Η παλιά Λάρισα του Τάκη Τλούπα. Larissa city, old photos by Takis Tloupas

Πρωινό στην Κεντρική Πλατεία, Λάρισα, 1950

Ο Τάκης Τλούπας γεννήθηκε στη Λάρισα το 1920 και πέθανε στις 8 Μαΐου 2003  στην ίδια πόλη που γεννήθηκε και τόσο αγαπούσε. Γιος ξυλογλύπτη ακολουθεί την τέχνη του πατέρα του ως την κατοχή, όμως η αναδουλειά τον έστρεψε σε άλλους τομείς βιοπορισμού. 

Έτσι έρχεται σ’ επαφή με τη φωτογραφία που τον συναρπάζει και την ακολουθεί σαν επάγγελμα. Ξεκίνησε να φωτογραφίζει το 1938 ανεβαίνοντας στον Όλυμπο με τον Ορειβατικό Σύλλογο Λάρισας.

Κατά τη διάρκεια της Κατοχής δούλεψε κοντά σ’ ένα επαγγελματία φωτογράφο της πόλης του, όμως κατά βάση ήταν αυτοδίδακτος. Μετά τον πόλεμο ταξίδεψε σε απρόσιτα χωριά με ανθρωπιστικές αποστολές του Ερυθρού Σταυρού, ενώ φωτογράφισε τη μεταπολεμική ανασυγκρότηση της Θεσσαλίας μέσα από σημαντικά δημόσια έργα.

Μια όαση στην καρδιά της Λάρισας. Η πλατεία Ταχυδρομείου με τους γύρω δρόμους, περίπου το 1950.

Από το 1945 ανοίγει κατάστημα-στούντιο στη Λάρισα φωτογραφίζοντας νύφες και “εβδομαδιαίες φωτογραφίες”. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Φωτογραφικής Εταιρείας. Ασχολήθηκε με τη φωτογραφία επαγγελματικά διατηρώντας επί δεκαετίες φωτογραφικό εργαστήριο και στούντιο στη Λάρισα, κατάφερε όμως να κρατήσει μέσα του πάντα διάπλατα ανοικτό το παράθυρο της προσωπικής και δημιουργικής έκφρασης.

Λίμνη Κάρλα, 1963. Με αριστοτεχνικό τρόπο ο Τάκης Τλούπας απαθανατίζει τον βίαιο θάνατο μιας λίμνης και το τέλος μιας εποχής.

Οργώνοντας τη Θεσσαλία με τη βέσπα του και αργότερα το θρυλικό Ντεσεβό, κατέγραψε το θεσσαλικό κάμπο, τον Πηνειό και την κοιλάδα των Τεμπών, τη λίμνη Κάρλα και την αποξήρανσή της. Ως δεινός πεζοπόρος περιδιάβαινε τον Όλυμπο, τον Κίσαβο και το Πήλιο σε κοπιαστικές πορείες, αποτυπώνοντας το ορεινό τοπίο με όλες τις διακυμάνσεις του καιρού και του φωτός.

Μηλόγουστα Ελασσόνας, 1967. Βαδίζοντας με το γαϊδουράκι προς το φως μέσα στο δάσος.

Φωτογράφισε τους βλάχικους καταυλισμούς, τους μεροκαματιάρηδες της γης, το μόχθο του απλού ανθρώπου της υπαίθρου, διατηρώντας αμείωτο ενδιαφέρον για το τοπίο, τη ζωή, τα ήθη και τα έθιμα του τόπου του. Αποτύπωσε επίσης ευλαβικά την ιδιαίτερη μοναστική ζωή του Αγίου Όρους και των Μετεώρων, με τον τελετουργικό χαρακτήρα και τους μεταφυσικούς συμβολισμούς.

Αναχώρηση της πρώτης αυτοκινητάμαξας από το Σταθμό της Λάρισας. Μια ιστορική φωτογραφία του 1952.

Επί πλέον φωτογράφισε εκτεταμένα τον αστικό χώρο, κυρίως μέσα από όψεις της Λάρισας και των Τρικάλων. Στο προσωπογραφικό του έργο είτε οι ανώνυμες μορφές καθημερινών ανθρώπων είτε αυτές των επωνύμων, (όπως ο Σεφέρης ή ο Καραγάτσης), αντιμετωπίζονται ομοίως, ως διακριτές ατομικότητες.

Ο κήπος του Φρουρίου και το ρολόι, 1960

Υπέρμαχος της «καθαρής» ασπρόμαυρης φωτογραφίας, της έντεχνης απεικόνισης του κόσμου με τρόπο που συνδυάζει τον τεκμαρτό χαρακτήρα και την προσωπική σφραγίδα….

