«Σωλήνες» πλάσματος περικυκλώνουν τη Γη. Seeing tubular plasma structures in inner layers of magnetosphere surrounding Earth

Σωλήνες φορτισμένων σωματιδίων από τον Ήλιο περικυκλώνουν τον Γη. This is an artist's impression of tubular plasma structures in the Earth's magnetosphere, 600 kilometres above the ground. Credit: CAASTRO/Mats Bjorkland

Μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ανακάλυψη έκανε η Κλίο Λόι, φοιτήτρια της Σχολής Αστροφυσικής του Πανεπιστημίου του Σίδνει και του κέντρου αστροφυσικής CAASTRO. Εντόπισε την παρουσία γιγάντιων δομών που μοιάζουν με σωλήνες να περικυκλώνουν τη Γη. Οι σωλήνες αυτοί δημιουργούνται από φορτισμένα σωματίδια του Ήλιου (πλάσμα) σε απόσταση 600 χλμ. από την επιφάνεια της Γης. Η Λόι κατάφερε μάλιστα να χαρτογραφήσει τρισδιάστατα αυτές τις δομές και να καταγράψει την κίνηση τους.

By creatively using a radio telescope to see in 3D, astronomers have detected the existence of tubular plasma structures in the inner layers of the magnetosphere surrounding the Earth.

Η ύπαρξη αυτών των δομών είχε προταθεί στο παρελθόν αλλά κανείς μέχρι σήμερα δεν είχε καταφέρει να βρει στοιχεία που να αποκαλύπτει κάτι για την φύση τους. Η ανακάλυψη είναι σημαντική γιατί αποκαλύπτονται νέα δεδομένα για την αλληλεπίδραση της Γης με τον Ήλιο και τα φαινόμενα που παράγονται.

Πηγή: S.T. Loi et al. Real-time imaging of density ducts between the plasmasphere and ionosphere. Geophysical Research Letters, 2015 DOI: 10.1002/2015GL063699.

Το Cassini ακούμπησε το «σφουγγάρι» του Κρόνου. Cassini Spacecraft Sees Final, Stunning View of Saturn Moon Hyperion

Νέες κοντινές εικόνες του μικρού και παράξενου μορφολογικά δορυφόρου του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών. Color-composite image of Saturn’s moon Hyperion. Credit: NASA/JPL-CALTECH/SSI, composite by Jason Major

Το διαστημικό σκάφος Cassini που από το 2004 εξερευνά το σύστημα του Κρόνου πλησίασε πριν από τέσσερις μέρες πολύ κοντά από τον Υπερίωνα, τον μικρό δορυφόρο του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, και τράβηξε νέες κοντινές και μεγάλης λεπτομέρειας εικόνες οι οποίες θα επιτρέψουν στους επιστήμονες να ανακαλύψουν νέα στοιχεία για αυτό το εξαιρετικά ενδιαφέρον διαστημικό σώμα.

Μια από τις νέες κοντινές εικόνες που τράβηξε το Cassini από τον Υπερίωνα. A "crescent" Hyperion from May 31, 2015. Credit: NASA/JPL-CALTECH/SSI, edited by J. Major

Ο Υπερίωνας είναι ο μόνος γνωστός δορυφόρος του ηλιακού μας συστήματος που περιφέρεται χαοτικά. Είναι επίσης ο μοναδικός ομαλός δορυφόρος στο Ηλιακό Σύστημα που δεν είναι παλιρροϊκά κλειδωμένος με τον πλανήτη του.

Ο Υπερίωνας πράγματι μοιάζει πολύ με ένα σφουγγάρι. Hyperion on May 31, 2015. Credit: NASA/JPL-CALTECH/SSI

Η πορώδης μορφολογία της επιφάνειάς του έχει προσδώσει μια όψη την οποία οι επιστήμονες έχουν παρομοιάσει με... σφουγγάρι.

Αρχαία θέατρα στη δυτική Θεσσαλία. Ancient Greek theatres in western Thessaly

Το αρχαίο θέατρο της Λάρισας. Ancient theatre of Larissa.

