Νικόλαος Κάλας, «Διαδήλωση». Nicolas Calas, “Demonstration”

Antonio Berni, Manifestación (Public Demonstration), 1934

Κεριά λάμπας οζράμ η νύχτα σε δρόμους υγιείς

κεριά πολλά στις εκκλησιές

πομποί ασύρματου

ίσια για το Θεό και τους λοιπούς

μα τώρα ώρα δυο μετά μεσημβρίαν

με χιλιάδων κεριών τη δύναμη

φουσκώνουν το δρόμο οι φωνές

της μάζας των διαδηλωτών

οι φλόγες έπαψαν πια να είν’ ευνουχισμένες

ευνουχούν στους ναούς και στα παλάτια

μα εδώ καιν

τις διαταγές των αυλικών

κι από τη στάχτη τους

οι ελπίδες των εργατών –

δεν πάει λοιπόν χαμένη

τόσων σχεδίων η συνουσία.

«Σαράντα αιώνες μας θωρούν»

είπε ο μέγας στρατηλάτης στο στράτευμά του

ο Βοναπάρτης

εμείς δεν ξέρουμε πόσα χρόνια μας κοιτάζουν

πώς να το ξέρουμε μια που δεν έχουμε αυτοκράτορα

κείνο που νιώθουμε

είναι

πως έχουμε δεσμά

που πρέπει να φύγουν

γιατί πονούν

γιατί σφίγγουν

όπως τα δάχτυλα

το ’να με τ’ άλλο

σε σχήμα γροθιάς

η άδεια παλάμη

τη γύμνια της πρέπει να σκεπάσει

σφίγγεται

σφίγγεται το πλήθος

όπως η γάτα

πριν πηδήξει

άμα πηδήξουμε –

ακούστε όμως τώρα

μέσα από τα κλειστά παραθύρια σας

προς τιμήν μας κλεισμένα

το ερωτικό νιαούρισμα:

ερωτευτήκαμε την εξουσία.

Οι δρόμοι στένεψαν

σαν τη χαρά μας

που πλάτυνε

αυτή με τις κραυγές της γεμίζει τον ουρανό

τον πνιγμένο από τα αεροπλάνα

εμείς τώρα τα σηκώνουμε ψηλά

με τον τεράστιο όγκο μας –

αυξάνει το πλήθος

κι η ανθρώπινη μάζα

σαν οχετός

που το νερό των άλλων φαρμακώνει

επειδή έσπασε ξεσπάει την οργή της

την οργή τη δική της

την οργή τη δική μας

κι η οργή εκείνη

ετούτη η οργή

τώρα κυλάει

κυλάει

σιγά

δυνατά

γοργά

κυλάει

και κανείς δε ρωτάει να μάθει

ως πού θα πάει.

Και πιο γλυκιά από τη σάρκα την πιο γλυκιά

είν’ η μυρουδιά των αιτημάτων

που ρίχνονται με τα συνθήματα

από το στόμα των ρητόρων

στη μάζα

την ηχώ των τη ρουφούν

τα κανόνια που κυκλώπεια μας θωρούν

πριν πέσουνε τα βράχια.

Ξαφνικά

κανείς δεν ξέρει ακόμα το γιατί

τρέχουμε

σαν καταρράκτης ανεβαίνουμε τους δρόμους

φιλάμε το σχήμα τους

μαύρο και άσπρο

ολούθε το μαύρο και το άσπρο

και το μακρύ κορμί μας

που γλύφει τους άσπρους τοίχους –

τώρα παρά τη θέλησή μας

τα κοράκια πετούνε χαμηλά.

Μας φωνάζουν οι δρόμοι

πίνουν την αγανάκτησή μας

φωνάζουν οι μακροί δρόμοι

και το γάβγισμα αυτό

απαίσια στ’ αυτιά μας κυματίζει

βατράχια, κοράκια, σκυλιά και κλαξόν μαζί –

πώς γδέρνει τη ζωή μας

όλο το άκουσμα των φωνών

του δρόμου της φυγής

αφάνταστα φριχτές

οι φωνές που φέρνουν

άφιλα

θανατηφόρα φιλιά –

του χάρου το φάντασμα

φωτίζει φοβερά

τους άφρονους φοβητσιάρηδες

φυγάδες.

Παντού παντούθε δρόμους μονάχα βλέπουμε

μπρος και μετά

δεξιά ζερβά δρόμους

δρόμους πλατιούς, στενούς, με ράγιες

με άσφαλτο και χωρίς άσφαλτο

αδιάφορο όλα της πόλης

η σπαρακτική γκριμάτσα

το σαρκαστικό χαμόγελο

στόματος

που τώρα τη φωνή

ακούν μονάχα τα δικά μας τα αυτιά.

Άδικα γυρεύουμε να ξεφύγουμε από τη συντροφιά των σφαιρών

συμφωνία οριζοντίων γραμμών

δρόμοι μολύβι άνθρωποι

ποιος είπε πως οι παράλληλες σμίγονται στο άπειρο

εδώ ενώνονται

κι εδώ δεν είναι τ’ άπειρο

αλλά ανθρώπινα έργα

ας είναι και τόσο άσχημα μασκαρεμένα

τις προσωπίδες πια κανένας δεν τις λογαριάζει

στο χορό των τρελών καμιά φορά πέφτουν

αρκεί η μουσική

κι η ρομβία εκείνων που έχουν λεφτά

παίζει μαζί μας παιχνίδι τρελό

με τους ήχους της

πηδάμε

κορμιά φρεσκοπεσμένα

για πάντα πεσμένα.

Πού είν’ ο αστυφύλακας

για να ρυθμίσει

την κυκλοφορία του αίματος

στα πεζοδρόμια των αρτηριών;

Το αίμα

το κοκκινάδι

πόλης που κοκεταρίστηκε να μας σκοτώσει

το κοκκινάδι

το φτιασίδι

που κρύβει

δρόμους αδύναμους

μετά τη διάλυση

διαδήλωσης

δουλευτάδων.

