Arts Universe and Philology

Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.

Δευτέρα 1 Ιουλίου 2019

Νέος πίνακας του Ντελακρουά βρέθηκε στο Παρίσι. Lost version of Delacroix's 'mythic' masterpiece discovered in Paris

Πρόκειται για το έργο «Σπουδή για τις Γυναίκες του Αλγερίου». Ο πίνακας εκτίθεται στη γκαλερί Mendes και αναμένεται να ταξιδέψει σύντομα εκτός Ευρώπης. French gallerist Philippe Mendes poses next to Eugene Delacroix's lost preliminary painting of “Women of Algiers in Their Apartment." (STEPHANE DE SAKUTIN/AFP/Getty Images)

Μια ελαιογραφία με επιρροές της Ανατολής, εκθαμβωτική με έντονα χρώματα, προκαταρκτική σπουδή των διάσημων «Γυναικών του Αλγερίου» του Λούβρου, παρουσιάζεται στη γκαλερί Mendes στο Παρίσι, ενάμισι χρόνο μετά τον εντοπισμό της και την αναγνώρισή της ως αυθεντικού έργου του Ευγένιου Ντελακρουά.

Eugene Delacroix's oil painting 'Women of Algiers in their Apartment' at the Galerie Mendes in Paris.

Διαστάσεων 46 επί 38 εκατοστών, ο πίνακας δείχνει μια γυναίκα να κάθεται σε νωθρή στάση δίπλα σε μια μαύρη υπηρέτρια, η οποία γυρνά το κεφάλι της και την κοιτάζει ενώ απομακρύνεται.

Virginie Cauchi-Fatiga, a Delacroix expert, analysed the technique and use of colours, compared it with other Delacroix paintings, then used infrared and X-ray images to determine its authenticity.

Ο Φιλίπ Μαντές και η ιστορικός τέχνης ειδική στον Ντελακρουά, Βιρζινί Κοσί-Φατιγκά, ερεύνησαν και εξιχνίασαν την ιστορία αυτού του χαμένου πίνακα, μια σπουδή για τις «Γυναίκες του Αλγερίου μέσα στο διαμέρισμά τους».

Γοητευμένος από την Ανατολή, o Ντελακρουά (1798-1863) είχε πάει στο Αλγέρι τον Ιούνιο του 1832 έπειτα από μια διαμονή στο Μαρόκο. Το έργο φιλοτεχνήθηκε γύρω στο 1833-1834 και περιλαμβανόταν στη συλλογή του κόμη του Μορνέ, ενός διπλωμάτη που ο Ντελακρουά είχε συνοδεύσει στη βόρεια Αφρική. Τον Ιανουάριο του 1850, ο κόμης πούλησε σε δημοπρασία ένα μέρος της συλλογής του, συμπεριλαμβανομένων επτά έργων ζωγραφικής του Ντελακρουά.

Eugène Delacroix, Femmes d'Alger dans leur appartement, 1834. Oil on canvas, 180 × 229cm, Louvre.

Τρεις από τους πίνακες εκτίθενται σήμερα σε μουσεία: ο διάσημος πίνακας του Λούβρου, ένας πίνακας στο Μουσείο Φαμπρ του Μονπελιέ και ένας άλλος στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Ρουέν. Ο αριθμός 118 της πώλησης Μορνέ, που μέχρι πρότινος θεωρείτο ο πίνακας του Μονπελιέ, αποδείχτηκε ότι είναι αυτός που ανακαλύφθηκε από τον Φιλίπ Μαντές. Συγκεκριμένα μια συλλέκτρια που είχε τον πίνακα κρεμασμένο στο διαμέρισμά της στο Παρίσι τον πήγε στον Μαντές για να της πει τη γνώμη του. «Όλος ο Ντελακρουά είναι εδώ! Τα χρώματα φτερουγίζουν, το φως πάλλεται», δήλωσε στο AFP ο Μαντές ενθουσιασμένος ενώ ομολογεί πως είχε μια «μύχια πεποίθηση» ότι ανακάλυπτε στον σκονισμένο πίνακα έναν αυθεντικό Ντελακρουά. «Η πεποίθησή μου επιβεβαιώθηκε από ιστορικές έρευνες που διήρκησαν ενάμισι χρόνο».

The number '118' is pictured on the back of the frame of Delacroix's painting that was registered when a study of his work was sold in 1850 by the Count de Mornay.

Στο πίσω μέρος αυτής της σπουδής για τις «Γυναίκες του Αλγερίου μέσα στο διαμέρισμά τους» υπάρχει εξάλλου ο αριθμός 118 γραμμένος με στένσιλ.

Ο πίνακας εκτίθεται στη γκαλερί Μαντές και αναμένεται να ταξιδέψει σύντομα εκτός Ευρώπης, καθώς μουσεία και συλλέκτες εξέφρασαν ενδιαφέρον μετά τη σημαντική αυτή ανακάλυψη.

Ο πίνακας «Ιουδήθ και Ολοφέρνης», έργο του Καραβάτζο. Μετά την ανακάλυψή του, το γαλλικό κράτος κατέταξε το 2016 τον πίνακα στην κατηγορία του «εθνικού θησαυρού» εμποδίζοντας την πώλησή του στο εξωτερικό έως τον Νοέμβριο του 2018. Ωστόσο, το κράτος άφησε τελικά να εκπνεύσει η προθεσμία κατά την οποία μπορούσε το ίδιο να αποκτήσει το έργο. Η έλλειψη βεβαιότητας για τη γνησιότητά του συνέβαλε κυρίως στην απόφασή του να μην καταστεί αγοραστής. Το θέμα της γνησιότητας του πίνακα δίχασε τους διεθνείς ειδικούς. Αν και οι περισσότεροι διέκριναν σε αυτόν το χέρι του Καραβάτζο, του μεγάλου μετρ του κιαροσκούρο, άλλοι εξέφρασαν αμφιβολίες γιατί θεωρούσαν τον συγκεκριμένο πίνακα αντίγραφο του Φλαμανδού ζωγράφου Λουί Φινσόν (1580-1617) που φιλοτέχνησε αρκετούς πίνακες στο στιλ του Καραβάτζο.

Αυτή η παρουσίαση έως τις 11 Ιουλίου ενός πίνακα του Ντελακρουά που ανακαλύφθηκε πρόσφατα διαδέχεται αυτήν στον οίκο δημοπρασιών Ντρουό ενός άλλου πίνακα, του «Ιουδήθ και Ολοφέρνης» που φιλοτεχνήθηκε το 1607 και αποδίδεται στον Καραβάτζο. Ο πίνακας επρόκειτο να βγει στο σφυρί στις 27 Ιουλίου στην Τουλούζη όπου βρέθηκε, αλλά 48 ώρες νωρίτερα αγοράστηκε από ιδιώτη συλλέκτη.