Το θέατρο, ως αποτέλεσμα του χορού, της μίμησης και του διαλόγου κατά τις θρησκευτικές γιορτές που γίνονταν για να τιμήσουν τον Διόνυσο, συνδέθηκε αρχικά με τη λατρεία του θεού, την καρποφορία της γης, τη χαρά της ζωής. Στη συνέχεια, μέγιστη υπήρξε η συμβολή των πολιτών της Αθήνας στην ανάπτυξη του θεάτρου, ως μορφής τέχνης και ως αρχιτεκτονικού δημιουργήματος. Το θέατρο συνδέθηκε με την Αθήνα, το πολίτευμα της δημοκρατίας και τη διαμόρφωση των δημοκρατικών θεσμών.

Το αρχαίο ελληνικό θέατρο, όπως το γνωρίζουμε, αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Λεωνίδας Π. Χατζηαγγελάκης, αρχαιολόγος, επίτιμος Διευθυντής Αρχαιοτήτων (Δυτικής Θεσσαλίας), αποτελεί τον θεμελιακό θεσμό της αρχαίας ελληνικής πόλης-κράτους, που γεννήθηκε στα τέλη της αρχαϊκής περιόδου και διαμορφώθηκε πλήρως κατά την κλασική περίοδο. Στο μεταίχμιο του 6ου προς τον 5ο αι. π.Χ. οι νέες μορφές κοινωνικής οργάνωσης δημιουργούν καινοτομίες και στην τέχνη, όπως την εισαγωγή του δράματος ως καλλιτεχνικής έκφρασης που συνδυάζει την κίνηση, τον λόγο, τη μουσική και αποτελεί τη μέθεξη πολλών ανθρώπων που βιώνουν το πολίτευμα της δημοκρατίας. Θεωρείται παραδεκτό ότι σε κάθε πόλη και σε κάθε ιερό υπήρχε κάποιο θέατρο.

Το αρχαίο θέατρο Δημητριάδος. Το θέατρο της Δημητριάδος κατασκευάστηκε ταυτόχρονα με την ίδρυση της πόλης (το 294-2 π.Χ.) από τον Μακεδόνα βασιλέα Δημήτριο Πολιορκητή. Λειτούργησε μέχρι την τελική του εγκατάλειψη τον 4ο αι. μ.Χ., όταν με την επικράτηση των νέων κοινωνικοπολιτικών δομών στην πόλη, το θέατρο σταμάτησε να φιλοξενεί εκδηλώσεις της δημόσιας ζωής. Ancient Theatre of Demetrias.

Στη Θεσσαλία, σύμφωνα με τον ίδιο, θέατρα γνωστά είναι αυτά της Λάρισας (το α’ και το β’), της Δημητριάδας, των Φθιωτίδων Θηβών, όλα στην ανατολική πλευρά του διαμερίσματος. Είναι πολύ πιθανό και στο χώρο της δυτικής Θεσσαλίας να υπάρχουν αρχαία θέατρα που δεν έχουν ακόμη εντοπιστεί, αποκαλυφθεί και καταγραφεί, δεν παραλείπει να διευκρινίσει.

Κιέριον

Άποψη των τειχών της Ακρόπολης του Κιερίου.

Ο επίτιμος Διευθυντής Αρχαιοτήτων επικεντρώνεται στο αρχαίο «Κιέριον» που υπήρξε μια από τις σημαντικότερες πόλεις της Θεσσαλιώτιδας, κατείχε πρωτεύουσα θέση στην πεδιάδα της δυτικής Θεσσαλίας ελέγχοντας όλες τις διαβάσεις της περιοχής και το όνομά του έχει επιβεβαιωθεί επιγραφικά τόσο σε στήλες, όσο και σε σφραγίσματα σε πολλές κεραμίδες στέγης.

Κιέριον. Αργυρό νόμισμα. Δίας - Άρνη που παίζει αστραγάλους (400-344 π.Χ.). THESSALY, Kierion. Circa 400-350 BC. AR Diobol (1.32 g, 6h). Laureate head of Zeus right / Arne kneeling right, head left, playing with astragaloi.

