Arts Universe and Philology

Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.

Πέμπτη 22 Σεπτεμβρίου 2016

Ανακοίνωση-έκπληξη της NASA για την Ευρώπη. NASA to Hold Media Call on Evidence of Surprising Activity on Europa

Εδώ και δεκαετίες, οι επιστήμονες υποπτεύονταν ότι κάτω από το έδαφος του δορυφόρου του Δία κρύβεται ένας μεγάλος ωκεανός. NASA will host a teleconference at 2 p.m. EDT Monday, Sept. 26, to present new findings from images captured by the agency’s Hubble Space Telescope of Jupiter’s icy moon, Europa. Astronomers will present results from a unique Europa observing campaign that resulted in surprising evidence of activity that may be related to the presence of a subsurface ocean on Europa. Surface of Jupiter's icy moon Europa. Image Credit: NASA

Συνέντευξη Τύπου για την επόμενη Δευτέρα ανακοίνωσε η NASA, με θέμα τον δορυφόρο του Δία Ευρώπη και ειδικότερα τις «απροσδόκητες ενδείξεις δραστηριότητας που φαίνεται να σχετίζονται με την ύπαρξη ενός ωκεανού στο υπέδαφος».

Η ανακοίνωση της αμερικανικής υπηρεσίας διαστήματος δεν δίνει άλλες πληροφορίες για τα ευρήματα που θα δημοσιοποιήσει, πέρα το ότι προέκυψαν από εικόνες του διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble.

Εδώ και δεκαετίες, οι επιστήμονες υποπτεύονταν ότι κάτω από το έδαφος του δορυφόρου του Δία κρύβεται ένας μεγάλος ωκεανός. Ωστόσο, με δεδομένο πως δεν έχει σταλεί κάποιο ρομποτικό όχημα, το οποίο να εξερευνήσει επιτόπου την Ευρώπη, μέχρι σήμερα αυτή η υπόθεση δεν μπορούσε να επιβεβαιωθεί.

Αυτό που κάνει πάντως ακόμη πιο συναρπαστική την προοπτική επιβεβαίωσης της ύπαρξης ενός ωκεανού στο υπέδαφος είναι μία μελέτη τον περασμένο Μάιο ερευνητών από το Εργαστήριο Αεριοπροώθησης (JPL) της NASA, οι οποίοι προσδιόρισαν τη χημική σύσταση που θα πρέπει να έχουν αυτές οι ποσότητες ύδατος, αν υπάρχουν.

Έτσι, όπως βρήκαν, η χημική ισορροπία του αλμυρού νερού στην Ευρώπη θα είναι παρόμοια με αυτήν των γήινων ωκεανών. Κάτι που σημαίνει πως οι ποσότητες υδρογόνου και οξυγόνου θα πρέπει να είναι αρκετές για την ανάπτυξη ζωής, παρόλο που ο δορυφόρος δεν παρουσιάζει ηφαιστειακή δραστηριότητα.

This enhanced-color view from NASA's Galileo spacecraft shows an intricate pattern of linear fractures on the icy surface of Jupiter's moon Europa. Credits: NASA/JPL-Caltech/ SETI Institute

Παρόλο που τέτοιες μελέτες παραμένουν σε εντελώς θεωρητικό επίπεδο μέχρι να επιβεβαιωθεί τελεσίδικα η ύπαρξη του ωκεανού, αυτό δεν σημαίνει πως οι επιστήμονες δεν έχουν στοιχεία τα οποία να συνηγορούν σε αυτό το ενδεχόμενο. Πρώτα καλύτερα, το γεγονός ότι το ανάγλυφο του δορυφόρου είναι ασυνήθιστα ομοιογενές.

An artist’s impression of a plume of water erupting out of Europa’s surface. A mission in the mid-2020s could fly through these such a plume to determine the composition of the interior of the Jovian moon. Image Credit: NASA

Επιπλέον, υπάρχουν μετρήσεις που υποδεικνύουν πως από την Ευρώπη εκτινάσσονται πίδακες  νερού, ενώ πέρυσι επιστήμονες ανακοίνωσαν πως ορισμένες περιοχές της φαίνεται να καλύπτονται από αλμυρό νερό φαίνεται να καλύπτει ορισμένες  η έλλειψη ασυνήθιστα.

Με δεδομένη την απόστασή της από τον ήλιο, η μεγαλύτερη ποσότητα αυτού του νερού θα πρέπει να είναι σε κατάσταση πάγου. Ωστόσο, οι ερευνητές πιστεύουν πως οι ισχυρές παλιρροϊκές δυνάμει από τον Δία διατηρούν σε υγρή μορφή τον ωκεανό στο υπέδαφος.

