το ποίημα "Ειρήνη" στο περιοδικό Επιθεώρηση Τέχνης, (τεύχος 13, Ιανουάριος 1956, σελίδα 46), όπου χρησιμοποίησε το ψευδώνυμο Κούλης Αυγερινός. Έχει χρησιμοποιήσει επίσης κατά καιρούς τα ψευδώνυμα Δημήτρης Γραμματικός και Πέτρος Μηλιώνης. Ποιήματά του μεταφράστηκαν σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες. Συνεργάστηκε με ποιήματά και μελέτες του στα περιοδικά Επιθεώρηση Τέχνης, Εφημερίδα των ποιητών, Καινούργια Εποχή, Νέα Εστία, Νέα Πορεία, Ο Λογοτέχνης, Μαρτυρίες, Σημειώσεις, Δεκαπενθήμερος Πολίτης, Αντί, Ελίτροχος, Το Δέντρο, Γράμματα και Τέχνες κ.ά.

Η πρώτη φάση της ποιητικής του δημιουργίας σχετίζεται με τραυματικά ιστορικά βιώματα της δεκαετίας του 1940 και εμφορείται από την αίσθηση ενότητας ποιητή και γενέθλιου τόπου, ανθρώπινου υποκειμένου και φύσης.

Η έννοια της αντίστασης διατρέχει την ποίησή του και, ενώ στις αρχικές του συλλογές αποκρυσταλλώνεται σε μορφές της ελληνικής παράδοσης, όπως αυτές του Διγενή ή των κλεφτών, σταδιακά κατατείνει όλο και περισσότερο στην αφαίρεση. Άλλα χαρακτηριστικά της ποίησής του αποτελούν η εισβολή του ιστορικού χρόνου στον ατομικό χώρο και η οργανική συμπλοκή προσωπικού και συλλογικού.

Ιός του έρπη εναντίον μελανώματος. Groundbreaking treatment uses herpes to combat skin cancer

Ο ιός του έρπη τροποποιήθηκε ώστε να αποτελέσει ένα αποτελεσματικό όπλο ενάντια στον καρκίνο του δέρματος. The herpes virus has been harnessed for a workable treatment for skin cancer. Microscopic view of Herpes Simplex Virus. NEPHRON/ LICENSED UNDER CC BY-SA 3.0 VIA WIKIMEDIA COMMONS

Ένας γενετικά τροποποιημένος ιός του έρπη μπορεί να σταματήσει την εξέλιξη του καρκίνου του δέρματος, καταστρέφοντας τα καρκινικά κύτταρα και ενισχύοντας παράλληλα την άμυνα του ανοσοποιητικού συστήματος του ασθενούς εναντίον των όγκων. Για πρώτη φορά διεθνώς, μια κλινική δοκιμή στο τελικό στάδιό της (φάση 3) έδειξε ότι η ανοσοθεραπεία με τη βοήθεια των ιών έχει σίγουρα αντικαρκινική δράση.

Οι δοκιμές

The researchers found that 16.3% of melanoma patients who received T-VEC had a strong treatment response lasting more than 6 months, compared with only 2.1% of patients who received the control immunotherapy.

Ερευνητές από 64 ερευνητικά κέντρα από όλο τον κόσμο δοκίμασαν τη νέα θεραπεία σε 436 ασθενείς με επιθετικό μεταστατικό μελάνωμα, την πιο θανατηφόρα μορφή καρκίνου του δέρματος. Οι καρκινοπαθείς είτε πήραν μια δόση του νέου φαρμάκου, είτε έκαναν (για λόγους σύγκρισης) άλλου είδους ανοσοθεραπεία.

Η θεραπεία ονομάζεται Talimogene Laherparepvec (ή εν συντομία  T-VEC) και συνίσταται σε μια μεταλλαγμένη μορφή του τύπου-1 του ιού του έρπη (herpes simplex), ο οποίος, αφότου εισαχθεί στο σώμα του ασθενούς, πολλαπλασιάζεται στο εσωτερικό των καρκινικών κυττάρων και τα καταστρέφει εκ των έσω. Χάρη στην κατάλληλη τροποποίησή του, έχουν αφαιρεθεί δύο γονίδια-κλειδιά από τον ιό, ώστε να μην μπορεί να αναπαραχθεί μέσα στα υγιή κύτταρα. Γι' αυτό το λόγο, το νέο φάρμακο προκαλεί λιγότερες παρενέργειες σε σχέση με την παραδοσιακή χημειοθεραπεία.