Ύστερα από τη διάλυση

τόσων πολλών εργατών

γλυκιά που είναι η ατμόσφαιρα

σιγά σιγά ανοίγουν τα κουφώματα

τα παράθυρα

να κι η Τζουλιέτα στο μπαλκόνι

με τη μαμά της

«η τάξις απεκαταστάθη»

κι όσο για την ταραχή τη δική μας

η αφαίμαξη που έγινε

θα μας καταπραΰνει.

Θυμάμαι κείνο το κεφάλι παιδιού

το ’χαν πατήσει

μετά

πήρε πολλή θέση

το μυαλό, τα μάτια, το αίμα

περίεργο

θέλει τάχατες πολύ μεγάλη φαντασία

να καταλάβει κανείς αυτό

του νεκρού τις διαστάσεις;

Τώρα πάλι ακούγονται

οι συνηθισμένες φωνές του δρόμου

πόσο μεγάλη πρέπει να ’ναι η σιωπή

για ν’ ακούγονται πάλι όλα αυτά.

Μα την αλήθεια

εύκολα καμιά φορά διαλύονται τα πλήθη

σαν το νερό γίνεται ποτάμι

εξατμίζεται με τη βροχή

και σταγόνες σταγόνες οι μπάλες

ανοίγουν τις καρδιές

αυτό όμως δεν είν’ αδιακρισία

σε εποχή λογοκρισίας

είναι καλύτερο πιο ριζικό

για να μη γράψουν καθόλου

να χυθούν τα καλαμάρια

όσο για τους λεκέδες

τους στουπώνεις μετά

με λίγα λουλούδια στο νεκροταφείο.

Ηλίας Παπαηλιάκης, Untitled

Από τη συλλογή «Γραφή και φως» (Ίκαρος, 1983)

Πόλεμος κάτω από τα πόδια μας. First global survey of soil genomics reveals a war between fungi and bacteria

Η πρώτη παγκόσμια μελέτη σχετικά με το μικροβίωμα του εδάφους φέρνει στο φως μια ατέρμονη πάλη μεταξύ βακτηρίων και μυκήτων. Soil is full of life, essential for nutrient cycling and carbon storage. To better understand how it functions, an international research team led by EMBL and the University of Tartu (Estonia) conducted the first global study of bacteria and fungi in soil. Their results show that bacteria and fungi are in constant competition for nutrients and produce an arsenal of antibiotics to gain an advantage over one another. The study can also help predict the impact of climate change on soil, and help us make better use of natural soil components in agriculture. IMAGE: Hildebrand/Krolik in collaboration with Campbell Medical Illustration/EMBL

Το χώμα που πατάμε είναι γεμάτο ζωή και παίζει καταλυτικό ρόλο στην ανακύκλωση θρεπτικών στοιχείων και στην αποθήκευση του άνθρακα. Ωστόσο, παρά την τεράστια σημασία που έχει για τον πλανήτη μας, δεν έχουμε εντρυφήσει όσο θα έπρεπε στη λειτουργία αυτής της χωμάτινης «(πολυ)κατοικίας» (διότι για… πολυκατοικία πρόκειται με τόσους οργανισμούς που φιλοξενεί) χωρίς την οποία δεν θα είχαμε προφανώς ούτε εμείς… κατοικία σε αυτόν τον πλανήτη. Τώρα, μια διεθνής ερευνητική ομάδα με επικεφαλής επιστήμονες του Ευρωπαϊκού Εργαστηρίου Μοριακής Βιολογίας (European Molecular Biology Laboratory, EMBL) στη Χαϊδελβέργη της Γερμανίας καθώς και του Πανεπιστημίου του Τάρτου στην Εσθονία, βάλθηκε να… φάει το χώμα με το κουτάλι και να το αναλύσει εμβριθώς. Οι ερευνητές διεξήγαγαν συγκεκριμένα την πρώτη παγκόσμια μελέτη σχετικά με τα βακτήρια και τους μύκητες στο έδαφος. Και τα αποτελέσματά τους αποκάλυψαν έναν ατέρμονο «πόλεμο» μεταξύ βακτηρίων και μυκήτων για επικράτηση στο… φαγητό, κοινώς στα θρεπτικά συστατικά. Αποκάλυψαν επίσης ότι ο μόνιμος αυτός ανταγωνισμός οδηγεί στην παραγωγή ενός ολόκληρου «οπλοστασίου» αντιβιοτικών στο πλαίσιο του ποιος θα νικήσει. Η νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε προσφάτως στην έγκριτη επιθεώρηση «Nature» μπορεί να βοηθήσει στην πρόβλεψη σχετικά με την επίπτωση της κλιματικής αλλαγής στο έδαφος αλλά και να ωθήσει στην ορθότερη χρήση των φυσικών συστατικών του χώματος στη γεωργία.

Άγνωστος «θησαυρός»

Figure 1. The 189 selected sample sites spread over 5 continents. IMAGE: Bahram/Hildebrand/EMBL

Η έρευνα σχετικά με τη «χαρτογράφηση» του μικροβιώματος του εδάφους απαίτησε από τους επιστήμονες να λερώσουν (κυριολεκτικώς) τα χέρια τους. Ετσι, μια στρατιά επιστημόνων συνέλεξε επί πέντε συναπτά έτη 58.000 δείγματα χώματος από 1.450 διαφορετικά σημεία του πλανήτη. Οι δύο πρώτοι συγγραφείς της μελέτης, ο Μοχάμεντ Μπαχράμ από το Πανεπιστήμιο του Τάρτου και ο Φαλκ Χίλντεμπραντ από το EMBL, μαζί με τη μεγάλη ομάδα των συνεργατών τους οργάνωσαν αυτό το τεράστιο ερευνητικό έργο, ταξίδεψαν στις τέσσερις γωνιές του πλανήτη για να συλλέξουν δείγματα και τελικώς ανέλυσαν όλες τις πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν και οι οποίες κατέλαβαν όγκο δεδομένων της τάξεως των 14,2 terabytes! Από τα 1.450 σημεία στα οποία έγινε λήψη δειγμάτων, τα 189 μπήκαν ακόμη πιο… βαθιά κάτω από το μικροσκόπιο των επιστημόνων για ενδελεχή ανάλυση. Οι ερευνητές φρόντισαν ώστε τα σημεία αυτά να είναι αντιπροσωπευτικά των διαφορετικών χερσαίων οικοσυστημάτων – από τα τροπικά δάση ως την τούνδρα – σε όλες τις ηπείρους.