Παράλληλα, υπάρχουν ενδείξεις πως αυτές οι παλιρροϊκές δυνάμεις προκαλούν γεωλογικά φαινόμενα που μοιάζουν με τις κινήσεις τεκτονικών πλακών, τα οποία με τη σειρά τους ενδεχομένως έχουν οδηγήσει στη δημιουργία υδροθερμικών πηγών, όπου το νερό έχει πολύ υψηλή θερμοκρασία.

Could a liquid water ocean beneath the surface of Jupiter’s moon Europa have the ingredients to support life? Here's how NASA's mission to Europa would find out.

Μάλιστα, παρατηρήσεις με τηλεσκόπιο δείχνουν πως ίσως στην Ευρώπη υπάρχει διπλάσια ή και τριπλάσια ποσότητα νερού απ’ ό,τι στη Γη. Επομένως, αν τη Δευτέρα επιβεβαιωθεί η ύπαρξη αυτής της υγρής έκτασης, πιθανότατα θα επιταχύνει η NASA τη μη επανδρωμένη αποστολή στον δορυφόρο του Δία, τη μελέτη της οποίας χρηματοδότησε φέτος. Μπορείτε να παρακολουθήσετε την συνέντευξη ΕΔΩ: http://www.nasa.gov/live



Η μαρμάρινη Γυμνή Γυναίκα του Çatalhöyük αποκαλύπτεται μετά από 9 χιλιετίες. Incredible discovery of intact female figurine from neolithic era in Turkey

Είναι ασυνήθιστο ότι αυτό το γυναικείο γλυπτό βρέθηκε σε άριστη κατάσταση κάτω από μια έδρα, δίπλα από ένα κομμάτι οψιανού που μάλλον είχε τοποθετηθεί εκεί για τελετουργικούς λόγους. This figurine was discovered at the neolithic site of Çatalhöyük in Turkey. It was carefully buried beneath a platform in a house, along with a valuable piece of obsidian. Made of marble, it's nearly 7 inches long. Credit: Çatalhöyük Research Project

Το ειδώλιο μιας γυναίκας σε αισθησιακή πόζα, το οποίο μάλιστα είναι σε άριστη κατάσταση, αποκάλυψε η αρχαιολογική σκαπάνη στον αστικό οικισμό Çatalhöyük της κεντρικής Τουρκίας, περιοχή όπου ανασκαφές φέρνουν στο φως απομεινάρια της νεολιθικής περιόδου. Συγκεκριμένα, έχουν βρεθεί περισσότερα από 2.000 γυναικεία γλυπτά, αλλά ανέπαφο, όπως το συγκεκριμένο, δεν ήταν κανένα μέχρι σήμερα. Επίσης, τα περισσότερα από αυτά αποτελούσαν φόρο τιμής στη Μητέρα, ενώ αυτό είναι το μοναδικό που φέρει λεπτομέρειες μιας πιο ντελικάτης τέχνης. 

Διακοσμητικά κέρατα βοοειδών στο Çatalhöyük. Φωτο: Verity Cridland 

Επίσης ασυνήθιστο, όπως παρατηρούν οι αρχαιολόγοι, είναι ότι αυτό το γυναικείο γλυπτό βρέθηκε σε άριστη κατάσταση κάτω από μια έδρα, δίπλα από ένα κομμάτι οψιανού που μάλλον είχε τοποθετηθεί εκεί για τελετουργικούς λόγους, ενώ τα περισσότερα ευρήματα των ειδικών στο ίδιο σημείο ήταν απομεινάρια γλυπτών φτιαγμένων από πηλό.

Το ειδώλιο χρονολογείται ανάμεσα στο 7100 και το 6000 π.Χ., γεγονός που το καθιστά το παλαιότερο της κατηγορίας του, περίπου 8.000 ετών δηλαδή. This female figure, though it resembles many others from the region, is unique because it's so well preserved and detailed. Its position dates it to the late classical phase of occupation, roughly 8,500-8,000 years ago. Credit: Çatalhöyük Research Projec

Για παράδειγμα, η Όμορφη Καθιστή Γυναίκα του Çatalhöyük, η οποία αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα θηλυκής αρχετυπικής μορφής, που κάθεται σε έναν θρόνο ενώ γεννάει, βρέθηκε χωρίς κεφάλι και χωρίς το δεξί της χέρι, που ακουμπούσε σε κάτι που έμοιαζε με κεφάλι αιλουροειδούς, πάνθηρα ή λεοπάρδαλης, εικάζουν οι αρχαιολόγοι. Επιπροσθέτως, το ειδώλιο της γυμνής γυναίκας ίσως είναι το μεγαλύτερο που βρέθηκε στο Çatalhöyük: έχει μήκος 17 εκατοστά, πλάτος 11 εκατοστά και ζυγίζει ένα κιλό. Ξεπερνά σαφώς την καθιστή γυναίκα των 12 εκατοστών. Τα χέρια και τα πόδια του ειδωλίου είναι μικρά εν συγκρίσει με τις αναλογίες του στήθους, της κοιλιάς και των γλουτών. Εξαιτίας ακριβώς αυτών των αναλογιών και των μικρών ποδιών, οι ειδικοί εκτιμούν ότι το ειδώλιο δεν κατασκευάστηκε για να στέκεται όρθιο. 

