Προϊστορικοί ντίλερ εμπορεύονταν κάνναβη. Founders of Western civilisation were prehistoric dope dealers

Η χρήση της είχε ξεκινήσει από την Εποχή του Λίθου και διαδόθηκε από την Ασία στην Ευρώπη. It had been assumed that cannabis originated in Asia, but a new theory suggests it arrived there from European dope dealers. Scott S. Warren/National Geographic/Getty

Μόλις έλιωσαν οι πάγοι της τελευταίας εποχής των παγετώνων, λαοί σε όλο τον κόσμο αποφάσισαν ότι ήταν πλέον έτοιμοι για μια νέα μορφή ψυχαγωγίας: από την Ασία μέχρι την Ευρώπη, η χρήση κάνναβης ήταν διαδεδομένη την Εποχή του Λίθου πριν από 10.000 χρόνια.

Καταγωγή από την Ασία

Το φυτό της κάνναβης προήλθε πιθανότατα από τις στέππες της Κίνας ή της σημερινής Μογγολίας, ωστόσο οι αρχαιότερες ενδείξεις για τη χρήση της προέρχονται από την Ιαπωνία και την Ανατολική Ευρώπη και χρονολογούνται στα 10 με 11 χιλιάδες χρόνια, δείχνει η ανασκόπηση του αρχαιολογικού αρχείου.

Ερευνητές του Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Βερολίνου συγκέντρωσαν σε βάση δεδομένων όλα τα διαθέσιμα αρχαιολογικά ευρήματα σε μια προσπάθεια να ιχνηλατήσουν την εξάπλωση του φυτού και τη χρήση του.

Το πιθανότερο είναι ότι η κάνναβη άρχισε να χρησιμοποιείται ανεξάρτητα από πολλούς διαφορετικούς λαούς, αργότερα όμως εξαπλώθηκε μέσω της διαδρομής από όπου θα περνούσε αργότερα ο Δρόμος του Μεταξιού, αναφέρει η ερευνητική ομάδα στην επιθεώρηση Vegetation History and Archaeobotany.

Μαστουρωμένοι οι ιδρυτές της Ευρώπης;

The ancient tribes of the Eurasian steppes that laid the foundations of Europe might have initiated a cross-continental trade in cannabis.

Για πολλές χιλιετίες, μέχρι την αρχή της Εποχής του Χαλκού πριν από περίπου 5.000 χρόνια, η χρήση κάνναβης ήταν διαδεδομένη και συστηματική μόνο στη δυτική Ευρασία. Αυτό άλλαξε όταν οι νομάδες της ευρασιατικής στέπας τελειοποίησαν την τέχνη της ιππασίας και μπορούσαν πια να μεταφέρουν ιδέες και εμπορεύματα σε μεγάλες αποστάσεις, μεταξύ άλλων στη διαδρομή του μεταγενέστερου Δρόμου του Μεταξιού.

Ένας από τους νομαδικούς λαούς που διέδωσαν την κάνναβη ήταν οι μυστηριώδεις Γιαμνάγια της Κεντρικής Ευρασίας, οι οποίοι μάλιστα θεωρούνται ένας από τους τρεις ιδρυτικούς πληθυσμούς της Ευρώπης, μαζί με τους ντόπιους κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες και τους αγρότες που κατέφθασαν από τη Μέση Ανατολή.

Σχολιάζοντας τα ευρήματα της μελέτης στο περιοδικό New Scientist, ανεξάρτητοι ειδικοί δηλώνουν ότι αποδέχονται τα ευρήματα, τονίζουν πάντως ότι τα αρχαιολογικά ευρήματα δεν αποσαφηνίζουν το εάν η κάνναβη χρησιμοποιείτο για την ψυχοτρόπο δράση της, για ιατρικούς σκοπούς ή για τις ίνες της που χρησιμοποιούνται σε σχοινιά και υφάσματα.

Ο Δρ Μπάρνεϊ Γουάρφ του Πανεπιστημίου του Κάνσας στο Λόρενς προσθέτει ένα ενδιαφέρον στοιχείο, τις διηγήσεις του Ηροδότου για χρήση κάνναβης από τους Σκύθες, έναν άλλο νομαδικό λαό που έφτασε στην Ευρώπη από το βορρά μετά τους Γιαμνάγια.

Πηγή: Vegetation History and Archaeobotany, DOI: 10.1007/s00334-016-0579-6

Τριπλά ηλιοβασιλέματα, ημέρες δυο αιώνων. This Could Be The Strangest Exoplanet Found Yet

Το πρώτο μισό κάθε έτους, οι τρεις ήλιοι δεν δύουν ποτέ. Αυτά συμβαίνουν στον εξωπλανήτη HD 131399Ab που είναι ένας από τους πιο ιδιόμορφους που έχουν ανακαλυφθεί. This artist’s impression shows a view of the triple-star system HD 131399 (also known as HIP 72940 and 2MASS J14542529-3408342) from close to the Jupiter-like exoplanet orbiting in the system. HD 131399Ab and appears at the lower-left of the picture. Image credit: L. Calcada / ESO

Για τους πρώτους δυόμισι αιώνες, κάθε μέρα αρχίζει με τριπλή ανατολή και τελειώνει με τριπλό ηλιοβασίλεμα. Για τους επόμενους δυόμισι αιώνες, οι τρεις ήλιοι δεν δύουν ποτέ: βρισκόμαστε σε έναν από τους πιο ιδιόμορφους εξωπλανήτες που έχουν ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα, ένα περίεργο της Αστρονομίας που κρυβόταν στον αστερισμό του Κενταύρου.

