Η καλύτερη έως τώρα φωτογραφία της Έσχατης Θούλης. New Horizons' Newest and Best-Yet View of Ultima Thule

The wonders – and mysteries – of Kuiper Belt object 2014 MU69 continue to multiply as NASA's New Horizons spacecraft beams home new images of its New Year's Day 2019 flyby target. This image, taken during the historic Jan. 1 flyby of what's informally known as Ultima Thule, is the clearest view yet of this remarkable, ancient object in the far reaches of the solar system – and the first small "KBO" ever explored by a spacecraft. Image credit: NASA/Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory/Southwest Research Institute

Μια αρκετά καθαρή φωτογραφία της Έσχατης Θούλης, την οποία τράβηξε το σκάφος New Horizons (Νέοι Ορίζοντες) από απόσταση μόνο 6.700 χιλιομέτρων, έδωσε η Αμερικανική Διαστημική Υπηρεσία (NASA) στη δημοσιότητα.

Είναι το κοντινότερο «πορτρέτο» μέχρι σήμερα του μακρινού σώματος στη Ζώνη Κάιπερ και επιτρέπει να διακρίνει κανείς με αρκετές λεπτομέρειες το ασυνήθιστο σχήμα της Θούλης, επισήμως γνωστής ως «2014 MU69».

Η φωτογραφία -με ανάλυση 135 μέτρων ανά εικονοστοιχείο (πίξελ)- που τραβήχτηκε την 1η Ιανουαρίου, μόλις επτά λεπτά πριν την κοντινότερη διέλευση της αμερικανικής διαστημοσυσκευής από την Έσχατη Θούλη, είχε αποθηκευθεί στη μνήμη του σκάφους. Στη συνέχεια χρειάστηκε αρκετό χρόνο για να φθάσει στη Γη λόγω της μεγάλης απόστασης, ενώ υπέστη και μια επεξεργασία από τους επιστήμονες, ώστε να γίνει ακόμη πιο καθαρή.

Οι δύο λοβοί της Θούλης εμφανίζουν πολλές περιοχές με εναλλαγές φωτεινού και σκούρου χρώματος, για άγνωστο λόγο. Διαθέτουν επίσης στην επιφάνειά τους αρκετά βαθουλώματα άγνωστης προέλευσης και διαμέτρου έως 700 μέτρων, που μπορεί να είναι κρατήρες πρόσκρουσης ή να έχουν προκύψει από κάποια εγγενή γεωλογική διαδικασία.

Τους επόμενους μήνες θα φθάσουν στη Γη ακόμη καλύτερες και έγχρωμες φωτογραφίες της Έσχατης Θούλης, που θα βοηθήσουν «να λυθούν τα πολλά μυστήριά της», όπως είπε ο επικεφαλής επιστήμονας της αποστολής Άλαν Στερν του Νοτιοδυτικού Ινστιτούτου Ερευνών (SRI) του Κολοράντο.

Το New Horizons βρίσκεται πλέον σε απόσταση περίπου 6,64 δισεκατομμυρίων χιλιομέτρων από τη Γη, λειτουργεί χωρίς προβλήματα και απομακρύνεται από την Έσχατη Θούλη με ταχύτητα 50.700 χιλιομέτρων την ώρα.

Πηγές: http://pluto.jhuapl.edu/News-Center/News-Article.php - http://www.amna.gr/home/article/328249/Sti-dimosiotita-to-kalutero-eos-tora-portreto-tis-Eschatis-Thoulis

Τιμ Γουίτμαρς: Οι αρχαίοι Έλληνες εφηύραν τη λέξη «αθεΐα». Battling the Gods: Atheism in the Ancient World review – disbelief has been around for 2,500 years

Ο καθηγητής του Πανεπιστήμιου Κέιμπριτζ, Τιμ Γουίτμαρς συνοψίζει τα συμπεράσματα της εμβριθούς μελέτης του για τον σκεπτικισμό σε σχέση με τη θρησκεία στις αρχαίες κοινωνίες. Doubt about religious faith is as old as religion itself – Tim Whitmarsh’s brilliant book carefully explores literary and philosophical sources to make the case for a questioning of the gods in Greek and Roman times. The Death of Socrates by Jacques-Louis David. Socrates was sentenced to death for ‘not believing in the gods of the city’. Photograph: Francis G Mayer/Corbis

Πόσο αρχαία είναι η έννοια της αθεΐας; Πόσο ανεκτικοί με τους άθεους ήταν οι αρχαίοι Έλληνες; Ποιος πολιτικοποίησε πρώτη φορά τη «θρησκεία» και γιατί; Γιατί σήμερα γνωρίζουμε λιγότερα για την αρχαία αθεΐα από ό,τι τους προηγούμενους αιώνες;

Η παρούσα μελέτη συνιστά ένα είδος αρχαιολογίας του σκεπτικισμού απέναντι στη θρησκεία. Αποτελεί εν μέρει μια προσπάθεια ανασκαφής που αναζητά την αρχαία αθεΐα κάτω από τα ερείπια που σώριασαν πάνω της χιλιετίες χριστιανικής κατακραυγής. Αλλά αυτή η έρευνα θα ασχοληθεί και με την επιφάνεια, η οποία θέτει προβλήματα διαφορετικού είδους. Στην Ευρώπη του 18ου και του 19ου αιώνα, κατά τη διάρκεια της περιόδου διαμόρφωσης της νεότερης αθεΐας, η κλασική παιδεία ήταν πανταχού παρούσα (τουλάχιστον στους κύκλους των μορφωμένων). Την εποχή αυτή, όσοι διακήρυτταν έναν κόσμο χωρίς θεούς μπορούσαν να επικαλούνται την αυθεντία του Επίκουρου και του Λουκρήτιου ή να αναφέρονται στον Διαγόρα της Μήλου και στον Θεόδωρο της Κυρήνης, όντας βέβαιοι ότι θα γίνουν κατανοητοί. Ωστόσο από τις αρχές του 20ού αιώνα και εξής, η γνώση της κλασικής παιδείας συρρικνώθηκε με ανησυχητική ταχύτητα. Ένα μεγάλο μέρος της ευθύνης για τη συλλογική μας άγνοια της μακράς ιστορίας της αθεΐας μπορεί να αποδοθεί σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που αδυνατεί να αναγνωρίσει τον κρίσιμο ρόλο της ελληνορωμαϊκής σκέψης στη διαμόρφωση της δυτικής κοσμικής νεωτερικότητας. Αυτή η λήθη της κλασικής κληρονομιάς επέτρεψε την εδραίωση της «νεωτερικής μυθολογίας». Η ιδέα ότι οι Ευρωπαίοι του 18ου αιώνα ήταν οι πρώτοι που εναντιώθηκαν στους θεούς οφείλεται αποκλειστικά στη βαθιά άγνοια της κλασικής παράδοσης.