Σκίτσο του ειδωλίου από την Kathryn Killackey. A detailed illustration of the figurine by Kathryn Killackey, who works with the Çatalhöyük Research Project.

Επίσης, είναι φτιαγμένο από μάρμαρο –άλλη μια ένδειξη σπανιότητας– το οποίο έχει λειανθεί με επιμονή στις λεπτομέρειες, όπως τα σχιστά μάτια, η επίπεδη μύτη που θυμίζει Μοντιλιάνι, το στόμα, ο αφαλός κ.λπ.  Το ειδώλιο χρονολογείται ανάμεσα στο 7100 και το 6000 π.Χ., γεγονός που το καθιστά το παλαιότερο της κατηγορίας του, περίπου 8.000 ετών δηλαδή. Τα υπερβολικά τονισμένα γυναικεία χαρακτηριστικά –τα μεγάλα στήθη, οι γοφοί, οι μηροί–, μια τεχνοτροπία που χρησιμοποιούσαν οι πρωτόγονοι καλλιτέχνες της νεολιθικής περιόδου, κάνουν τους αρχαιολόγους να πιστεύουν ότι πρόκειται για απεικόνιση κάποιας αρχαίας θεότητας της γονιμότητας και της μητρότητας. Ωστόσο, νεότερες μελέτες αποκαλύπτουν ότι πιθανόν τέτοια ειδώλια αναπαριστούν γυναίκες με ισχύ και σεβαστή θέση στις κοινωνίες εκείνης της εποχής.

Ανασκαφές διαρκείας στον οικισμό της νεολιθικής περιόδου

Artist's reconstruction of the east and west mounds at Catalhoyuk. In the foreground, you can see the newer west mound, with the older east mound decaying in the background. The figurine was found in the east mound, from a layer that indicates it was late in the occupation period for the site. Credit: Çatalhöyük Research Project

Το Çatalhöyük θεωρείται ένας συναρπαστικός οικισμός της νεολιθικής περιόδου, καθώς τα αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν κινητικότητα από κυνηγούς και αγροτικές κοινότητες.

Co-mingled skeletons found buried under a platform in a house. This treatment is typical of how people buried their dead, though usually there were fewer skeletons than you see here. Often city dwellers would dig up skulls and rebury them in other houses. Archaeologists believe this ritual had spiritual and historical elements, and it was a way of remembering the past. Credit: Jason Quin- lan, Çatalhöyük Research Project

Οι ανασκαφές ξεκίνησαν το 1993, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχουν βρεθεί δημόσια κτίρια, παρά μόνο αγροτικές κατοικίες που συνδέονταν μεταξύ τους από τη στέγη ή μέσω σκάλας. Οι κάτοικοι εικάζεται ότι είχαν αναπτύξει ένας είδος κτηνοτροφικών και αγροτικών κοινωνιών, απολύτως πρωτόγονων: στον οικισμό δεν έχουν βρεθεί ούτε νεκροταφεία –οι νεκροί θάβονταν κάτω από τα σπίτια–, ενώ οι κάτοικοι είχαν αναπτύξει λατρευτικούς δεσμούς προς βοοειδή, καθώς τα σπίτια ήταν διακοσμημένα με κεφαλές και κέρατα, δείγμα αφοσίωσης και λατρείας στα ζώα που τους προμήθευαν με γάλα και κρέας.  

The figurine was found in the TPC area, in the southern part of the east mound of Catalhoyuk. The city's remains have formed two mounds, a newer west mound and an older east mound, with farms and a river in between. Most of the current excavations focus on this east mound, which was larger and occupied for a longer time. Credit: Camilla Mazzucato, Çatalhöyük Research Project

Το αρχαιολογικό πρότζεκτ, που δεν περιορίζεται στις εργασίες ανασκαφής, αλλά εκτείνεται και στη συντήρηση των σπάνιων ευρημάτων του οικισμού, αναμένεται να παρουσιάσει το σύνολο των ανακαλύψεών του στο πλαίσιο πλήρους μελέτης που θα δημοσιευθεί μέσα στο 2016.



Τετάρτη 21 Σεπτεμβρίου 2016

Βρήκαν το μυστικό των πιο σκληροτράχηλων ζώων. Tardigrades may be the strongest animals in the world

Φως στους εκπληκτικούς μηχανισμούς των βραδύπορων ρίχνουν οι επιστήμονες. Mία πρωτεΐνη κάνει τα βραδύπορα να αντέχουν κυριολεκτικά τα πάντα. Tardigrades, also known as water bears, have survived conditions that would kill almost any other organism – including the vacuum of space, rehydration, and absolute zero temperatures. Now, scientists have uncovered one of the secrets behind their survival abilities.