Στη «χώρα» της αρχαίας πόλης, που αναπτύχθηκε οικονομικά κατά τον 4ο αι. π.Χ., όπου έκοψε τα πρώτα αργυρά και χάλκινα νομίσματα με την επιγραφή ΚΙΕΡΙΕΩΝ, περιλαμβάνονταν και άλλοι μικρότερης εμβέλειας οικισμοί και ιερά, όπως το Ασκληπιείο στη θέση «Παλαιόκαστρα».

Κιέριον. Πήλινο σύμπλεγμα Αφροδίτης-Άδωνη. Από οικία της αρχαίας πόλεως. (Ε. Νικολάου)

Μέχρι σήμερα η αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή του αρχαίου Κιερίου, σύμφωνα με τον ίδιο, έλαβε χώρα σε οικόπεδα ιδιωτών στο πλαίσιο οικοδόμησης κατοικιών από τους πολίτες και δημοτικών έργων από την πλευρά του δήμου με τη διενέργεια σωστικών κατά βάση ανασκαφικών εργασιών. Από τις έρευνες αυτές δεν εμφανίστηκαν απτές ενδείξεις που να βεβαιώνουν την ύπαρξη θεάτρου. Ωστόσο, θεωρείται παράξενο να παρατηρείται απουσία θεάτρου σε μια από τις πιο παλιές, ιστορικές και κύριες πόλεις της δυτικής Θεσσαλίας, όταν στις αρχαίες πόλεις στο ανατολικό τμήμα της Θεσσαλίας, στην Ήπειρο, στην Αιτωλία-Ακαρνανία έχουν αποκαλυφθεί και ερευνηθεί μια σειρά από αρχαία θέατρα.

Κιέριον. Επιτύμβια στήλη αθλητή. (τρίτο τέταρτο 5ου αι. π.Χ.) (Αδρύμη-Σισμάνη 2004)

Εξετάζοντας λοιπόν τη διαμόρφωση του χώρου στα πρανή του λόφου «Ογλάς», όπου η ακρόπολη της αρχαίας πόλης του Κιερίου, τόσο στη βορειοανατολική πλευρά, όσο και στη νοτιοανατολικά, παρατηρούνται, σύμφωνα με τον αρχαιολόγο, κοίλες επιφάνειες και πλατώματα, που θα μπορούσαν να θεωρηθούν κατάλληλες και πρόσφορες για τη δημιουργία θεατρικής κατασκευής, στο πλαίσιο των αρχών της εξεύρεσης του κατάλληλου φυσικού τόπου, της κλίσης του εδάφους, της δομής της κατασκευής και της ακουστικής του συγκεκριμένου χώρου, καθώς επίσης της λειτουργίας των θεσμών της σε συνάρτηση με την ενασχόληση των κατοίκων της με τα δημόσια πράγματα. Έτσι, στα ανατολικά πρανή του λόφου «Ογλάς», στα όρια με τον σύγχρονο οικισμό, παρατηρείται το πρώτο κοίλωμα, το οποίο παρουσιάζει στοιχεία κοίλου θεάτρου, ο πρώτος «ανοιχτός χώρος» για παράσταση θεάματος, ενώ στο πεδινό τμήμα έχει τη διαμόρφωση πλατείας, ως ορχήστρα. Η δεύτερη πιθανή θέση για την ύπαρξη θεάτρου βρίσκεται στη νότια, ΝΑ πλευρά του λόφου της αρχαίας πόλης, που δείχνει μια εικόνα με διαζώματα στο κύριο κοίλο μέρος και αναχώματα στις πλευρές. Ακόμη, στο αμέσως υψηλότερο πλάτωμα διατηρείται η θεμελίωση μεγάλου δημόσιου κτιρίου, ίσως ιερού, από πλίνθους ασβεστολίθου. Αυτές όμως είναι απλές παρατηρήσεις και χρήζουν ανασκαφικής επιβεβαίωσης, με στόχο οι εικασίες να αποδειχτούν ότι έχουν σχέση με την πραγματικότητα, καταλήγει ο ίδιος.