Το βιβλίο «Θεομαχία. Η αθεΐα στον αρχαίο κόσμο», του Τιμ Γουίτμαρς, καθηγητή στην Έδρα Ελληνικού Πολιτισμού Α.Γ. Λεβέντη στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Polaris (σε μετάφραση Γιώργου Καζαντζίδη), απαντά σε πολύ περισσότερα από τα παραπάνω ερωτήματα. Κυρίως, όμως, μας εισάγει σε έναν κόσμο ο οποίος, όπως υποστηρίζει ο συγγραφέας του, τείνει να ξεχαστεί.

O Τιμ Γουίτμαρς είναι καθηγητής στην Έδρα Ελληνικού Πολιτισμού Α. Γ. Λεβέντη στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ. Υπήρξε καθηγητής στα πανεπιστήμια της Οξφόρδης και του Έξετερ και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου. Αντικείμενο της έρευνάς του αποτελεί η αρχαιοελληνική γραμματεία, κυρίως της ελληνιστικής και ρωμαϊκής περιόδου και έχει δημοσιεύσει σειρά βιβλίων πάνω σε αυτά τα στα θέματα, όπως τα: «Ancient Greek literature, Cultural History of Literature series» (Polity Press, 2004), «Narrative and identity in the ancient Greek novel: returning romance» (Cambridge: Cambridge University Press, 2011), «Dirty love: the genealogy of the ancient Greek novel» (New York: Oxford University Press, 2018) κ.ά. Αρθρογραφεί σε εφημερίδες και περιοδικά όπως τα: Times Literary Supplement, London Review of Books, Τhe Guardian, Τhe Observer, Huffington Post ενώ έχει εμφανιστεί στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο του BBC. (φωτ.: ΑΠΕ-ΜΠΕ)

H Ελένη Μάρκου από το Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων συνομίλησε με τον Τιμ Γουίτμαρς για το βιβλίο που μας ταξιδεύει στο παρελθόν, υπενθυμίζοντάς μας ότι η αθεΐα δεν πρωτοεμφανίστηκε στην εποχή του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, αλλά έχει τις ρίζες της στην αρχαία Ελλάδα.

Ε.: Τι σας οδήγησε να γράψετε ένα βιβλίο για τη Θεομαχία, την ιστορία της αθεΐας στον αρχαίο κόσμο;

Α.: Είχα απογοητευτεί από τη συζήτηση γύρω από τους αποκαλούμενους «νέους αθεϊστές» (Ρίτσαρντ Ντόκινς, Κρίστοφερ Χίτσενς κ.ά.). Μου φαινόταν ότι αν οι δυο πλευρές (θεϊστές και άθεοι) κάνουν σαν η θρησκεία να μην αμφισβητήθηκε ποτέ πριν από τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό, τότε στην πραγματικότητα δεν μπορείς να έχεις σκεπτικισμό πριν από τη σύγχρονη επιστήμη ή αυτός ίσχυε οπουδήποτε αλλού εκτός από τη Δυτική Ευρώπη. Αυτό δεν συμφωνούσε με την εμπειρία μου ούτε ως ιστορικού της αρχαιότητας ούτε ως κάποιου που μιλά με ανθρώπους από όλο τον κόσμο.

Ε.: Πόσο διαφορετική ήταν η έννοια της αθεΐας ανά τους αιώνες;

The main aim of Whitmarsh’s book is to uncover the history of atheism from Homer until the rise of Christianity in the 4th century CE. His reader has a learned guide in full command of all the material relevant to the subject. As a result, this  book will now stand as the most accessible English-language source book for the varieties of disbelief in antiquity.

Α.: Αυτό είναι το κρίσιμο ερώτημα. Κάποιοι θα έλεγαν ότι ήταν τόσο διαφορετική στην ελληνική αρχαιότητα, που δεν θα ταίριαζε καθόλου να χαρακτηριστεί η έννοια ως «αθεΐα». Σε αυτούς θα απαντούσα ότι οι αρχαίοι Έλληνες εφηύραν τη λέξη, συνεπώς δεν έχουμε κανένα δικαίωμα να τους την αρνηθούμε! Με απλά λόγια, η κύρια διαφορά έγκειται μεταξύ μονοθεϊσμού και αθεϊσμού. Αν ζεις σε μονοθεϊστικό κόσμο, είναι σχετικά εύκολο (διανοητικά, μιλώντας) να είσαι άθεος: Είναι σαν να γυρνάς έναν διακόπτη και να σβήνεις το φως. Αλλά αν ζεις σε έναν κόσμο με χιλιάδες διαφορετικούς θεούς, διαφόρων τύπων (που κυμαίνονται από αφηρημένες θεότητες, όπως η Νίκη και η Τύχη, έως θεοποιημένους ανθρώπους, όπως ο Μέγας Αλέξανδρος), τότε το ερώτημα ως προς το τι ακριβώς δυσπιστείς γίνεται πιο περίπλοκο. Υπήρχαν σίγουρα άνθρωποι στην αρχαιότητα που δεν πίστευαν σε κανένα είδος υπερφυσικών ή αιώνιων δυνάμεων. Αλλά πολλοί από τους ανθρώπους που στην αρχαιότητα είχαν χαρακτηριστεί ως άθεοι, σήμερα θα καλούνταν θεϊστές, σκεπτικοί ή αγνωστικιστές. Αλλά αυτό το θέμα ως προς την ορολογία είναι κάτι που αντιμετωπίζουν πολλοί ιστορικοί της αρχαιότητας: Σύγχρονοι όροι δεν ταιριάζουν πάντα και επακριβώς με προ-νεωτερικές κοινωνίες. Άνθρωποι έχουν παρόμοια προβλήματα με την «οικονομία», τη «σεξουαλικότητα», την «τέχνη», την «τεχνολογία», την «ιατρική» κ.λπ.