Πλανήτες με τρία άστρα είχαν ανακαλυφθεί στο παρελθόν, ωστόσο η τεράστια τροχιά που ακολουθεί ο πλανήτης HD 131399Ab, σε απόσταση 320 εκατομμυρίων ετών φωτός, δεν μοιάζει με καμιά άλλη.

Animation που δείχνει την πιθανή τροχιά του HD 131399Ab στο τριπλό σύστημα. This artists impression shows the orbit of the planet in the triple-star system HD 131399. Two of the stars are close together and the third, brighter component is orbited by a gas giant planet named HD 131399Ab. Credits: video courtesy European Southern Observatory/L. Calçada/M. Kornmesser

Σύμφωνα με τη μελέτη που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση Science, ο εξωπλανήτης περιφέρεται γύρω από το μεγαλύτερο άστρο της τριάδας, ενώ τα δύο άλλα άστρα κινούνται σε τροχιά γύρω από το πρώτο ενώ ταυτόχρονα γυροφέρνουν το ένα το άλλο σε μικρή απόσταση.

Όπως εκτιμούν οι ερευνητές του Ευρωπαϊκού Αστεροσκοπείου του Νότου (ESO), το έτος του HD 131399Ab διαρκεί 550 γήινα χρόνια. Το πρώτο μισό του έτους πιθανότατα επικρατεί αιώνια μέρα, με τα τρία άστρα μονίμως ορατά. Για το υπόλοιπο μισό, ο πλανήτης απολαμβάνει τρεις ανατολές και τρεις δύσεις κάθε μέρα.

Οι ερευνητές καμαρώνουν μάλιστα ότι ο HD 131399Ab, με μάζα τέσσερις φορές μεγαλύτερη από του Δία και ευχάριστη θερμοκρασία 580 βαθμών Κελσίου, είναι ένας από τους ελάχιστους εξωπλανήτες που έχουν γίνει άμεσα ορατοί από τη Γη -στις περισσότερες άλλες περιπτώσεις, οι αστρονόμοι μπορούν μόνο να συμπεραίνουν την ύπαρξη πλανητών από την αλληλεπίδρασή τους με τα μητρικά άστρα τους.

O εξωπλανήτης HD 131399Ab έγινε άμεσα ορατός με το τηλεσκόπιο VLT του ESO. This annotated composite image shows the newly-discovered exoplanet HD 131399Ab in the triple-star system HD 131399. The image of the planet was obtained with VLT’s SPHERE imager. Image credit: K. Wagner et al / ESO

Παραμένει ωστόσο άγνωστο αν ο εξωτικός εξωπλανήτης θα παραμείνει σε αυτήν την ασυνήθιστη τροχιά: έχει ηλικία μόλις 18 εκατομμυρίων ετών, και δεν αποκλείεται στο μέλλον να εκδιωχθεί από το τριπλό σύστημα λόγω των περίπλοκων βαρυτικών επιδράσεων που αλλάζουν στην πορεία του χρόνου.

«Οι προσομοιώσεις μας δείχνουν ότι οι τροχιές αυτού του είδους μπορούν να είναι σταθερές, αν όμως κάτι αλλάξει ελάχιστα, μπορεί να γίνουν ασταθείς πολύ γρήγορα» λέει ο Ντάνιελ Άπαϊ του Πανεπιστημίου της Αριζόνας, μέλος της ερευνητικής ομάδας.

Η ανακάλυψή του αποδεικνύει πάντως ότι τα εξωγήινα ηλιοβασιλέματα μπορεί να είναι πιο θεαματικά από ό,τι είχαν φανταστεί οι αστρονόμοι.

Το τηλεσκόπιο νετρίνων κυβικού χιλιομέτρου στον βυθό της Πύλου. KM3NeT neutrino sea-scope takes shape

Καλλιτεχνική απεικόνιση προτεινόμενης διάταξης για την τοποθέτηση των ανιχνευτών του KM3NeτT στον βυθό στα ανοιχτά της Πύλου. A building block of KM3NeT comprises 115 detection strings; the full detector has many building blocks with a total of a few hundred strings (Courtesy: Marc de Boer/Ori Ginale, KM3NeT collaboration)

Προχωρά η υλοποίηση στο βυθό της Μεσογείου του μεγαλύτερου υποθαλάσσιου τηλεσκοπίου νετρίνων στον κόσμο, όπως ανακοίνωσε η διεθνής επιστημονική κοινοπραξία που έχει αναλάβει την ανάπτυξή του. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για ξεχωριστά αλλά διασυνδεδεμένα μεταξύ τους τηλεσκόπια σε… συσκευασία ενός.