Κυριακή 30 Ιουνίου 2019

Mary Compton, «Γιατί οι Άρχοντες του Σύμπαντος φοβούνται τους εκπαιδευτικούς»

Ουιλιάμ-Αντόλφ Μπουγκερώ, Δάντης και Βιργίλιος, 1850. Ο πίνακας περιγράφει με ζοφερά χρώματα μια σκηνή εμπνευσμένη από την Κόλαση της Θείας Κωμωδίας του Δάντη. Ο θεατής είναι μάρτυρας μιας πολύπλοκης σκηνής, της οποίας επίκεντρο είναι ένα στιγμιότυπο της ανελέητης πάλης δύο καταραμένων ψυχών, του Καπότσιο που αμάρτησε γιατί ήταν αιρετικός και επιδίδονταν στην αλχημεία, και του Τζιάννι Σκίκκι, ο οποίος προκειμένου να σφετερισθεί την κληρονομιά ενός νεκρού δεν δίστασε να καπηλευθεί την ταυτότητά του. Ο Δάντης με τον Βιργίλιο στέκουν στα αριστερά παρακολουθώντας με φρίκη, ενώ ο Τζιάννι Σκίκκι επιτίθεται με μανία στον Καπότσιο συνθλίβοντας και σχεδόν ξεσκίζοντάς τον. Ένας νεκρός κείτεται στο χώμα, ενώ στα παρασκήνια διαδραματίζονται άλλες τρομακτικές σκηνές. Ένας δαίμονας πετάει στον αέρα σαρκάζοντας.

Γιατί τόσο δηλητήριο ενάντια στους εκπαιδευτικούς;

Ένας λόγος είναι ότι η παγκόσμια δυσφήμιση των εκπαιδευτικών είναι επίθεση στην ίδια τη δημόσια εκπαίδευση κι ένας χρήσιμος τρόπος για την προώθηση της ιδιωτικοποίησης της εκπαίδευσης. Πιστεύω όμως ότι υπάρχει κι άλλος λόγος. Οι κυρίαρχες τάξεις που ελέγχουν τον κόσμο μας φοβούνται.

Μπαρτολομέ Εστέμπαν Μουρίγιο, Ο μικρός ζητιάνος, 1645–1650

Υπήρξαμε πάντα σημαντικοί παράγοντες στην αναπαραγωγή των αξιών της κοινωνίας, υπεύθυνοι για την πειθάρχηση των παιδιών και για την προετοιμασία τους για μια ζωή εργασίας και υπακοής στις νόρμες της κοινωνίας. Υπάρχουν όμως κι άλλες δυνατότητες. Μπορούμε και πράγματι βοηθάμε τα παιδιά να σκέφτονται κριτικά για τον κόσμο στον οποίο ζουν και τις κοινωνικές σχέσεις που οδηγούν στη φτώχεια και στην καταπίεση, μέσα στα οποία πολλά από αυτά ζουν.

Επιπλέον, η μοναδική μας θέση στις τοπικές κοινωνίες σημαίνει ότι οι εκπαιδευτικοί βρίσκονται συχνά στην ηγεσία κοινωνικών κινημάτων που προσβλέπουν στην αλλαγή του τρόπου με τον οποίο ο κόσμος είναι οργανωμένος. Κι αυτή είναι η πραγματικότητα στον Παγκόσμιο Νότο, στην Τυνησία, στο Μεξικό ή στη Νιγηρία, όπως είναι και στο Σικάγο, στο Λονδίνο ή στην Αθήνα.

Vincent van Gogh, The Poor and Money, 1882. 'DRAWING FOR NATIONAL LOTTERY TODAY', says the sign on the wall. Many people have showed up for the event. Vincent wrote to his brother Theo that he saw this scene on a rainy day in The Hague. He was moved by the vain hope of these shabbily dressed 'poor souls'. Would the hard-earned money they spent on lottery tickets gain them anything at all? This thought inspired the title The Poor and Money. Vincent had commented on portraying groups in an earlier letter: 'how hard it is to get life and movement into it, and to get the figures in place and separate from each other.

Όμως οι Άρχοντες του Σύμπαντος έχουν δίκιο να μας φοβούνται. Γιατί σε τελική ανάλυση, η διδασκαλία και η μάθηση είναι μια αμοιβαία ανθρώπινη σχέση, που φτάνει πίσω στις απαρχές του χρόνου. Κανένας βαθμός δυσφήμισης και καμιά τεχνολογική εφαρμογή ή λειτουργικό σύστημα, όσο ιδιοφυής και κερδοφόρα κι αν είναι, δεν μπορεί να καταστρέψει αυτή την ανθρώπινη σχέση. Και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τις κυρίαρχες τάξεις είναι ότι μπορούμε να δείξουμε ο ένας στον άλλον ότι ένας άλλος κόσμος είναι στα αλήθεια εφικτός, ότι η ανισότητα με βάση την οποία οι 85 πιο πλούσιοι άνθρωποι στον κόσμο κατέχουν τόσο πλούτο όσο τα πιο φτωχά 3,5 δισεκατομμύρια, δεν είναι θεόσταλτη ούτε αναπόφευκτη.

Εάν υποφέρετε λοιπόν από βάναυσες και σκληρές αξιολογήσεις, εάν προσβάλλεστε από συχνές δυσφημίσεις, μην αποθαρρύνεστε. Το φταίξιμο δεν είναι δικό σας. Είναι γιατί οι κυρίαρχες τάξεις που κυβερνούν τον κόσμο σας φοβούνται.

Mary Compton served as president of of the National Union of Teachers in 2004

Της Mary Compton, πρώην προέδρου της Εθνικής Ένωσης Εκπαιδευτικών Μεγάλης Βρετανίας.








Σάββατο 29 Ιουνίου 2019

Κωστής Μοσκώφ, «H Σάρκα Σου όλη»

Marc Chagall, À ma femme, 1944

[Και το πολύ του Έρωτα κατάργησε τον Καιρό, και ο Έρωτας κατάργησε τον Θάνατο].