Η τροποποίηση

Ελπιδοφόρα επαναστατική θεραπεία για τον επιθετικό καρκίνο του δέρματος. Explanation of the mechanism of action of talimogene laherparepvec, an oncolytic immunotherapy.

Ο ιός έχει επίσης τροποποιηθεί γενετικά έτσι ώστε να παράγει το μόριο GM-CSF, το οποίο ενεργοποιεί το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς, προκειμένου αυτό -παράλληλα με την εκ των έσω δράση του ιού- να επιτίθεται και να καταστρέφει τα καρκινικά κύτταρα. Συνεπώς, η δράση του ιού είναι διπλή, εσωτερική και ταυτόχρονα εξωτερική.

Το T-VEC, που παράγεται από τη φαρμακευτική εταιρεία Amgen, ανήκει σε μια νέα γενιά φαρμάκων που βασίζονται σε ιούς και έχουν αφήσει υποσχέσεις στις πρώτες κλινικές δοκιμές. Το T-VEC είναι το πρώτο που δοκιμάζεται με σχετική επιτυχία σε μια μεγάλη τυχαιοποιημένη και ελεγχόμενη κλινική δοκιμή φάσης 3.

Από τους ασθενείς που πήραν το T-VEC, το 16,3% εμφάνισαν θεραπευτική αντίδραση διαρκείας, για πάνω από έξι μήνες, έναντι ποσοστού μόνο 2,1% όσων έκαναν την εναλλακτική θεραπεία ελέγχου. Σε μερικούς ασθενείς που έλαβαν το T-VEC, η θεραπευτική αντίδραση ξεπέρασε τα τρία χρόνια, ένα όριο που οι ογκολόγοι θεωρούν ως θεραπεία στην περίπτωση μιας ανοσοθεραπείας. Το επίτευγμα δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Journal of Clinical Oncology».

Υπό εκκόλαψη πλανητικό σύστημα σαν το δικό μας. Discovery shows what the solar system looked like as a ‘toddler’

Ένα υπό ανάπτυξη σύστημα παρόμοιο με το ηλιακό μας σύστημα εντόπισε ερευνητική ομάδα. University of Cambridge researchers have found a twin of our young sun. It has a disc of dust around it (shown) that resembles a toddler solar system. Unseen gas giant planets appear to be shaping the ring. It suggests our own system is not unique and there could be others like it, with similar planets such as Earth. Credit: T. Currie

Διεθνής ομάδα αστρονόμων έκανε μια πολύ ενδιαφέρουσα ανακάλυψη. Χρησιμοποιώντας το τηλεσκόπιο Gemini South στη Χιλή εντόπισαν ένα υπό διαμόρφωση πλανητικό σύστημα που μοιάζει… πιστό αντίγραφο του δικού μας.

Κοινά χαρακτηριστικά

The bright disc, spotted with the Gemini Planet Imager (GPI), pictures shown, is located at a distance similar to Pluto from the sun in our own solar system, which is in the Kuiper Belt. The disc appears offset from the star's position, suggesting that unseen planets are shaping its appearance. Credit: T. Currie

Το σύστημα δημιουργείται γύρω από ένα άστρο που βρίσκεται σε απόσταση 360 ετών φωτός από εμάς στον αστερισμό του Κενταύρου. Η κωδική ονομασία του άστρου είναι HD 115600 και αποτελεί μέλος μιας ομάδας περίπου έξι χιλιάδων άστρων που έχει λάβει την ονομασία «άστρα Σκορπιού-Κενταύρου». Το HD 115600 είναι ένα νεαρό άστρο ηλικίας 15 εκ. ετών με μάζα λίγο μικρότερη από αυτή του Ήλιου. Επίσης το άστρο έχει  χαρακτηριστικά παρόμοια με εκείνα του μητρικού μας άστρου όταν αυτό βρισκόταν σε νεαρή ηλικία.

The disc itself stretches from between 3.4 to 5.1 billion miles (5.5 to 8.2 billion kilometres) from the star, which is about the same as our system's Kuiper Belt. Shown is an illustration of a planetary system in the early stages of formation, with gas giants sweeping out the dust and gas - similar to what happened in our own.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν επίσης ότι η σκόνη του δίσκου ύλης που έχει σχηματιστεί γύρω από το άστρο έχει παρόμοια σύσταση με τη σκόνη στη ζώνη αστεροειδών Κάϊπερ του ηλιακού μας συστήματος. Έτσι οι ερευνητές θεωρούν ότι το σύστημα που εντόπισαν είναι ένα αντίγραφο του δικού μας όταν αυτό βρισκόταν στην ίδια ηλικία και φάση διαμόρφωσης.