Καμάρα γέφυρας Πηνειού, εξώφυλλο βιβλίου Λάρισας, 1940

Ο Τλούπας χρησιμοποιούσε ως βασικά εργαλεία το φυσικό φωτισμό, τη σύνθεση και την καλή τεχνική γνώση του σκοτεινού θαλάμου. Το σύνολο του έργου του συνθέτει ένα περίτεχνο σύνολο της ελληνικής μεταπολεμικής ζωής και διατηρεί, πέραν της καλλιτεχνικής, σημαντική επιστημονική και ιστορική αξία, προσφέροντας πλούτο πληροφοριών στη λαογραφία, την αρχαιολογία και άλλα επιστημονικά πεδία.

Κεντρική πλατεία με ομίχλη, πίσω η Κύπρου, επαγγελματίες στιλβωτές, 1950

Διέθετε πνευματική συγγένεια και φιλία με τους άλλους τρεις αφοσιωμένους φωτογράφους της ελληνικής υπαίθρου (Σπύρο Μελετζή, Κώστα Μπαλάφα και Δημήτρη Λέτσιο), ακολουθεί την ίδια θεματολογία με αυτούς, όμως οι εικόνες του είναι στο σύνολό τους πιο «αντικειμενικές», καταγράφοντας τις συνθήκες της καθημερινότητας με σαφήνεια και απλότητα, σε αντίθεση με την «ηρωικότητα» των ανθρώπων και των χώρων του Μελετζή και τη συναισθηματική εμπλοκή του Μπαλάφα. Οι φωτογραφίες του Τλούπα καλύπτουν μια μεγάλη ιστορική περίοδο στην οποία διαδραματίστηκαν ίσως από τα σημαντικότερα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα που καθόρισαν την εξέλιξη του τόπου. Τίποτε όμως απ’ όλα αυτά δεν αντικατοπτρίζεται στο έργο του, που μοιάζει να στρέφεται μακριά από τους θορύβους των κοινωνικών ταραχών και τους απόηχους της Ιστορίας. Τίποτε δεν ταράζει την ήρεμη καθημερινότητα των ανθρώπων που ζουν σε πλήρη αρμονία με το περιβάλλον και τους γύρω τους. Οι φωτογραφίες του αποκαλύπτουν την πίστη του προς τις κατεστημένες αλήθειες, αρνούμενος να συμπορευτεί με την καινούργια μετασχηματιζόμενη κοινωνία που αναδύεται. Ορισμένες φωτογραφίες από τη φύση και τα τοπία αποτελούν εξαιρετικά δείγματα καλαίσθητων λήψεων, λυρικής διάθεσης, στις οποίες επικρατεί μαζί με την αρμονία και την τάξη μια ήρεμη ονειρική ατμόσφαιρα.

Ο Β. Αγγλόπουλος έλεγε πάντα για αυτόν τον χαρισματικό άνθρωπο:

“Ξεκινούσαμε παρέα να φωτογραφίσουμε την Θεσσαλική γη. Εγώ άλλαζα τα φιλμ το ένα μετά το άλλο. Ο Τάκης έκανε όλο κι όλο τρία κλικ. Στο τέλος κατέληγα με ένα τσούρμο αδιάφορες φωτογραφίες. Αυτός είχε ήδη τρία μεγάλα έργα για την συλλογή του…”

Οι αγρότες φόρτωναν τα δεμάτια στα κάρα και τα μετέφεραν στο αλώνι ή στην αλωνιστική μηχανή (πατόζα). Τερψιθέα Λάρισας, 1947

Ο Δήμος Λάρισας τίμησε την όλη καλλιτεχνική του παρουσία στον χώρο της φωτογραφίας χαρίζοντας του την ομώνυμή αίθουσα φωτογραφικών και όχι μόνον εκθέσεων  “Αίθουσα Τάκη Τλούπα” στο “Χατζηγιάννειο Πνευματικό Κέντρο” στην οποία εκθέτουν τοπικοί αλλά και διεθνούς εμβέλειας καλλιτέχνες. Η κόρη του διατηρεί το παλιό φωτογραφείο του μεγάλου Έλληνα καλλιτέχνη κρατώντας το επάγγελμα του πατέρα της και διατηρώντας ολόκληρο το φωτογραφικό του αρχείο στην συλλογή της….

Καραγκούνες

Όπως αναφέρει ο καθηγητής Γιώργος Χουρμουζιάδης, αυτό που έψαχνε ο Τάκης Τλούπας, με τη φωτογραφική του μηχανή, ήταν να βρει την αλήθεια, που πολλές φορές περνάει από δίπλα μας κι εμείς δεν την αντιλαμβανόμαστε. Εκείνος την έβλεπε, όπου κι αν ήταν.

Ήταν ένας αλάνθαστος κυνηγός της “αλήθειας”, που την έβρισκε στη φύση, τα ανθρώπινα πρόσωπα, τα κουρασμένα και τα χαρούμενα, τα περίεργα και τα πονεμένα και να μην φωτογραφίζει το πρόσωπο, αλλά το συναίσθημα που αποπνέει το καθένα.