Μόλις το 0,5% από τα εκατομμύρια γονίδια που ήλθαν στο φως μέσα από την ανάλυση είχε προηγουμένως εντοπιστεί στο πλαίσιο άλλων ερευνών σχετικά με τα μικροβιώματα του ανθρώπινου εντέρου και των ωκεανών. «Ο αριθμός των άγνωστων μέχρι σήμερα γονιδίων που ανακαλύψαμε είναι τεράστιος, ωστόσο όσα από αυτά ήμασταν σε θέση να «ερμηνεύσουμε» καταδεικνύουν έναν παγκόσμιο πόλεμο μεταξύ βακτηρίων και μυκήτων στο χώμα» σημείωσε ο Πιρ Μπορκ, επικεφαλής της ομάδας του EMBL, σε σχετικό δελτίο Τύπου όπου παρουσιάστηκαν τα ευρήματα της διεθνούς ομάδας.

Μυκητιακή επιθετικότητα

Συνολικά, σύμφωνα με τα αποτελέσματα, η βακτηριακή ποικιλομορφία στο χώμα είναι μικρότερη αν υπάρχουν συγκριτικά περισσότεροι μύκητες. Επίσης, η ερευνητική ομάδα εντόπισε ισχυρή σύνδεση μεταξύ του αριθμού των βακτηριακών γονιδίων που σχετίζονται με ανθεκτικότητα στα αντιβιοτικά και της ποσότητας των μυκήτων, ιδίως μυκήτων με ικανότητα για παραγωγή αντιβιοτικών όπως το Penicillium (πενικίλιο) από το οποίο παράγεται η πενικιλίνη. Οι επιστήμονες υποστήριξαν ότι το μοτίβο αυτό μπορεί να εξηγηθεί από το γεγονός ότι οι μύκητες παράγουν αντιβιοτικά στο πλαίσιο των… μαχών τους με τα βακτήρια και μόνο τα βακτήρια που διαθέτουν αρκετά γονίδια ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά μπορούν να επιβιώσουν στο… πεδίο της μάχης. «Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στους μύκητες και στα βακτήρια επηρεάζει τη συνολική ποικιλομορφία των βακτηριακών κοινοτήτων και προσδιορίζει το γονιδιακό ρεπερτόριό τους σε ό,τι αφορά την ανθεκτικότητα στα αντιβιοτικά» ανέφερε ο Μοχάμεντ Μπαχράμ. Και προσέθεσε ότι η νέα αυτή γνώση μπορεί να αποδειχθεί πολύτιμη σε πολλά επίπεδα: Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την πρόβλεψη σχετικά με την εξάπλωση γονιδίων που οδηγούν σε ανθεκτικότητα στα αντιβιοτικά σε διαφορετικά οικοσυστήματα. Μπορεί επίσης να δείξει τις οδούς μέσω των οποίων τα γονίδια αυτά φθάνουν ως τα ανθρώπινα παθογόνα. Μπορεί όμως και να συμβάλει καθοριστικά στον αγώνα για νέα, αποτελεσματικότερα αντιβιοτικά δείχνοντας τις περιοχές με τους περισσότερους «παραγωγούς» φυσικών αντιβιοτικών.

Εργασίες ανακύκλωσης

Οι καινούργιες όμως πληροφορίες που (κυριολεκτικώς) ξεθάφτηκαν από αυτή την τόσο αναλυτική χαρτογράφηση δεν σταματούν εδώ. Η ερευνητική ομάδα εντόπισε διαφορές μεταξύ περιοχών σε ό,τι αφορούσε την κατανομή βακτηρίων και μυκήτων. Τα βακτήρια εντοπίζονται παντού ενώ εμφανίζουν τη μεγαλύτερη γενετική ποικιλομορφία σε εύκρατες ζώνες με ήπιο κλίμα. Περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως η θερμοκρασία είναι οι σημαντικότεροι σε ό,τι αφορά την αφθονία τους: τα βακτήρια έχουν και αυτά τις προτιμήσεις τους και αγαπούν ιδιαιτέρως τα ζεστά και υγρά περιβάλλοντα. Οι μύκητες πάλι εντοπίζονται πιο συχνά σε πιο κρύα και ξηρά κλίματα όπως η τούνδρα. Τείνουν επίσης να έχουν πιο πολλούς γεωγραφικούς περιορισμούς, έτσι παρουσιάζονται διαφορές στους πληθυσμούς τους μεταξύ ηπείρων. Όλα αυτά μαρτυρούν ότι η συνεισφορά των βακτηρίων και των μυκήτων στην ανακύκλωση των θρεπτικών συστατικών (δηλαδή στη χρήση, στον μετασχηματισμό και στην επανάχρηση των θρεπτικών στοιχείων στα οικοσυστήματα) διαφέρει μεταξύ περιοχών ανά τον κόσμο καθώς και ότι η κλιματική αλλαγή μπορεί να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τη σύνθεση των πληθυσμών και τη λειτουργικότητα βακτηρίων και μυκήτων ανάλογα με τη γεωγραφική ζώνη στην οποία βρίσκονται.