Ε.: Πόσο ανεκτικοί με τους «άθεους» ήταν οι αρχαίοι Έλληνες; Σε ποια περίοδο η ανοχή ήταν μεγαλύτερη και σε ποια λιγότερο;

A 19th century Greek vase illustration of Zeus abducting Leda in the form of a swan. Photograph: Stapleton Collection/Corbis

Α.: Στα αγγλικά, η λέξη «ανοχή» (δηλαδή «tolerance») ακούγεται σαν να ανέχεσαι κάτι δυσάρεστο. Υποθέτω ότι και η ελληνική λέξη έχει την ίδια χροιά. Δεν νομίζω ότι οι αρχαίοι αντιμετώπιζαν την αθεΐα με τον ίδιο τρόπο. Η λέξη «άθεος» ήταν συνήθως αρνητική, όπως όλες οι λέξεις που έχουν το στερητικό α, αλλά για το μεγαλύτερο μέρος της αρχαιότητας η δυσπιστία στους θεούς δεν ήταν παράνομη ούτε ιδιαίτερα προβληματική. Οι αρχαίοι Έλληνες δεν είχαν ούτε Βίβλο ούτε συστηματική θεολογία. Δεν υπήρχε κανένας προκαθορισμένος τρόπος του πώς να φαντάζεται κανείς τους θεούς, άρα δεν υπήρχε πραγματικό πρόβλημα με το να τους φαντάζεται ότι δεν υπήρχαν. Η μεγάλη εξαίρεση ήταν η Αθήνα στο τελευταίο τέταρτο του 5ου αι. π.Χ., όταν νομοθεσία κατά της αθεΐας φαίνεται ότι εισήχθη για πολιτικούς λόγους (δηλαδή, με σκοπό να στραφεί κατά του κύκλου διανοητών που περιστοίχιζε τον Περικλή, συνεπώς κατά του ίδιου του Περικλή).

Ε.: Πιστεύετε ότι υπάρχει μια φυσική δυσπιστία του ανθρώπου προς το θείο, αντίστοιχη με τη φυσική ροπή προς την πίστη;

Α.: Πιστεύω ότι υπάρχουν διαφορετικοί τύποι ανθρώπων. Για κάποιους, η πίστη στους θεούς είναι προφανής και μη προβληματική. Άλλοι απαιτούν αποδείξεις και αδυνατούν να πιστέψουν σε αόρατες δυνάμεις χωρίς αυτές. Γνωσιακοί θεωρητικοί υποστηρίζουν ότι έχουμε στους εγκεφάλους μας (για κάποιους εξαφανισμένους σήμερα εξελικτικούς λόγους) έναν υπερευαίσθητο μηχανισμό ανίχνευσης κίνησης. Αυτό είναι πολύ χρήσιμο για να αντιληφθούμε ότι ο θάμνος μπροστά μας θροΐζει επειδή ένα επικίνδυνο ζώο ίσως κρύβεται πίσω από αυτό, αλλά μπορεί και να μας κάνει να σκεφτούμε ότι κάποιο φάντασμα κινεί τα έπιπλα τριγύρω! Δεν είμαι επιστήμονας, αλλά μου φαίνεται πιθανό το μυαλό των ανθρώπων να είναι συνδεδεμένο με διαφορετικούς τρόπους στον καθένα.

Ε.: Το βιβλίο σας αναφέρεται, μεταξύ άλλων, στην πολιτικοποίηση της «θρησκείας» στην αρχαιότητα. Το πρώτο γνωστό στην ιστορία τέτοιο παράδειγμα είναι το ψήφισμα (νόμος) του Διοπείθη, μάντη του 5ου αι. π.Χ., που οδήγησε στη δίωξη πολλών φιλοσόφων, όπως του Αναξαγόρα (επιστήθιου φίλου του Περικλή) και του Σωκράτη, δασκάλου, μεταξύ άλλων, του Κριτία (ενός από τους Τριάκοντα Τυράννους της Αθήνας και πιθανόν ενός από τους αρχαίους «άθεους»). Πόσο διαχρονικό είναι το φαινόμενο και ποιες ομοιότητες ή διαφορές με το σήμερα πιστεύετε ότι αξίζουν να αναφερθούν;