The Kuiper Belt (illustrated) lies just beyond Neptune, and contains thousands of small icy bodies left over from the formation of the solar system more than four billion years ago. These objects range in size from specks of debris dust, all the way up to moon-sized objects like Pluto.

Οι ερευνητές δεν κατάφεραν να εντοπίσουν κάποιον πλανήτη αλλά θεωρούν σχεδόν βέβαιο ότι έχει ήδη σχηματιστεί τουλάχιστον ένας. Όπως είναι ευνόητο το σύστημα αυτό θα αποτελέσει από εδώ και πέρα στόχο των αστρονόμων που θα το παρατηρούν για να ανακαλύπτουν στοιχεία για την ιστορία και την εξέλιξη του ηλιακού μας συστήματος. Η ανακάλυψη θα δημοσιευθεί στην επιθεώρηση «The Astrophysical Journal Letters».

Πηγή: "Direct Imaging and Spectroscopy of a Young Extrasolar Kuiper Belt in the Nearest OB Association." arxiv.org/abs/1505.06734.

Γνωρίζοντας την «Άρτεμη από τη θάλασσα». Knowing the "Artemis from the sea"

Η Άρτεμη από τη θάλασσα. Χάλκινο αγαλμάτιο, τέλη 4ου αι. π.Χ. (Φωτογραφικό Αρχείο Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, Αρ. Ευρ. Χ 16790).

Βραυρωνία, Μουνιχία, Αγροτέρα, Αμαρυσία, Ταυροπόλος, Αριστοβούλη, Σελλασφόρος, Προπυλαία, Αυλιδεία, Ορθία, Ενοδία, είναι μερικά από τα προσωνύμια της θεάς Άρτεμης και αυτά μόνο στην Αττική. Ένα άλλο, αυτό της «θάλασσας», της προστέθηκε μόλις πριν λίγο καιρό όταν οι άνθρωποι του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (ΕΑΜ) αποφάσισαν ότι το χάλκινο αγαλματίδιο της Άρτεμης του 4ου αι. π.Χ., που ανελκύστηκε από ψαρά τον Μάιο του 1959 στα ανοιχτά της Μυκόνου, θα ήταν το τρίτο έκθεμα του «Αθέατου Μουσείου».

Μετά την παρουσίαση του «δαχτυλιδιού του Θησέα» και της «Αιγύπτιας γάτας Μίου», ήρθε η σειρά του αγαλματιδίου που βρέθηκε στο θαλάσσιο χώρο της Μυκόνου το Μάιο του 1959.

Πρόκειται για την πετυχημένη δράση του ΕΑΜ, κατά την οποία κάθε δυο μήνες το Μουσείο «βουτά» στο ημίφως των αποθηκών του, «ανελκύοντας» ένα αντικείμενο που δεν έχει εκτεθεί ποτέ ξανά στο κοινό. Έτσι, μετά την παρουσίαση του «δαχτυλιδιού του Θησέα» και της «Αιγύπτιας γάτας Μίου», ήρθε η σειρά του αγαλματιδίου που είχε την τύχη να μην πάρει τον δρόμο της παράνομης διακίνησης, αλλά δεκαετίες αργότερα να γίνει αφορμή για να αποκαλυφθεί ο κόσμος των χάλκινων αριστουργημάτων.

Την περασμένη Κυριακή πραγματοποιήθηκε η πρώτη περιήγηση που αφορούσε το ίδιο το έκθεμα, όπως και άλλα θαυμαστά αντικείμενα τα οποία φιλοξενούνται στο μεγαλύτερο αρχαιολογικό μουσείο της χώρας με τα πολυπληθέστερα, ίσως, χάλκινα ευρήματα στον κόσμο.

Η θεά του κυνηγιού

Άρεμη Κυνηγέτις. Diana (Artemis) Huntress known as Diana of Versailles. The “Seville-Palatine” type. Marble. Roman copy of the 1st—2nd cent. CE of a lost Greek bronze original attributed to Leochares, ca. 325 BCE. Paris, Louvre Museum.

Ποια όμως ήταν η θεά του κυνηγιού, που ταυτόχρονα προστάτευε τα ζώα και τα δάση, τα βρέφη, τις κόρες και τους εφήβους, το γάμο και τις γυναίκες; «Ως θεότητα που κυριαρχεί στα άγρια στοιχεία του φυσικού κόσμου ίσως έχει το ανάλογό της στη λεγόμενη Δέσποινα ή Πότνια, τη μυστηριώδη άγρια θεότητα, πάντα γυναικεία, η οποία απαντά σε ορισμένες αναφορές της Γραμμικής Β του μυκηναϊκού κόσμου», ανέφερε ο αρχαιολόγος του ΕΑΜ, Κώστας Πασχαλίδης, που εμπλούτισε τις γνώσεις των επισκεπτών.