Άκρως ενδιαφέροντα ήταν όμως και τα όσα προέκυψαν στο πλαίσιο της μελέτης από τη σύγκριση μεταξύ περιοχών στις οποίες δεν έχει παρέμβει ο άνθρωπος και άλλων που αποτελούν «θύματα» της ανθρώπινης δραστηριότητας, όπως η καλλιεργημένη γη ή οι κήποι. Όπως φάνηκε λοιπόν, η αναλογία των βακτηρίων και των μυκήτων μεταξύ «άσπιλων» και «επιμολυσμένων» από τον άνθρωπο περιοχών ήταν εντελώς διαφορετική. Σύμφωνα με τους επιστήμονες που διεξήγαγαν την έρευνα, αυτή η αλλαγή στη φυσική ισορροπία δείχνει την επίδραση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο μικροβίωμα του εδάφους, με άγνωστες μέχρι στιγμής συνέπειες για αυτό. Ωστόσο η καλύτερη κατανόηση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ μυκήτων και βακτηρίων στο χώμα ίσως μια μέρα οδηγήσει στη μείωση χρήσης λιπασμάτων στη γεωργία, επιτρέποντας έτσι στους ευεργετικούς μικροοργανισμούς που ζουν κάτω από τα πόδια μας να έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες επιβίωσης στο φυσικό τους περιβάλλον. Επιτρέποντας τελικώς και σε εμάς να έχουμε καλύτερες πιθανότητες επιβίωσης σε αυτόν τον πλανήτη που ταλαιπωρούμε καθημερινά τόσο… αφύσικα!

Πηγές: Bahram, M., Hildebrand, F., et al. Structure and function of the global topsoil microbiome. Nature, published online 1 August 2018.
DOI: 10.1038/s41586-018-0386-6 - http://www.embl-hamburg.de/aboutus/communication_outreach/media_relations/2018/0801_Nature_Bork/index.html - https://www.tovima.gr/printed_post/polemos-lfkato-apo-lfta-podia-mas/

Χόκινγκ: Οι υπεράνθρωποι της πλούσιας ελίτ θα αφανίσουν την ανθρωπότητα. Essays reveal Stephen Hawking predicted race of 'superhumans'

Στο τελευταίο του μήνυμα προς την ανθρωπότητα, όπως αυτό αποτυπώνεται στο τελευταίο του βιβλίο, ο Χόκινγκ υπογραμμίζει ότι η επιστήμη της γενετικής θα δημιουργήσει υπερανθρώπους και έτσι αναπόφευκτα θα αλλάξει την τροχιά της ανθρώπινης εξέλιξης. The world lost one of its brightest minds when Stephen Hawking died in March — but not before he shared his wisdom on the future of life on planet Earth. Physicist said genetic editing may create species that could destroy rest of humanity. GETTY

Έχουν περάσει αρκετοί μήνες από το θάνατο του αείμνηστου Στίβεν Χόκινγκ αλλά τα γραπτά του πρωτοποριακού επιστήμονα που έρχονται στο φως της δημοσιότητας μετά τον θάνατό του δείχνουν ότι ο σπουδαίος αυτός άνθρωπος είχε ακόμα πολλά ακόμα να μας πει.

Λίγες μέρες πριν τη δημοσίευση του τελευταίου του βιβλίου, ο παγκοσμίου φήμης φυσικός βρίσκεται και πάλι στο προσκήνιο για έναν άλλο λόγο: μια έντονη και αμφιλεγόμενη μελλοντική πρόβλεψη που προμηνύει το τέλος της ανθρώπινης φυλής όπως την ξέρουμε.

Stephen Hawking: ‘Some people won’t be able to resist the temptation to improve human characteristics.’ MACKENZIE STROH/CONTOUR, GETTY

Στο τελευταίο του μήνυμα προς την ανθρωπότητα, όπως αυτό αποτυπώνεται στο τελευταίο του βιβλίο, ο Χόκινγκ υπογραμμίζει ότι η επιστήμη της γενετικής θα δημιουργήσει υπερανθρώπους και έτσι αναπόφευκτα θα αλλάξει την τροχιά της ανθρώπινης εξέλιξης.

Photograph: https://www.facebook.com/Superhumanrace

Αναφέρει ότι προμηνύεται ένα ζοφερό μέλλον για την μη τροποποιημένη γενετικά ανθρωπότητα καθώς η πλούσια ελίτ θα χρησιμοποιήσει την επιστήμη της γενετικής για να διορθώσει και να αναβαθμίσει το DNA των παιδιών της.

«Εισερχόμαστε τώρα σε μια νέα φάση αυτού που θα μπορούσε να ονομαστεί αυτοσχέδια εξέλιξη, στην οποία θα είμαστε σε θέση να αλλάξουμε και να βελτιώσουμε το DNA μας», γράφει ο κορυφαίος επιστήμονας.

«Έχουμε χαρτογραφήσει το DNA, πράγμα που σημαίνει ότι έχουμε διαβάσει το βιβλίο της ζωής, έτσι μπορούμε να αρχίσουμε να κάνουμε διορθώσεις σε αυτό» αναφέρεται στο βιβλίο.

«Είμαι σίγουρος ότι κατά τη διάρκεια του αιώνα μας, οι άνθρωποι θα ανακαλύψουν τρόπους για να τροποποιήσουν όχι μόνο την ευφυΐα, αλλά και τα ανθρώπινα ένστικτα όπως είναι η επιθετικότητα», τονίζεται επίσης.

Photograph: https://www.facebook.com/Superhumanrace

Ο αστροφυσικός προβλέπει ότι πιθανότατα θα ψηφιστούν νόμοι κατά της γενετικής τροποποίησης ανθρώπινων όντων αλλά ότι κάποιοι άνθρωποι δεν θα μπορέσουν να αντισταθούν στον πειρασμό να βελτιώσουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά, όπως η μνήμη, η αντίσταση στις ασθένειες και η μακροβιότητα.