Α.: Πρόκειται για το συμβάν που προανέφερα και το οποίο οδήγησε στην καταστολή του αθεϊσμού. Από όσο γνωρίζω είναι το πρώτο παράδειγμα στην καταγεγραμμένη ιστορία της νομοθεσίας που στρέφεται κατά της δυσπιστίας στους θεούς. Παραδόξως οδήγησε επίσης, κατά την άποψή μου, στη δημιουργία του αθεϊσμού ως κοινωνικά αναγνωρισμένης κατηγορίας. Ο νόμος αναφερόταν σε «όσους δεν πίστευαν στους θεούς» («οἱ μὴ νομίζοντες τοὺς θεούς», το ακριβές νόημα είναι πολύ συζητήσιμο). Είμαι σίγουρος ότι πάντα υπήρχαν άνθρωποι που δεν πίστευαν στους θεούς, αλλά με τον νόμο του Διοπείθη αναγνωρίστηκαν δημοσίως. Αμέσως μετά ακολούθησε ένα τεράστιο κύμα ενδιαφέροντος για την αντι-θεϊστική σκέψη. Οι άνθρωποι είναι διεστραμμένοι: Όταν τους λες να μην κάνουν κάτι, πάντα το κάνουν! Υπάρχει ένα φρικτό σύγχρονο παράλληλο όταν το 1998 ο Μπιλ Κλίντον διέταξε το βομβαρδισμό του χημικού εργοστασίου Ελ Σίφα στο Σουδάν, ισχυριζόμενος ψευδώς ότι ήταν βάση της Αλ-Κάιντα για να δικαιολογήσει το βομβαρδισμό ως αντιτρομοκρατικό μέτρο: Το αντίκτυπο ήταν να μετατρέψουν μια χαλαρή συμμαχία σε μια τρομοκρατική μηχανή.

Diagoras de Mélos (au centre) dans l'École d'Athènes de Raphaël.

Ε.: Ο Έλληνας ποιητής και φιλόσοφος Διαγόρας ο Μήλιος, που έζησε τον 5ο αι. π.Χ., είναι από τους πιο γνωστούς άθεους –ως τέτοιος αναφέρεται ήδη από την αρχαιότητα– κι ένα από τα «θύματα» του νόμου του Διοπείθη. Παροιμιώδης είναι η απάντηση που έδωσε, σύμφωνα με την παράδοση, σε φίλο του που προσπάθησε να τον πείσει για την ύπαρξη των θεών. Όταν του υπέδειξε πόσες ιερές εικόνες αναφέρονται σε ανθρώπους οι οποίοι σώθηκαν από φουρτούνες με τη δύναμη των επικλήσεών τους στους θεούς, ο Διαγόρας του απάντησε: Δεν υπάρχουν όμως πουθενά εικόνες ανθρώπων που ναυάγησαν και πνίγηκαν στη θάλασσα. Πόσο αξιόπιστες είναι οι πηγές, συνήθως μεταγενέστερες, που μεταφέρουν τέτοια περιστατικά της αρχαιότητας; Τι μπορεί να συμβολίζουν οι απηχήσεις τους στο σήμερα; (Το χιούμορ του Διαγόρα πάντως φαντάζει πολύ σύγχρονο…).

Α.: Είναι όντως ένα πολύ καλό αστείο! Το σκεπτικό του ήταν ότι οι άνθρωποι προσεύχονται σε περιόδους κινδύνου και τιμούν τους θεούς μόνο μετά τη διάσωσή τους. Σε άλλη πηγή μαθαίνουμε ότι ο Διαγόρας έγινε άθεος αφού καταράστηκε έναν άλλον ποιητή επειδή έκλεψε τους στίχους του και στη συνέχεια θύμωσε που οι θεοί δεν τον τιμώρησαν. Ίσως η γενική άποψη του Διαγόρα να ήταν ότι οι θεοί δεν παρεμβαίνουν στον κόσμο μας όταν προσευχόμαστε σε αυτούς. Ωστόσο, γνωρίζουμε ελάχιστα πράγματα γι’ αυτόν και σχεδόν όλα είναι απλώς ανέκδοτα που προέρχονται από πηγές εκατοντάδες χρόνια μετά.

Ε.: Ποιο φιλοσοφικό ή άλλο κίνημα της αρχαιότητας θεωρείτε το πιο άθεο και γιατί;

Α.: Ήταν οι Επικούρειοι που αποκαλούνταν συνήθως «άθεοι». Ο Επίκουρος ίδρυσε τον περίφημο Κήπο του στην Αθήνα στα τέλη του 4ου αι. π.Χ., ίσως στο σημείο όπου η Οδός Πλαταιών διασχίζει από κάτω τη Λεωφόρο Αθηνών. Δίδασκε ότι όλα είναι φτιαγμένα από άτομα και κενό, πως δεν υπάρχει «πνεύμα» στον κόσμο. Επίσης, ότι τίποτα δεν διαρκεί για πάντα και δεν υπάρχει ζωή μετά το θάνατο. Παραδόξως, επέμενε ότι υπάρχουν θεοί στον κόσμο, αλλά πουθενά σε κανένα σωζόμενο επικούρειο κείμενο δεν λέει πώς υποτίθεται ότι συμβαίνει αυτό όταν οι θεοί είναι φτιαγμένοι από φθαρτό υλικό. Σώζεται ένα μεγάλο ποίημα του Λουκρήτιου για το επικούρειο δόγμα, αλλά παρόλο που υπόσχεται να μας πει τι σκεφτόταν ο Επίκουρος για τους θεούς, δεν το κάνει ποτέ. Πιστεύω ότι ο Επίκουρος και οι Επικούρειοι είχαν διαμάχες ως προς το θέμα των θεών. Γνώριζαν ότι ήταν επικίνδυνο στην κλασική Αθήνα να παίζεις τον άθεο (μην ξεχνάμε, ήταν η αντι-αθεϊστική νομοθεσία που σκότωσε τον Σωκράτη), αλλά δεν είχαν έναν εύκολο τρόπο να προσαρμόσουν τους θεούς στο σύστημά τους (εκτός ως ιδανικά παραδείγματα αρετής). Πιθανώς η πιο σημαντική θεϊστική φιλοσοφία ήταν ο Πλατωνισμός –σημαντική εξαιτίας της επιρροής της στον Χριστιανισμό. Ο Τίμαιος του Πλάτωνα είναι το μόνο έργο της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας που διαβάζεται συνεχώς από την εποχή που γράφτηκε.