Το τηλεσκόπιο, γνωστό εν συντομία ως KM3Net (Τηλεσκόπιο Νετρίνων Κυβικού Χιλιομέτρου) θα αναπτυχθεί σε βάθη τριών έως τεσσάρων χιλιομέτρων σε τρεις πολύ βαθιές περιοχές της Μεσογείου, στα ανοιχτά της Τουλόν (νότια Γαλλία, κοντά στη Μασσαλία), της νοτιοανατολικής Σικελίας (Ιταλία) και της Πύλου (Ελλάδα).

Οι ερευνητές δημοσίευσαν προ ημερών τη σχετική «επιστολή προθέσεων», με το χρονοδιάγραμμα του όλου σχεδίου, στο περιοδικό πυρηνικής και σωματιδιακής φυσικής «Journal of Physics G: Nuclear and Particle Physics». Από ελληνικής πλευράς την πρωτοβουλία συνυπογράφουν περίπου 20 επιστήμονες από τον «Δημόκριτο», τα Πανεπιστήμια Αθηνών, Θεσσαλονίκης και Ανοικτό Πανεπιστήμιο, καθώς και το ΤΕΙ Πειραιά.

Το KM3NeT θα είναι μια τεράστια διάταξη δικτυωμένων ανιχνευτών, με «ομοσπονδιακή» δομή, κεντρικό μάνατζμεντ (με έδρα το Άμστερνταμ) και με κοινή ανάλυση όλων των επιστημονικών δεδομένων.

The prototype DOM installed on the instrumentation line of ANTARES during deployment (16 April 2013).

Το τηλεσκόπιο θα προσπαθήσει να ανιχνεύσει τα φευγαλέα υποατομικά σωματίδια νετρίνα, που έχουν αστροφυσική προέλευση (μαύρες τρύπες και άστρα που συγκρούονται, εκρήξεις σούπερ-νόβα και ακτίνων-γάμα, ενεργοί γαλαξιακοί πυρήνες-κβάζαρ κ.α.). Στόχος είναι αφενός να δώσει σάρκα και οστά σε μια νέου τύπου «αστρονομία νετρίνων» που θα μελετήσει το σύμπαν με νέους τρόπους και αφετέρου να ρίξει φως στα ίδια τα νετρίνα, τα οποία αλληλεπιδρούν μόνο ασθενώς με την ύλη, γι’ αυτό είναι τόσο δύσκολο να γίνουν αντιληπτά.

Ένα τέτοιο υποθαλάσσιο τηλεσκόπιο ενεργού όγκου τουλάχιστον ενός κυβικού χιλιομέτρου είχε προταθεί, αρχικά το 2004, να δημιουργηθεί σε μια μόνο τοποθεσία. Είχαν προηγηθεί μεμονωμένες παρεμφερείς προσπάθειες, αρχικά για το τηλεσκόπιο «Νέστωρ» στη Πύλο, και στη συνέχεια για το NEMO στην Ιταλία και το ANTARES στη Γαλλία. Τελικά, στην πορεία έγινε αντιληπτό ότι έπρεπε να δημιουργηθεί ένα ενιαίο τηλεσκόπιο, όχι μόνο για επιστημονικούς λόγους, αλλά επειδή έτσι ήταν δυνατό να διασφαλισθεί μεγαλύτερη χρηματοδότηση από την ΕΕ.

Τώρα πλέον προωθείται συντονισμένα η δημιουργία ενός ενιαίου τηλεσκοπίου σε όλο το εύρος της Μεσογείου, εφόσον βρεθούν τα κατάλληλα κονδύλια, κάτι που ισχύει ιδίως για το ελληνικό σκέλος, που θα είναι και το τελευταίο που θα υλοποιηθεί. Σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα, το KM3net θα είναι λειτουργικό από το 2020 σε Γαλλία και Ιταλία, στο μέτρο που έως τότε έχουν γίνει οι αναγκαίες επενδύσεις.

Έως τώρα το KM3NeT έχει εξασφαλίσει χρηματοδότηση 31 εκατομμυρίων ευρώ για να αναπτύξει πιλοτικά και να δοκιμάσει τους πρώτους αισθητήρες του. Χρειάζονται όμως ακόμη περίπου 200 εκατ. ευρώ για να ολοκληρωθεί, σύμφωνα με τον εκπρόσωπο της ερευνητικής κοινοπραξίας Μάαρτεν ντε Γιονγκ του Πανεπιστημίου του Λέιντεν και του Εθνικού Ινστιτούτου Πυρηνικής Φυσικής του Άμστερνταμ. Το μισό από αυτό το ποσό, που θα προέλθει κυρίως από την ΕΕ, πρέπει να έχει εξασφαλισθεί έως το τέλος του 2016, ώστε να μην χαθεί ο στόχος αρχικής λειτουργίας του τηλεσκοπίου σε δύο σημεία το 2020.