Σύμφωνα με τον επιστήμονα, οι σημαντικές ανακαλύψεις που πρόκειται να σημειωθούν σύντομα στη γενετική θα βάλουν σε πειρασμό, ιδίως τους ισχυρούς και πλούσιους ανθρώπους καθώς θα μπορούν να εξασφαλίσουν στα παιδιά τους ότι θα υπερτερούν σε διανοητικό και γονιδιακό επίπεδο, κάτι που στη συνέχεια θα έχει επιπτώσεις στους κανονικούς ανθρώπους που δεν θα μπορούν να τους ανταγωνιστούν.

Έτσι, σύμφωνα με τον αείμνηστο επιστήμονα οι υπεράνθρωποι θα υπερισχύσουν και θα αντικαταστήσουν τον άνθρωπο που ξέρουμε σήμερα.

Πολλοί επιστήμονες εκφράζουν αμφιβολίες αναφορικά με την «προφητεία» του Χόκινγκ, εξηγώντας ότι δεν θα ήταν εύκολο για έναν γονέα να ρισκάρει να χρησιμοποιήσει ανάλογες τεχνικές στα υγιή παιδιά του, οι οποίες μπορεί να έχουν παρενέργειες.

Έζησα μια καταπληκτική ζωή σε αυτόν τον πλανήτη

Tο βιβλίο του Στίβεν Χόκινγκ έχει τίτλο «Σύντομες απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα» και θα κυκλοφορήσει αύριο. «Ανέκαθεν οι άνθρωποι ψάχνουν τις απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα. Από πού ερχόμαστε; Υπάρχει άλλη έξυπνη ζωή στο σύμπαν; Τι υπάρχει μέσα σε μια μαύρη τρύπα; Πώς θα επιβιώσουμε στη Γη; Πώς μπορούμε να εποικίσουμε το Διάστημα; Ποιος είναι ο σχεδιασμός, το βαθύ νόημα πίσω από κάθε πράγμα; Υπάρχει κανένας εκεί πάνω;» αναρωτιέται ο Χόκινγκ στο βιβλίο του.

Ποιες είναι οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα λοιπόν;

Τις δικές του απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα για το σύμπαν αλλά και τη ζωή δίνει μετά θάνατον ο Στίβεν Χόκινγκ. Stephen Hawking's final work will try to answer some of the biggest questions in the universe. PA

Οι Times έκαναν μια προδημοσίευση του βιβλίου και όπως πάντα οι απόψεις του Στίβεν Χόκινγκ παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον αποτελώντας πεδίο ανταλλαγής ιδεών και επιχειρημάτων εντός αλλά και εκτός της επιστημονικής κοινότητας. Ας δούμε ένα μέρος των απαντήσεων που δίνει ο Χόκινγκ σε ορισμένα ερωτήματα που απασχολούν τον ανθρώπινο πολιτισμό.

Ποιο είναι το μέλλον της τεχνητής νοημοσύνης;

Participants listen to a recorded speech by Hawking on artificial intelligence at the Global Mobile Internet Conference in Beijing, 2017. AFP/Getty

Θα είναι λάθος η ανθρωπότητα να θεωρήσει την εμφάνιση πολύ υψηλού επιπέδου συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης ως κάτι που ανάγεται σε επίπεδο επιστημονικής φαντασίας. Αν πιστέψουμε κάτι τέτοιο ίσως να αποδειχθεί το μεγαλύτερο λάθος μας. Η τεχνολογία τεχνητής νοημοσύνης εξελίσσεται και δεν είναι πλέον θέμα αν θα ξεπεράσει την ανθρώπινη νοημοσύνη αλλά το πότε αυτό θα συμβεί. Όταν λοιπόν τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης καταφέρουν να εξελίσσονται και να αναπαράγονται μόνα τους αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα πολύ σύντομα η διαφορά της νοημοσύνης τους σε σχέση με την δική μας να είναι παρόμοια με την διαφορά νοημοσύνης που έχει ο άνθρωπος με τα σαλιγκάρια.

Όταν λοιπόν συμβεί αυτό θα πρέπει να έχουμε φροντίσει να διασφαλίσουμε ότι οι στόχοι των συστημάτων τεχνητών νοημοσύνης θα είναι ίδιοι με τους δικούς μας. Βέβαια τα πιθανά οφέλη υψηλού επιπέδου τεχνητής νοημοσύνης είναι τεράστια σε πολλά επίπεδα όπως για παράδειγμα, στην εξάλειψη ασθενειών ή στην εξάλειψη της φτώχειας. Ήδη οι πρώτες μορφές τεχνητής νοημοσύνης που έχουν αναπτυχθεί αποδεικνύονται ιδιαίτερα χρήσιμες. Όμως φοβάμαι ότι δημιουργώντας κάτι που η νοημοσύνη του θα ξεπεράσει την δική μας και με δεδομένο ότι εμείς ως είδος εξελισσόμαστε βιολογικά με πολύ αργούς ρυθμούς κρύβονται πολύ μεγάλοι κίνδυνοι σε περίπτωση που τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης αποφασίσουν ότι έχουν αντικρουόμενα συμφέροντα με εκείνα του ανθρώπου.