Ε.: Πώς, με λίγα λόγια, τα φιλοσοφικά κινήματα του Πλατωνισμού και του Στωικισμού επηρέασαν τον Χριστιανισμό;

Α.: Με λίγα λόγια! Πιστεύω το κρίσιμο σημείο ήταν ότι έως τον 3ο αιώνα μ.Χ. οι Χριστιανοί είχαν συνειδητοποιήσει ότι θα έπρεπε να προσηλυτίσουν την άρχουσα τάξη, αν ήθελαν η θρησκεία τους να έχει οποιαδήποτε πιθανότητα επιτυχίας. Άρα ήταν πολύ σημαντικό να γίνει συμβατή με τις κυρίαρχες φιλοσοφικές πεποιθήσεις αυτών των τάξεων. Αυτή, βασικά, είναι και η προέλευση της θεολογίας: Μια προσπάθεια να συνδυαστεί η Ελληνο-ρωμαϊκή φιλοσοφία με τον Χριστιανισμό. Έτσι, για παράδειγμα, ο Στωικισμός ήταν μια «θεόσταλτη» φιλοσοφία: Θεωρούσαν (οι Στωικοί) ότι τα πράγματα γίνονταν για κάποια αιτία ως μέρος ενός γενικού σχεδίου. Ο Πλατωνισμός έκανε έναν σαφή διαχωρισμό μεταξύ του επίγειου κόσμου του σώματος και του ανώτερου μεγαλείου της ψυχής. Και οι δυο αυτές πεποιθήσεις ήταν συμβατές με τη βασική χριστιανική σκέψη και εδραιώθηκαν ακόμα περισσότερο ως αποτέλεσμα της θεολογίας.

Ε.: Σύμφωνα με το βιβλίο σας, από τις αρχές του 20ού αιώνα υπάρχει συλλογική άγνοια της μακράς ιστορίας της αθεΐας –κάτι που δεν ίσχυε ως τον 18ο-19ο αιώνα–, γεγονός που αποδίδετε, σε μεγάλο ποσοστό, στο εκπαιδευτικό σύστημα. Θέλετε να μας το αναλύσετε λίγο περισσότερο;

Lucretius, De rerum natura. Λουκρήτιος, Περί της φύσεως των πραγμάτων

Α.: Το 1737, ο Βολταίρος έστειλε στον Φρειδερίκο τον Μέγα μια γραμμή του Λουκρήτιου (σσ. Ρωμαίου ποιητή και φιλόσοφου του 1ου αι. π.Χ.): «Η θρησκεία έχει πείσει τους ανθρώπους σε τόσο κακό». Είναι από ένα απόσπασμα όπου ο Λουκρήτιος κριτικάρει το μύθο του Αγαμέμνονα, ο οποίος θυσίασε την κόρη του Ιφιγένεια για να κατευνάσει την Άρτεμη, ώστε να φυσήξουν οι άνεμοι και ο στόλος να φτάσει στην Τροία. Τι κακό, λέει ο Λουκρήτιος (και ο Βολταίρος συμφωνεί), να θυσιάζεις την ίδια την κόρη σου από άγνοια και δεισιδαιμονία! Ο λόγος που λέω αυτή την ιστορία είναι ότι τον 18ο αιώνα στην Ευρώπη η συζήτηση γύρω από την αθεΐα δεν ήταν απλώς θέμα επιστήμης και πίστης, αλλά ήταν επίσης θέμα ιστορίας και της μακράς ιστορίας των ιδεών. Πολύ λίγοι άνθρωποι διαβάζουν Λουκρήτιο αυτές τις ημέρες, αλλά ήταν μεγάλη είδηση στην εποχή του Βολταίρου. Δεν πιστεύω ότι η ιστορία δίνει απαντήσεις σε σύγχρονα ερωτήματα, αλλά μας επιτρέπει να δούμε αυτά τα ερωτήματα με πιο πλούσιο, σφαιρικό τρόπο και να κατανοούμε καλύτερα τους περιορισμούς των δικών μας προοπτικών.

Πηγές: ΑΠΕ-ΜΠΕ (Ελένη Μάρκου) - https://www.theguardian.com/books/2016/mar/09/battling-the-gods-atheism-ancient-world-review - http://www.efsyn.gr/diagonismos/dokimio-theomahia-i-atheia-ston-arhaio-kosmo

Pulsars, εξωτικά ουράνια σώματα. Pulsars, exotic celestial bodies

Pulsars are among the most exotic celestial bodies known. They have diameters of about 20 kilometres, but at the same time roughly the mass of our sun. A sugar-cube sized piece of its ultra-compact matter on Earth would weigh hundreds of millions of tons. A sub-class of them, known as millisecond pulsars, spin up to several hundred times per second around their own axes. Previous studies reached the paradoxical conclusion that some millisecond pulsars are older than the universe itself. Credit: NASA / Goddard Space Flight Center / Dana Berry

Δύο χρόνια μετά την ανακάλυψη του νετρονίου το 1932, οι αμερικανοί αστρονόμοι Walter Baade και Fritz Zwicky σκέφθηκαν ότι θα μπορούσαν να υπάρχουν αστέρες που αποτελούνται μόνο από νετρόνια και όχι από κάποιο συγκεκριμένο χημικό στοιχείο. Τότε θεωρήθηκε ότι τέτοιου είδους ουράνια αντικείμενα, αν βέβαια υπήρχαν, θα ήταν πολύ αμυδρά για παρατήρηση και η ιδέα αυτή γρήγορα ξεχάστηκε.

Η Τζόσελυν Μπελ τον Ιούνιο του 1967. Jocelyn Bell, June 1967.