Πέλιννα

Ο προμαχώνας της ακροπόλεως της αρχαίας Πέλιννας.

Μία άλλη αρχαία πόλη με πιθανές θέσεις θεατρικού οικοδομήματος, σύμφωνα με τον κ. Χατζηαγγελάκη, είναι η αρχαία Πέλιννα ή Πελινναίον, στην τετράδα Εστιαιώτιδα, που απλωνόταν ανάμεσα στην Τρίκκη και τη Φαρκαδόνα, στην αριστερή όχθη του Πηνειού ποταμού.

Χρυσό περιδέραιο από την Πέλιννα (2ος αι. π.Χ.).

Η αρχαία Πέλιννα, προσθέτει, έχει ταυτιστεί με τα ερείπια στο βραχώδες ύψωμα που βρίσκεται στον ορεινό όγκο του Πελινναίου όρους, στη θέση «Παλαιογαρδίκι», 3 χλμ. βορειανατολικά του χωριού Πετρόπορος. Η Πέλιννα τον 6ο και τον 5ο αι. π.Χ. ήταν περιορισμένη στην κορυφή και τις μεσημβρινές κλιτύες του λόφου. Τα αρχαία λείψανα φανερώνουν μια μεγάλη πόλη με ισχυρή οικονομική ανάπτυξη, κυρίως κατά τη διάρκεια της μακεδονικής παρουσίας στη Θεσσαλία (354-197 π.Χ.), αφού η Πέλιννα ακολούθησε φιλομακεδονική πολιτική. Στο δυτικό τμήμα του πολεοδομικού ιστού της Πέλιννας ανασκάπτεται μεγάλο δημόσιο κτίριο, ίσως ιερό του Ασκληπιού και του Διόνυσου. Η αρχαία Πέλιννα αρχίζει να παρακμάζει από το τέλος του 2ου αι. π.Χ.

Πελινναίο - χρυσά ενώτια από τάφο.

Στον αρχαιολογικό χώρο της Πέλιννας εξετάστηκαν, διευκρινίζει ο κ. Χατζηαγγελάκης, δύο θέσεις όπου ενδεχομένως θα μπορούσε να δημιουργηθεί και να λειτουργήσει θεατρική κατασκευή. Αρχικά προτάθηκε αμφιθεατροειδής χώρος, όπου παρατηρούνται στοιχεία λατόμευσης στο φυσικό βράχο στη νότια, ΝΑ πλευρά του αρχαιολογικού χώρου, κοντά στο ανατολικό σκέλος του τείχους. Η δεύτερη πιθανή θέση προτείνεται στις νότιες υπώρειες του λόφου «Παλαιογαρδίκι», όπου ο Stahlin παρατήρησε βύθισμα, ίσως του κοίλου του θεάτρου, καθώς και ίχνη της σκηνής. Την ίδια θέση προτείνει και ο Αθαν. Τζιαφάλιας που συμπληρώνει ότι το αρχαίο θέατρο της Πέλιννας είχε προσανατολισμό προς το νότο, όπου σύμφωνα με τις ενδείξεις τοποθετείται η αρχαία αγορά της πόλης. Η πρόταση ενισχύεται και από το γεγονός, τονίζει ο αρχαιολόγος, ότι τα κοίλα των θεάτρων χρησιμοποιούνταν όχι μόνο για τα θρησκευτικού χαρακτήρα δρώμενα, αλλά και για τις συναθροίσεις των πολιτικών αρχών των αρχαίων πόλεων και αποτελούσαν και κέντρο της κοινωνικής ζωής των πολιτών. Και στην περίπτωση της Πέλιννας ίσως να ισχύουν όσα είναι σχετικά με τα Ασκληπιεία και τη Διονυσιακή λατρεία. Μελλοντικές επισταμένες έρευνες στον αρχαιολογικό χώρο ίσως προσφέρουν νέα δεδομένα στην έρευνα.