(Ο Όσιος) έλεγε το Πιστεύω των πιστών με τον τρόπο των Σούφηδων, που στο τάγμα τους, των Μελβελή Δερβίσηδων, ανήκε.
Και στροβιλιζόταν ώσπου να βρει την έκσταση.
Και ο Ολόκληρος του έδινε το χέρι να τον ανεβάσει -προς ώρας έστω- στον Κήπο του Παραδείσου.
Και έβλεπε τους μπαξέδες με τα ρόδα.
Και τους μπαξέδες με τα γιασεμιά.
Και τους μπαξέδες με τα γαρούφαλα.
Στα χίλια και ένα χρώματά τους.
Και αγαλλίαζε με τις εξήντα εννέα διαφορετικές ευωδίες.
Και έβλεπε και τα ποτάμια που ρέουν γάλα.
Και τα ποτάμια που ρέουν ανθόνερο — μαγιέτ ουάρντ.
Και τα άλλα τα αργόσυρτα ποτάμια. Εκείνα που ρέουν μέλι. 
Και Εσένα να κάθεσαι κάτω από τον πιο ψηλό φοίνικα.
Και να περιμένεις.
Καταργώντας με την ένταση της αγάπης σου τον θάνατο. Και τους Αιώνες.
Και να δίνεσαι στον σφοδρό έρωτα, που ποιεί τη Σάρκα Πνοή.
Και να γεύεσαι και τους εκατό τρόπους του Έρωτα —τις μυστικές διόδους της χοάνης.
Και κατόπιν να μοιράζεις την αγάπη σου — ό,τι περισσεύει, Στα τρία δισεκατομμύρια των ζωντανών.
Και στα εκατόν δέκα δισεκατομμύρια των πεθαμένων.
Και στα ερπετά.
Και στα όρνια.
Και σε αυτούς που είναι γέροι.
Και σε αυτούς που είναι άσχημοι.
Και σε αυτούς που είναι ηλίθιοι και σε καταδιώκουν.
Και στον κόσμο ολόκληρο.
Όχι μόνο τον νυν αλλά και τον πριν και τον μέλλοντα κόσμο.
Και να σπέρνεις έτσι όλους τους σπόρους σου.
Αλλά και τη λάμψη της ψυχής.
Και να πέφτεις στα πόδια του.
«Εσένα Αγαπώ, Μόνο Εσένα».
Και το Εσένα να γίνεται το Εμένα και το Εμείς,  ο Ολόκληρος... (θαυμαστικά ad infinitum).
   
Andrew Wyeth, Lovers, 1981

Απόσπασμα από την τελευταία του γραφή, «H Σάρκα Σου όλη», Κάιρο 15-1-1998. Το ομότιτλο βιβλίο με κείμενα του κυκλοφόρησε ανήμερα της κηδείας του τον Ιούνιο του 1998.


Παρασκευή 28 Ιουνίου 2019

Η ακριβής θέση της πηγής μιας γρήγορης «έκρηξης» ραδιοκυμάτων. Mysterious Extragalactic Flash Pinpointed for 2nd Time Ever

The landmark find could eventually help astronomers figure out what's causing fast radio bursts. Artist’s impression of CSIRO’s Australian SKA Pathfinder (ASKAP) radio telescope finding a fast radio burst and determining its precise location. The KECK, VLT and Gemini South optical telescopes joined ASKAP with follow-up observations to image the host galaxy. (Image: © CSIRO/Andrew Howells)

Μια διεθνής ομάδα αστρονόμων ανακοίνωσε ότι κατάφερε για πρώτη φορά να προσδιορίσει την ακριβή τοποθεσία προέλευσης μιας αστραπιαίας ισχυρής εκπομπής ραδιοκυμάτων (Fast Radio Burst-FRB), προκαλώντας ενθουσιασμό στους επιστήμονες.

CSIRO’s Australian Square Kilometre Array Pathfinder (ASKAP) radio telescope, located at CSIRO’s Murchison Radio-astronomy Observatory in Western Australia. (Image credit: CSIRO/Dragonfly Media)

Το αυστραλιανό ραδιοτηλεσκόπιο ASKAP κατάφερε, χάρη σε μια νέα τεχνική αστραπιαίου «παγώματος» των δεδομένων αμέσως μετά την ανίχνευση μιας FRB, να προσδιορίσει ότι η εκπομπή με τον κωδικό FRB 180924, που είχε γίνει αντιληπτή το Σεπτέμβριο του 2018, προερχόταν από ένα μεγάλο γαλαξία σε απόσταση περίπου 3,6 δισεκατομμυρίων ετών φωτός από το δικό μας και μάλιστα από μια συγκεκριμένη περιοχή 13.000 έτη φωτός από το κέντρο αυτού του γαλαξία.

Μετά την ανακάλυψη, τρία από τα μεγαλύτερα οπτικά επίγεια τηλεσκόπια (VLT Ευρωπαϊκού Νοτίου Αστεροσκοπείου στη Χιλή, Keck στη Χαβάη και Gemini South στη Χιλή) φωτογράφισαν το γαλαξία.

Οι αστρονόμοι, με επικεφαλής τον δρα Κιθ Μπάνιστερ του ινστιτούτου αστρονομίας CSIRO της Αυστραλίας, έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό "Science".

«Αυτή είναι η μεγάλη ανακάλυψη που όλοι περίμεναν από τότε που οι αστρονόμοι ανακάλυψαν τις FRB το 2007», δήλωσε ο Μπάνιστερ. Όμως παραμένει ακόμη άγνωστη η αιτία αυτών των εκπομπών. Ως πιθανές πηγές τους έχουν, μεταξύ άλλων, προταθεί οι μαύρες τρύπες και τα μαγνητικά άστρα νετρονίων.

Η πρώτη φευγαλέα εκπομπή FRB είχε ανακαλυφθεί το 2007 και έκτοτε έχουν ανακαλυφθεί συνολικά 85. Οι περισσότερες είναι της μορφής «μια κι έξω», ενώ μερικές είναι επαναλαμβανόμενες.

Το 2017 οι αστρονόμοι είχαν για πρώτη φορά βρει τον γαλαξία προέλευσης μιας επαναλαμβανόμενης εκπομπής (της FRB 121102 που είχε στείλει σήματα πάνω από 150 φορές), αλλά με τις «εφάπαξ» αυτό είναι πολύ πιο δύσκολο, καθώς μια τέτοια εκπομπή πολύ υψηλής ενέργειας διαρκεί λιγότερο από ένα χιλιοστό του δευτερολέπτου.

Μετά τις εκπομπές ακτίνων γάμα πριν δύο δεκαετίες και τα βαρυτικά κύματα πιο πρόσφατα, οι FRB είναι το επόμενο αστροφυσικό μυστήριο που περιμένει τη λύση του.




Τετάρτη 26 Ιουνίου 2019

Το μεγάλο σχίσμα νευροβιολογίας-ψυχανάλυσης στην ιστορία της Ψυχιατρικής. Psychiatry's Troubled Search for the Biology of Mental Illness

The biology of mental illness is still a mystery, but practitioners don’t want to admit it. JULIEN PACAUD

Ο κεντρικός πυλώνας της Ιατρικής του 21ου αιώνα συνίσταται στην αναζήτηση της παθογένειας κάθε διαταραχής, δηλαδή της βιολογικής αιτίας της. Ενώ στο επίπεδο των καθαρά σωματικών νόσων αυτό επιτυγχάνεται σε μεγάλο βαθμό (π.χ. AIDS, στομαχικά έλκη κλπ), δεν φαίνεται να συμβαίνει το ίδιο με τις ψυχικές διαταραχές.

