K.Π. Kαβάφης, «Τελειωμένα». C.P. Cavafy, “Things Ended”

George Grosz, Explosion, 1917, oil on panel, 47.8 x 68.2 cm, Museum of Modern Art, New York.

Μέσα στον φόβο και στες υποψίες,

με ταραγμένο νου και τρομαγμένα μάτια,

λυώνουμε και σχεδιάζουμε το πώς να κάμουμε

για ν’ αποφύγουμε τον βέβαιο

τον κίνδυνο που έτσι φρικτά μας απειλεί.

Κι όμως λανθάνουμε, δεν είν’ αυτός στον δρόμο·

ψεύτικα ήσαν τα μηνύματα

(ή δεν τ’ ακούσαμε, ή δεν τα νοιώσαμε καλά).

Άλλη καταστροφή, που δεν την φανταζόμεθαν,

εξαφνική, ραγδαία πέφτει επάνω μας,

κι ανέτοιμους — πού πια καιρός — μας συνεπαίρνει.

Vasily Kandinsky, Composition VII, 1913.

(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)

C.P. Cavafy, “Things Ended”

C. R. W. Nevinson, A Bursting Shell (L’explosion d’un obus), 1915, huile sur toile, 76,2 x 55,9 cm, Tate Gallery, Londres.

Possessed by fear and suspicion,

mind agitated, eyes alarmed,

we desperately invent ways out,

plan how to avoid the inevitable

danger that threatens us so terribly.

Yet we’re mistaken, that’s not the danger ahead:

the information was false

(or we didn’t hear it, or didn’t get it right).

Another disaster, one we never imagined,

suddenly, violently, descends upon us,

and finding us unprepared—there’s no time left—

sweeps us away.

Vasily Kandinsky, Composition VI, 1913.

Translated by Edmund Keeley/Philip Sherrard

Λίμνες και ποτάμια είχε κάποτε ο Πλούτωνας! Pluto may have hosted lakes and rivers of liquid nitrogen

Κάποτε στην επιφάνεια του Πλούτωνα υπήρχαν λίμνες και ποτάμια αζώτου.New research presented today at the 2016 Lunar and Planetary Sciences Conference reveals tropic and arctic regions on Pluto, and a dynamic climate cycle that’s causing its atmosphere to fluctuate in size over time—possibly allowing for lakes and rivers of liquid nitrogen to form at the surface. This enhanced color image of Pluto highlights the many subtle color differences between Pluto’s distinct regions. The imagery was collected by the spacecraft’s Ralph/MVIC color camera on July 14, 2015, from a range of 22,000 miles. (Credit: NASA / JHUAPL / SwRI)

Άλλη μια αναπάντεχη και άκρως εντυπωσιακή αποκάλυψη έκανε σε συνέντευξη Τύπου ο Άλαν Στερν, επικεφαλής της αποστολής New Horizons που εξερεύνησε το σύστημα του Πλούτωνα. Όπως φαίνεται στο παρελθόν πάνω στον πλανήτη νάνο του ηλιακού μας συστήματος υπήρχαν λίμνες και ποτάμια το περιεχόμενο των οποίων ήταν υγρό άζωτο.

In the past, atmospheric pressure was much greater on Pluto, allowing for liquid nitrogen at the surface. The features above are all indicitve of liquid on the surface, including the smooth, pond-like feature at far right. Image: NASA/New Horizons

Σύμφωνα με τους επιστήμονες της NASA κάποια στιγμή τα ποτάμια και οι λίμνες πάγωσαν και τα ίχνη τους εξακολουθούν να υπάρχουν πάνω στην επιφάνεια του Πλούτωνα. Η ανακάλυψη προσθέτει νέα σημαντικά στοιχεία στην προσπάθεια κατανόησης των γεωατμοσφαιρικών συνθηκών του Πλούτωνα τόσο στο παρόν όσο και στο κοντινό αλλά και πιο μακρινό παρελθόν.