Ερμής, Αθηνά και Άρτεμη. Procession of Hermes, Athena and Artemis. Ancient Rome, 1st century BC - 1st century. Πηγή: Αγία Πετρούπολη, The State Hermitage Museum.

Είναι η θεότητα, που κάποια στιγμή, με το ξεκίνημα της 1ης χιλιετίας π.Χ., «ανοίγεται» σε μια σειρά από άλλες: «Ένα κομμάτι παίρνει η Δήμητρα, ένα η Αθηνά κι ένα άλλο, μάλλον το μεγαλύτερο, η Άρτεμις», πληροφόρησε.

Χρυσό κόσμημα κεφαλής. Στο κέντρο μετάλλιο με έκτυπη προτομή της Αρτέμιδος με τη φαρέτρα. Γρανάτες και σμαράγδια ποικίλλουν τα στεφάνια που περιβάλλουν την προτομή. Στην περιφέρεια του μεταλλίου υπάρχουν κρίκοι πάνω στους οποίους στερεώνεται το πλέγμα των αλυσίδων, που διακοσμείται με προτομές γυναικών και ρόδακες. Από το «Θησαυρό του Καρπενησίου» (Ελληνιστική περίοδος, 3ος αιώνας π.Χ.).

Το αόρατο νήμα που συνέδεσε τους διάφορους «σταθμούς» της παρουσίασης άλλοτε σχετιζόταν με την Άρτεμη και άλλοτε με το υλικό κατασκευής του αγαλματιδίου, τον χαλκό. Συχνά, πάλι, με τίποτα από τα δύο, καθώς η διήγηση «περιδιάβαινε» χρονικά και χωρικά διάφορα θέματα, πάντα με αφορμή το εύρημα.

Το χάλκινο αγαλμάτιο του 4ου αι. π.Χ., που βρέθηκε στο θαλάσσιο χώρο της Μυκόνου το Μάιο του 1959 και έκτοτε φυλάσσεται στις αποθήκες του Μουσείου.

Έτσι, οι επισκέπτες πήραν μια πολύ καλή ιδέα για τον τρόπο που απεικονιζόταν, τι φορούσε και τι κράταγε η θεά, όταν στάθηκαν μπροστά στην «Άρτεμη από τη θάλασσα», που βρέθηκε στον βυθό πιθανόν από ναυάγιο πλοίου μεταξύ 1ου αι. π.Χ. και 1ου μ.Χ., αλλά και στο μεγαλύτερων διαστάσεων μαρμάρινο άγαλμά της, εντοπισμένο τον 19ο αιώνα σε κάποια περιοχή του κέντρου της Αθήνας, που τη δείχνει να πιάνει από τα κέρατα ένα ελάφι, όπως και σε ένα καλά «κρυμμένο» αριστούργημα στη Συλλογή Χαλκών του ΕΑΜ: Στο μικρό ειδώλιο της θεάς, αφιέρωμα σε κάποιο ιερό της Αρκαδίας, που ο δημιουργός του το έπλασε με «χορευτική» χάρη τη στιγμή της πάντα εύστοχης με το τόξο σκόπευσής της.

Επίσης, έμαθαν τι συνδέει την «Άρτεμη από τη θάλασσα» με το μεγαλοπρεπές χυτό άγαλμα αλόγου με αναβάτη, τον τζόκεϋ του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, που ανασύρθηκε σε κομμάτια –όπως και ο περίφημος Δίας– από αρχαίο ναυάγιο στο Αρτεμίσιο. Αλλά και με τον έφηβο, πιθανότατα αθλητή, από την πρώιμη ρωμαϊκή περίοδο που κατασχέθηκε στη Γερμανία (Saarbrücken), επαναπατρίστηκε το 2002 και αποτελεί σήμερα ένα από τα πιο γοητευτικά εκθέματα του μουσείου. Ή με τον άλλο έφηβο από την Κύθνο, που ανελκύστηκε πάλι από ψαροκάικο, παραδόθηκε και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στις Βρυξέλλες σε πρόσφατη έκθεση, αλλά όχι ακόμα στο ελληνικό κοινό. Εκτός από το ότι όλα βρέθηκαν στον βυθό (ο τζόκεϋ το 1925), πρόκειται για χάλκινα αντικείμενα, σπάνια και πολύτιμα, όσο και ο χαλκός της αρχαιότητας. 