In Mind Fixers, Anne Harrington, author of The Cure Within, explores psychiatry’s repeatedly frustrated struggle to understand mental disorder in biomedical terms. She shows how the stalling of early twentieth century efforts in this direction allowed Freudians and social scientists to insist, with some justification, that they had better ways of analyzing and fixing minds. Anne Harrington. Credit: Daniel Nedelcu

Στο νέο σημαντικό βιβλίο με τίτλο «Mind Fixers» («Οι επισκευαστές του Νου») και υπότιτλο «Η προβληματική αναζήτηση της Ψυχιατρικής για τη βιολογία της ψυχικής νόσου» (εκδόσεις W.W.Norton, 2019), η Αν Χάρινγκτον, καθηγήτρια Ιστορίας της Επιστήμης του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ και κορυφαία ιστορικός της νευροεπιστήμης παγκοσμίως, επισημαίνει ότι παρότι έχουν ξοδευθεί υπέρογκα ποσά για τη διερεύνηση των αιτιών των ψυχικών διαταραχών, η επιστήμη δεν έχει προχωρήσει καθόλου τα τελευταία χρόνια. Ακόμα και στην ψυχοφαρμακολογία οι εξελίξεις δεν είναι τόσο καίριες, ενώ οι προτεινόμενες για τις ψυχικές νόσους θεραπείες διαφέρουν σε αποτελεσματικότητα μεταξύ των ασθενών.

Το βιβλίο κάνει μια ανασκόπηση της μέχρι τώρα ιστορίας της ψυχιατρικής και εντοπίζει την εξέλιξη των πολυποίκιλων παραδειγμάτων (μοντέλων) που υιοθέτησαν κατά καιρούς οι νευρολόγοι, οι ψυχίατροι, οι ψυχολόγοι, όσοι βιώνουν ψυχικές νόσους και οι υπερασπιστές τους.

Modern psychiatrists revived the effort to link mental illness to biology, begun in the 1840s by scientists like Emil Kraepelin. Photograph: Wikipedia/Public Domain

Η αφήγηση ξεκινά από το τέλος του 19ου αιώνα, όταν ορισμένοι επιστήμονες, διερευνώντας την ανατομία του εγκεφάλου, επιχείρησαν να προσδιορίσουν την αιτιοπαθογένεια των ψυχικών νόσων. Οι προσπάθειες τους ωστόσο αποδείχτηκαν άκαρπες. Έκτοτε ένα μέρος των ψυχιάτρων, συμπεριλαμβανομένων των ψυχαναλυτών, στράφηκαν σε μη βιολογικές εξηγήσεις. Ένα άλλο τμήμα -με πρωτεργάτη τον Γερμανό ψυχίατρο Έμιλ Κρέπελιν- πρότεινε νέες βιολογικές αιτίες, που ωστόσο φαίνονται πια σε μεγάλο βαθμό μη εμπεριστατωμένες, σύμφωνα με τη συγγραφέα. Το σχίσμα στην Ψυχιατρική είναι εμφανές μέχρι σήμερα.

Ολόκληρος ο 20ος αιώνας χαρακτηριζόταν από μια διαδικασία παραγωγής θεωριών και αντιθεωριών, καθώς και από θεραπείες που κατευθύνονταν από τα οικονομικά συμφέροντα της φαρμακοβιομηχανίας. Η επιρροή των πολιτισμικών και ιστορικών εξελίξεων είναι αξιοσημείωτη για τις θεωρίες της εκάστοτε εποχής, το ζήτημα όμως της παθογένειας των ψυχικών νόσων παραμένει τελικά αναπάντητο ακόμα και σήμερα.

Ορισμένες ανακαλύψεις, όπως τα ευρήματα το 1897 και 1913 που επιβεβαίωναν ότι η σύφιλη προκαλεί ψύχωση με καθυστερημένη έναρξη, ενίσχυσε τις απόψεις ότι η αιτιολογία των ψυχικών διαταραχών εδράζεται στον εγκέφαλο. Έτσι, σταδιακά αναπτύχθηκαν διάφορες απάνθρωπες θεραπείες όπως τα ηλεκτροσόκ στον εγκέφαλο των «ασθενών».

Η κατάσταση έγινε χειρότερη στις δεκαετίες 1920-1930, όταν στις ΗΠΑ 28.000 άνθρωποι που θεωρήθηκαν διανοητικά ανεπαρκείς, στειρώθηκαν. Το ναζιστικό καθεστώς στη Γερμανία βρήκε ‘πάτημα' για να εφαρμόσει το δικό του πρόγραμμα ευγονικής για τα άτομα που θεωρούνταν «με ειδικές ανάγκες», το οποίο ξεκινούσε με στείρωση και τελείωνε με δολοφονία.

Ο Φρόυντ και οι επικριτές του


Ο φροϋδισμός προέκυψε ως ρητή κριτική στις βιολογικές θεωρίες του νου του 19ου αιώνα, στην ευγονική των αρχών του 20ου αιώνα, στις ηθικά προβληματικές θεραπείες στη νευρολογία και στη βεβαιότητα ότι το κοινωνικό περιβάλλον έχει μεγάλη σημασία για την πυροδότηση της ψυχικής ασθένειας
                                            
Ο Ζίγκμουντ Φρόυντ ξεκίνησε με μια διαταραχή που δεν άφηνε κανένα σημάδι στον εγκέφαλο, ωστόσο επηρέαζε το νου και το σώμα: την υστερία. Τα συμπτώματα της περιλάμβαναν έντονες αλλαγές διάθεσης, κατατονία, τρόμο και σπασμούς.

Ο Φρόυντ υποστήριξε πως τραυματικές μνήμες έχουν αποκλειστεί στο ασυνείδητο και μέσω ενός είδους συνέντευξης και της ερμηνείας των ονείρων των ασθενών μπορούσε να τις επαναφέρει στη συνείδηση. Σύμφωνα με τον ίδιο όλες οι νευρικές διαταραχές ανάγονταν σε καταπιεσμένες σεξουαλικές ενορμήσεις και φαντασιώσεις, που αφορούσαν κατά κύριο λόγο την πρώιμη παιδική ηλικία.

Ο Φρόυντ αναγνώριζε πως η θεώρηση του βασιζόταν στην παρατήρηση περιπτώσεων και δεν είχε επιστημονικό υπόβαθρο, ωστόσο τη στήριξε, καταγγέλλοντας την αναποτελεσματικότητα των μέχρι τότε μεθόδων. Οι περιορισμοί ωστόσο της θεωρίας του δεν άργησαν να κάνουν την εμφάνιση τους. Για παράδειγμα, τα σχετικά με την υστερία συμπτώματα που εμφάνισαν οι στρατιώτες μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν αδύνατο να οφείλονται σε καταπιεσμένες σεξουαλικές επιθυμίες.

Ο Άγγλος γιατρός Τσαρλς Μάγιερς επιχείρησε να δώσει μια εξήγηση στο φαινόμενο αυτό που ονόμασε «σοκ από οβίδες», λέγοντας ότι λόγω των βομβαρδισμών προκαλούνταν βλάβες στο νευρικό σύστημα. Αυτό όμως και πάλι δεν εξηγούσε τις ανάλογες διαταραχές όσων δεν είχαν βρεθεί στα χαρακώματα και δεν είχαν ζήσει βομβιστικές επιθέσεις. Πρόκειται, γι' αυτό που σήμερα ονομάζεται |»διαταραχή μετατραυματικού στρες».