Ιάπωνες επιστήμονες ανακάλυψαν για πρώτη φορά το γενετικό μυστικό που επιτρέπει στα βραδύπορα, τα μικροσκοπικά ζώα μήκους περίπου ενός χιλιοστού, να αντέχουν σε βραστό νερό, στην κατάψυξη και στις διαστημικές ακτινοβολίες, κάτι που τους έχει προσδώσει τον χαρακτηρισμό των πιο σκληροτράχηλων ζώων του πλανήτη μας.

Η πρωτεΐνη

Researchers say the findings suggest tardigrades have unique proteins that allow them to exhibit ‘exceptional tolerance to harsh environmental stresses.’ The team says they may soon find other molecules that contribute to the water bear’s seemingly indestructible nature. A scanning electron microscope image of the hydrated tardigrade or 'water bear' (Ramazzottius varieornatus), in an image released by Nature on September 20, 2016.

Η ανακάλυψη μιας πρωτεΐνης που τα προστατεύει, μπορεί να έχει σημασία και για τους ανθρώπους, καθώς, όπως έδειξαν τα πειράματα με ανθρώπινα κύτταρα, τα τελευταία -όταν ενισχυθούν με την ίδια πρωτεΐνη- αποκτούν και αυτά αντοχή στην επικίνδυνη ακτινοβολία-Χ.

A facial view of a tardigrade or 'water bear' (Ramazzottius varieornatus), in an image released by Nature on September 20, 2016.

Αυτό σημαίνει ότι ίσως στο μέλλον το ανθρώπινο DNA, με την κατάλληλη γενετική τροποποίηση θα μπορούσε να αποκτήσει κάτι από την θαυμαστή ανθεκτικότητα των ταπεινών βραδύπορων. Κάτι τέτοιο θα ήταν χρήσιμο, μεταξύ άλλων, στην αντικαρκινική θεραπεία, στην προστασία των εργαζομένων με ακτινοβολίες, στους αστροναύτες κ.α. Προηγουμένως όμως θα πρέπει να επιχειρηθεί μια τέτοια γενετική τροποποίηση σε πειραματόζωα.

Η ανακάλυψη



When the the tardigrade Ramazzottius varieornatus encounters dryness, their body water characteristically drops down to 2.5% wt./wt. accompanied by body shrinkage. The contracted dry animal, referred to as a tun, shows no visible signs of life, but it can resume their activity if a drop of water is added. Credit: Daiki D. Horikawa

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον καθηγητή μοριακής βιολογίας Τακεκάζου Κουνιέντα του Πανεπιστημίου του Τόκιο μελέτησαν επί οκτώ ολόκληρα χρόνια το γονιδίωμα των βραδύπορων για να εντοπίσουν την πηγή της αξιοσημείωτης ανθεκτικότητάς τους στις ακραίες συνθήκες του περιβάλλοντος.

Τα βραδύπορα αντέχουν σε θερμοκρασίες από σχεδόν το απόλυτο μηδέν (μείον 273 βαθμοί Κελσίου) έως σχεδόν το σημείο βρασμού του νερού (100 βαθμοί), καθώς και σε πιέσεις εξαπλάσιες από αυτές στους βυθούς των ωκεανών, αλλά και σε παρατεταμένη έλλειψη νερού.


A tardigrade walking on moss. Credit: Kunieda

Τελικά οι επιστήμονες βρήκαν μια πρωτεΐνη, που ονόμασαν Dsup («καταστολέα βλαβών»), η οποία με κάποιο τρόπο τυλίγει το DNA των βραδύπορων και το προστατεύει αποτελεσματικά. Όταν οι ερευνητές  εισήγαγαν αυτή την πρωτεΐνη στο DNA ανθρωπίνων κυττάρων, τα τελευταία υπέστησαν πολύ λιγότερες βλάβες από τις αναμενόμενες, όταν εκτέθηκαν σε ισχυρές ακτίνες-Χ (μείωση 40% έως 50%). Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Nature Communications».

Αρκούδες του νερού

Tardigrades, also known as water bears, are almost microscopic animals that can be found on the water film that covers musk or leafs in forests. Photo credit: Unisci / Burnt X

Τα ακραιόφιλα οκτάποδα βραδύπορα, γνωστά και ως «αρκούδες του νερού», ζουν οπουδήποτε υπάρχει νερό, από τη λιμνούλα του κήπου σας μέχρι τα βάθη της Ανταρκτικής, ενώ δεν έχουν πρόβλημα με το κενό του διαστήματος, ούτε με τις θανατηφόρες ακτινοβολίες που υπάρχουν εκεί. Το 2007 είχαν σταλεί στο διάστημα από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος και, όπως απέδειξαν, όχι μόνο επιβίωσαν, αλλά αναπαράχθηκαν κανονικότατα, όταν γύρισαν στη Γη. Υπάρχουν πάνω από 800 καταγεγραμμένα είδη βραδύπορων στον πλανήτη μας και χιλιάδες ακόμη που δεν έχουν «βαφτιστεί».

