Μοναδικό σφραγιδόλιθο έκρυβε ο τάφος του «Γρύπα Πολεμιστή». Archaeologists Find Unique Minoan Sealstone in Greece

Ο σφραγιδόλιθος από τον τάφο του «Γρύπα Πολεμιστή», στην Πύλο, με τη μοναδική παράσταση. The tiny sealstone depicting warriors in battle measures just 1.4 inches across but contains incredible detail. Credit: University of Cincinnati

Πριν από δύο χρόνια, οι Αμερικανοί αρχαιολόγοι Τζακ Ντέιβις και Σάρον Στόκερ, από το Πανεπιστήμιο του Σινσινάτι, αποκάλυψαν στον τάφο του «Γρύπα Πολεμιστή» στην Πύλο ένα μικροσκοπικό αντικείμενο, μεγέθους περίπου 3,5 εκατοστών. Όπως αναφέρει πρόσφατο (6/11) δημοσίευμα των New York Times, στην αρχή πίστεψαν ότι ήταν ένα είδος μεγάλης χάντρας και το έβαλαν στην άκρη για να επικεντρωθούν σε άλλα, πιο εντυπωσιακά αντικείμενα, όπως χρυσά δαχτυλίδια, τα οποία βρέθηκαν σε τάφο του 1500 π.Χ. με πλούσια κτερίσματα.

Σχέδιο της σκηνής που απεικονίζεται στο σφραγιδόλιθο από τον τάφο του «Γρύπα Πολεμιστή». The Pylos Combat Agate. Image credit: University of Cincinnati.

Όταν όμως στη συνέχεια ο συντηρητής του αντικειμένου απομάκρυνε όλες τις προσμίξεις από την επιφάνεια της «χάντρας», αυτό που αποκαλύφθηκε άφησε εμβρόντητους ειδικούς και μη: Ένας σφραγιδόλιθος από αχάτη με εγχάρακτο σχέδιο εκπληκτικής τέχνης και λεπτομέρειας, που απεικονίζει μια εντυπωσιακή σκηνή μάχης, όπου «πρωταγωνιστεί» ένας πολεμιστής-ήρωας, γυμνός και με μακριά μαλλιά.

Due to the seal’s small size and veining on the stone, many of the miniature details are only clearly visible via photomicroscopy. Image credit: University of Cincinnati.

Ο ένας από τους δύο εχθρούς του κείτεται νεκρός κάτω από τα πόδια του, ενώ ο δεύτερος απεικονίζεται λίγα δευτερόλεπτα πριν από το θάνατό του, όταν δηλαδή ο ήρωας, που τον έχει ακινητοποιήσει πιάνοντάς τον από την περικεφαλαία, βυθίζει το ξίφος στο στέρνο του.

A UC team works to excavate the tomb of the Griffin Warrior. From left are Denitsa Nenova, Shari Stocker and Alison Fields. Jonida Martini stands in the trench. Credit: University of Cincinnati

Το ΑΠΕ-ΜΠΕ συνομίλησε με τους δύο ανασκαφείς για το ανεπανάληπτο εύρημα που, σύμφωνα με το αμερικανικό δημοσίευμα το οποίο επικαλείται δήλωση του Malcolm H. Wiener, ειδικού στην αιγαιακή προϊστορία, πρόκειται για «ένα από τα σπουδαιότερα αριστουργήματα τέχνης στο Αιγαίο που μπορεί να συγκριθεί με μερικά σχέδια του Μιχαήλ Αγγέλου στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης». Ακολουθεί η συνέντευξη με τους δυο ανασκαφείς:

Ε.: Μιλήστε μας για το σφραγιδόλιθο, την απεικόνιση και τη σημασία του. Γιατί το αμερικανικό άρθρο μιλάει για σχέση με ομηρικές σκηνές;

Iliad, Book VIII, lines 245–53, Greek manuscript, late 5th, early 6th centuries AD.

Α.: Η σκηνή απεικονίζει μια μάχη μεταξύ τριών πολεμιστών. Ο ήρωας, που δεν φέρει ασπίδα και φοράει βραχύ περίζωμα, έχει ήδη νικήσει έναν αντίπαλο και είναι έτοιμος να σκοτώσει έναν άλλο. Αν και δεν έχουμε ισχυριστεί ότι η σκηνή σχετίζεται άμεσα με τα έπη του Ομήρου, παραπέμπει σε κάποιες σκηνές μάχης στην Ιλιάδα. Ο σφραγιδόλιθος είναι το πιο έξοχο δείγμα γλυπτικής της Εποχής του Χαλκού που έχει βρεθεί.

Ε.: Γιατί πιστεύετε, σύμφωνα με το άρθρο, ότι ο καλλιτέχνης ήταν μύωπας;

A digitally altered illustration of the seal found in the tomb of the Griffin Warrior. Credit: University of Cincinnati

Α.: Ο δημοσιογράφος των New York Times έκανε αυτή την εκτίμηση, επειδή το αντικείμενο είναι τόσο μικρό και με τόση λεπτομέρεια επεξεργασμένο. Ο σφραγιδόλιθος έχει μήκος μόλις 3,5 εκατοστά και θα ήταν τρομερά δύσκολο να δημιουργήσεις ένα έργο με τόση λεπτομέρεια πάνω σε τόσο μικρή και σκληρή επιφάνεια.