Ενδιαφέρον πάντως παρουσιάζει το στοιχείο, καταλήγει ο κ. Χατζηαγγελάκης, ότι και στις αρχαίες πόλεις της δυτικής Θεσσαλίας, στις τετράδες της Εστιαιώτιδας και της Θεσσαλιώτιδας, διοργανώνονταν δραστηριότητες με τη συμμετοχή σε δρώμενα και σε θεατρικές παραστάσεις και είναι θέμα χρόνου και έρευνας επί του πεδίου ο εντοπισμός και η αποκάλυψη αρχαίων θεάτρων στη δυτική Θεσσαλία.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ (Α. Ζώης).

Τα μυστικά του Λαβύρινθου. The Secret of the Snake Goddess

Κύρια όψη της μικρής "θεάς των όφεων". Έξοχα δείγματα της μινωικής μικροπλαστικής αποτελούν τα δύο περίφημα αγαλματίδια που απεικονίζουν τη χθόνια μινωική θεά των όφεων, ίσως τη μητέρα θεά και την κόρη. Το μικρότερο από αυτά παριστάνει τη θεά όρθια, με ανασηκωμένα χέρια, να κρατάει από ένα φίδι στο καθένα. Φορεί το περίτεχνο μινωικό ένδυμα, το στενό περικόρμιο με μανίκια που αφήνει ακάλυπτο το πλούσιο στήθος, και το μακρύ φόρεμα που διαχωρίζεται σε επτά επάλληλα οριζόντια επίπεδα και καλύπτεται με κοντή ποδιά, ενώ στο κεφάλι φέρει χαμηλό περίτεχνο κάλυμμα, πάνω στο οποίο κάθεται ένας πάνθηρας. Η μορφή χαρακτηρίζεται από έλλειψη πλαστικότητας και οι σχετικά επίπεδες επιφάνειες ζωντανεύουν με τα εξωτερικά στοιχεία, όπως είναι το πλούσιο φόρεμα και το εντυπωσιακό κάλυμμα της κεφαλής. Στο σχεδόν τριγωνικό πρόσωπο κατέχουν εξέχουσα θέση τα μεγάλα, εκφραστικά μάτια, που μεταδίδουν όλη την ένταση της μορφής. Το ειδώλιο βρέθηκε μαζί με το δεύτερο, μεγαλύτερο της θεάς των όφεων και με πολλά ακόμη πολύτιμα αντικείμενα. The younger snake goddess, from the palace of Knossos. Heraklion Archaeological Museum. © Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού © Εκδοτική Αθηνών.

Το ντοκιμαντέρ διηγείται τη συναρπαστική ιστορία της ανακάλυψης της Κνωσού από τον Σερ Άρθουρ Έβανς στις αρχές του 20ου αιώνα, μιας ιστορίας τόσο μυστηριώδους όσο και ο ίδιος ο Μινωικός Πολιτισμός.

The story of the discovery of Knossos and the Minoans by Sir Arthur Evans. Following Canadian archaeologist Alexander MacGillivray, the film travels to Crete, New York, Boston and Toronto, to discover the most famous masterpieces of Minoan art. The secrets they hide will change our view of the Minoan world. Through dramatic reconstructions shot in the archaeological site of Knossos, documentary footage and high quality computer animation, “The Secret of the Snake Goddess” brings to life the Golden Age of great discoveries and reminds us why History is important for us, today.

Ακολουθώντας τον Καναδό αρχαιολόγο, Αλεξάντερ ΜακΓκίλιβρεϊ, ταξιδεύουμε από την Κρήτη στη Βοστώνη, τη Νέα Υόρκη και το Τορόντο για να αποκαλύψουμε τα μυστικά που κρύβονται πίσω από το πιο διάσημα μινωικά έργα τέχνης και από την εικόνα που έχουμε για τον μινωικό κόσμο.

Μινωικές θεές των όφεων, αγαλματίδια περ. 1600 π.Χ. Minoan Snake Goddess figurines c 1600 BCE. Heraklion Archaeological Museum.