Πηγή: Takuma Hashimoto et al. Extremotolerant tardigrade genome and improved radiotolerance of human cultured cells by tardigrade-unique protein, Nature Communications (2016). DOI: 10.1038/ncomms12808

Ο Πλούτωνας εκπέμπει ακτίνες Χ. X-ray Detection Sheds New Light on Pluto

O Πλούτωνας όπως τον φωτογράφησε το διαστημικό σκάφος New Horizons και δεξιά όπως φαίνεται από το διαστημικό τηλεσκόπιο ακτίνων Χ Chandra. The first detection of Pluto in X-rays has been made using NASA’s Chandra X-ray Observatory in conjunction with observations from NASA’s New Horizon spacecraft. Credits: X-ray: NASA/CXC/JHUAPL/R.McNutt et al; Optical: NASA/JHUAPL

Το τελευταίο που θα περίμενε κανείς από τον Πλούτωνα, έναν νάνο-πλανήτη με ελάχιστο μαγνητικό πεδίο, είναι να εκπέμπει ακτίνες Χ. Σίγουρα κάποιες ακτίνες Χ που εκπέμπονται από τον ήλιο μπορεί να σκεδάζονται από τον Πλούτωνα προς την κατεύθυνσή μας, αλλά αυτό το φαινόμενο δεν μπορεί να ερμηνεύσει την ενέργεια των παρατηρούμενων ακτίνων Χ. Μια άλλη πιθανή εξήγηση θα ήταν οι ακτίνες Χ να παράγονται από την αλληλεπίδραση του ηλιακού ανέμου με την ατμόσφαιρα του Πλούτωνα. Παρόμοιο φαινόμενο έχει παρατηρηθεί στην κόμη κομητών. Όμως ούτε κι αυτό το φαινόμενο αρκεί για να εξηγήσει την παρατηρούμενη εκπομπή ακτίνων Χ από τον απομακρυσμένο πλανήτη-νάνο. Το πρόβλημα λοιπόν υπάρχει ακόμα και περιμένει την απάντησή του…

Τρίτη 20 Σεπτεμβρίου 2016

Νέο ρεκόρ στην κβαντική τηλεμεταφορά. Quantum teleportation over 7 kilometres of cables smashes record

Ένα σημαντικό βήμα στην κβαντική τηλεμεταφορά έκαναν οι επιστήμονες. Δύο ερευνητικές ομάδες απέδειξαν ότι είναι δυνατή σε μεγάλες αποστάσεις. Calgary has seen quantum communication. brettA/Getty

Οι ερευνητές ανακοίνωσαν ότι πέτυχαν να κάνουν κβαντική τηλεμεταφορά μέσω μητροπολιτικών δικτύων οπτικών ινών σε δύο πόλεις, στη Χεφέι της Κίνας (σε απόσταση 12,5 χιλιομέτρων) και στο Κάλγκαρι του Καναδά (6,2 χιλιόμετρα). Το επίτευγμα ανοίγει το δρόμο για μελλοντικές εφαρμογές των κβαντικών τεχνολογιών, όπως οι κβαντικές επικοινωνίες και το κβαντικό διαδίκτυο, σε επίπεδο πόλης.

Οι σχετικές δημοσιεύσεις, που παραπέμπουν σε ελαφρώς διαφορετικές τεχνολογικές λύσεις, έγιναν στην επιθεώρηση «Nature Photonics» (here and here), από τις δύο ομάδες, με επικεφαλής αντίστοιχα τον Ζιαν-Γουέι Παν του Πανεπιστημίου Επιστήμης & Τεχνολογίας της Κίνας στη Σαγκάη και τον Βόλφγκανγκ Τίτελ του Πανεπιστημίου του Κάλγκαρι.

Η καναδική ομάδα πέτυχε ταχύτερη κβαντική τηλεμεταφορά πληροφοριών από την κινεζική, αλλά με μειωμένη αξιοπιστία και σε μικρότερη απόσταση. Δεν αποκλείεται έτσι στο μέλλον, σύμφωνα με άλλους ειδικούς, να προκύψει ένας συνδυασμός των δύο αυτών λύσεων.

Οι έρευνες

ssguy/Shutterstock.com

Τα πρώτα πειράματα κβαντικής τηλεμεταφοράς έγιναν το 1997 σε απόσταση μόνο λίγων δεκάδων εκατοστών. Το 2012 ο φυσικός Άντον Τσάϊλινγκερ του Πανεπιστημίου της Βιέννης πέτυχε κβαντική τηλεμεταφορά στην απόσταση-ρεκόρ των 143 χιλιομέτρων, αλλά σε κενό χώρο, πάνω από δύο Κανάρια νησιά. Όμως είναι τελείως διαφορετικό πράγμα η κβαντική μετάδοση δεδομένων μέσω του καλωδιακού δικτύου τηλεπικοινωνιών μιας πόλης.