Το 1910 ο Ελβετός γιατρός Άντολφ Μέγιερ, πρώτος διευθυντής της ψυχιατρικής κλινικής του αμερικανικού Νοσοκομείου Τζονς Χόπκινς, υποστήριξε μια νέα προσέγγιση που ονόμασε «ψυχοβιολογία», ενώ παράλληλα στην Ευρώπη το 1911 ο Έουγκεν Μπλόϊλερ, στον οποίο αποδίδεται η εφεύρεση του όρου «σχιζοφρένεια», αποχώρησε από την Διεθνή Ψυχαναλυτική Εταιρεία, καταγγέλλοντας ότι στον ψυχαναλυτικό χώρο υπάρχει μία μοναδική αλήθεια, σαν τη θρησκεία ή την πολιτική ιδεολογία, στην οποία δεν γίνεται να χωρέσουν διαφωνίες.

Illustration by Anna Parini

Σταδιακά το σχίσμα μεταξύ βιολογικής και ψυχαναλυτικής προσέγγισης διευρυνόταν όλο και περισσότερο. Από τη μία πλευρά, προτεινόταν π.χ. ότι μικρόβια σε διάφορες περιοχές του σώματος (στομάχι, στόμα, ιγμόρεια κ.α.) ήταν υπεύθυνα για την εξασθένιση των εγκεφαλικών λειτουργιών και έπρεπε να καταπολεμηθούν. Παράλληλα, ο -αργότερα νομπελίστας- Έγκας Μονίζ χρησιμοποιούσε την περιβόητη μέθοδο της λοβοτομής, την οποία διέδωσε ευρύτερα ο Αμερικανός Ουόλτερ Φρίμαν.

Από την άλλη, μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο οι νεο-Φροϋδικοί διεύρυναν τις διδαχές περί σεξουαλικότητας του Φρόιντ, δίνοντας έμφαση στη στάση της μητέρας κατά την πρώιμη παιδική ηλικία. Η μητέρα κατηγορήθηκε εκείνη την εποχή για οποιαδήποτε προβληματική συμπεριφορά στην ενήλικη ζωή.

Το φεμινιστικό κίνημα αντιτάχθηκε σε αυτή τη λογική και άσκησε σφοδρή κριτική στην ψυχιατρική εκείνης της περιόδου. Παράλληλα, από το 1961 εμφανίστηκαν νέες κριτικές που άσκησαν επιρροή. Ο κοινωνιολόγος Έρβιν Γκόφμαν στο βιβλίο του «Άσυλα» παραλλήλισε τα ψυχιατρικά νοσοκομεία με φυλακές και στρατόπεδα συγκέντρωσης, ενώ ο Μισέλ Φουκώ, στην ιστορία της ψυχιατρικής με τίτλο «Τρέλα και Πολιτισμός», ανέδειξε τους ψυχικά ασθενείς ως καταπιεσμένη ομάδα και τα ψυχιατρικά ιδρύματα ως τρόπο καταστολής της αντίστασης τους.

Ενώ ο Τόμας Σαζ στο βιβλίο του «Μύθος της ψυχικής νόσου» ισχυρίστηκε ότι οι ψυχιατρικές διαγνώσεις ήταν υπερβολικά ασαφείς για να ανταποκριθούν στα επιστημονικά ιατρικά πρότυπα και ότι ήταν λάθος να χαρακτηρίζουμε τους ανθρώπους ως ψυχικά άρρωστους, όταν επρόκειτο απλά για ένα διαφορετικό τρόπο διαβίωσης, ένα μέρος της «κανονικής ζωής». Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 οι ιδέες αυτές είχαν πια διαδοθεί ευρύτερα και δημιουργήθηκε ένα κίνημα αποασυλοποίησης και απελευθέρωσης των ψυχικά ασθενών, επικρίνοντας την Ψυχιατρική ότι στερούσε την ελευθερία των ανθρώπων.

Εξάλλου, με αφορμή μια έρευνα του 1962, στην οποία δύο ψυχίατροι έδιναν στο 70% των περιπτώσεων διαφορετική διάγνωση, τέθηκε το ζήτημα του τι συνιστά και τι όχι ψυχική ασθένεια και οι ψυχίατροι αναγκάστηκαν να πάρουν θέση σε «προκλητικά» ζητήματα, με πιο φλέγον αυτό της ομοφυλοφιλίας. Έως τότε η ομοφυλοφιλία θεωρείτο ψυχική διαταραχή και περιλαμβανόταν στο Διαγνωστικό Εγχειρίδιο Ψυχιατρικών Διαταραχών (DSM). Τελικά το 1973 η ομοφυλοφιλία αφαιρέθηκε ως πάθηση από το Εγχειρίδιο της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Ένωσης.

Η βιολογία αντεπιτίθεται

Psychiatry's shift toward seeing mental health problems as an illness to be treated with a pill hasn't always served patients well, says Harvard historian and author Anne Harrington. Credit: James Wardell/Radius Images/Getty Images

Σήμερα, μετά την ολική επαναφορά της νευροεπιστήμης και της βιολογικής ψυχιατρικής, μια τάση που ξεκίνησε στη δεκαετία του 1980 με παράλληλη κάμψη της ψυχανάλυσης, ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων παίρνουν ένα ή περισσότερα ψυχοφάρμακα, καθώς οι ψυχικές νόσοι αποδίδονται κυρίως σε χημικές ανισορροπίες ουσιών (νευροδιαβιβαστών) στον εγκέφαλο. Η εποχή του ψυχοφαρμάκου, που εκτείνεται περισσότερο από 60 χρόνια, αποτελεί τη σημαντικότερη κληρονομιά της βιολογικής προσέγγισης στην ψυχιατρική.

The first antidepressant: Tuberculosis Patients dancing after being given iproniazid for their TB – turns out to have antidepressant properties.

Το πρώτο φάρμακο για ψυχιατρικές διαταραχές ήταν η αντιψυχωτική χλωροπρομαζίνη που ενεκρίθη το 1954, ενώ ακολούθησαν τα ηρεμιστικά. Το 1955 εγκρίθηκε η μεπροβαμάτη (meprobamat) που χαιρετίστηκε ως «χάπι ειρήνης» και «ασπιρίνη για το συναίσθημα» και ακολούθησε το «Βάλιουμ» το 1963 (υπήρξε το δημοφιλέστερο ηρεμιστικό έως το 1982). Ένα από τα πρώτα φάρμακα για την κατάθλιψη ήταν το Elavil το 1961, ενώ το 1988 εμφανίστηκε το Prozac, ακολουθούμενο σύντομα από άλλους εκλεκτικούς αναστολείς επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRIs).

Όμως οι κλινικές πολλών ψυχοφαρμάκων έχουν εγείρει πολλές αμφιβολίες και αμφισβητήσεις και αρκετοί γιατροί επισημαίνουν πως δεν έχει αποδειχθεί πειραματικά ότι όντως οι νευροχημικές ανισορροπίες του εγκεφάλου εξηγούν τις περισσότερες ψυχικές διαταραχές. Βέβαια, τα οικονομικά συμφέροντα της φαρμακοβιομηχανίας από την προώθηση αυτών των φαρμάκων ήταν και είναι προφανή.