Pluto’s “tropical arctic” experiences both direct sunlight and prolonged periods of sunlight and darkness. (Credit: Richard Binzel and Alissa Earle / MIT, adapted from submission to Icarus)

Το σκάφος της αποστολής βρίσκεται τώρα σε απόσταση 300 εκ. χλμ από τον Πλούτωνα συνεχίζοντας το ταξίδι του στην ζώνη Κάιπερ έχοντας θέσει πορεία σε ένα μεγάλο διαστημικό βράχο τον οποίο θα πλησιάσει και θα μελετήσει to 2019. Όμως για έξι ακόμη μήνες θα συνεχίσει να στέλνει συνεχώς δεδομένα που συνέλεξε από το πέρασμα του από τον Πλούτωνα και τα φεγγάρια του ρίχνοντας συνεχώς νέο φως σε ένα πραγματικά συγκλονιστικό κόσμο που έχει πραγματικά αφήσει άφωνους τους επιστήμονες.

Να τι συμβαίνει σε μια έκρηξη σουπερνόβα. NASA's Kepler Catches Early Flash of an Exploding Star

The brilliant flash of an exploding star's shockwave -- what astronomers call the "shock breakout" -- is illustrated in artist's concept. Credit: NASA Ames, STScI/G. Bacon

Μέχρι σήμερα οι επιστήμονες εντόπιζαν εκρήξεις σουπερνόβα συλλέγοντας ακτίνες Χ που εξέπεμπε το άστρο που είχε καταστραφεί. Διεθνής ομάδα αστρονόμων κατάφερε για πρώτη φορά να παρατηρήσει μια έκρηξη σουπερνόβα στο ορατό φως και μάλιστα κατά τη διάρκεια της εξέλιξης της.

The diagram illustrates the brightness of a supernova event relative to the sun as the supernova unfolds over time. For the first time, a supernova shock wave, or shock breakout, has been observed in visible light wavelengths as it reached the surface of the star from deep within the star's core. The explosive death of this star, called KSN 2011d, reached its maximum brightness in about 14 days. The shock breakout itself lasted only about 20 minutes (see inset). Credit: NASA Ames/W. Stenzel

Η ανακάλυψη είναι πολύ σημαντική γιατί προσφέρει νέα δεδομένα για το πιο εντυπωσιακό και βίαιο κοσμικό φαινόμενο το οποίο σύμφωνα με την κρατούσα θεωρία παίζει κεντρικό ρόλο στην εξέλιξη του Σύμπαντος.

Οι εκρήξεις σουπερνόβα διασπείρουν στο Διάστημα τα δομικά υλικά από τα οποία γεννιούνται νέα άστρα. Οι ερευνητές παρατηρούσαν το Σύμπαν χρησιμοποιώντας το διαστημικό τηλεσκόπιο Kepler. Οι ερευνητές «σάρωναν» τα άστρα 500 μακρινών γαλαξιών όταν το τηλεσκόπιο εντόπισε μια έντονη κοκκινωπή λάμψη η οποία όπως αποδείχτηκε προερχόταν από τις εκρήξεις δύο γειτονικών άστρων.

The brilliant flash of an exploding star’s shockwave—what astronomers call the “shock breakout” -- is illustrated in this cartoon animation. The animation begins with a view of a red supergiant star that is 500 times bigger and 20,000 brighter than our sun. When the star’s internal furnace can no longer sustain nuclear fusion its core to collapses under gravity. A shockwave from the implosion rushes upward through the star’s layers. The shockwave initially breaks through the star’s visible surface as a series of finger-like plasma jets. Only 20 minute later the full fury of the shockwave reaches the surface and the doomed star blasts apart as a supernova explosion. This animation is based on photometric observations made by NASA’s Kepler space telescope. By closely monitoring the star KSN 2011d, located 1.2 billion light-years away, Kepler caught the onset of the early flash and subsequent explosion. Credit: NASA Ames, STScI/G. Bacon

Οι ερευνητές παρατήρησαν το φαινόμενο στο ορατό φως και στη συνέχεια δημιούργησαν ένα βίντεο στο οποίο παρουσιάζεται η εξέλιξη μιας έκρηξης σουπερνόβα. Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Astrophysical Journal».

Η ποίηση του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ. The poetry of Robert Oppenheimer

Detail from the cover of American Prometheus: The Triumph and Tragedy of J. Robert Oppenheimer.

Η Παγκόσμια Ημέρα της Ποίησης εορτάζεται κάθε χρόνο, σαν σήμερα, στις 21 Μαρτίου. Την αρχική έμπνευση για αυτόν τον εορτασμό είχε ο ποιητής Μιχαήλ Μήτρας και τον Οκτώβριο του 1999, η γενική διάσκεψη της Unesco στο Παρίσι, ανακήρυξε την πρώτη μέρα της άνοιξης ως  Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης. Γιαυτό η σημερινή ανάρτηση είναι αφιερωμένη στην άγνωστη ποιητική πλευρά ενός από τους μεγαλύτερους φυσικούς του 20ου αιώνα, του Julius Robert Oppenheimer.