Bronze Greek bust of Artemis (300 BC), Vis museum, Island of Vis, Croatia.

Το δυσεύρετο στον ελληνικό χώρο υλικό, ακριβό για τον λόγο αυτό, ανακυκλώθηκε σε διάφορες φάσεις της αρχαιότητας για ποικίλους λόγους: «Επειδή μπορεί να ήταν άγαλμα ενός ηγεμόνα του οποίου δεν εγκρίνεις την ύπαρξη, επειδή αλλάζεις θρησκεία ή κατακτάς μια πόλη και χρειάζεσαι χαλκό για τα όπλα σου… Έτσι λοιπόν, τα περισσότερα χάλκινα αριστουργήματα δεν σώθηκαν κι αυτή η απώλεια δεν είναι απλώς ότι χάσαμε έργα τέχνης, αλλά χάσαμε τα καλύτερα έργα τέχνης», σημείωσε ο ομιλητής, εξηγώντας παράλληλα, τις ξεχωριστές δυνατότητες που έδινε ο χαλκός στον γλύπτη.

Καλυκωτός κρατήρας του “ζωγράφου των Νιοβιδών”: Ο Απόλλων και η Άρτεμη σκοτώνουν τα παιδιά της Νιόβης, 460-450 π.Χ. Παρίσι, Λούβρο.

Αντίστοιχες παρουσιάσεις θα πραγματοποιηθούν στις 7 Ιουνίου (ημέρα Κυριακή) και στις 12 και 19 Ιουνίου (ημέρα Παρασκευή) ώρα 12.00. Η «Άρτεμη από τη θάλασσα» θα παραμείνει στην αίθουσα του βωμού στο ΕΑΜ για δύο μήνες, μέχρι τις 19 Ιουλίου. Στη συνέχεια θα τη διαδεχτεί μια άλλη γυναικεία μορφή, από τη μυκηναϊκή περίοδο, ολόγλυφη από ελεφαντόδοντο, έχοντας μια διαφορετική, αλλά εξίσου ενδιαφέρουσα ιστορία να διηγηθεί.

Δείτε περισσότερα για τη θεά Άρτεμη: http://www.greek-language.gr/Resources/ancient_greek/mythology/lexicon/gods/artemis/page_001.html

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ (Ελ. Μάρκου).

Όταν η Γη μετατράπηκε σε… spa. Asteroid impacts 3.3 billion years ago may have boiled the oceans

Η πτώση αστεροειδών μετέτρεψε για ένα διάστημα τη Γη σε μια γιγάντια θερμή πηγή. The latest research was led by Stanford University in California. Scientists found evidence for huge asteroid impacts up to 3.2bn years ago. These may have superheated the atmosphere and raised the temperature, vaporising huge amounts of water. Shown is a stock image of lava entering the ocean in Ecuador.

Ένα άγνωστο μέχρι σήμερα, εξαιρετικά ενδιαφέρον αλλά και ιδιαίτερα εντυπωσιακό κεφάλαιο στην ιστορία της Γης αποκαλύπτει μελέτη ερευνητών του Πανεπιστημίου Στάνφορντ στις ΗΠΑ. Υποστηρίζουν ότι πριν από μερικά δισ. έτη ένα μπαράζ συγκρούσεων γιγάντιων αστεροειδών με τη Γη την μετέτρεψε σε μια… θερμή πηγή.

Οι συγκρούσεις

Previously, it had been thought that 'frequent large impacts' (illustrated) on Earth ended about 3.8 billion years ago. However, recent discoveries have suggested that large impacts from asteroids between 12 and 62 miles (20 and 100km) across continued until 3.2 billion years ago.

Σύμφωνα με την κρατούσα θεωρία η Γη σχηματίστηκε πριν από περίπου 4,5 δισ. έτη. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι ένα δισ. έτη αργότερα ο πλανήτης μας είχε αρχίσει να διαμορφώνεται γεωλογικά και ατμοσφαιρικά στην βιοσφαίρα που γνωρίζουμε σήμερα. Είχαν παραδείγματος χάριν κάνει την εμφάνιση τους οι πρώτοι ωκεανοί. Εκείνη την περίοδο βέβαια η Γη βομβαρδιζόταν από γιγάντιους αστεροειδείς διαμέτρου από 20-100 χλμ οι οποίοι προκαλούσαν μικρότερου και μεγαλύτερου εύρους καταστροφές και μεταβολές στον πλανήτη. Σύμφωνα με τη νέα μελέτη πριν από περίπου από 3,3 δισ. έτη στη Γη έπεσαν δύο (μπορεί και περισσότεροι) γιγάντιοι αστεροειδείς με τα αποτελέσματα της σύγκρουσης να είναι κατακλυσμιαία.