Ο Ντε Γιονγκ δήλωσε, σύμφωνα με το Physics World, ότι στόχος είναι, πέρα από τη Γαλλία (ένας ανιχνευτής σε απόσταση 40 χλμ. από την ακτή) και τη Σικελία (ένας ανιχνευτής σε απόσταση 100 χλμ. από το ακρωτήριο Πασέρο), το KM3Net να συμπεριλάβει και την Πύλο, κάτι που θα έδινε ώθηση στην ελληνική οικονομία, ενώ θα επιτρέψει στο τηλεσκόπιο να είναι πιο ευαίσθητο στις πηγές των νετρίνων από το κέντρο του γαλαξία μας.

Η πρώτη φάση κατασκευής του KM3Net ξεκίνησε το 2015 στη Γαλλία και στην Ιταλία και αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2017 με την κατασκευή ενός μέρους του γαλλικού και του ιταλικού ανιχνευτή. Η ενδιάμεση δεύτερη φάση (KM3NeT 2.0), διάρκειας τριών ετών και κόστους 95 εκατ. ευρώ, θα ολοκληρωθεί το 2020 (εφόσον τα χρήματα αυτά έχουν εξασφαλισθεί εγκαίρως έως το 2017), οπότε θα έχουν κατασκευασθεί πλήρως οι ανιχνευτές στη Γαλλία και την Ιταλία.

Στη συνέχεια, το τηλεσκόπιο θα εισέλθει στην τρίτη και τελική φάση της επέκτασης της λειτουργίας του, η οποία θα απαιτήσει περαιτέρω δαπάνες περίπου 100 εκατ. ευρώ και -με βάση τον προγραμματισμό- θα συμπεριλάβει και την Ελλάδα. Σύμφωνα με τους έως τώρα σχεδιασμούς, η ανάπτυξη του ελληνικού τμήματος του τηλεσκοπίου θα μπορούσε να αρχίσει από το 2020 και το ολοκληρωμένο πλέον «τριπλό» τηλεσκόπιο να λειτουργήσει από το 2025 και για μια τουλάχιστον δεκαετία.

Καλλιτεχνική απεικόνιση μιας πιθανής διάταξης του NESTOR στην Πύλο. Φωτογραφία: Marco Kraan/Nikhe

Μία πιθανή τοποθεσία εγκατάστασής του είναι εκείνη του υποθαλάσσιου τηλεσκοπίου νετρίνων «Νέστωρ» (NESTOR), που είχε αρχίσει να κατασκευάζεται στον βυθό της θάλασσας, κοντά στο Φρέαρ των Οινουσσών, στα ανοιχτά της Πύλου, με πρωτοβουλία του καθηγητή φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Λεωνίδα Ρεσβάνη.

Παράλληλα όμως, η επιστημονική κοινοπραξία, που περιλαμβάνει πάνω από 240 επιστήμονες από 52 πανεπιστήμια και ερευνητικά ινστιτούτα αρκετών χωρών, διερευνά και άλλες πιθανές τοποθεσίες στην ευρύτερη περιοχή του νοτιοδυτικού άκρου της Πελοποννήσου, σε βάθη τριών έως 4,5 χιλιομέτρων.

Για να υλοποιηθεί το ελληνικό σκέλος του τηλεσκοπίου, όπως ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Χρήστος Μάρκου, διευθυντής ερευνών και συντονιστής της ομάδας αστροφυσικής στο Ινστιτούτο Πυρηνικής και Σωματιδιακής Φυσικής του «Δημόκριτου», κατ’ αρχάς πρέπει να ποντιστεί -μετά από διεθνή διαγωνισμό- ένα νέο υποθαλάσσιο καλώδιο κόστους περίπου 5 εκατ. ευρώ, καθώς έχει καταστραφεί το παλαιότερο καλώδιο που συνέδεε το NESTOR με την ακτή. Εξετάζονται διάφορες επιλογές, με πιθανότερη την τοποθέτηση ενός καλωδίου μήκους 25 χλμ. και σε βάθος περίπου τεσσάρων χιλιομέτρων. Η όλη διαδικασία μπορεί να έχει ολοκληρωθεί σε ένα έτος.

Πρέπει επίσης να επεκταθούν και να εκσυγχρονισθούν οι υπάρχουσες εγκαταστάσεις στην ακτή και να διασφαλισθεί περαιτέρω χρηματοδότηση για την κατασκευή και την εγκατάσταση των ίδιων των υποθαλάσσιων ανιχνευτών. Το όλο κόστος για την Ελλάδα εκτιμάται σε περίπου 30 έως 40 εκατ. ευρώ και θα μπορούσε να προέλθει από ένα συνδυασμό ευρωπαϊκών και εθνικών πόρων.

Πέρυσι τον Οκτώβριο, το Ινστιτούτο Πυρηνικής και Σωματιδιακής Φυσικής του «Δημόκριτου» κατασκεύασε και πόντισε στην περιοχή έναν πειραματικό ανιχνευτή νετρίνων που -ελλείψει καλωδίου- λειτούργησε για περίπου ένα εξάμηνο με μπαταρίες και εντός του καλοκαιριού θα ανασυρθεί για να μελετηθούν τα στοιχεία του.