«Τα Μυστικά του Λαβυρίνθου» αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες ελληνικές συμπαραγωγές ιστορικού ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ με κανάλια του εξωτερικού. Περιλαμβάνοντας αναπαραστάσεις στον αρχαιολογικό χώρο της Κνωσού, γυρίσματα στις ΗΠΑ και τον Καναδά, καθώς και εντυπωσιακά computer animations, μας ταξιδεύει στο παρελθόν και μας θυμίζει γιατί η ιστορία είναι σημαντική για εμάς σήμερα. Όπως λέει στο τέλος του ντοκιμαντέρ ο ΜακΓκίλιβρεϊ, «η μινωική Κρήτη είναι ένας από τους πιο σημαντικούς σταθμούς στην ιστορία της ανθρωπότητας. Πρέπει να ξέρουμε από πού ξεκινήσαμε για να καταλάβουμε τι κάνουμε εδώ, ώστε να μπορέσουμε να πάρουμε αποφάσεις για το μέλλον. Για αυτό χρειαζόμαστε την ιστορία ...»

Η ταινία είναι μια παραγωγή της ελληνικής εταιρίας ΑΝΕΜΟΝ και της ΕΡΤ και έχει βραβευθεί στον Καναδά (βραβείο Golden Sheaf για καλύτερο ντοκιμαντέρ) και στην Αθήνα (βραβείο «Αθηνά», Φεστιβάλ CAID 2008).

Το Σύμπαν είναι μια φέτα κοσμικής φρατζόλας! The universe is a 'cosmic loaf'

Ο Κόσμος είναι μια φρατζόλα κάθε φέτα της οποίας περιέχει και ένα Σύμπαν. 'M-theory (an offshoot of string theory) suggests our three-dimensional universe exists on a membrane that can be linked to a slice of bread,' explained Mr Gilliland. 'On that slice are all the stars and galaxies of our universe, but parallel to that, are thousands of other universe slices - arranged in a sort of huge cosmic loaf'.

Ο Βρετανός δημοσιογράφος και γραφίστας θεμάτων επιστήμης Μπεν Γκίλιαρντ συγκέντρωσε μια σειρά από ιδιαίτερα ενδιαφέροντα όσο και εντυπωσιακά κοσμολογικά δεδομένα και τα παρουσιάζει σε ένα βιβλίο που μόλις εξέδωσε.

 Mr Gilliland's book “Science But Not As We Know It”.

Το βιβλίο τιτλοφορείται «Επιστήμη Αλλά Όχι Όπως Την Γνωρίζουμε» και περιέχει μελέτες, θεωρίες και στοιχεία που πραγματικά κεντρίζουν το ενδιαφέρον αλλά και τη φαντασία.

Θεωρίες και μελέτες

Ben Gilliland from the UK has released a book about the universe. It details some amazing bits of science taking place in the cosmos. Once section discusses how most of the stars have already formed (shown is a star forming region seen by Hubble). Another says that you would weigh 7 billion tons on a pulsar.

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια του βιβλίου έχει να κάνει με την παρουσίαση της λεγόμενης θεωρίας Μ η οποία δεν συνιστά θεωρία με την καθιερωμένη έννοια του όρου αλλά αποτελεί μια ολόκληρη οικογένεια διαφορετικών θεωριών. Σύμφωνα με αυτή υπάρχουν αμέτρητα παράλληλα σύμπαντα που συνωστίζονται σε μια δομή που χαρακτηρίζεται ως ένα «κοσμικό καρβέλι». Κάθε φέτα αυτού του καρβελιού αποτελεί και ένα σύμπαν. Μια ενδιαφέρουσα μελέτη που παρουσιάζει το βιβλίο αναφέρει ότι «σώνεται» το υδρογόνο στο Σύμπαν και ότι το 95% των άστρων που θα μπορούσαν με βάση τις διαθέσιμες ποσότητες υδρογόνου να δημιουργηθούν έχουν ήδη γεννηθεί.

Αριθμοί

'Studies suggest there are some 4,700 near-Earth asteroids [illustrated] measuring in at more than 100 metres (320ft) and, although none are expected to hit Earth in the next 100 years, it would be folly not to prepare for the worst,' explained Mr Gilliland.