Η μελέτη

In their paper, Dr Lowe and Dr Byerly say that at least two such impacts between 3.29 and 3.23 billion years ago were large enough to superheat the atmosphere (illustrated). This would have boiled the surface layer of the ocean on the young Earth, evaporating up to 330ft (100m) of seawater from the surface.

Σύμφωνα με όσα υποστηρίζουν οι ερευνητές η συγκεκριμένη σύγκρουση είχε ως αποτέλεσμα η θερμοκρασία στην ατμόσφαιρα της Γης να αυξηθεί τόσο ώστε η επιφάνεια των ωκεανών να βράσει και να εξατμιστούν τεράστιες ποσότητες θαλασσινού νερού στην ατμόσφαιρα. Οι ερευνητές εκτιμούν ότι η θερμοκρασία στον πλανήτη εκτοξεύτηκε στους 500 βαθμούς Κελσίου. Η θερμοκρασία αυτή διατηρήθηκε για μερικές εβδομάδες και στη συνέχεια η θερμοκρασία σταθεροποιήθηκε για διάστημα δώδεκα μηνών στους 100 βαθμούς Κελσίου.

Last year, Dr Lowe found evidence of an asteroid 36 miles (58km) wide, illustrated middle, hitting Earth 3.26 billion years ago in the South African region known as the Barberton greenstone belt. It was likely more than three times as large as the asteroid that wiped out the dinosaurs, shown on the left.

Όπως αναφέρουν οι ερευνητές «οι ωκεανοί σε εκείνο το διάστημα είχαν μετατραπεί στην ουσία σε μια γιγάντια θερμή πηγή». Εκτιμούν μάλιστα ότι αυτή η εξέλιξη επηρέασε την ανάπτυξη και σταθερότητα του φλοιού της Γης ο οποίος μόλις είχε αρχίσει να δημιουργείται. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Geology».

Πηγή: Geology, 2015. DOI: 10.1130/g36665.1

Λουλούδια σε παλαιολιθικό τάφο. Traces of flowers placed on a Palaeolithic tomb

Συνόδευσαν μια γυναίκα στην τελευταία της κατοικία σε ένα σπήλαιο της Ισπανίας πριν από 18.000 χρόνια. Απολιθωμένη γύρη λουλουδιών της οικογένειας Chenopodiacae που βρέθηκε στον τάφο της Κόκκινης Κυρίας. The burial of the so-called Red Lady, dating back to the Upper Palaeolithic, was discovered in El Mirón cave (Cantabria) in 2010. Unlike most Palaeolithic tombs this one is intact and has not been contaminated. Researchers have now anayzed the remains of fossilized pollen dating back more than 16,000 years ago and which appeared on the tomb. This is fossilised pollen of Chenopodiaceae which appeared on the tomb. Credit: UPV/EHU

Η Κόκκινη Κυρία, όπως την αποκαλούν οι αρχαιολόγοι, ήταν μια γυναίκα της Ανώτερης - δηλαδή της πιο πρόσφατης - Παλαιολιθικής Περιόδου που βρέθηκε θαμμένη μέσα στο σπήλαιο Ελ Μιρόν στην Ισπανία το 2010. Έκτοτε η ανακάλυψη δεν έχει πάψει να κεντρίζει το ενδιαφέρον των επιστημόνων. Πρόκειται για μία από τις ελάχιστες παλαιολιθικές ταφές που έχουν βρεθεί ανέπαφες και χωρίς επιμολύνσεις, προσφέροντας μια μοναδικά καθαρή «ματιά» σε εκείνη τη μακρινή και εν πολλοίς άγνωστη εποχή.