Σήμερα το πιο γνωστό τηλεσκόπιο νετρίνων είναι o αμερικανικός «Κύβος Πάγου» (IceCube) στο Νότιο Πόλο, το οποίο πρώτο το 2013 είχε ανιχνεύσει νετρίνα από το βαθύ διάστημα. Το KM3NeT, όταν ολοκληρωθεί, θα είναι πολύ πιο ευαίσθητο και ελπίζεται ότι θα κάνει σημαντικές ανακαλύψεις.

Το KM3NeT θεωρείται τμήμα του Παγκοσμίου Δικτύου Νετρίνων (GNN), το οποίο περιλαμβάνει το IceCube και ένα ρωσικό ανιχνευτή, τον Gigaton Volume Detector (GVD), στη λίμνη Βαϊκάλη.

EPA/SERGEY DOLZHENKO

Σε κάθε μία από τις τρεις επιλεγμένες τοποθεσίες του ΚΜ3NeT πρέπει να εγκατασταθούν τρεις βασικές υποδομές: οι υποθαλάσσιοι ανιχνευτές, το καλώδιο που θα τους συνδέει με την ακτή μεταφέροντας ρεύμα και δεδομένα προς επεξεργασία, καθώς κι ένας παράκτιος σταθμός που, μεταξύ άλλων, θα διαθέτει μονάδες υπολογιστών και θα διασφαλίζει την ευρυζωνική σύνδεση με τις κεντρικές εγκαταστάσεις του τηλεσκοπίου στη Λυόν, στη Μπολόνια και στο Άμστερνταμ.

Κάθε ένας από τους τρεις ανιχνευτές (Τουλόν, Σικελία, Πύλος) προγραμματίζεται να διαθέτει 115 υποθαλάσσια κατακόρυφα καλώδια στερεωμένα στο βυθό, ύψους περίπου 700 μέτρων. Κάθε καλώδιο θα διαθέτει 18 γυάλινες σφαίρες διαμέτρου 40 εκατοστών (μία ανά 40 μέτρα βάθους). Μέσα σε κάθε τέτοια σφαίρα θα υπάρχουν 31 φωτο-πολλαπλασιαστές.

Οι αισθητήρες «πιάνουν» το χαρακτηριστικό ίχνος που αφήνουν τα νετρίνα στο πέρασμά τους. Στην πραγματικότητα, αυτοί οι υποθαλάσσιοι ανιχνευτές δεν «βλέπουν» τα ίδια τα νετρίνα, αλλά τη γαλαζωπή ακτινοβολία Τσερένκοφ, που εκπέμπεται από τα παράγωγα σωματίδια των νετρίνων, καθώς αυτά επιβραδύνονται μέσα στο νερό.

Τα βαθιά και καθαρά νερά της Πύλου και γενικότερα της Μεσογείου θεωρούνται ιδανικά γι’ αυτό το σκοπό. Επιπλέον, σε αυτά τα σκοτεινά βάθη -αντίθετα με τα οπτικά τηλεσκόπια- ένα τηλεσκόπιο νετρίνων μπορεί να λειτουργεί καθ’ όλο το 24ωρο όλες τις μέρες.

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι, εκτός από τη βασική σωματιδιακή και αστρονομική έρευνα, το KM3Net μπορεί να έχει και άλλες πιο άμεσες πρακτικές εφαρμογές, καθώς είναι δυνατό να αξιοποιηθεί από τους γεωφυσικούς για την μελέτη των υποθαλάσσιων ηφαιστείων, από τους θαλάσσιους βιολόγους για τη μελέτη της υποθαλάσσιας ζωής, ακόμη και τις μετακινήσεις των φαλαινών κ.ά.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ

Αποκωδικοποιήθηκε πλήρως το DNA της ελιάς. Decoding the complete genome of the Mediterranean's most emblematic tree: The olive

Vincent Van Gogh. Oliviers, 1889. Περιέχει πάνω από 56.000 γονίδια και η εξέλιξη αυτή αναμένεται να οδηγήσει στην ανάπτυξη ποικιλιών ανθεκτικών σε βακτήρια και ασθένειες. A team of scientists from three Spanish centers has sequenced, for the first time ever, the complete genome of the olive tree. This work will facilitate genetic improvement for production of olives and olive oil, two key products in the Spanish economy and diet. The specimen sequenced is an olive tree of the Farga variety, one of the most widespread in eastern Spain, and over 1,300 years old.

Ισπανοί επιστήμονες «διάβασαν» για πρώτη φορά το πλήρες γονιδίωμα του δέντρου της ελιάς. Η ελιά είναι ένα από τα πρώτα δέντρα που καλλιεργήθηκαν στην ιστορία της ανθρωπότητας, πριν από περίπου 6.000 χρόνια, μια διαδικασία που ξεκίνησε στην ανατολική Μεσόγειο και μετά επεκτάθηκε προς τα δυτικά.

Σήμερα αποτελεί εμβληματικό φυτό όλης της Μεσογείου, έχοντας ζωτική σημασία για την αγροτική οικονομία της Ελλάδας, της Ισπανίας, της Ιταλίας και της Πορτογαλίας. Συνολικά υπάρχουν σχεδόν 1.000 ποικιλίες ελιάς.