Όταν  τον Σεπτέμβριο του 1922 ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ (1904 – 1967) γράφτηκε στο Χάρβαρντ δεν ήταν σίγουρος για ποιον ακαδημαϊκό κλάδο θα έπρεπε να ακολουθήσει. Παρακολούθησε μια ποικιλία άσχετων μεταξύ τους μαθημάτων, όπως φιλοσοφία, γαλλική και αγγλική λογοτεχνία, εισαγωγή στον απειροστικό λογισμό, ιστορία και τρία μαθήματα φυσικοχημείας. Για λίγο σκέφτηκε την αρχιτεκτονική, αλλά επειδή στο Λύκειο  του άρεσαν πάρα πολύ τα Αρχαία Ελληνικά, φλέρταρε με την ιδέα του να γίνει μελετητής των κλασικών πολιτισμών, ή ακόμα και ποιητής ή ζωγράφος. (…)

Poem by J. Robert Oppenheimer. 1928.

Διάβασε και τις τρεις χιλιάδες σελίδες της κλασικής ιστορίας του Γίββωνος, Παρακμή και πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Διάβασε επίσης γαλλική λογοτεχνία σε μεγάλη έκταση και ξεκίνησε να γράφει ποίηση, λίγα δείγματα της οποίας εμφανίστηκαν στο φοιτητικό περιοδικό Hound and Horn. «‘Οταν εμπνέομαι», έγραψε στον Χέρμπερτ Σμιθ, «γράφω πρόχειρα στιχάκια. Όπως εύστοχα παρατήρησες, ούτε προορίζονται αλλά ούτε και είναι άξια για την προσεκτική μελέτη κανενός και το να επιβάλω τις αυτοϊκανοποιητικές υπερβολές τους σε οποιονδήποτε θα ήταν έγκλημα. Θα τα κρύψω σε ένα συρτάρι για λίγο για λίγο καιρό και, εάν θελήσεις να τα δεις, θα σου τα στείλω.» Εκείνη τη χρονιά ο Τ. Σ. Έλιοτ δημοσίευσε το ποίημα Έρημη χώρα και, όταν το διάβασε, ο Ρόμπερτ ταυτίστηκε αμέσως με τον σπάνιο υπαρξισμό του ποιητή. Τα θέματα της θλίψης και της μοναξιάς κυριαρχούσαν και στη δική του ποίηση. Στις αρχές της φοίτησής του στο Χάρβαρντ είχε γράψει τους εξής στίχους:

Η αυγή πλημμυρίζει την ύπαρξή μας με πόθο

Και το φως, νωθρό, αποκαλύπτει το είναι και τη νοσταλγία μας:

Καθώς το ουράνιο κροκί

Ξεθωριάζει και χάνεται

Και ο ήλιος

Στερεύει πια, κι η ενδόμυχη φωτιά

Ξυπνάει το κορμί μας,

Θα βρούμε τον εαυτό μας ξανά

Στην προσωπική του φυλακή κλεισμένο

Έτοιμο, απελπισμένο,

Γι’ αλισβερίσι

Με άλλους ανθρώπους

(…) Τον χειμώνα 1923-24 έγραψε αυτό που ονόμασε «το πρώτο ερωτικό του ποίημα», για να τιμήσει εκείνη την «εξόχως όμορφη και αξιαγάπητη κυρία που γράφει διατριβή για τον Σπινόζα.» Παρατηρεί αυτή τη μυστηριώδη γυναίκα από απόσταση, στη βιβλιοθήκη, αλλά προφανώς δεν της μιλάει ποτέ.

Όχι, το γνωρίζω, πως έχουν κι άλλοι καταπιαστεί με τον Σπινόζα

Κι εγώ ακόμη∙

Κι άλλοι έχουν σταυρώσει τα λευκά τους χέρια

Γυρίζοντας τις κίτρινες σελίδες

Κι άλλοι, πολλοί αγνοί για να λοξοκοιτάξουν, έστω και μια στιγμή

Πέρα απ’ την ιερή μέγκενη της μόρφωσης.