Θα καταφέρει ο άνθρωπος να επιβιώσει στην Γη;

The physicist floats in a weightless environment during a flight aboard a modified Boeing 727 in 2007. EPA

Πιστεύω ότι είναι αναπόφευκτο μέσα στα επόμενα χίλια έτη είτε η περιβαλλοντική καταστροφή που προκαλούμε στον πλανήτη είτε ένας πυρηνικός πόλεμος να καταστήσει την Γη ένα τόπο αφιλόξενο για να ζούμε. Όμως ταυτόχρονα πιστεύω ότι είμαστε ένα ευφυές είδος και ελπίζω ότι θα έχουμε βρει τον τρόπο να εγκαταλείψουμε την Γη και έτσι να συνεχίσουμε να υπάρχουμε στο Σύμπαν. Βέβαια αν εμείς τα καταφέρουμε τελικά δεν θα συμβεί το ίδιο για τα εκατομμύρια των άλλων ειδών που ζουν στην Γη και αυτό θα πρέπει να το φέρουμε ως βάρος στην συνείδηση μας.

Ενεργούμε με ασυγχώρητη αδιαφορία για το μέλλον του πλανήτη μας. Προς το παρόν δεν έχουμε πουθενά αλλού να πάμε να ζήσουμε αλλά πρέπει να βρούμε τρόπο να πάμε και να κατοικήσουμε άλλους πλανήτες. Ελπίζω να καταφέρουμε να το πετύχουμε πριν οι συνθήκες στην Γη δεν είναι πια βιώσιμες για εμάς. Βασίζομαι στο γεγονός ότι ο άνθρωπος έχει έμφυτη την περιέργεια και την επιθυμία για εξερεύνηση. Είναι δύο χαρακτηριστικά που διαθέτουμε μόνο εμείς στο ζωικό βασίλειο. Είναι τα χαρακτηριστικά αυτά που οδήγησαν κάποιους ανθρώπους στο να ταξιδέψουν σε όλο τον πλανήτη και να αποδείξουν ότι η Γη δεν είναι επίπεδη όπως επίσης μας επέτρεψαν να σκεφτούμε να πάμε στα αστέρια και τελικά να καταφέρουμε να βρούμε τρόπο να βγούμε από τα σύνορα της Γης. Βέβαια η αποίκηση ενός άλλου πλανήτη απαιτεί παγκόσμια συνεργασία και πρέπει όσοι μπορούν να συμμετάσχουν σε αυτή την προσπάθεια. Η τεχνολογία που απαιτείται μπορεί σίγουρα να αναπτυχθεί τα επόμενα χρόνια. Ήρθε η ώρα ο άνθρωπος να ταξιδέψει μακριά από το ηλιακό μας σύστημα. Η αποίκηση σε άλλους κόσμους είναι το μόνο που μπορεί να μας σώσει από τον ίδιο μας τον εαυτό.

Υπάρχει νοήμων ζωή στο Σύμπαν;

Hawking speaks via satellite during the Science Channel portion of the 2010 Television Critics Association Press Tour. Getty

Θεωρητικά με τόσο μεγάλο αριθμό γαλαξιών και αστρικών συστημάτων που διαθέτουν πλανήτες στο Σύμπαν σε κάποιους από αυτούς τους πλανήτες θα έχουν αναπτυχθεί συνθήκες ευνοϊκές στην παρουσία της ζωής. Όμως στο ερώτημα γιατί δεν έχουμε έρθει σε επαφή με κάποιον νοήμων και προηγμένο εξωγήινο πολιτισμό ακόμη οι πιθανές απαντήσεις είναι πολλές. Καταρχάς να δηλώσω ότι δεν πιστεύω στην παρουσία στην Γη UFO και πολύ περισσότερο ότι στα σκάφη αυτά βρίσκονται μέσα έμβια όντα. Πιστεύω ότι αν υπάρχουν εξωγήινοι που έχουν ικανότητα να ταξιδεύουν μέσα στο Σύμπαν όταν αποφασίσουν να έρθουν στην Γη θα το κάνουν με εμφανή τρόπο για να το καταλάβουμε όλοι. Επίσης πιστεύω ότι οι προθέσεις τους δεν θα είναι καθόλου καλές για εμάς. Στο ερώτημα γιατί δεν έχουν κάνει την εμφάνιση τους εξωγήινοι μπορώ να αναφέρω αρκετές πιθανές αιτίες. Μπορεί πράγματι να ισχύει αυτό που λένε κάποιοι ότι η Γη είναι ο μόνος πλανήτη στον Γαλαξία μας ή και σε ολόκληρο το Σύμπαν που οι συνθήκες επέτρεψαν την εμφάνιση και εξέλιξη της ζωής επί πολλά δισ. έτη ώστε να κάνει τελικά την εμφάνιση της ένας νοήμων πολιτισμός.

Μπορεί επίσης να εμφανίστηκε ζωή σε άλλους πλανήτες αλλά κάποιο κοσμικό γεγονός (π.χ. καταστροφή του μητρικού άστρου, πτώση αστεροειδών κ.α.) να εμπόδισε την εξέλιξη της ζωής που υπήρχε εκεί ώστε να αναδειχθεί κάποιος νοήμον πολιτισμός. Μην ξεχνάμε ότι η πτώση ενός μεγάλου αστεροειδή στη Γη προκάλεσε την εξόντωση μεγάλου μέρους της ζωής πριν από περίπου 66 εκατ. έτη και έκτοτε δεν έχει υπάρχει άλλο τέτοιο γεγονός, ενώ ο μέσος χρόνος για να συμβεί κάτι τέτοιο είναι τα 20 εκατ. έτη, κάτι που αναμφισβήτητα βοήθησε στην εμφάνιση και εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Μια ακόμη πιθανότητα είναι να εμφανίστηκε σε κάποιο πλανήτη ένας νοήμων πολιτισμός παρόμοιος ή και πιο προηγμένος από τον δικό μας αλλά τελικά ο πολιτισμός αυτός έγινε ασταθής και αυτοκαταστράφηκε. Είναι ένα σενάριο καθόλου ελπιδοφόρο για εμάς και ελπίζω να μην έχει συμβεί κάτι τέτοιο στο Σύμπαν γιατί ίσως μας περιμένει και εμάς ανάλογη τύχη. Αυτές είναι ορισμένες από τις πιο δημοφιλείς ιδέες που έχουν διατυπωθεί σχετικά με την πιθανή ή μη ύπαρξη εξωγήινης ζωής και ειδικότερα ζωής με νοημοσύνη παρόμοια με την δική μας. Εγώ είμαι θιασώτης μιας άλλης προσέγγισης η οποία αναφέρει ότι υπάρχουν άλλες μορφές ζωής υψηλής νοημοσύνης στο Σύμπαν αλλά ακόμη δεν έχουμε τα τεχνικά μέσα να τις εντοπίσουμε ή ίσως έχουμε ήδη στα χέρια μας κάποιες ενδείξεις ή και αποδείξεις της ύπαρξης τους αλλά τις έχουμε παραβλέψει.