Ε.: Γνωρίζετε με ποιον τρόπο έγινε η χάραξή του και αν χρησιμοποιήθηκαν μεγεθυντικοί φακοί;

Α.: Το πρόβλημα είναι ότι δεν ξέρουμε πώς χαράχθηκαν αυτοί οι σφραγιδόλιθοι. Δεν έχουν βρεθεί μεγεθυντικοί φακοί ως τώρα, ούτε στην Κρήτη ούτε στην ηπειρωτική Ελλάδα. Όμως είναι πολύ δύσκολο να φανταστούμε κάποιος να χάραξε κάτι με τόση λεπτομέρεια με γυμνό μάτι.

Ε.: Ποιος ήταν ο τόπος προέλευσης του σφραγιδόλιθου;

Α.: Πιστεύουμε ότι δημιουργήθηκε τη Νεοανακτορική εποχή στην Κρήτη και όχι στην ηπειρωτική Ελλάδα. Από όσο γνωρίζουμε, οι Μυκηναίοι δεν κατείχαν την τεχνολογία για να παράγουν τέτοια αριστουργήματα.

Ε.: Τι άλλο περιμένουμε από τους θησαυρούς του τάφου στην Πύλο;

Α.: Υπάρχουν πολλοί θησαυροί που ετοιμάζουμε για δημοσίευση, μεταξύ των οποίων δύο χρυσά κύπελλα και ένα ξίφος με χρυσό χείλος. Υπάρχουν πάρα πολλά αντικείμενα που χρειάζονται συντήρηση, η οποία είναι μια πολύ χρονοβόρα και δαπανηρή διαδικασία. Έχουμε μερικούς από τους καλύτερους Έλληνες συντηρητές που μας βοηθούν σε αυτό το τεράστιο έργο.

Ε.: Πόσα σφραγιδόλιθοι βρέθηκαν συνολικά;

Left: The limestone-encrusted sealstone was discovered lying face-down near the right arm of the Griffin Warrior. Courtesy of The Department of Classics, University of Cincinnati;  Right: Due to the seal’s small size and veining on the stone, many of the miniature details are only clearly visible via photomicroscopy. Courtesy of The Department of Classics, University of Cincinnati

Α.: Ήταν πάνω από 50, αλλά αυτός είναι μακράν ο καλύτερος. Δεν υπάρχει όμοιός του.

UC archaeologist Shari Stocker stands at the site of the Griffin Warrior, a 3,500-year-old tomb in southern Greece. Credit: University of Cincinnati

Υπενθυμίζεται ότι το καλοκαίρι του 2015 η σκαπάνη των Τζακ Ντέιβις και Σάρον Στόκερ έφερε στο φως έναν ασύλητο, πλούσια κτερισμένο, λακκοειδή τάφο, πλησίον του μυκηναϊκού ανακτόρου του Νέστορα, στον Άνω Εγκλιανό, στη Χώρα του Δήμου Πύλου-Νέστορος. Όπως είχε αναφέρει τότε το ΥΠΠΟΑ, ο τάφος, ο οποίος ανήκε σε πολεμιστή, χρονολογείται περίπου το 1500 π.Χ. (Υστεροελλαδική ΙΙ περίοδος) και αποτελεί την πιο εντυπωσιακή περίπτωση επίδειξης προϊστορικού πλούτου σε ταφικά μνημεία της ηπειρωτικής Ελλάδας, που έχει έρθει στο φως τα τελευταία 65 χρόνια.

A specialized team reconstructed the face of the Griffin Warrior by layering facial tissue over his skull.  Credit: University of Cincinnati

Ένα χρόνο πριν, τον Οκτώβριο του 2016, οι ανασκαφείς δημιούργησαν πάλι αίσθηση, όταν κατά τη διάλεξή τους στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών της Αθήνας είχαν παρουσιάσει το πρόσωπο του «ενοίκου» του τάφου, όπως είχε ανασυσταθεί από τα οστά του κρανίου του: Ένας όμορφος άνδρας, με μακριά μαύρα μαλλιά, περίπου 30-35 ετών. «Τον έχουμε αποκαταστήσει με μακριά μαύρα μαλλιά, με βάση την αναπαράσταση πολεμιστή που βρέθηκε σε μία σφραγίδα στον τάφο και η οποία θα δημοσιευτεί του χρόνου», είχε αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ τότε η κα Στόκερ, προαναγγέλλοντας την εντυπωσιακή ανακάλυψη.

Το ανασκαφικό πρόγραμμα στην Πύλο, υπό τους δύο ανασκαφείς, διεξήχθη από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών κατόπιν άδειας του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Όλες οι εργασίες διενεργήθηκαν υπό την άμεση εποπτεία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας. Στο πρόγραμμα συμμετείχαν 45 αρχαιολόγοι, εξειδικευμένοι επιστήμονες και φοιτητές διαφόρων εθνικοτήτων από πολλά πανεπιστήμια του εξωτερικού.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ - Jack L. Davis, Sharon R. Stocker. The Lord of the Gold Rings: The Griffin Warrior of Pylos. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, 2016; 85 (4): 627 DOI: 10.2972/hesperia.85.4.0627