Το 1967 όμως η μεταπτυχιακή φοιτήτρια Jocelyn Bell, που χρησιμοποιούσε ένα ραδιοτηλεσκόπιο του πανεπιστημίου του Cambridge για το διδακτορικό της, παρατήρησε μια πηγή ραδιοφωνικής ακτινοβολίας στον ουρανό, η οποία έστελνε ρυθμικά ραδιοσήματα ακριβώς κάθε 1,33 δευτερόλεπτα. Αμέσως μετά την επίσημη ανακοίνωση της ανακάλυψης, ο Αμερικανός Thomas Gold και ο Άγγλος Fred Hoyle αναγνώρισαν ότι αυτό το άγνωστο μέχρι τότε ουράνιο σώμα ήταν ένας αστέρας νετρονίων, που περιστρεφόταν μια φορά κάθε 1,33 δευτερόλεπτα, ασύλληπτα γρηγορότερα από τη Γη, που περιστρέφεται μια φορά κάθε 24 ώρες.

Jocelyn Bell Burnell, winner of the 2018 Special Breakthrough Prize in Fundamental Physics, delivered a special talk at Perimeter Institute about her 1967 discovery of pulsars and her remarkable career in physics.

Η ανακάλυψη των pulsars, όπως ονομάστηκαν αυτοί οι ταχέως περιστρεφόμενοι αστέρες νετρονίων, ώθησε του αστρονόμους που παρατηρούσαν με κλασικά οπτικά τηλεσκόπια να αναζητήσουν αστέρες που παρουσιάζουν παρόμοια ρυθμική ακτινοβολία σε οπτικά μήκη κύματος.

This is the star RX J185635-3754, the first Neutron Star ever observed in visible light. It is one of the closest known neutron stars, estimated to be about 400 light-years away (note: earlier estimates of 150 to 200 light-years away were incorrect). It has a surface temperature of approximately 434,000ºK, and it radiates mainly in X-rays. Combined with the small diameter of a Neutron Star, it is very dim. Data from the Chandra and Hubble telescopes now lead to a modified estimated diameter of some 14 km (8.75 miles), which is rather larger than earlier estimates. Thus the star is no longer considered to be a quark star candidate.

Και έτσι στις 20 Ιανουαρίου του 1969, πριν από 50 χρόνια, ανακαλύφθηκε ο πρώτος pulsar που, εκτός από τα ραδιοφωνικά σήματα κάθε 0,33 δευτερόλεπτα, εκπέμπει και οπτικούς παλμούς με την ίδια περιοδικότητα. Αυτός ο pulsar περιστρέφεται τόσο γρήγορα, επειδή είναι πολύ νέος, ηλικίας μόλις 964 ετών. Δημιουργήθηκε κατά την έκρηξη ενός υπερκαινοφανούς αστέρα, ο οποίος είχε παρατηρηθεί από κινέζους αστρονόμους το 1054 μ.Χ. Εκείνη η έκρηξη άφησε πίσω της ένα μεγάλο φωτεινό νεφέλωμα στον ουρανό, που είναι γνωστό ως Νεφέλωμα του Καρκίνου, ακριβώς στο κέντρο του οποίου βρίσκεται ο pulsar με τους φωτεινούς παλμούς.

Composite Optical/X-ray image of the Crab Nebula, showing synchrotron emission in the surrounding pulsar wind nebula, powered by injection of magnetic fields and particles from the central pulsar. Credit: Optical: NASA/HST/ASU/J. Hester et al. X-Ray: NASA/CXC/ASU/J. Hester et al.

Οι αστέρες νετρονίων είναι από τα πιο εξωτικά αντικείμενα του σύμπαντος. Ένα κυβικό εκατοστό νερού, που στη Γη ζυγίζει ένα γραμμάριο, εκεί θα ζύγιζε 200 χιλιάδες τόνους. Δημιουργούνται κατά την έκρηξη αστέρων με μάζα μεγαλύτερη από 8 φορές τη μάζα του Ήλιου.

Η ενέργεια που ακτινοβολούν αυτοί οι μεγάλοι αστέρες προέρχεται, όπως και όλων των άλλων, από διαδοχικές θερμοπυρηνικές αντιδράσεις στον πυρήνα τους. Αρχικά το υδρογόνο εκεί μετατρέπεται σε ήλιο, το ήλιο σε άνθρακα και οξυγόνο και ακολουθεί η δημιουργία του νάτριου, του μαγνήσιου, του πυρίτιου, του θείου και των βαρύτερων στοιχείων.

Radiation from the pulsar PSR B1509-58, a rapidly spinning neutron star, makes nearby gas glow in X-rays (gold, from Chandra) and illuminates the rest of the nebula, here seen in infrared (blue and red, from WISE). Credit: NASA/CXC/SAO (X-Ray); NASA/JPL-Caltech (Infrared)

Σε αυτούς τους μεγάλους αστέρες η αλυσίδα παραγωγής όλο και βαρύτερων στοιχείων καταλήγει στον σίδηρο. Αυτός όμως είναι αδρανής, επειδή δεν μπορεί να δημιουργήσει βαρύτερα στοιχεία με αντίστοιχη παραγωγή ενέργειας. Τότε ο πυρήνας συρρικνώνεται με απίστευτη ταχύτητα, θερμαίνεται και τελικά εκρήγνυται με τη μορφή υπερκαινοφανούς αστέρα. Κατά την έκρηξη παράγονται και όλα τα βαρύτερα από τον σίδηρο στοιχεία, όπως το ουράνιο, που χρησιμοποιείται στις ατομικές βόμβες, το ιώδιο, που ρυθμίζει τον θυροειδή αδένα μας, και τον χρυσό, που όλοι ξέρουμε πού χρησιμοποιείται. Η «σκόνη» από την έκρηξη, που περιέχει πια όλα τα χημικά στοιχεία, σκορπίζεται στο διάστημα και χρησιμοποιείται από τη φύση για τη δημιουργία νέων αστέρων και πλανητών. Έτσι δεν είναι ανακρίβεια να πούμε ότι το σώμα μας αποτελείται από αστερόσκονη.