Υπάρχει Θεός;

Pope Francis meets with Hawking at the Vatican in 2016. AFP/Getty

Το ερώτημα είναι αν ο τρόπος που δημιουργήθηκε το Σύμπαν επιλέχθηκε από τον Θεό για λόγους που δεν μπορούμε να κατανοήσουμε ή όλα όσα συνέβησαν έχουν αποκλειστικά επιστημονική εξήγηση; Εγώ πιστεύω το δεύτερο. Αν θέλει κάποιος μπορεί να βαφτίσει τους νόμους της επιστήμης «Θεό» αλλά δεν πρόκειται για κάποιου είδους οντότητα που θα μπορούσε κάποιος να συναντήσει και να της θέσει ερωτήσεις.

Ποια είναι η μεγαλύτερη απειλή για την Γη στο κοντινό μέλλον;

Hawking arriving at the Chilean Antarctic base in 1997. Alamy

Η πτώση ενός μεγάλου αστεροειδή είναι μια απειλή για την οποία δεν έχουμε καμία απολύτως άμυνα. Βέβαια έχουν περάσει πολλά εκατ. από την τελευταία φορά που συνέβη κάτι τέτοιο. Μια πιο άμεση απειλή είναι οι κίνδυνοι από τις κλιματικές αλλαγές. Η αύξηση της θερμοκρασίας τόσο της ατμόσφαιρας όσο και των υδάτων θα έχει ως αποτέλεσμα να λιώσουν τα μόνιμα στρώματα πάγου στον πλανήτη. Αυτό θα απελευθερώσει τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα γεγονός που θα αυξήσει τις θερμοκρασίες υπέρμετρα και θα μετατρέψει την Γη σε ένα κολασμένο κόσμο σαν την Αφροδίτη με θερμοκρασίες 250 βαθμών Κελσίου.

Ποια επαναστατική ιδέα ή τεχνολογία θα θέλατε να υλοποιηθεί προς όφελος της ανθρωπότητας; 

Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι εύκολη: η ανάπτυξη της τεχνολογίας πυρηνικής σύντηξης η οποία θα προσφέρει απεριόριστη καθαρή ενέργεια και η χρήση ηλεκτρικών αυτοκινήτων. Τα οφέλη θα είναι τεράστια για την ανθρωπότητα αλλά και τον πλανήτη. 

The physicist enjoys the sun at the Stephen Hawking Garden for Motor Neurone Disease at the Chelsea Flower Show in 2010. Susannah Ireland

Ο αστροφυσικός που άφησε την τελευταία του πνοή τον περασμένο Μάρτιο απαντά και με έναν προσωπικό απολογισμό: «Είχα μια καταπληκτική ζωή σε αυτόν τον πλανήτη, ενώ συγχρόνως διέτρεχα με το μυαλό μου ολόκληρο το σύμπαν και τους νόμους της Φυσικής. Έφτασα στα πέρατα του γαλαξία, ταξίδεψα σε μια μαύρη τρύπα και γύρισα στις απαρχές του χρόνου. Στη Γη είδα αναταράξεις και ηρεμία, επιτυχία και πόνο.

Ήμουν πλούσιος και φτωχός, οργανικά ικανός και ανίκανος. Δέχθηκα συγχαρητήρια και επικρίσεις, αλλά ποτέ δεν αγνοήθηκα. Χάρις στη δουλειά μου είχα το εξαιρετικό προνόμιο να συμβάλω στην κατανόηση του σύμπαντος».

«Ελπίζω μια μέρα να βρούμε τις απαντήσεις σε όλες μας τις ερωτήσεις. Πώς θα μπορέσουμε να θρέψουμε έναν παγκόσμιο πληθυσμό όλο και μεγαλύτερο; Να του προσφέρουμε πόσιμο νερό, να παράγουμε ανανεώσιμη ενέργεια, να προλαμβάνουμε και να θεραπεύουμε ασθένειες, να επιβραδύνουμε την κλιματική αλλαγή; Ελπίζω η επιστήμη και η τεχνολογία να μας δώσουν τις απαντήσεις. Είμαστε όλοι ταξιδιώτες του χρόνου, πορευόμαστε προς το μέλλον» γράφει.

Hawking holds a lecture for a symposium of cosmologists at Stockholm University in 2003. AP

«Η επιστήμη αποδεικνύεται πολλές φορές πιο παράξενη από την επιστημονική φαντασία. Και προσφέρει μεγαλύτερη ικανοποίηση» εξηγεί για να προχωρήσει σε μια προσωπική εξομολόγηση: «Εγώ είμαι ένας επιστήμονας με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για την Φυσική, την Κοσμολογία, το σύμπαν και το μέλλον της ανθρωπότητας. Χάρις στους γονείς μου καλλιέργησα μια ακόρεστη περιέργεια, ενώ δεν έπαψα ποτέ να προσπαθώ, όπως ο πατέρας μου, να απαντώ στα πολλά ερωτήματα που θέτει η επιστήμη».

Πού τον οδήγησε αυτή ακόρεστη περιέργεια; «Πέρασα όλη μου ζωή ταξιδεύοντας στο σύμπαν χωρίς να βγω ποτέ από το μυαλό. Κάποια στιγμή πίστεψα ότι θα ζούσα το τέλος της Φυσικής όπως την γνωρίζουμε.