Μα τι’ ναι όλ’ αυτά για μένα;

Πρέπει νά ‘ρθείς, σου λέω, να δεις τους γλάρους,

Το χρυσάφι στο λιόγερμα∙

Πρέπει να ‘ρθείς, να μου μιλήσεις και να μου πεις γιατί

Σ’ αυτόν τον ίδιο κόσμο, μικρές λευκές τούφες σύννεφου –

σαν βάτες βαμβακιού, αν θες, ή από μεσοφόρια,

Το ‘χω ξανακούσει αυτό –

Μικρές λευκές τούφες σύννεφου να πλανιώνται τόσο αθόρυβα

Στον καθάριο ουρανό,

Κι εσύ να στέκεις χλομή, σε μάυρο φόρεαμ, που θα γέμιζε χάρη

Ακόμη και τον ασκητισμό ενός Βενεδικτίνου,

Και να διαβάζεις Σπινόζα, και να αφήνεις τον άνεμο να σκορπάει τα σύννεφα,

Και να αφήνεις εμένα να πνίγομαι σε μια έκταση κενού…

Λοιπόν, τι κι αν ξεχάσω;

Αν ξεχάσω τον Σπινόζα και την επιμονή σου,

Αν ξεχάσω τα πάντα, μέχρι να μου ξεμείνεις,

Μονάχα μια αδύναμη λειψή ελπίδα, λειψή θλίψη

Και οι ατέρμονες εκτάσεις της θάλασσας

Robert Oppenheimer against a photograph of a hydrogen bomb test in June 1957.

Ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ ήταν ένα αίνιγμα· ένας θεωρητικός φυσικός με τις ιδιότητες ενός χαρισματικού ηγέτη, ένας εστέτ που χαρακτηριζόταν από την έντονη αμφισημία. Ήταν ο Προμηθέας της Αμερικής, ο «πατέρας της ατομικής βόμβας», που σε καιρό πολέμου βρήκε το μυστικό της αστείρευτης ενέργειας του Ήλιου, για χάρη της χώρας του. Όμως, όταν πάλεψε να μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε τους τρομερούς κινδύνους της βόμβας, το κατεστημένο στράφηκε αμέσως εναντίον του.

Oppenheimer in 1946 with his trademark cigarette.

Η οδύνη και ο εξευτελισμός που υπέστη ο Οπενχάιμερ το 1954 -κατηγορούμενος ως επικίνδυνος για την εθνική ασφάλεια των Η.Π.Α.- δεν ήταν μια μεμονωμένη περίπτωση την εποχή του μακαρθισμού. Όμως ο «Όπι» ως κατηγορούμενος ήταν ασύγκριτος. Γοητευτικός, μανιώδης καπνιστής, ψηλός και αδύνατος, γνώστης των αρχαίων ελληνικών, φίλος της γαλλικής και ρωσικής λογοτεχνίας, λάτρης της ποίησης και του γυναικείου φύλου: ένας εθνικός ήρωας, υπόδειγμα επιστήμονα-δημόσιου λειτουργού.

Για τους φιλελεύθερους συμβόλιζε τον άνθρωπο που αποκάλυπτε το ανήθικο πρόσωπο της Δεξιάς. Για τους πολιτικούς του εχθρούς ήταν ένας κομουνιστής, ένας αποδεδειγμένος ψεύτης.

Στην πραγματικότητα, ήταν ένας υπέροχος άνθρωπος, προσιτός αλλά και απόμακρος, ευφυής αλλά και αφελής, παθιασμένος υποστηρικτής της κοινωνικής δικαιοσύνης αλλά και ακούραστος κυβερνητικός σύμβουλος. Ήταν ένας λαμπρός άνδρας που βίωσε τόσο τον θρίαμβο όσο και την τραγωδία.

Η ιστορία του Οπενχάιμερ υπενθυμίζει ότι η εθνική ταυτότητα των ΗΠΑ παραμένει στενά συνδεδεμένη με τον πολιτισμό της πυρηνικής εποχής. Στην μετά την 11η Σεπτεμβρίου εποχή, αξίζει να θυμόμαστε ότι ο «πατέρας της ατομικής βομβας» είχε προειδοποιήσει ότι επρόκειτο για ένα όπλο τρόμου δίχως διακρίσεις, που στα επόμενα χρόνια κατέστησε την Αμερική στόχο των πλέον ετερόκλητων επιθέσεων.