Η μελέτη της βιολογικής βάσης της παθογένεσης των ψυχικών νόσων συνεχίζεται, με την αναζήτηση πλέον και «ένοχων» γονιδίων, αν και θα περάσουν αρκετά χρόνια εωσότου υπάρξουν γενετικές ψυχοθεραπείες. Παράλληλα, μελετάται ο ρόλος του μικροβιώματος, του ανοσοποιητικού συστήματος και της χρόνιας φλεγμονής πάνω στην κατάσταση του νου. Από την άλλη, μελέτες με ψευδοφάρμακα (πλασίμπο) έχουν δείξει τη σημαντική επίδραση της αυθυποβολής και της ελπίδα σε αρκετούς (αλλά όχι σε όλους) ψυχικά ασθενείς.

Τελικά, τόσο εκείνοι που ασχολούνται με την εύρεση βιολογικών παραγόντων, όσο και αυτοί που εστιάζουν σε περιβαλλοντικές-κοινωνικές παρεμβάσεις, οφείλουν να αντιμετωπίσουν με σεβασμό τα όρια της γνώσης στον τομέα της ψυχιατρικής και να συνεργαστούν, συμπληρώνοντας οι μεν τους δε, για να προσφέρουν την μέγιστη δυνατή βοήθεια σε όσους το έχουν ανάγκη.








Δευτέρα 24 Ιουνίου 2019

Μεγάλες ποσότητες μεθανίου στον Άρη αναζωπυρώνουν τις ελπίδες για την ύπαρξη ζωής. NASA Rover on Mars Detects Puff of Gas That Hints at Possibility of Life

Οι επιστήμονες της αποστολής «έπιασαν» στα μέσα της προηγούμενης εβδομάδας ένα σήμα στις μετρήσεις του ρόβερ, το οποίο δείχνει εντυπωσιακά υψηλές συγκεντρώσεις μεθανίου στην αρειανή ατμόσφαιρα. Η NASA προγραμμάτισε εκτάκτως νέες μετρήσεις του Curiosity, όμως έσπευσε να κατευνάσει τις προσδοκίες για ραγδαίες εξελίξεις. The Curiosity mission’s scientists picked up the signal this week, and are seeking additional readings from the red planet. A self-portrait of NASA's Curiosity rover on Mars in June 2018. Credit: NASA, via Agence France-Presse — Getty Images

Το ρόβερ Curiosity της Αμερικανικής Διαστημικής Υπηρεσίας (NASA) φαίνεται πως ανίχνευσε στον Άρη μια μεγάλη ποσότητα αερίου μεθανίου, το οποίο μπορεί να έχει βιογενή προέλευση, δηλαδή να παράγεται από μικροοργανισμούς. Η ανακάλυψη, που δεν έχει ακόμη επιβεβαιωθεί από τη NASA, ήλθε στο φως από δημοσίευμα των «Τάιμς της Νέας Υόρκης» (ΝΥΤ).

Σύμφωνα με την αμερικανική εφημερίδα, οι επιστήμονες της αποστολής «έπιασαν» στα μέσα της προηγούμενης εβδομάδας ένα σήμα στις μετρήσεις του ρόβερ, το οποίο δείχνει εντυπωσιακά υψηλές συγκεντρώσεις μεθανίου στην αρειανή ατμόσφαιρα. Στη Γη το μεθάνιο παράγεται και από έμβια όντα, αλλά επίσης από μη βιολογικές γεωχημικές διαδικασίες.

Οι επιστήμονες προσπαθούν να αποκτήσουν περισσότερα στοιχεία για να καταλήξουν σε πιο ασφαλή συμπεράσματα, προτού κάνουν κάποια ανακοίνωση. Γι’ αυτό το σκοπό, έστειλαν στο Curiosity νέες εντολές, ώστε να κάνει νέες μετρήσεις και τα νέα αποτελέσματα τους αναμένονται στη Γη σήμερα.

Μέχρι στιγμής, η NASA έχει πει ότι πρόκειται για «προκαταρκτικά ευρήματα» και ότι «η επιστημονική ομάδα του Curiosity θα συνεχίσει να αναλύει τα δεδομένα, προτού επιβεβαιώσει τα ευρήματα». Σύμφωνα με πληροφορίες, η μέτρηση του μεθανίου φθάνει τα 21 μέρη ανά δισεκατομμύριο (ppb).

Στη Γη υπάρχουν βακτήρια που παράγουν μεθάνιο τόσο στο υπέδαφος, όσο και στο πεπτικό σύστημα ορισμένων ζώων. Αν όντως υπάρχει πολύ μεθάνιο στον Άρη, αυτό ή θα πρέπει να παράγεται από κάποια τωρινή πηγή (άβια ή έμβια) ή θα πρόκειται για αρχαίο μεθάνιο (άβιας ή έμβιας προέλευσης) που είχε παγιδευτεί πριν πολλά εκατομμύρια χρόνια και τώρα απελευθερώνεται σταδιακά μέσω ρωγμών της αρειανής επιφάνειας.

Η πρώτη ανίχνευση μεθανίου στον Άρη είχε γίνει πριν περίπου 15 χρόνια από τον αρειανό δορυφόρο Mars Express του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος. Το 2013 το Curiosity ανίχνευσε μεθάνιο στον Άρη, κάτι που επαναλήφθηκε. Όπως διαπιστώθηκε, το μεθάνιο εμφανίζει εποχικές διακυμάνσεις για άγνωστο λόγο. Είναι ενδεικτικό ότι ο νεότερος ευρωπαϊκός αρειανός δορυφόρος Trace Gas Orbiter (TGO), που διαθέτει πιο ευαίσθητα όργανα, δεν ανίχνευσε καθόλου μεθάνιο το 2018, κάτι που έχει δημιουργήσει ένα μυστήριο και ένα αίνιγμα γύρω από το αέριο-φαντομά.





Παρασκευή 21 Ιουνίου 2019

Τι προηγείται στην Φυσική: η Θεωρία ή το Πείραμα; Which Should Come First in Physics: Theory or Experiment?

Τα σχέδια για τους μελλοντικούς γιγαντιαίους επιταχυντές σωματιδίων προκαλούν συζητήσεις σχετικά με το πως γίνονται πραγματικά οι επιστημονικές ανακαλύψεις. Plans for giant particle accelerators of the future focus attention on how scientific discoveries are really made. Credit: Getty Images

Η ανακάλυψη του σωματιδίου Higgs στον LHC το 2012 χαρακτηρίστηκε ως ορόσημο στο μακρύ ταξίδι προς την κατανόηση της βαθύτερης δομής της ύλης. Σήμερα, η φυσική των σωματιδίων προσπαθεί να προωθήσει μια ποικιλία πειραματικών προσεγγίσεων διαμέσου των οποίων μπορεί να βρούμε νέες απαντήσεις σε θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με τη δημιουργία του σύμπαντος και τη φύση της μυστηριώδους και «άπιαστης» σκοτεινής ύλης.