Η κβαντική τηλεμεταφορά μέσω των δικτύων οπτικών ινών έχει τη δυνατότητα να βελτιώσει σημαντικά την ασφάλεια και την ταχύτητα των συνδέσεων του Διαδικτύου. «Τα δύο νέα πειράματα μπορούν να θεωρηθούν ορόσημο στο δρόμο για τον μακροπρόθεσμο στόχο, δηλαδή τη δημιουργία ενός κβαντικού Ίντερνετ μέσω οπτικών ινών, που θα συνδέουν μεγάλες πόλεις», δήλωσε ο Γιοχάνες Κόφλερ του Ινστιτούτου Κβαντικής Οπτικής Μαξ Πλανκ του Μονάχου.

Δευτέρα 19 Σεπτεμβρίου 2016

Ζουμ στην έρημο Ατακάμα: «Νοσταλγώντας το φως» του Πατρίσιο Γκουσμάν. Patricio Guzmán, Nostalgia for the Light

Πανόραμα 380 μοιρών από τον Σερζ Μπρυνιέ, «φωτογράφο-πρεσβευτή» του Ευρωπαϊκού Αστεροσκοπείου του Νότου (ESO) στη Χιλή. What looks like a barren and inhospitable alien landscape in this 360-degree panorama is in fact the site for ESO’s European Extremely Large Telescope, or E-ELT for short. When construction begins the uninhabited mountaintop left of the centre will become a hive of activity as engineers, technicians and scientists work on building the world’s biggest eye on the sky. In many ways Chile’s Cerro Armazones may seem like an alien world. The environment is harsh, with low humidity and air pressure, a blazing Sun during the day, but breathtaking skies at night. Cerro Armazones is in the Atacama Desert — one of the driest places on Earth. These conditions, combined with its remoteness, are what make the region such an excellent location for telescopes. Armazones is an isolated peak, 3060 metres above sea level. It is about 20 km away from Cerro Paranal, home of ESO's famous Very Large Telescope. Both summits enjoy crisp skies far away from sources of light pollution. Among the ELT’s many science goals is a particularly hot topic in contemporary astronomy: the quest for exoplanets. The E-ELT will search for Earth-like planets orbiting other stars and could even directly image larger planets or probe their atmospheres. The E-ELT’s high-tech instruments will also study the formation of planets in protoplanetary discs around young stars. Detecting water and organic molecules will shed light on how planetary systems are produced, and could bring us one step closer to answering the question of whether we are alone in the Universe. This panorama was taken by ESO Photo Ambassador Serge Brunier. Credit: ESO/S. Brunier

Είναι η περιοχή η πιο άνυδρη και πιο άγονη στον κόσμο. Το έδαφος εκεί μοιάζει περισσότερο από οπουδήποτε αλλού με το έδαφος του πλανήτη Αρη. Δεν υπάρχει ζωή, δεν υπάρχει βλάστηση. Γι' αυτό και η NASA κάνει εκεί κάποιες δοκιμές εν όψει του ταξιδιού στον κόκκινο πλανήτη. Ενάμισι εκατοστό μέσα σε έναν χρόνο είναι ο μέσος όρος βροχής που πέφτει στο έδαφος ενώ σε κάποιες περιοχές έχουν περάσει και αιώνες χωρίς μια κανονική βροχόπτωση. Εκεί, λοιπόν, στην έρημο της Ατακάμα, στο βορειότερο άκρο της Χιλής, θα μπορούσε να πιστέψει ο καθένας πως για τον μέσο κάτοικο της Γης δεν υπάρχει το παραμικρό ενδιαφέρον. Αλλά αυτό θα ήταν μεγάλο λάθος. Η περιοχή της Ατακάμα είναι το τρίτο πιο τουριστικό σημείο της Χιλής, με κέντρο τη μικρή πόλη-όαση Σαν Πέδρο ντε Ατακάμα, κοντά στα σύνορα με Περού και Βολιβία. Εκεί επάνω έχει τοποθετηθεί ένα συγκρότημα 66 κεραιών μαζί και αστεροσκοπεία για ραδιο-αστρονομικές παρατηρήσεις ενώ πολύ κοντά, δίπλα σχεδόν, βρίσκεται και ένας τόπος μαρτυρίου.

Θεόρατο τηλεσκόπιο

Όλα όσα αναφέρθηκαν πριν, αν και φαίνεται να είναι άσχετα μεταξύ τους, βρέθηκε ένας χιλιανός κινηματογραφιστής, ο Πατρίσιο Γκουσμάν, γεννημένος Αύγουστο του 1941, από τους πιο διάσημους ντοκιμαντερίστες αυτή τη στιγμή, που τα ένωσε με θαυμαστό τρόπο. Γι' αυτό άλλωστε το «Νοσταλγώντας το φως» (Nostalgia de la luz) βραβεύτηκε στο φεστιβάλ των Καννών. Και από την Πέμπτη 22 Σεπτεμβρίου θα προβάλλεται στους κινηματογράφους.