Πηγή: O ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΚΑΙ Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΟΥ ΡΟΜΠΕΡΤ ΟΠΕΝΧΑΪΜΕΡ Kai Bird & Martin Sherwin, Μετάφραση Μαριλένα Κορωναίου.

Η πρώτη ζωή από πυρίτιο. Researchers take small step toward silicon-based life

Για πρώτη φορά δημιουργήθηκαν βακτήρια που βασίζονται όχι στον άνθρακα αλλά το πυρίτιο. Scientists have long speculated about lifeforms based on silicon, such as the rocklike Horta from Star Trek. Credit: PARAMOUNT TELEVISION / THE KOBAL COLLECTION

Ερευνητές στις ΗΠΑ δημιούργησαν βακτήρια, τα οποία παράγουν υδρογονάνθρακες που περιέχουν και πυρίτιο. Πρόκειται για το πρώτο μικρό βήμα για τη δημιουργία μορφών ζωής, οι οποίες δεν θα βασίζονται στον άνθρακα αλλά στο πυρίτιο, μια προοπτική που ασφαλώς παραμένει ακόμη πολύ μακρινή. Αλλά, ο δρόμος μπορεί να άνοιξε πλέον.

Η ανακοίνωση

Ερευνητές, με επικεφαλής τη Φράνσις Άρνολντ, καθηγήτρια της Σχολής Χημικών Μηχανικών του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Καλιφόρνια (Caltech) έκαναν τη σχετική ανακοίνωση σε συνέδριο της Αμερικανικής Χημικής Εταιρείας. Η ζωή στη Γη βασίζεται στον άνθρακα και όλοι οι οργανισμοί δημιουργούν τα κύτταρά τους από μόρια με βάση τον άνθρακα. Επειδή τα άτομα του πυριτίου δημιουργούν χημικούς δεσμούς με άλλα άτομα με τρόπο παρόμοιο με αυτόν του άνθρακα, ορισμένοι επιστήμονες -και πολύ περισσότεροι συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας- έχουν ρίξει την ιδέα ότι το πυρίτιο θα μπορούσε να αποτελέσει το θεμέλιο για μια τελείως διαφορετική βιοχημεία στον πλανήτη μας.

Το ένζυμο

Προς το παρόν, παρόλο που το πυρίτιο είναι ευρέως διαδεδομένο και αποτελεί το 28% περίπου του φλοιού της Γης (έναντι μόνο 0,03% του άνθρακα), το εν λόγω χημικό στοιχείο απουσιάζει σχεδόν τελείως από τη χημεία της ζωής. Όμως στο μέλλον αυτό δεν αποκλείεται να αλλάξει.

Οι Αμερικανοί ερευνητές ανέπτυξαν ένα βακτηριακό ένζυμο που ενσωματώνει το πυρίτιο μέσα στους υδρογονάνθρακες. Αυτό το επίτευγμα θα μπορούσε να οδηγήσει στη δημιουργία οργανισμών, οι οποίοι θα ενσωματώνουν το πυρίτιο στα κύτταρά τους, άρα θα έχουν μια εναλλακτική βιοχημεία.

Οι επιστήμονες ξεκίνησαν με ένα θερμόφιλο βακτήριο που αντέχει τις υψηλές θερμοκρασίες και το οποίο περιέχει ένα ένζυμο, το κυτόχρωμα c. Το τελευταίο, σε σπάνιες περιπτώσεις, μπορεί να προσθέσει πυρίτιο σε υδρογονάνθρακες. Η ομάδα της Άρνολντ κατάφερε να ενισχύσει εργαστηριακά αυτή τη λειτουργία στο συγκεκριμένο μικρόβιο, έτσι ώστε αυτό να παράγει υδρογονάνθρακες που περιέχουν πυρίτιο, με ρυθμό 2.000 φορές μεγαλύτερο σε σχέση με το φυσικό κυτόχρωμα c.

Προς το παρόν, αυτοί οι υδρογονάνθρακες που περιέχουν πυρίτιο και λέγονται οργανοσιλάνια, δεν έχουν κάποια χρησιμότητα ούτε στη βιομηχανία, ούτε στα ίδια τα βακτήρια που παράγουν αυτές τις χημικές ουσίες. Όμως, όταν η όλη διαδικασία εξελιχθεί, σύμφωνα με την Άρνολντ, τέτοια εξελιγμένα μικρόβια μπορεί μελλοντικά να παράγουν πολύπλοκα υλικά με βάση το πυρίτιο. Και στο βάθος διαφαίνεται ένα ακόμη μεγαλύτερο άλμα: η δημιουργία μορφών ζωής με βάση το πυρίτιο.