Μια τέτοια προσπάθεια απαιτεί έναν μετά-LHC επιταχυντή σωματιδίων με σημαντικά μεγαλύτερη ισχύ από εκείνη των προηγούμενων επιταχυντών. Έτσι ξεκίνησε η ιδέα για την κατασκευή του Future Circular Collider (FCC) στο CERN – μια μηχανή που θα μπορούσε να επιταχύνει πολύ την αναζήτηση νέας φυσικής. Για να κατανοήσουμε την σημασία αυτού του πρότζεκτ, θα πρέπει να ξεκινήσουμε από την αρχή και να ρωτήσουμε για άλλη μια φορά: «Πώς προχωρά η φυσική;»

Πολλοί πιστεύουν ότι οι μεγάλες επαναστάσεις στη φυσική καθοδηγούνται αποκλειστικά από νέες θεωρίες, ενώ τα πειράματα λειτουργούν συμπληρωματικά. Εν ολίγοις, οι θεωρητικοί κάνουν υποθέσεις και τα πειράματα χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για να τις επιβεβαιώσουν. Άλλωστε, οι περισσότεροι από εμάς διακηρύσσουμε τον θαυμασμό μας για την θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν ή για την κβαντομηχανική, αλλά σπάνια εξετάζουμε αν αυτές καταπληκτικές θεωρίες θα μπορούσαν να επιτευχθούν χωρίς τις συνεισφορές των Michelson-Morley, Stern-Gerlach ή τα πειράματα ακτινοβολίας του μέλανος σώματος.

Αυτή η απλοϊκή εικόνα, παρά το γεγονός ότι απέχει πολύ από τους δημιουργικούς και συχνά αναπάντεχους τρόπους, με τους οποίους η φυσική εξελίσσεται με την πάροδο του χρόνου, παραμένει αρκετά διαδεδομένη ακόμη και μεταξύ των επιστημόνων. Η ολέθρια επιρροή της εκδηλώνεται ήδη στη συζήτηση για τις μελλοντικές πειραματικές κατασκευές, όπως ο μελλοντικός κυκλικός επιταχυντής επιταχυντής (FCC) στο CERN.

The Compact Muon Solenoid (CMS) is one of the two experiments that detected the signal of the Higgs boson at CERN, in Geneva (CH). To detect elementary particles, physicists need huge instruments. The CMS experiment is 21 m long, 15 m wide and 15 m high. © CERN

Μετά από την ανακάλυψη του μποζονίου Higgs το 2012, έχουμε τελικά όλα τα κομμάτια του παζλ στην θέση τους. Όμως, η άγνοιά μας σχετικά με την σκοτεινή ύλη, τις μάζες των νετρίνων και την παρατηρούμενη ασυμμετρία μεταξύ ύλης και αντιύλης, αποτελούν μερικές από τις πολυάριθμες ενδείξεις ότι το Καθιερωμένο Πρότυπο δεν είναι η τελική θεωρία των στοιχειωδών σωματιδίων και των αλληλεπιδράσεών τους.

Αρκετές θεωρίες έχουν διατυπωθεί για να ξεπεραστούν τα προβλήματα που εμφανίζονται στο Καθιερωμένο Πρότυπο, αλλά μέχρι στιγμής καμία δεν έχει επαληθευτεί πειραματικά. Αυτό το γεγονός κρατάει τον κόσμο της φυσικής σε αναμονή. Τελικά όμως, η επιστήμη έχει αποδείξει πολλές φορές ότι μπορεί να βρει νέους, ευρηματικούς τρόπους για να ξεπεράσει όλα τα εμπόδια που συναντά στην πορεία της. Κι ένας τέτοιος τρόπος που θα ξεβαλτώσει την σωματιδιακή φυσική μπορεί να προκύψει με την επαναφορά του πειράματος στην πρώτη γραμμή.

A schematic map showing where the Future Circular Collider tunnel is proposed to be located. (Image: CERN)

Και προς αυτή την κατεύθυνση στοχεύουν τα σχέδια κατασκευής του FCC που θα μπορούσαν να εγκαινιάσουν την εποχή μετά τον LHC και την ώθηση νέων τεχνολογιών. Ένα στάδιο αυτού του σχεδίου προϋποθέτει την κατασκευή ενός επιταχυντή ηλεκτρονίων-ποζιτρονίων πριν από τον επιταχυντή πρωτονίων, ο οποίος αποτελεί οκταπλάσιο ενεργειακό άλμα σε σύγκριση με το LHC και θα μας οδηγήσει πιθανόν σε ανεξερεύνητες μέχρι τώρα καταστάσεις.

Και οι δύο επιταχυντές θα στεγαστούν σε μια νέα σήραγγα με περίμετρο 100 χιλιομέτρων. Η μελέτη του FCC συμπληρώνει προηγούμενες μελέτες κατασκευής γραμμικών επιταχυντών στην Ευρώπη (CLIC) και την Ιαπωνία (ILC), ενώ η Κίνα κάνει παρόμοια σχέδια για έναν κυκλικό επιταχυντή μεγάλης κλίμακας (CEPC).

Gian Francesco Giudice is a theoretical particle physicist working at the CERN Theory Group. After graduating from the University of Padua, he obtained his PhD in theoretical physics in 1988 from SISSA in Trieste. He worked at the Fermi National Accelerator Laboratory, near Chicago, and at the University of Texas, in the group of Prof. S. Weinberg, before moving to CERN in 1993. His research focuses on the construction of new theories beyond the Standard Model of particle interactions and on their implications for the early history of our universe. Supersymmetry and extra dimensions are fields in which he has made fundamental contributions. Besides his research work, Giudice is active in the popularization of science and outreach. He is the author of A Zeptospace Odyssey, a popular-science book on the physics of the Large Hadron Collider. He has been awarded the 2013 Jacques Solvay Chair in Physics.

Οι μελλοντικοί επιταχυντές θα μπορούσαν να προσφέρουν μια βαθύτερη κατανόηση των ιδιοτήτων του μποζονίου Higgs, αλλά πολύ περισσότερο, αποτελούν μια ευκαιρία για να εξερευνήσουν τo άγνωστo σε μια άνευ προηγουμένου κλίμακα ενέργειας. Όπως υποστηρίζει ο Gian Giudice, επικεφαλής του Τμήματος Θεωρητικής Φυσικής του CERN,: «Οι επιταχυντές υψηλής ενέργειας παραμένουν ένα απαραίτητο και αναντικατάστατο εργαλείο για να συνεχίσουμε την εξερεύνηση των στοιχειωδών θεμελίων του σύμπαντος».

Παρόλα αυτά, ο FCC θεωρείται από ορισμένους ως μια αμφισβητήσιμη επιστημονική επένδυση, ελλείψει σαφούς θεωρητικής καθοδήγησης σχετικά με το πού μπορεί να βρίσκεται η άγνωστη νέα φυσική.