The Red Lady's remains (burial site pictured) were found in the El Mirón Cave in Cantabria, Spain. Radiocarbon dating suggests she was buried 18,700 years ago. When the remains were first uncovered they were stained with a sparking red material, later found to be red ochre from a haematite crystal.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η επιθεώρηση «Journal of Archaeological Science» αφιέρωσε μια ειδική έκδοση σε όλες τις μελέτες που έχουν γίνει στον τάφο του Ελ Μιρόν. Μία από τις εκπλήξεις που επεφύλασσαν οι τελευταίες δημοσιεύσεις είναι η ανακάλυψη ότι η Κόκκινη Κυρία είχε στον τάφο της λουλούδια. Παρά το γεγονός ότι οι επιστήμονες μπορούν να προσδιορίσουν με απόλυτη ακρίβεια τι λουλούδια ήταν αυτά, δεν είναι σε θέση να πουν με βεβαιότητα αν τοποθετήθηκαν εκεί ως φόρος τιμής για τη νεκρή - κάτι το οποίο θα μπορούσε να αναγάγει στην... προϊστορία τις ρίζες ενός εθίμου που παρατηρείται σήμερα σχεδόν σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης.

Η Κόκκινη Κυρία

Το σπήλαιο Ελ Μιρόν βρίσκεται στην Καντάμπρια, στη Βόρεια Ισπανία. The appearance of part of this pollen, alongside with the absence of it in other records from other parts of the cave (pictured), suggest that they did not appear naturally.

Το σπήλαιο Ελ Μιρόν, στην αυτόνομη περιοχή της Καντάμπρια στη Βόρεια Ισπανία, ήταν γνωστό από το 1903 αλλά επί εννέα και πλέον δεκαετίες έμενε ουσιαστικά στην αφάνεια. Οι συστηματικές ανασκαφές σε αυτό ξεκίνησαν μόλις το 1996, όμως τα φώτα της δημοσιότητας ήρθαν δεκατέσσερα χρόνια αργότερα, το 2010, όταν στο βάθος του ανακαλύφθηκε ένας τάφος που περιείχε ανθρώπινα οστά. Τα οστά αυτά ανήκαν σε μια γυναίκα και είχαν κοκκινωπό χρώμα - εξ ου και το προσωνύμιο «Κόκκινη Κυρία».

Haematite comes from the Greek for 'blood' and red ochre (pictured) is often used as a pigment, particularly in cave paintings. It is not known why the Red Lady was painted, and researchers are unsure whether her body or clothes were covered in the pigment. But, they have speculated it was likely a burial ritual.

Η ραδιοχρονολόγηση με άνθρακα-14 και οι άλλες αναλύσεις έδειξαν ότι η Κόκκινη Κυρία έζησε πριν από περίπου 18.500 χρόνια, στη λεγόμενη Μαγδαληναία φάση της Ύστερης Ανώτερης Παλαιολιθικής Περιόδου, πέθανε σε ηλικία 35-40 ετών και τα οστά της έχουν κόκκινο χρώμα επειδή στην ταφή της είχε χρησιμοποιηθεί ώχρα. Ήταν ενδεχομένως κάποια σημαντική προσωπικότητα γιατί ο τρόπος με τον οποίο έχει ταφεί δεν φαίνεται συνηθισμένος.

Anthropologists from the University of New Mexico said: 'The burial is one of the most complex features of the Magdalenian record in El Mirón. The corpse was probably tightly flexed in fetal position [and] seems to have been laid on her left side with her back toward the block and chest toward the cave wall'.

Κατ' αρχάς, όπως υπογραμμίζουν οι υπεύθυνοι της ανασκαφής, τάφηκε μέσα στη σπηλιά που την εποχή εκείνη χρησίμευε στους ανθρώπους ως κατοικία. Επίσης πλάι στον τάφο της βρέθηκε ένα κομμάτι που έχει πέσει από την οροφή του σπηλαίου και είναι χαραγμένο με πολλά σύμβολα - οι ειδικοί θεωρούν ότι μάλλον χαράχθηκε την ίδια εποχή που έγινε η ταφή και ότι σχετίζεται με αυτήν.

Γύρη και σπόρια

The El Mirón site has been excavated 1996 as part of the by the El Mirón Prehistoric Project including Lawrence Guy Straus and Manuel González Morales. During the Upper Paleolithic the Magdalenian culture occupied much of western Europe and spanned from as early as 10,000 BC.

Πέραν των αναλύσεων που αφορούσαν τα οστά της νεκρής, η Μαρία Χοσέ Ιριάρτε-Τσιαπούσο και ο Αλβαρο Αριθαμπαλάγα από το Πανεπιστήμιο της Χώρας των Βάσκων μαζί με την Γκλόρια Κουένκα-Μπεσκός από το Πανεπιστήμιο της Σαραγόσα - και τα δύο στην Ισπανία - θέλησαν να διερευνήσουν τις περιβαλλοντικές συνθήκες κατά τις οποίες έγινε η ταφή της. Για να το κάνουν, ανέλυσαν τη γύρη και τα σπόρια που υπήρχαν στα ιζήματα, καθώς και τα κατάλοιπα της μικροπανίδας που βρέθηκαν τόσο στον τάφο όσο και στο υπόλοιπο σπήλαιο.