Επειδή βρίσκεται κλεισμένη ανάμεσα σε δυο οροσειρές, δεν πέφτει βροχή, δεν δημιουργούνται σύννεφα στον ουρανό, δεν υπάρχουν πυκνοκατοικημένες περιοχές ώστε να υπάρχει φως τη νύχτα και αυξημένες ραδιο-παρεμβολές μέσα στην ημέρα ενώ το υψόμετρο είναι μεγαλύτερο από 3.000 μέτρα, θεωρήθηκε πως ήταν ένα εξαιρετικό μέρος για να στηθούν οπτικά και ραδιο-τηλεσκόπια παρατήρησης του ουρανού. Μπορείς εύκολα να φθάσεις, οργανωμένα ή όχι, ως το παρατηρητήριο ALMA στα 2.900 μέτρα, όχι όμως και στο οροπέδιο Τσαχναντόρ, στα 5.000 μέτρα, όπου έχουν στηθεί μερικές από τις κεραίες. Αυτό όμως δεν εμποδίζει, έτσι όπως έχουν συντονιστεί οι κεραίες, να έχεις στη διάθεσή σου ένα αόρατο αλλά λειτουργικό «τηλεσκόπιο» μήκους 16 χιλιομέτρων που μπορεί να δώσει λεπτομέρειες για συμβάντα όπως είναι ο σχηματισμός πλανητών και μακρινών άστρων, που έχουν συμβεί δισεκατομμύρια χρόνια πριν, με μια διακριτική ικανότητα μεγαλύτερη κατά δέκα φορές από αυτήν του Hubble!

Πόλεις-φαντάσματα και αγνοούμενοι

Ο λόγος όμως που το ντοκιμαντέρ του Γκουσμάν εντυπωσιάζει τους πάντες είναι πως δεν στάθηκε μόνο να κοιτάζει με έκπληξη ψηλά στον ουρανό ή έστω μέσα από τις οθόνες των υπολογιστών τα φάσματα των διαφόρων άστρων και τα φάσματα απορρόφησης που δείχνουν ότι το ασβέστιο υπάρχει όχι μόνον στα κόκαλά μας και στο γήινο έδαφος αλλά και σε χιλιάδες άλλα άστρα. Γύρισε τον φακό του και προς τα κάτω, μέσα στην ίδια έρημο όπου δημιουργήθηκαν από τον 19ο αιώνα περίπου 170 πόλεις-φαντάσματα μόνον εξαιτίας της ύπαρξης στην περιοχή κοιτασμάτων χαλκού και νιτρικού καλίου. Πόλεις και εγκαταστάσεις που είχαν εγκαταλειφθεί εντελώς ως το 1940 διότι βρέθηκε πιο εύκολος τρόπος παραγωγής του νίτρου στα εργοστάσια (χάρη στη μέθοδο Haber). Κάποιες από τις εγκαταλελειμμένες αυτές εγκαταστάσεις σκέφθηκε να τις χρησιμοποιήσει το καθεστώς του Πινοσέτ για στρατόπεδα συγκέντρωσης. Και έτσι βλέπουμε να εμφανίζονται στο «Νοσταλγώντας το φως» πρώην κρατούμενοι που εξηγούν πώς κάποιος καθηγητής-συγκρατούμενος τους έμαθε να φτιάχνουν αυτοσχέδια όργανα παρατήρησης του ουρανού και τις νύχτες, βλέποντας προς τον ουρανό, να ξεχνούν κάπως τον εγκλεισμό τους!

NOSTALGIA DE LA LUZ from Cinema Americana on Vimeo.

Σενάρια που έγραψε η ζωή, αλλά παρελθόν θα σκεφτεί κάποιος. Γι' αυτό και ο σκηνοθέτης στη συνέχεια βγάζει στην οθόνη και τις γυναίκες που ψάχνουν μέσα στην ίδια αυτήν έρημο τα κόκαλα των αγαπημένων τους συγγενών. Που μετά από ομαδικές εκτελέσεις στην απαίσια για τη Χιλή εκείνη εποχή, από το 1973 έως το 1990, θάβονταν ομαδικά, αλλά μέχρι σήμερα ο στρατός αρνείται να δώσει πληροφορίες για τους ακριβείς τόπους ταφής. Και όταν ακούσεις το πώς μιλούν και τι λένε μπροστά στον φακό αυτές οι γυναίκες θα καταλάβεις πόσο «house of cards» είναι όλες οι τηλεοπτικές σειρές που καταναλώνονται τα τελευταία χρόνια μπροστά σε όσα συμβαίνουν και λέγονται στη ζωή. Η Αντιγόνη, οι Πέρσες και οι Τρωάδες ζωντανεύουν μέσα στην έρημο και αυτό το καταφέρνει ο Πατρίσιο Γκουσμάν. Αξίζει να δείτε αυτό το ντοκιμαντέρ και να στηριχθεί η προσπάθεια για να έλθουν και άλλα σαν αυτό στην Ελλάδα.