Ο Ήλιος μετατρέπει 655 εκ. τόνους υδρογόνου σε 650 εκ. τόνους ήλιου κάθε δευτερόλεπτο. Στη Γη πέφτει ένας αστεροειδής με μέγεθος όσο ένα γήπεδο ποδοσφαίρου κάθε περίπου δύο χιλιάδες έτη. Αν ένας άνθρωπος βρισκόταν σε ένα άστρο νετρονίου (πάλσαρ) θα ζύγιζε επτά δισ. τόνους!

Η πρώτη «σπονδυλωτή» παρθενογένεση. Sawfish Have Virgin Births: First in the Wild

Ένα πριονοψάρο είναι το πρώτο σπονδυλωτό ζώο που αναπαράγεται ασεξουαλικά. The researchers carried out DNA fingerprinting of sawfish in a Florida estuary. This analysis revealed around 3% of the sawfish in their studies are products of parthenogenesis - a form of asexual reproduction in which the offspring develops from unfertilised eggs. Juvenile smalltooth sawfish in the Charlotte Harbor estuarine system, Florida. Credit: Florida Fish and Wildlife Conservation Commission (FWC)

Ένα γιγάντιο πριονόψαρο εντοπίστηκε, στη Φλόριδα των ΗΠΑ, να γεννά χωρίς να έχει προηγηθεί σεξ, αλλά με παρθενογένεση. Πρόκειται για το πρώτο σπονδυλωτό ζώο που παρατηρείται να κάνει κάτι τέτοιο στην άγρια φύση. Οι επιστήμονες, οι οποίοι εξεπλάγησαν από την ανακάλυψη, πιστεύουν ότι η παρθενογένεση είναι μία στρατηγική επιβίωσης, καθώς ο πληθυσμός του εν λόγω ψαριού συνεχώς λιγοστεύει και η ύπαρξή του απειλείται.

Γράφει ιστορία

Το συγκεκριμένο πριονόψαρο (λέγεται έτσι γιατί έχει ένα μακρύ οδοντωτό ρύγχος σαν πριόνι) ή πρίστης, που μπορεί να φθάσει σε μήκος τα επτά μέτρα, αν και μοιάζει με καρχαρία, ανήκει στα σελάχια. Ορισμένα είδη της οικογένειας του εν λόγω ψαριού, ήδη, έχουν εξαφανιστεί από τα περισσότερα σημεία του Ατλαντικού, όπου πριν ένα αιώνα ήσαν πολύ συνηθισμένα (η μείωση του αριθμού τους ξεπερνά το 95%).

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον θαλάσσιο βιολόγο Άντριου Φιλντς του πανεπιστημίου Στόνι Μπρουκ της Νέας Υόρκης δήλωσαν ότι εξαιτίας των πιέσεων από τους ανθρώπους (αλιεία, καταστροφή οικοσυστημάτων), τα πριονόψαρα αντιμετωπίζουν κίνδυνο εξαφάνισης. Έτσι, φαίνεται πως μερικά από αυτά καταφεύγουν στην παρθενογένεση.

Η διαδικασία

Τo πριονόψαρo μπροστά στον κίνδυνο της εξαφάνισης φαίνεται ότι βρήκε την λύση της παρθενογένεσης για να καταφέρει να επιβιώσει. Parthenogenesis is common among arthropods, some species of fish, amphibians, birds, and reptiles. The resulting offspring have about half of the genetic diversity of their mothers and often die, yet the seven parthenogens the researchers found in Florida appeared to be in perfect health. Sawfish pictured. Credit: Florida Fish and Wildlife Conservation Commission (FWC)

Οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν τι ωθεί ένα θηλυκό στην παρθενογένεση, δηλαδή στην αυτο-γονιμοποίηση ενός ωαρίου χωρίς παρουσία σπερματοζωαρίου (τον ρόλο του σπερματοζωαρίου παίζει ένα από τα κύτταρα της μητέρας). Η ασεξουαλική αναπαραγωγή -όπως αλλιώς λέγεται- είναι συχνή μεταξύ των φυτών και των ασπόνδυλων ζώων, ενώ έχει παρατηρηθεί σπάνια στα θηλυκά σπονδυλωτά και μόνο σε περιπτώσεις ζώων που ζουν στην αιχμαλωσία. Παρθενογένεση έχει παρατηρηθεί σε καρχαρίες, κότες, γαλοπούλες, φίδια (οχιές, βόες κ.α.), πουλιά και άλλα ζώα, όπως ο δράκος του Κόμοντο, η μεγαλύτερη σαύρα στον κόσμο, αλλά ποτέ ελεύθερα στη φύση, όπως στην περίπτωση του πριονόψαρου.