The cave site of El Mirón is in the Rio Asón valley of Cantabria, Spain (marked). Its opening is around 850ft (260 metres) above sea level and the inside is around 100ft (30 metres) deep, 52ft (16 metres wide).

Όπως αναφέρουν στη μελέτη τους, κατά τη διάρκεια της Κατώτερης Μαγδαληναίας φάσης (16.000-18.000 χρόνια πριν το σήμερα) στο σπήλαιο Ελ Μιρόν και γενικότερα στην περιοχή της Καντάμπρια το κλίμα ήταν πολύ ψυχρό και αρκετά ξηρό. Αυτό είχε χαρακτηριστική επιρροή στη βλάστηση - τα δέντρα, ως επί το πλείστον σημύδες και πεύκα, ήταν αραιά. Ωστόσο προς το τέλος της Μαγδαληναίας φάσης οι κλιματικές συνθήκες βελτιώθηκαν, με αποτέλεσμα η δενδροκάλυψη να αυξηθεί σχετικά, περιλαμβάνοντας πλέον και φουντουκιές. Στο στρώμα στο οποίο βρισκόταν ο τάφος, και μόνο σε εκείνο το σημείο, οι ερευνητές βρήκαν αυξημένη συγκέντρωση γύρης από μια μόνο οικογένεια φυτών, γνωστή ως Chenopodiaceae. Η οικογένεια αυτή περιλαμβάνει πολλά είδη (ένα από τα πιο διαδεδομένα είναι η λουβουδιά ή χηνοπόδιο - Chenopodium album) και πλέον έχει «συγχωνευθεί» με την οικογένεια των Amaranthaceae, στην οποία ανήκει μεταξύ άλλων το σπανάκι.

Ολόκληρα λουλούδια

Στην οικογένεια των Chenopodiacae, η οποία πλέον έχει «συγχωνευθεί» με την οικογένεια των Amaranthaceae, περιλαμβάνονται πολλά είδη και ένα από αυτά είναι η εικονιζόμενη λουβουδιά ή χηνοπόδιο (Chenopodium album).

Το γεγονός ότι η γύρη είναι συγκεντρωμένη όλη στο σημείο της ταφής ενώ η συγκεκριμένη οικογένεια φυτών δεν εμφανίζεται σε κανένα δείγμα από το ίδιο στρώμα σε άλλα σημεία της σπηλιάς υποδηλώνει, σύμφωνα με τους επιστήμονες, ότι τα φυτά αυτά δεν αποτελούσαν τμήμα της φυσικής βλάστησης του σπηλαίου αλλά τοποθετήθηκαν εκεί από «ανθρώπινα χέρια». «Έβαλαν ολόκληρα λουλούδια μέσα στον τάφο» εξήγησε σε δελτίο Τύπου η Μαρία Χοσέ Ιριάρτε. «Αυτή είναι η πιο ισχυρή υπόθεση που μπορούμε να κάνουμε».

Ωστόσο η ερευνήτρια πρόσθεσε ότι, τουλάχιστον προς το παρόν, δεν μπορούμε να ξέρουμε για ποιον ακριβώς λόγο έγινε η εναπόθεση των λουλουδιών στον τάφο της Κόκκινης Κυρίας. Αποκλείοντας την πιθανότητα τα συγκεκριμένα φυτά να χρησιμοποιούνταν ως τροφή ή για θεραπευτικούς σκοπούς, οι επιστήμονες καταλήγουν σε δύο υποθέσεις, χωρίς όμως να κλίνουν υπέρ της μιας ή της άλλης. «Δεν είναι δυνατόν να πούμε αν τα λουλούδια τοποθετήθηκαν εκεί για να αποδοθεί μια τελετουργική τιμή στη νεκρή ή για κάποιον απλούστερο σκοπό, όπως π.χ. να καλυφθεί η δυσοσμία της ταφής» δήλωσε η κυρία Ιριάρτε.

Πηγή: María-José Iriarte-Chiapusso, Alvaro Arrizabalaga, Gloria Cuenca-Bescós. The vegetational and climatic contexts of the Lower Magdalenian human burial in El Mirón Cave (Cantabria, Spain): implications related to human behavior. Journal of Archaeological Science, 2015; DOI: 10.1016/j.jas.2015.02.008