Πιο ανθεκτικές ποικιλίες ενόψει

Η καλλιέργεια του ιστορικού δέντρου ξεκίνησε από την ανατολική Μεσόγειο πριν από περίπου 6.000 χρόνια. This image shows a sequenced olive tree (Olea europaea). Credit: Manuel Sánchez, RJB-CSIC

Μέχρι σήμερα, το γονιδίωμα της ελιάς (Olea europaea), που περιέχει πάνω από 56.300 γονίδια, ήταν άγνωστο στην ολότητά του, παρόλο που ρυθμίζει τις διαφορές ανάμεσα στις ποικιλίες, στα μεγέθη και στη γεύση των καρπών, τη διάρκεια ζωής των δέντρων (τα οποία μπορεί να ζήσουν έως 4.000 χρόνια!) και την ικανότητά τους να προσαρμόζονται σε ξηρά περιβάλλοντα.

Οι ερευνητές, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «GigaScience», ανέφεραν ότι η αποκωδικοποίηση των γενετικών μυστικών της ελιάς θα βοηθήσει στο να αναπτυχθούν ποικιλίες πιο ανθεκτικές στα βακτήρια, στους μύκητες και στην κλιματική αλλαγή και πιθανώς να παραχθούν λάδι και ελιές καλύτερης ποιότητας.

Πηγή: Fernando Cruz, Irene Julca, Jèssica Gómez-Garrido, Damian Loska, Marina Marcet-Houben, Emilio Cano, Beatriz Galán, Leonor Frias, Paolo Ribeca, Sophia Derdak, Marta Gut, Manuel Sánchez-Fernández, Jose Luis García, Ivo G. Gut, Pablo Vargas, Tyler S. Alioto, Toni Gabaldón. Genome sequence of the olive tree, Olea europaea. GigaScience, 2016; 5 (1) DOI: 10.1186/s13742-016-0134-5

O Ηawking ανακοινώνει πρόγραμμα 3D χαρτογράφησης του σύμπαντος. Hawking plans 3D map of universe

Ένας 3D χάρτης όλου του σύμπαντος από τον Στίβεν Χόκινγκ. In honor of Dr. Stephen Hawking, the COSMOS center will be creating the most detailed 3D mapping effort of the Universe to date. Credit: BBC, Illus.: T.Reyes

Ένα ακόμη σημαντικό επίτευγμα θα προσθέσει σύντομα στο βιογραφικό του ο Βρετανός θεωρητικός φυσικός Στίβεν Χόκινγκ, ο οποίος έχει συνδέσει το όνομά του με σημαντικές ανακαλύψεις για το σύμπαν, αλλά και με την εκλαΐκευση της επιστήμης.

Ο υπερ-υπολογιστής COSMOS IX. The COSMOS IX supercomputer. Credit: cosmos.damtp.cam.ac.uk

Έτσι, μερικές δεκαετίες μετά τις έρευνές του για τις μαύρες τρύπες, που τον καθιέρωσαν ως έναν από τους σημαντικότερους επιστήμονες όλων των εποχών, είναι έτοιμος να ανακοινώσει το επόμενο σχέδιό του: την τρισδιάστατη χαρτογράφηση ολόκληρου του γνωστού σύμπαντος. Μάλιστα, γι’ αυτό τον σκοπό, θα επιστρατεύσει τον υπερυπολογιστή Cosmos του πανεπιστήμιου του Κέιμπριτζ, στο οποίο εργάζεται.

Hawking’s supercomputer will plot billions of galaxies, black holes and supernovas REX/SHUTTERSTOCK

Σύμφωνα με τον Πολ Σέλαρντ, καθηγητή κοσμολογίας στο πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ και διευθυντή του τμήματος που διαχειρίζεται το Cosmos, το πρότζεκτ θα βασισθεί κατ’ αρχάς σε δεδομένα από το διαστημικό τηλεσκόπιο Planck της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας (ESA). Το Planck αποτύπωσε την «ηχώ» της Μεγάλης Έκρηξης, δηλαδή το υπόλειμμα της ακτινοβολίας που εξέπεμπε το σύμπαν περίπου 380.000 χρόνια μετά τη δημιουργία του.

Με αυτό τον τρόπο θα δημιουργηθεί ο χάρτης του «νεαρού» σύμπαντος, στον οποίο στη συνέχεια θα τοποθετηθούν οι θέσεις εκατοντάδων εκατομμυρίων γαλαξιών, με βάση μετρήσεις από τη μελέτη Dark Energy Survey (DES), η οποία βασίσθηκε σε ένα επίγειο τηλεσκόπιο διαμέτρου 3,9 μέτρων περίπου, το οποίο είναι εγκατεστημένο στη Χιλή.

Artist impression of the Euclid probe, which is set to launch in 2020. Credit: ESA

«Το Planck μας δίνει μία πολύ λεπτομερή εικόνα για την κατανομή ύλης στο πρώιμο σύμπαν και τον τρόπο που αυτή οδήγηση στη δομή του σημερινού “κόσμου”», σημειώνει στην εφημερίδα ο Σέλαρντ. Σύμφωνα με τον ίδιο, ο χάρτης θα βελτιωθεί μετά το 2020, όταν θα εκτοξευθεί το τηλεσκόπιο Euclid (Ευκλείδης) της ESA, με σκοπό τη μελέτη της σκοτεινής ενέργειας και της σκοτεινής ύλης.