Χάρης Βάρβογλης

Πηγές: https://www.makthes.gr/pulsars-exotika-oyrania-somata-190099 - http://www.whillyard.com/science-pages/neutron-stars.html

Γιάννης Κοντός, «Δευτερόλεπτα του φόβου». Yannis Kondos, “Instantanés de la peur”

Paul Delvaux, Trains du Soir, 1957

Οι χαμηλές ομιλίες στα τρένα

χρυσάφι για το μέλλον.

Les conversations à voix basse dans le train

réserves d’or pour l’avenir.

----------

August Macke, Portrait de la femme de l`artiste avec des pommes, 1909

Ώριμο μήλο φωτίζει την κουζίνα

και βρίσκω τον δρόμο σου.

Une pomme mûre éclaire la cuisine

et je trouve ton chemin.

----------

Egon Schiele, Nude with Red Garters, 1911

Τα άγουρα σώματα έχουν και αυτά τη γήρανση τους.

Τα περισσότερα είναι φυλλοβόλα.

Les corps immatures ont eux aussi leur vieillissement.

La plupart s’effeuillent.

----------

Amedeo Modigliani, Standing Nude, 1917

Τα κόκκινα μαλλιά σου φωτιά στην γειτονιά.

Τα πράσινα δεν ήρθανε ακόμη.

Tes cheveux rouges, un incendie dans le quartier.

Les verts ne sont pas encore arrivés.

----------

Paul Huet, Le gouffre, 1861

Μια γραμμούλα είναι ο ορίζοντας.

Μετά, τι γκρεμός, Θεέ μου!

L’horizon, un petit trait.

Mais après, quel gouffre, mon Dieu !

----------

Oskar Kokoschka, La Tempête ou la Fiancée du Vent, 1913

Ο αέρας, ο αέρας τα πήρε όλα

και άφησε ένα κατακάθι μνήμης,

μια λάσπη στο μυαλό.

Le vent, le vent a tout emporté

et a laissé un résidu de mémoire,

une boue dans la tête.

----------

Puvis de Chavannes, Le Rêve, 1883

Οι αποθήκες των ονείρων μου

είναι πάντα γεμάτες χώμα.

Les magasins de mes rêves

sont toujours bien remplis de terre.

----------

Odilon Redon, Ophelia, 1903 

Τι μου φταίει το ποίημα,

εάν το ποτάμι δεν περνάει

μέσα από το σπίτι μου.

Ce n’est pas la faute du poème

si le fleuve ne passe pas

à travers ma maison.

----------

Equipo Cronica, Latin Lover, 1966

Το φεγγάρι, σκαλωμένο στο γιακά σου,

σε φιλάει απεγνωσμένα.

Γύρω καπνός, αυτοκίνητα και λύπη.

La lune, pendue à ton col,

t’embrasse désespérément.

Alentour, fumée, voitures et tristesse.

----------

Georg Basel, Bedroom, 1975

Έπεσες σε κενό ανθρώπου.

Προσδέσου.

Tu es tombé dans un vide d’homme.

Attache ta ceinture.

----------

Roy Lichtenstein, Crying Girl, 1963

Στη δεξαμενή των λυγμών σου

πρόσθεσε το όνομα μου.

Dans la citerne de tes sanglots,

ajoute mon nom.

----------

Otto Dix, Mère, 1923

Καπάκια μπίρας πεταμένα μέσα

στο μυαλό της παλιάς γυναίκας,

που τώρα ασπρίζει σιγά σιγά και χάνεται.

Des capsules de bière jetées dans

la cervelle de la vieille femme,

qui maintenant blanchit petit à petit et perd la tête.

----------

Edgar Degas, Seated Bather Drying Herself, 1899

Η γαλάζια πετσέτα σου, που όταν σκουπίζεσαι

γίνεται κατακόκκινη.

Ta serviette de bain bleue, qui quand tu t’essuies

devient toute rouge.

----------

Otto Dix, La Folle, 1925

Τα κινούμενα σχέδια του Χάρου.

Les dessins animés de la Camarde.

----------

Ferdinand Hodler, A Glimpse into Eternity, 1885

Τι φθορά και αυτή η αιωνιότητα.

Τι σκουλήκι.

Quelle usure, aussi, cette éternité !

Quelle vermine.

----------

George Tooker, Mirror, 1962

Τα θραύσματα της χθεσινής ημέρας

με πήραν στο πρόσωπο και μου αφήσανε σημάδια.

Les fragments de la journée d’hier

m’ont touché au visage et m’ont laissé des marques.

----------

Kees Van Dongen, The night or the moon, 1922

Το σαράκι μέσα στην ησυχία της νύχτας

δημιουργεί μουσική και το λαβύρινθο του.

Le ver dans le silence de la nuit

crée sa musique et son labyrinthe.

----------

Giovanni Boldini, Ibis du palais rose au Vésinet, 1910

Τα πουλιά βουτούσαν στο απόγευμα

όπως στο νερό.

Τους άρεσε να παίζουν με τη φωτιά.

Les oiseaux plongeaient dans l’après-midi,

comme dans l’eau.

Ça leur plaisait de jouer avec le feu.

----------

Ferdinand Hodler, Valentine Godé-Darel One Day Before Her Death, 1915

Ο πεθαμένος έβαφε τα παπούτσια του.

Έχει να κάνει δρόμο και δρόμο

σε βραχώδη και σκονισμένα σύννεφα,

μέχρι να ξαναέρθει στη γη

και να κρυφτεί στο σπιτάκι του κήπου.

Le mort cirait ses chaussures.

Il lui restait encore beaucoup de chemin

sur des nuages rocailleux et pleins de poussière,

jusqu’à ce qu’il revienne sur terre

et qu’il se cache dans l’appentis du jardin.