Σάββατο 17 Σεπτεμβρίου 2016

Νέο είδος κορακιού χρησιμοποιεί... εργαλεία. Hawaiian Crows Show Talent for Tool Use

Το κοράκι της Χαβάης γνωστό και ως Αλάλα, χρησιμοποιεί κλαράκια για να ξετρυπώσει την τροφή του όταν δε μπορεί να την φτάσει με το ράμφος του. A team of scientists led by Dr. Christian Rutz, a researcher at the Centre for Biological Diversity at the University of St Andrews, UK, has discovered that the Hawaiian crow (Corvus hawaiiensis), a tropical crow species, is a highly skilled tool user. Captive Hawaiian crow using a stick tool to extract food from a wooden log. Image credit: Ken Bohn / San Diego Zoo Global

Το κοράκι της Χαβάης έρχεται να προστεθεί στο ξαδερφάκι του, το κοράκι της Νέας Καληδονίας, ως ένα ακόμη σπάνιο είδος πουλιού που εκ προθέσεως χρησιμοποιεί εργαλεία (συνήθως κλαράκια) για να βρει την τροφή του, όπως έντομα χωμένα μέσα σε κορμούς δέντρων και στη βλάστηση.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον δρα Κρίστιαν Ρουτζ του Πανεπιστημίου Σεντ Άντριους της Σκωτίας, έκαναν τη σχετική δημοσίευση στην επιθεώρηση «Nature».

Υπάρχουν πάνω από 40 είδη κορακιών στον κόσμο, αλλά μέχρι στιγμής μόνο δύο έχουν βρεθεί να κάνουν χρήση εργαλείων. Τα κοράκια θεωρούνται πανέξυπνα από την αρχαιότητα, γι' αυτό υπάρχουν και σχετικοί μύθοι.

Πανέξυπνα πουλιά με απίστευτη επιδεξιότητα

Phylogenetic and biogeographical context of tool behavior in crows. Image credit: Christian Rutz et al.

Το εν λόγω κοράκι, γνωστό ως «Αλάλα» στη Χαβάη, είναι ένα από τα σπανιότερα κοράκια και κινδυνεύει με εξαφάνιση, καθώς ζει πια μόνο σε ζωολογικούς κήπους. Οι επιστήμονες με την έρευνά τους κάλυψαν σχεδόν όλο τον εν ζωή πληθυσμό του είδους (109 πουλιά από τα 130 που υπάρχουν συνολικά) σε διάφορους ζωολογικούς κήπους.

Όπως έδειξαν τα σχετικά πειράματα, το 93% των κορακιών κατέφυγαν σε μικρά ξύλα-εργαλεία για να φθάσουν την τροφή τους, η οποία σκοπίμως βρισκόταν σε σημείο δυσπρόσιτο για να την πιάσουν μόνο με το ράμφος τους.

«Ήσαν απίστευτα επιδέξια στο να χειρίζονται τα κλαράκια, να τα κονταίνουν αν ήσαν πολύ μακριά και να τα ξεφορτώνονται όταν δεν τους άρεσαν», δήλωσε ο Ρούτζ.

For decades the New Caledonian crow has taken the crown of top corvid tool-user. Now experiments on the rare Hawaiian crow, or Alala, suggest that they too could be natural tool-users.

Με δεδομένο ότι και τα δύο είδη κορακιών που κάνουν χρήση εργαλείων, έχουν αναπτυχθεί σε νησιά του Ειρηνικού ωκεανού (Νέα Καληδονία και Χαβάη), οι βιολόγοι ξύνουν το κεφάλι τους για να βρουν τι το ιδιαίτερο στην πορεία της εξέλιξης μπορεί να έπαιξε ρόλο, που ώθησε τα πουλιά ειδικά εκεί να γίνουν πιο έξυπνα.

Η χρήση εργαλείων είναι πολύ σπάνια στο ζωικό βασίλειο. Πριν τα κοράκια, είχε διαπιστωθεί ότι οι χιμπατζήδες στη φύση χρησιμοποιούν και εκείνοι μικροί ξύλα για να βρίσκουν έντομα ή μέλι, ενώ οι μακάκοι και οι καπουτσίνοι χρησιμοποιούν πέτρες για να σπάνε καρύδες και οστρακοειδή, κάτι που κάνουν και μερικοί γύπες. Επίσης μερικές σφήκες, καβούρια και αράχνες έχουν βρεθεί να χρησιμοποιούν ένα είδος εργαλείων.