Πηγές: scientificamerican.com – sciencemag.org

Η άγνωστη μάχη των Θερμοπυλών. The Other Ancient ‘Battle Of Thermopylae’ Pitted The Greeks Against The Invading Goths

Τον 3ο αιώνα μ.Χ. πολέμησαν Έλληνες ενάντια σε Γότθους που ήθελαν να καταλάβουν την Αθήνα. Goths vs. Greeks: Epic Ancient Battle Revealed in Newfound Text. So-called “Grande Ludovisi” sarcophagus, with battle scene between Roman soldiers and Goths. The main character is probably Hostilian, Emperor Decius' son (d. 251 CE). Proconnesus marble, Roman artwork, ca. 251/252 CE.

Η μελέτη «θραυσμάτων» από ένα έγγραφο του Μεσαίωνα αποκαλύπτει μια άγνωστη μάχη που δόθηκε στις Θερμοπύλες λίγους αιώνες μετά την θρυλική μάχη των Ελλήνων με επικεφαλής τους Σπαρτιάτες απέναντι στους Πέρσες. Πρόκειται για μια αναμέτρηση ανάμεσα σε Αθηναίους και Γότθους που δόθηκε τον 3ο αιώνα μ.Χ.

Το ντουκουμέντο

Όπως φαίνεται μετά τους Πέρσες οι Έλληνες πολέμησαν στις Θερμοπύλες και τους Γότθους που θέλησαν να καταλάβουν ελληνικά εδάφη. Researchers used spectral imaging to read the writing on this fragment, which details the third-century Thermopylae battle. Credit: Vienna, Austrian National Library, manuscript Hist. gr. 73, fol. 193r lower text. Spectral imaging by the Early Manuscripts Electronic Library. Processed image by David Kelbe. © Project FWF P 24523-G19

Τα θραύσματα βρίσκονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας και η χρονολόγηση έχει δείξει ότι το έγγραφο στο οποίο ανήκουν δημιουργήθηκε τον 11ο αιώνα μ.Χ. Τα θραύσματα είναι όλα δυσανάγνωστα άλλα περισσότερο άλλα λιγότερο και μόλις πριν από δύο έτη κατόρθωσαν κάποιοι ειδικοί να αποκαλύψουν το περιεχόμενο ορισμένων εξ αυτών. Όπως αποκαλύφθηκε το έγγραφο αποτελεί αντίγραφο ενός μεγάλου κειμένου που είχε γράψει ο Αθηναίος ιστορικός Δέξιππος που έζησε τον 3ο αιώνα μ.Χ. Ο Δέξιππος εκτός από ιστορικός ήταν πολιτευτής, στρατηγός και κληρονομικός ιερέας της Ελευσίνιας οικογένειας των Κηρύκων. Ο Δέξιππος έχαιρε μεγάλης εκτίμησης και χαρακτηριστικό είναι ότι ο Πατριάρχης Φώτιος μιλούσε με τα καλύτερα λόγια για αυτόν, χαρακτηρίζοντάς τον «δεύτερο Θουκυδίδη».

Η αποκάλυψη

An image of sulfur springs near Thermopylae pass, Greece. Long ago, the narrow pass made it a good point to try and prevent the invading Goths from reaching Athens and southern Greece. Credit: eFesenko / Shutterstock.com

Τα πρώτα θραύσματα «αποκρυπτογραφήθηκαν» πριν από δύο χρόνια και σε αυτά γινόταν αναφορά στην προσπάθεια του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Δέκιου να αποκρούσει τις συνεχείς επιθέσεις των Γότθων. Οι Γότθοι ήταν ένα γερμανικό φύλο που τον 2ο μ.Χ αιώνα επιβλήθηκε στις παραδουνάβιες περιοχές και από τον επόμενο αιώνα ξεκίνησε επιθέσεις στις περιοχές του Βυζαντίου για να καταφέρουν τελικά να δημιουργήσουν ισχυρά κράτη στην Ιβηρική Χερσόνησο και την Ιταλία. Σύμφωνα με τον Δέξιππο ο Δέκιος έχασε αρκετές μάχες με τους Γότθους να κερδίζουν τελικά κάποια εδάφη της αυτοκρατορίας.