Εκτός από τη χαρτογράφηση του σύμπαντος, το πρότζεκτ Cosmos αναμένεται να ρίξει περισσότερο «φως» στη σκοτεινή ενέργεια, δηλαδή στην άγνωστη αιτία που επιταχύνει τη συμπαντική διαστολή. Η φύση της σκοτεινής ενέργειας παραμένει ακόμη και σήμερα αδιευκρίνιστη στους επιστήμονες, ενώ μάλιστα μόλις τον περασμένο Ιούνιο μία αμερικανική ομάδα αστροφυσικών πρόσθεσε ακόμη περισσότερο μυστήριο στον τρόπο που δρα, υποστηρίζοντας πως οι μετρήσεις της έδειξαν ότι το σύμπαν επιταχύνεται 5-9% ταχύτερα από τους έως σήμερα υπολογισμούς.

Πηγή: www.cambridge-news.co.uk

Με «πυροτεχνήματα» υποδέχεται ο Δίας το σκάφος Juno. Hubble Captures Vivid Auroras in Jupiter's Atmosphere

Το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble κατέγραψε ένα εντυπωσιακό σέλας στο βόρειο πόλο του πλανήτη. Astronomers are using NASA's Hubble Space Telescope to study auroras — stunning light shows in a planet's atmosphere — on the poles of the largest planet in the solar system, Jupiter. Credits: NASA, ESA, and J. Nichols (University of Leicester)

Με ένα εντυπωσιακό φαινόμενο υποδέχτηκε ο Δίας την αποστολή Juno. Την ώρα που το σκάφος της αποστολής εισερχόταν στο μαγνητικό πεδίο του γίγαντα αερίων στο βόρειο πόλο του πλανήτη εξελισσόταν ένα εντυπωσιακό σέλας.

Το φαινόμενο παρατήρησαν και κατέγραψαν με το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble επιστήμονες του Πανεπιστημίου του Λέστερ. «Μοιάζει σαν ο Δίας να ξεκίνησε ένα πάρτυ με πυροτεχνήματα για την άφιξη του Juno» αναφέρει ο επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας Τζόναθαν Νίκολς.

H αποστολή

This illustration depicts NASA's Juno spacecraft approaching Jupiter. Credits: NASA/JPL-Caltech

Το σκάφος Juno (Ήρα) της αμερικανικής NASA πλησιάζει, μετά από πενταετές ταξίδι, στο τέρμα της αποστολής του, στον μυστηριώδη αέριο γίγαντα Δία. Το «ραντεβού» με τον μεγαλύτερο πλανήτη του ηλιακού συστήματος προγραμματίζεται για τις 4 Ιουλίου και ο ενθουσιασμός στους επιστήμονες κορυφώνεται με την ελπίδα πως ο Δίας θα αποκαλύψει κάποια από τα μυστικά του.

Infographic: Juno, Built to Withstand Intense Radiation Environments. Juno has been headed for Jupiter since 2011 to study the gas giant’s atmosphere, aurora, gravity and magnetic field. This infographic illustrates the radiation environments Juno has traveled through on its journey near Earth and in interplanetary space. All of space is filled with particles, and when these particles get moving at high speeds, they’re called radiation. NASA studies space radiation to better protect spacecraft as they travel through space, as well as to understand how this space environment influences planetary evolution. After Jupiter orbit insertion on July 4, 2016, Juno will have the chance to study one of the most intense radiation environments in our solar system. Credits: NASA/JPL-Caltech

Η φιλόδοξη και πανάκριβη αποστολή, κόστους 1,1 δισ. δολαρίων, θα μελετήσει εκτενώς τη δομή και σύνθεση του πλανήτη. Αντίθετα με προηγούμενες πυρηνοκίνητες αποστολές, το Juno, το οποίο κατασκευάσθηκε από την εταιρεία Lockheed Martin Space Systems, κινείται με ηλιακή ενέργεια, καθώς διαθέτει τρία τεράστια ηλιακά πάνελ, πράγμα που του προσδίδει μέγεθος όσο ένα γήπεδο μπάσκετ.

NASA is sending the Juno spacecraft to Jupiter, to peer beneath its cloudy surface and explore the giant planet's structure and magnetic field. Juno's twin magnetometers, built at Goddard Space Flight Center, will give scientists their first look within Jupiter at the powerful dynamo that drives its magnetic field. Credit: NASA/Goddard/Daniel Gallagher

Το σκάφος, που εκτοξεύθηκε τον Αύγουστο του 2011, αναμένεται να τεθεί σε τροχιά γύρω από τον Δία την 4η Ιουλίου. Στη συνέχεια, προγραμματίζεται να κάνει 37 κοντινά «περάσματα» για να μελετήσει την ατμόσφαιρα, την μαγνητόσφαιρα και το βαρυτικό πεδίο του πλανήτη.