Η ανακάλυψη

Η δειγματοληπτική έρευνα μεταξύ 2004-2014, που βασίστηκε στη συλλογή DNA από 190 πριονόψαρα, έδειξε ότι το 3% ήσαν προϊόν παρθενογένεσης. Όλα είχαν τέλεια υγεία και φυσιολογικό μέγεθος, όπως όσα είχαν γεννηθεί μετά από σεξουαλική αναπαραγωγή. Οι ερευνητές υποψιάζονται, πλέον, ότι η παρθενογένεση είναι πιο συχνή στο ζωικό βασίλειο από ό,τι θεωρείτο μέχρι σήμερα, ιδίως στα είδη εκείνα όπου τα θηλυκά δεν μπορούν να βρουν αρσενικά για να ζευγαρώσουν κατά την αναπαραγωγική περίοδο. Αν αυτό επιβεβαιωθεί, σύμφωνα με τους επιστήμονες, τότε τα βιβλία βιολογίας θα πρέπει να ξαναγραφτούν, όσον αφορά το κεφάλαιο της αναπαραγωγής.

Από την άλλη, όπως είπαν οι ερευνητές, από μόνη της η ασεξουαλική αναπαραγωγή, αν και αποτελεί μία εξελικτική διέξοδο υπό την πίεση του περιβάλλοντος, δεν είναι βέβαιο ότι μπορεί να διασφαλίσει τη μελλοντική επιβίωση ειδών που απειλούνται με εξαφάνιση. Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Current Biology».

Άρης: Ο... μπλε πλανήτης. Blue Aurorae in Mars’ Sky Visible to the Naked Eye

Το σέλας δημιουργεί μια πανδαισία χρωμάτων κάνοντας τον κυριολεκτικά αγνώριστο. The Planeterella sphere simulates a magnetized planet with an atmosphere of CO2 and bombarded by the solar wind. Blue aurorae develop according to its magnetic field configuration. Credits: D. Bernard/IPAG — CNRS

Έπρεπε να φτάσει στον Άρη ο στόλος των διαστημικών δορυφόρων εξερεύνησης και μελέτης για να ανακαλύψουμε ότι παράγεται και εκεί το φαινόμενο του σέλαος. Τα ίχνη του σέλαος στον Κόκκινο Πλανήτη εντοπίστηκαν από τον ευρωπαϊκό δορυφόρο Mars Express και η ύπαρξη του φαινομένου επιβεβαιώθηκε τελικά πριν από δύο μήνες από παρατηρήσεις της αποστολής MAVEN της NASA.

Καλλιτεχνική απεικόνιση του σέλαος στον Άρη. This is an artist interpretation of what aurorae may look like close to magnetic anomalies on Mars. Credits: NASA/JPL-Caltech/MSSS and CSW/DB

Ομάδα επιστημόνων από την NASA, τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος, το Ινστιτούτο Πλανητολογίας και Αστροφυσικής της Γκρενόμπλ στη Γαλλία και το Πανεπιστημίου Aalto στη Φιλανδία πραγματοποίησαν μεγάλη μελέτη η οποία αποκαλύπτει το διαφορετικό πρόσωπο του Άρη όταν δημιουργείται σέλας. Η ερυθρωπή απόχρωση δίνει τη θέση του σε μια παλέτα χρωμάτων στην οποία κυριαρχεί το μπλε με πράσινες και κόκκινες «πινελιές». Σύμφωνα μάλιστα με τους ερευνητές αν κάποιος γνώριζε πότε θα συμβεί το φαινόμενο θα μπορούσε να το παρατηρήσει με ένα απλό τηλεσκόπιο από τη Γη.