Τα ερείπια του ρωμαϊκού θεάτρου της Νικόπολης, η οποία δέχθηκε δύο επιθέσεις των Γότθων στα μέσα του 3ου αιώνα. Η Νικόπολη, στη σημερινή χερσόνησο της Πρέβεζας στη νοτιοδυτική Ήπειρο, η πόλη που χτίστηκε σε ανάμνηση της Νίκης του Οκταβιανού Αυγούστου επί του Μάρκου Αντωνίου και της Κλεοπάτρας στη ναυμαχία του Ακτίου το 31 π.Χ., βρίσκεται σε απόσταση μόλις 6 χλμ. από τη σύγχρονη πόλη της Πρέβεζας, πρωτεύουσας του ομώνυμου Νομού. Το Θέατρο της Νικόπολης βρίσκεται στο «Προάστειο» (Στράβων), ένα ιερό χώρο – τέμενος στο βόρειο τμήμα της Νικόπολης εκτός των τειχών της ρωμαϊκής περιόδου.

Διεθνής ομάδα ειδικών κατάφερε με υπερσύγχρονες τεχνικές να κάνει μεγέθυνση σε ένα από τα πιο δυσανάγνωστα θραύσματα και να αποκαλύψει τελικά το περιεχόμενο του. Όπως αναφέρει ο Δέξιππος κάποια στιγμή (που δεν προσδιορίζεται) τον 3ο αιώνα οι Γότθοι επιτέθηκαν στην Θεσσαλονίκη για να την καταλάβουν στο πλαίσιο ενός ευρύτερου σχεδίου τους για την παρουσία τους στην περιοχή. Όμως σύμφωνα με τον Δέξιππο οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης οχυρώθηκαν πολύ αποτελεσματικά και κατάφεραν να αποκρούσουν τις επιθέσεις. Οι Γότθοι διαπιστώνοντας ότι δεν μπορούν να καταλάβουν την Θεσσαλονίκη άλλαξαν πλάνο και αποφάσισαν να επιτεθούν την Αθήνα πιστεύοντας ότι είναι μια ακμάζουσα πόλη γεμάτη θησαυρούς.

‘Alaric enters Athens in 395’ by A. Stewart, 1915.

Σύμφωνα με τον Δέξιππο η κάθοδος των Γότθων προς την Αθήνα δημιούργησε μια κατάσταση ανάλογη με την κάθοδο των Περσών. Οι Έλληνες συγκέντρωσαν ένα στρατό με επικεφαλής ένα στρατηγό ονόματι Μαριανό ο οποίος εμψύχωσε τους στρατιώτες θυμίζοντας τους τις μάχες των προγόνων τους απέναντι στους Πέρσες και ειδικά την μάχη των Θερμοπυλών αφού στις Θερμοπύλες αποφασίστηκε να δοθεί η μάχη. Στο θραύσμα καταγράφεται ο λόγος που έβγαλε στο στράτευμα ο Μαριανός. Δυστυχώς όμως λείπουν κρίσιμα δεδομένα όπως η ημερομηνία της μάχης και κυρίως η έκβαση της.

Μετά το Χιγκς, ενδείξεις μιας ακόμα πιο σημαντικής ανακάλυψης. Hints of new LHC particle get slightly stronger

Ίσως εντοπίστηκε ένα άγνωστο μέχρι σήμερα σωματίδιο που φαίνεται να έχει εντυπωσιακές ιδιότητες. Ζεύγη φωτονίων (πράσινο) που παράγονται από υποατομικές συγκρούσε δίνουν ενδείξεις για νέο σωματίδιο. An unexpected data signal that could change everything has particle physicists salivating. Pairs of photons (green) produced in LHC collisions suggest the existence of a boson with a mass of 750 gigaelectronvolts. Credit: CMS/CERN

Τίποτα δεν μπορεί να θεωρηθεί ακόμα βέβαιο, όμως οι θεωρητικοί φυσικοί του CERN δεν έχουν σταματήσει να το συζητούν εδώ και μήνες: νέα δεδομένα από τον Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων (LHC) ενισχύουν τις ενδείξεις ενός παντελώς νέου σωματιδίου, ενός γίγαντα που κανείς δεν περίμενε να βρει.