Ανακαλύφτηκαν αρχαίοι τάφοι που ήταν και τηλεσκόπια! Neolithic tombs were telescopes to view the stars

Βρίσκονται στην Πορτογαλία και έχουν ηλικία έξι χιλιάδων ετών. Photographs of the megalithic cluster of Carregal do Sal: a) Dolmen da Orca, a typical dolmenic structure in western Iberia; b) view of the passage and entrance while standing within the dolmen’s chamber: the ‘window of visibility’; c) Orca de Santo Tisco, a dolmen with a much smaller passage or corridor. Click the montage for a larger version. Image credit: F. Silva

Προϊστορικοί τάφοι στην Πορτογαλία, ηλικίας περίπου 6.000 ετών, πιθανότατα είχαν διπλή λειτουργία και ως ένα είδος μυητικών «τηλεσκόπιων» χωρίς φακό, σύμφωνα με τους επιστήμονες που έκαναν τις σχετικές μελέτες.

Το τελετουργικό

The view towards the east from the Carregal do Sal megalithic cluster, at dawn at the end of April around 4,000 BCE, as reconstructed using a Digital Elevation Model and Stellarium. Aldebaran, the last star to rise before the Sun, is rising directly above Serra da Estrela, the “mountain range of the star.” Image credit: F. Silva

Ομάδα επιστημόνων, με επικεφαλής τον πορτογαλικής καταγωγής δρ. Φάμπιο Σίλβα του Πανεπιστημίου της Ουαλίας Trinity Saint David, έκαναν τη σχετική ανακοίνωση στο συνέδριο Βασιλικής Αστρονομικής Εταιρείας της Βρετανίας που διεξάγεται στο Νότιγχαμ.

Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι οι σκοτεινοί στενοί είσοδοι που οδηγούσαν στους υπόγειους νεολιθικούς τάφους, βοηθούσαν τους ανθρώπους εκείνης της εποχής -στο πλαίσιο κάποιου μυητικού τελετουργικού- να στρέφουν το βλέμμα τους στον ουρανό και να βλέπουν, την αυγή προς το τέλος Απριλίου ή τις αρχές Μαΐου, την εμφάνιση του λαμπρού άστρου Αλδεβαράν, του πιο φωτεινού στον αστερισμό του Ταύρου.    

«Φανταστείτε ένα νεαρό αγόρι που υποχρεωνόταν να περάσει όλη τη νύχτα σε αυτό το διάδρομο του τάφου, πιθανώς τρομαγμένο μέχρι θανάτου, και το πρωί μπορούσε να δει το εν λόγω άστρο να ανατέλει, αρκετές μέρες προτού μπορέσει να το δει η υπόλοιπη φυλή του. Κάτι τέτοιο θα ήταν ένα είδους μυστική γνώση» ανέφερε ο Σίλβα.

Οι διάδρομοι

The passage tomb at Newgrange in Country Meath, Ireland. CREDIT: ALAMY

Παρόμοιοι πανάρχαιοι τάφοι με στενές και μακριές εισόδους έχουν ανακαλυφθεί σε πολλά μέρη της Δυτικής Ευρώπης, από την Πορτογαλία έως τη Σκανδιναβία. Το ερώτημα είναι κατά πόσο πολλοί από αυτούς λειτουργούσαν και ως αστρονομικά παρατηρητήρια, χιλιάδες χρόνια πριν την εφεύρεση του τηλεσκοπίου.

Οι αρχαιοαστρονόμοι θεωρούν πολύ πιθανό ότι αυτοί οι διάδρομοι χρησιμοποιούνταν για τον πρόωρο εντοπισμό άστρων, όταν ακόμη τα αυτά ήσαν πολύ αχνά. Η βελτιωμένη όραση οφείλεται στο ότι όταν κανείς κοιτάζει προς τα έξω μέσα από ένα σκοτεινό άνοιγμα, μπορεί να δει καλύτερα κάτι στον ουρανό. Αυτό θα επέτρεπε στους ανθρώπους να διακρίνουν πρώτοι κάποια άστρα, όταν αυτά πρωτοεμφανίζονταν μέσα στο έτος, ενώ έως τότε ήσαν κάτω από τη γραμμή του ορίζοντα.

Πολλές αρχαίες κοινωνίες ρύθμιζαν διάφορες δραστηριότητές τους, από τις γεωργικές καλλιέργειες ως τις μεταναστεύσεις με τα κοπάδια τους, με βάση ορισμένα αστρονομικά συμβάντα, ιδίως την εμφάνιση συγκεκριμένων άστρων στον ουρανό όπως ο Αλδεβαράν. Σύμφωνα με τον Σίλβα, η αστροπαρατήρηση συνδυαζόταν με την τελετή μύησης των εφήβων, οι οποίοι έπρεπε να περάσουν τη νύχτα τους έξω από ένα τάφο. Υποτίθεται πως ήταν οι πρόγονοι εκείνοι που «χάριζαν» το προνόμιο της παρατήρησης του άστρου. Η σχέση αρχαίων μνημείων και αστρονομίας είναι πολύπλοκη και φαίνεται, μεταξύ άλλων, να αφορά διάσημα μνημεία όπως το Στόουνχετζ και οι πυραμίδες.