----------

Giorgio de Chirico, The Nostalgia of the Infinite, 1911

Η ντουλάπα θα χαθεί, θα γίνει σκόνη.

Τώρα όμως είναι αιώνια,

κρύβει τα ρούχα σου.

Le placard disparaîtra, il deviendra poussière.

Mais pour le moment il est éternel,

il recèle tes habits.

----------

André Masson, Dans la tour du sommeil, 1938 

Όταν παλεύεις με τον ύπνο

και τον μαύρο κισσό

που έρπει στο σώμα σου

τα ξημερώματα.

Quand tu te bats avec le sommeil

et avec le lierre noir

qui rampe sur ton corps

dans les petits matins.

----------

Marc Chagall, La Révolution, 1937

Το τοπίο ήταν δεδομένα θλιμμένο.

Φύσαγε νοτιάς, σκοτείνιαζε

και όλοι κοιτούσαν κάτω το χώμα.

Κάπου έβρεχε κι ένα παιδάκι έκλαιγε.

Ένα άλογο μάσαγε τον αέρα.

Όμως από το βάθος του τοπίου

ακούγοντας ιαχές και κλαγγές όπλων.

Η επανάσταση ερχότανε

κόκκινη θάλασσα μουγκρίζοντας.

Le paysage était effectivement triste.

Un vent soufflait du Sud, l’obscurité tombait

et tous regardaient à terre.

Quelque part il pleuvait et un enfant pleurait.

Un cheval remâchait le vent.

Pourtant au fond du paysage

retentissaient des vivats et des coups de feu.

La révolution arrivait

grondement de mer écarlate.

----------

Frida Kahlo, Fruits de la terre, Détail, 1938

Ένα φρούτο κύλησε στο δρόμο.

Ψάχνει για χώμα,

για να σαπίσει ήρεμα.

Un fruit a roulé dans la rue.

Il cherche de la terre,

pour pourrir en paix.

----------

Marc Chagall, La nuit de Saint-Paul, 1980

Ασαφή τα όρια αυτής της νύχτας

που σε περιμένω.

Incertaines les limites de cette nuit

où je t’attends.

----------

Valéry Hamelin, La volonté de l’Être et le néant, 2018

Όπως χαλάει ένα ρολόι

και το κάνεις βίδες

για να βρεις το μυστικό του.

Την ψίχα του χρόνου.

Βλέπεις το τίποτα

να αναδύεται καπνός.

Tout comme une montre s’arrête

et tu la démontes

pour trouver son secret.

La mie du temps.

Tu vois le néant

s’élever en fumée.

----------

Emilie Lagarde, Les osselets, 2014  

Από εκείνο τι σπίτι βγαίνει μουσική.

Ανεβαίνει σαν νερό να μας πνίξει.

Κάποιος εκεί μέσα παίζει με τις λέξεις

στα σκοτεινά. Ρίχνει πεσσούς.

De cette maison sort une musique.

Elle monte comme de l’eau pour nous noyer.

Quelqu’un là-dedans joue avec les mots

dans l’obscurité. Il jette des osselets.

----------

Anita Rée, Self- portrait, c.1929

Αφήνεις τα ίχνη σου πάνω μου

και γίνομαι κατάστικτος.

Έτσι με γνωρίζουν στον παράδεισο.

Tu laisses tes traces sur moi

et j’en suis tacheté.

C’est ainsi qu’ils me connaissent, au paradis.

----------

John Singer Sargent, Vespers, 1909

Το μισοσκόταδο μέσα στο εκκλησάκι

άγουρο δαμάσκηνο στο αττικό φως.

La semi-obscurité dans la chapelle,

prune acide dans la lumière de l’Attique.

----------

George Grosz, A Married Couple, 1930

Σκόνη πέφτει, όπως τρίζουν τα δοκάρια

του ουρανού.

Μας ασπρίζουν τα μαλλιά.

Δεν πρόκειται να γίνει καμιά καταστροφή,

απλώς περνάνε τα χρόνια.

De la poussière tombe, quand grincent les poutres

du ciel.

Ça nous blanchit les cheveux.

Non que ce soit une catastrophe,

simplement les années passent.

----------

Marc Chagall, L'Eté, Daphnis et Chloé, 1961

Στην άκρη του καλοκαιριού,

ο μεταξοσκώληκας τρώει φως

και βγάζει μετάξι για την νύχτα.

Dans un coin de l’été,

le ver à soie mange la lumière

et fabrique de la soie pour la nuit.

----------

Edward Hopper, Solitary figure in theater, 1902

Το μισό του προσώπου έσκαβε το φως.

Το άλλο μισό ήτανε στο σκοτάδι.

Ηθοποιός και παίζει τον ίδιο ρόλο μια ζωή.

Κλασσικός έγινε. Ο ίδιος νιώθει σαν να αναβοσβήνει

το φως και κλείνει τις πόρτες.

Έτσι μια μέρα κοκάλωσε.

Τα ξέχασε όλα.

Τα μόνα που έλεγε, όπως χαμένο παιδί

στην ακρογιαλιά : «θα, θα, όταν θα»,

και προσπαθούσε να κλάψει.

La moitié de son visage creusait la lumière.

L’autre moitié était dans l’obscurité.

Acteur, il joue le même rôle toute sa vie.

Il est devenu classique. Lui-même se sent comme s’il allumait et éteignait la lumière et il ferme les portes.

C’est ainsi qu’un jour il s’est figé.

Il a tout oublié.

La seule chose qu’il disait, comme un enfant perdu

sur le rivage : « je vais, je vais, quand je vais »

et il essayait de pleurer.

Traduction : Marie-Laure Coulmin Koutsaftis

Πηγή: http://kondoslfh2007.blogspot.com/2007/04/instantans-de-la-peur.html