Πέρα από το Μοντέλο

«Οι φυσικοί στον LHC και σε άλλα ιδρύματα λένε ότι μια τέτοια ανακάλυψη θα ήταν η σημαντικότερη στο χώρο της σωματιδιακής φυσικής από το 1975, όταν ανακαλύφθηκε απρόσμενα το λεπτόνιο ταυ» σχολιάζει ο δικτυακός τόπος της επιθεώρησης «Nature».

Και αυτό επειδή το υποθετικό νέο σωματίδιο θα ήταν το πρώτο που ανακαλύπτεται πέρα από το λεγόμενο Καθιερωμένο Μοντέλο, το οποίο περιγράφει όλα τα γνωστά σωματίδια. Αντίθετα, η ύπαρξη του περίφημου μποζονίου Χιγκς, η οποία επιβεβαιώθηκε πανηγυρικά το 2012, είχε προβλεφθεί δεκαετίες νωρίτερα στο πλαίσιο της θεωρίας που εξηγεί πώς η ύλη αποκτά τη μάζα της.

Αν και κανείς δεν γνωρίζει τι ρόλο μπορεί να παίζει στη φύση το υποθετικό νέο σωματίδιο, το μόνο που μπορούν να πουν οι ερευνητές είναι ότι είναι πολύ βαρύ, μακράν το βαρύτερο σωματίδιο που θα είχε ανακαλυφθεί ποτέ. Θα μπορούσε επίσης να ανήκει στην οικογένεια των μποζονίων, όπως και το Χιγκ -σωματίδια που λειτουργούν ως φορείς των θεμελιωδών δυνάμεων ή σχετίζονται με αυτές. Ένα ενδεχόμενο είναι ότι πρόκειται για μια βαρύτερη βερσιόν του Χιγκς, ενώ μια πιο συναρπαστική πιθανότητα είναι να πρόκειται για φορέα της δύναμης της βαρύτητας, κάτι που θα έφερνε πραγματική επανάσταση στη φυσική.

Τα φωτόνια

Particle collisions that produce two photons of a certain energy are unexpectedly prevalent at the LHC. Credit: CERN/CMS Collaboration

Οι πρώτες ενδείξεις μιας νέας ανακάλυψης ανακοινώθηκαν πριν από δύο μήνες, και στο διάστημα που μεσολάβησε τουλάχιστον 285 μελέτες που εξετάζουν τα δεδομένα έχουν αναρτηθεί στην διαδκτυακή υπηρεσία επιστημονικών προδημοσιεύσεων arXiv. Οι ενδείξεις προέρχονται από ένα πλεόνασμα φωτονίων που καταγράφηκε να παράγεται από τις συγκρούσεις πρωτονίων μέσα στην υπόγεια κυκλική σήραγγα του LHC: ζευγάρια φωτονίων, με μήκος κύματος στην περιοχή των ακτίνων γ, των οποίων η συνολική ενέργεια φτάνει τα 750 GeV (δισεκατομμυρίων ηλεκτρονιοβόλτ).

Το δυσεξήγητο σήμα καταγράφηκε με τους δύο μεγαλύτερους ανιχνευτές του LHC, τον CMS και τον Atlas. Σε συνέδριο που πραγματοποιείται αυτές τις ημέρες στο Λα Τουίλ των ιταλικών Άλπεων, οι ερευνητές του CERN παρουσίασαν μια νέα ανάλυση των δεδομένων. Στην περίπτωση του CMS, η νέα ανάλυση αυξάνει τη στατιστική αξιοπιστία των ενδείξεων από τα 1,2 στα 1,6 σίγμα -πολύ κάτω από τα 5 σίγμα που θεωρείται συνήθως το στάνταρτ για την επιβεβαίωση μιας ανακάλυψης.

Το απογοητευτικό όμως είναι ότι η στατιστική σημαντικότητα των παρατηρήσεων στον ανιχνευτή ATLAS μειώθηκε με βάση τη νέα, πιο συντηρητική ανάλυση. Το μυστήριο πιθανότατα θα διαρκέσει αρκετές ακόμα εβδομάδες, μέχρι να τεθεί εκ νέου σε λειτουργία ο LHC, έπειτα από τις χειμερινές εργασίες συντήρησης και αναβάθμισης. Μέχρι τον Αύγουστο, οι ερευνητές ελπίζουν να έχουν συγκεντρώσει αρκετά δεδομένα για να πουν με βεβαιότητα αν πρόκειται για μεγάλη ανακάλυψη ή μια φάρσα που έπαιξε σε βάρος τους η στατιστική.