Ωστόσο, η ιστορία της φυσικής μας δείχνει μια διαφορετική άποψη: ότι τα πειράματα συχνά διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην πρόοδο της επιστήμης.

Όπως λέει ο γνωστός ιστορικός της φυσικής, ο Peter Galison πρέπει να «σταματήσει αριστοκρατική θεώρηση της φυσικής σύμφωνα με την οποία όλα τα ερωτήματα απαντώνται από την υψηλή θεωρία». Εξάλλου, αρκετά πειράματα πραγματοποιήθηκαν χωρίς να καθοδηγούνται από μια καλά εδραιωμένη θεωρία, αλλά πραγματοποιήθηκαν για να διερευνήσουν άγνωστα πεδία. Ας εξετάσουμε μερικά διαφωτιστικά παραδείγματα.

Tycho Brahe’s large mural quadrant at Uraniborg. The quadrant (radius c. 194cm) was made from brass and was affixed to a wall that was oriented precisely north-south.

Τον 16ο αιώνα, ο βασιλιάς Φρειδερίκος της Δανίας χρηματοδότησε το ερευνητικό κέντρο Uraniborg, το κάστρο των ουρανών, όπου ο Tycho Brahe κατασκεύασε μεγάλα αστρονομικά όργανα (δυστυχώς, το τηλεσκόπιο εφευρέθηκε λίγα χρόνια αργότερα) και πραγματοποίησε πολλές λεπτομερείς παρατηρήσεις που δεν ήταν δυνατό να γίνουν μέχρι τότε. Η κατασκευή αυτού του τεράστιου για την εποχή αστεροσκοπείου, άλλαξε την άποψή μας για τον κόσμο. Οι ακριβείς αστρονομικές μετρήσεις του Tycho Brahe επέτρεψαν στον Johannes Kepler να αναπτύξει τους νόμους της πλανητικής κίνησης και να συμβάλει σημαντικά στην επιστημονική επανάσταση.

Η ανάπτυξη του ηλεκτρομαγνητισμού χρησιμεύει ως ένα άλλο κατάλληλο παράδειγμα: πολλά ηλεκτρομαγνητικά φαινόμενα ανακαλύφθηκαν από φυσικούς, όπως ο Charles Dufay, André-Marie Ampère και Michael Faraday, τον 18ο και 19ο αιώνα, μέσω πειραμάτων που δεν είχαν καθοδηγηθεί από κάποια προ-διατυπωμένη θεωρία ηλεκτρομαγνητισμού.

Προχωρώντας πιο κοντά στη σημερινή εποχή, βλέπουμε ότι ολόκληρη η ιστορία της σωματιδιακής φυσικής είναι στην πραγματικότητα γεμάτη από παρόμοιες περιπτώσεις. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, μια σταθερή και επίπονη πειραματική προσπάθεια χαρακτήρισε το πεδίο της σωματιδιακής φυσικής κι αυτό επέτρεψε την ανάδυση του Καθιερωμένου Προτύπου μέσα από τον χαώδη «ζωολογικό κήπο» των νέο-ανακαλυφθέντων σωματιδίων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, τα κουάρκς – τα θεμελιώδη συστατικά του πρωτονίου και του νετρονίου, ανακαλύφθηκαν μέσα από τα πειράματα κατά την δεκαετία του 1960 στον Γραμμικό Επιταχυντή του Στάνφορντ (SLAC).

Oι περισσότεροι εν ενεργεία φυσικοί αναγνωρίζουν την εξαιρετική σημασία του πειράματος ως μια εξερευνητική διαδικασία. Για παράδειγμα ο Victor “Viki” Weisskopf, πρώην γενικός διευθυντής του CERN και ένα είδωλο της σύγχρονης φυσικής, είχε συνειδητοποιήσει την δυναμική της πειραματικής διαδικασίας στο πλαίσιο της φυσικής των σωματιδίων. Το υποστήριζε λέγοντας τα εξής:

«Υπάρχουν τρία είδη φυσικών, οι κατασκευαστές μηχανών, οι πειραματικοί φυσικοί και οι θεωρητικοί φυσικοί. Αν συγκρίνουμε αυτές τις τρεις κατηγορίες, θα διαπιστώσουμε ότι οι κατασκευαστές μηχανών είναι οι σημαντικότεροι όλων, διότι αν δεν υπήρχαν δεν θα φτάναμε ποτέ στις ελαχιστότατες κλίμακες του χώρου.

Αν το συγκρίνουμε με την ανακάλυψη της Αμερικής, οι κατασκευαστές μηχανών αντιστοιχούν στους καπετάνιους και τους κατασκευαστές πλοίων που ανέπτυξαν τις τεχνικές εκείνης της εποχής. Οι πειραματιστές ήταν οι εκείνοι που μεταφέρθηκαν με τα πλοία στην άλλη άκρη του κόσμου και πήδηξαν στα νέα νησιά και κατέγραψαν όσα είδαν. Οι θεωρητικοί φυσικοί ήταν εκείνοι που παρέμειναν πίσω στην Μαδρίτη, ενώ είχαν πει στον Κολόμβο ότι πρόκειται να φτάσει στην Ινδία!» (Weisskopf 1977)


Παρά το γεγονός ότι ο ίδιος ήταν θεωρητικός, μπορούσε να αναγνωρίσει τον εξερευνητικό χαρακτήρα του πειραματισμού στην σωματιδιακή φυσική. Έτσι, τα λόγια του ταιριάζουν απόλυτα στην σημερινή εποχή. Ένας από τους σημαντικότερους θεωρητικούς φυσικούς σήμερα, ο Nima Arkani-Hamed, ισχυρίστηκε σε μια πρόσφατη συνέντευξή του, ότι «όταν οι θεωρητικοί είναι πολύ μπερδεμένοι, είναι η ώρα για περισσότερα και όχι λιγότερα πειράματα».

Ο FCC, προς το παρόν, πασχίζει να κρατήσει ζωντανό το εξερευνητικό πνεύμα των προηγούμενων φημισμένων επιταχυντών. Δεν προορίζεται για να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο επαλήθευσης για μια συγκεκριμένη θεωρία αλλά σαν μέσο ανοίγματος πολλαπλών πειραματικών δρόμων για το μέλλον. Η πειραματική διαδικασία πρέπει να έχει τη δυνατότητα να αναπτύξει την δική της δυναμική. Αυτό δεν σημαίνει πως το πείραμα και οι κατασκευές του (επιταχυντές, ανιχνευτές κ.λπ.) δεν πρέπει να διατηρούν στενή σχέση με την θεωρητική κοινότητα. Σε τελευταία ανάλυση, υπάρχει μόνο μια φυσική και πρέπει να εξασφαλίζεται η ενότητά της.

Πηγές: μια πολύ ελεύθερη απόδοση του άρθρου με τίτλο «Which Should Come First in Physics: Theory or Experiment?», των Γρηγόρη Πανουτσόπουλου και Frank Zimmermann στο Scientific American - https://physicsgg.me/2019/06/21/