Σήμερα, αντίθετα, πιστεύω πως και μετά το βιολογικό μου τέλος οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να απολαμβάνουν το θαύμα των επιστημονικών ανακαλύψεων. Είμαστε κοντά σε κάποιες από αυτές τις απαντήσεις. Αλλά ακόμη δεν έχουμε φτάσει».

Το βέβαιο για ένα από τα λαμπρότερα μυαλά των φυσικών επιστημών είναι πώς τα τελευταία πενήντα χρόνια η οπτική μας για το σύμπαν άλλαξε πολύ. «Θα είμαι ευτυχής εάν θα έχω συμβάλλει κι εγώ σε αυτήν την αλλαγή» γράφει ο Χόκινγκ και συνεχίζει με μια θέρμη φιλοσοφικής ενατένησης: «Μία από τις μεγάλες αποκαλύψεις της διαστημικής εποχής είναι η νέα οπτική κάτω από την οποία η ανθρωπότητα έμαθε να κοιτάζει τον εαυτό της: όταν παρατηρούμε τη Γη από το Διάστημα, βλέπουμε ένα ενιαίο σύνολο. Αντιλαμβανόμαστε την ενότητα, όχι τις διαιρέσεις. Είναι μια εικόνα που μέσα στην τεράστια απλότητά της μεταδίδει ένα πολύ δυνατό μήνυμα: ένας μοναδικός πλανήτης, μία και μόνο ανθρώπινη φυλή».

Ένα είναι και το συμπέρασμα για τον Στίβεν Χόκινγκ: «Το μέλλον της ανθρωπότητας βρίσκεται στο σύμπαν» σημειώνει υπενθυμίζοντας ότι γεννήθηκε ακριβώς τρεις αιώνες μετά τον θάνατο του Γαλιλαίου. «Μου αρέσει να σκέπτομαι ότι αυτή η σύμπτωση έπαιξε ρόλο στην κατεύθυνση που πήρα στο πεδίο των επιστημών. Αν και βέβαια, σύμφωνα με τους υπολογισμούς μου, εκείνη την ημέρα θα πρέπει να γεννήθηκαν περίπου διακόσιες χιλιάδες παιδιά. Και ποιος ξέρει πόσα από αυτά επέδειξαν κάποιο ενδιαφέρον για την αστρονομία».

The physicist at Cambridge University in 1988. Getty

Ο Χόκινγκ θα έπρεπε πάντως να ζήσει πολύ λιγότερα χρόνια από τα περισσότερα από αυτά τα παιδιά εξαιτίας της νόσου του Λου Γκέρινγκ από την οποία προσβλήθηκε σε νεαρή ηλικία. Τελικά κατάφερε να ζήσει για πολλές δεκαετίες ακόμη καθηλωμένος σε αναπηρικό αμαξίδιο. «Δεν ήμουν ποτέ ανάμεσα στους καλύτερους μαθητές – ήταν μια τάξη πολύ έξυπνων παιδιών και εγώ ήμουν πάνω κάτω στον μέσο όρο. Οι συμμαθητές μου πάντως με φώναζαν Αϊνστάιν. Αυτό σημαίνει ότι έβλεπαν κάτι σε μένα. Δυο συμμαθητές μου πάντως είχαν στοιχηματίσει ένα σακουλάκι καραμέλες ότι δεν θα γινόμουν κανένας» αναφέρει για τα μαθητικά του χρόνια, ενώ ανατρέχει και στην τεράστια επιτυχία που γνώρισε το βιβλίο του «Το χρονικό του χρόνου: Από τη Μεγάλη Έκρηξη ως τις μαύρες τρύπες» (στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κάτοπτρο): «Δεν περίμενα τέτοια επιτυχία. Χωρίς αμφιβολία συνέβαλε το ενδιαφέρον του κόσμου για την ιστορία μου, για το γεγονός ότι κατάφερα να γίνω θεωρητικός φυσικός και συγγραφέας μπεστ σέλερ παρά την αναπηρία μου».

Ο Χόκινγκ δίνει κι άλλα δείγματα ταπεινότητας αλλά και αυτοσαρκασμού: «Για πολλούς συνάδελφούς μου είμαι ένας φυσικός ανάμεσα στους πολλούς. Αλλά για το μεγάλο κοινό ήμουν ο πιο διάσημος φυσικός του κόσμου. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι, με εξαίρεση τον Αϊνστάιν, οι επιστήμονες δεν γίνονται δημοφιλείς όσο οι ροκ σταρ και εν μέρει επειδή αντικατοπτρίζω το στερεότυπο της ανάπηρης ιδιοφυΐας: δεν μπορώ να καμουφλαριστώ με μια περούκα και ένα ζευγάρι μαύρα γυαλιά. Το αναπηρικό καροτσάκι με προδίδει»…

Πηγές: https://www.theguardian.com/science/2018/oct/14/stephen-hawking-predicted-new-race-of-superhumans-essays-reveal - https://www.independent.co.uk/news/science/stephen-hawking-book-final-death-latest-big-questions-universe-discovery-a8354301.html - https://www.thetimes.co.uk/article/stephen-hawking-ai-will-robots-outsmart-us-big-questions-facing-humanity-q95gdtq6w - http://www.skai.gr/news/technology/article/386387/hoking-oi-uperanthropoi-tis-plousias-elit-tha-afanisoun-tin-anthropotita/ – http://www.kathimerini.gr/989923/article/epikairothta/episthmh/stiven-xokingk-ezhsa-mia-kataplhktikh-zwh-se-ayton-ton-planhth - https://www.protagon.gr/themata/o-stiven-xokingk-dinei-syntomes-apantiseis-sta-megala-erwtimata-44341706723