Δημοτική Αγορά, κρεοπωλεία, 1978

Το ξεχωριστό χαρακτηριστικό του μεγάλου αυτού Λαρισαίου καλλιτέχνη ήταν πως ό,τι φωτογράφιζε, παρέπεμπε στον άνθρωπο. Είτε ήταν αυτός παρών είτε όχι. Για τον Τλούπα, ακόμα και τα ερείπια ενός γκρεμισμένου σπιτιού έπρεπε να υπονοούν την ανθρώπινη παρουσία. Η Λάρισα που δεν απαρνήθηκε, η πόλη που τον ενέπνευσε, τιμά τον ιστορικό της, τον άνθρωπο, τον καλλιτέχνη, τον δημιουργό, που την ταξίδεψε στα πέρατα του κόσμου.

Αλώνισμα. Φωτογραφία του Τάκη Τλούπα, ο οποίος είχε συνοδεύσει το 1952 τον Παύλο Κοντέλλη στην ύπαιθρο για να απαθανατίσει τις παραδοσιακές αγροτικές εργασίες.

Όπως αναφέρουν οι κόρες του, Χριστίνα και Βάνια Τλούπα, ήταν λιγομίλητος, “κλειστός” άνθρωπος, που σπάνια εκδηλωνόταν. “Όμως ένα βλέμμα, μια κίνηση, ένα νεύμα του, ήταν το παν. Μάθαμε πράγματα που δεν διδάσκονται στα σχολεία. Να παρατηρούμε τα πάντα γύρω μας με μοναδική ευαισθησία. τις πρώτες ακτίνες του ήλιου, τα σύννεφα στη δύση, τα χρώματα του δάσους το φθινόπωρο, τα μανιτάρια, μα πιο πολύ τον άνθρωπο”, λένε χαρακτηριστικά.

Ο Άγιος Αχίλλειος «τραυματισμένος» βαριά από τους Γερμανικούς βομβαρδισμούς, 1943

Αντιπαθούσε τις βαθυστόχαστες αναλύσεις, ήταν απλός αλλά όχι απλοϊκός, ολιγαρκής αλλά και γενναιόδωρος, σε αγάπη και ευαισθησία. Προοδευτικός και πρωτοπόρος έβλεπε τον ορίζοντα μπροστά από την εποχή του.

Τσαρδάκι-Δραγασιά ή Φραγκιάτα, Τύρναβος, 1959

Κατά καιρούς έλεγε: “Είναι αλήθεια ότι πολλές φορές έβλεπα πράγματα που δεν έβλεπαν οι άλλοι και που ένιωθα πως θα χαθούν. Πολλές από τις αγροτικές εργασίες, που δεν είχαν διαφοροποιηθεί εδώ και χιλιάδες χρόνια, ραγδαία άρχισαν να μεταβάλλονται. Η εφαρμογή της τεχνολογίας ήταν πλέον πραγματικότητα. Έτσι, γεννήθηκε μέσα μου η αγωνία της απαθανάτισης. Η συνεχιζόμενη φθορά που παρατηρούσα γύρω μου αποτέλεσε, επίσης, την αιτία για να φωτογραφήσω τα έργα των ανθρώπων. Ένιωθα ότι θα γίνουν καταστροφές, ότι θα χαθεί ένα κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Έβλεπα σε κάποιες εκκλησίες και μοναστήρια, λεπτομέρειες αρχιτεκτονικές, τις οποίες δεν τις έβλεπαν οι ειδικοί κι έλεγα πως θα μπορούσαν να διασωθούν έστω ως εικόνες στη μνήμη των ανθρώπων. Ίσως τελικά να μην ήθελα να διασώσω μόνο την εικόνα του κτίσματος, αλλά εκείνη την αγωνία του μάστορα για το δημιούργημα του και για την πορεία του στο πέρασμα του χρόνου”.

Τσαρδάκι-Δραγασιά, Αμπελώνας Λάρισας, Θεσσαλία, 1960

Όσο για τον ορισμό της φωτογραφίας έλεγε: "Η φωτογραφία αυτοπροσδιορίζεται. Η ίδια η φωτογραφία ορίζει την τέχνη της. Εγώ αναζητώ εκείνο που υπάρχει μέσα μου και αυτή η αναζήτηση μπορεί να κρατήσει χρόνια. Πολλές φορές μπορεί να σταθώ απέναντι σε ένα αντικείμενο αλλά να μην αποφασίζω να το φωτογραφίσω, περιμένοντας εκείνη την ιδανική – για τα δικά μου μάτια στιγμή. Δεν μπορώ να πω τι είναι φωτογραφία, μπορώ να πω όμως πως με γοητεύουν οι ομίχλες όπως και οι αντικατοπτρισμοί, τα καθρεφτίσματα και οι αντανακλάσεις. Με συναρπάζουν τα παιχνίδια με το φως. Σίγουρα η φωτογραφία είναι φως, αλλά και άλλα πολλά."

«Είναι αλήθεια ότι πολλές φορές έβλεπα πράγματα που δεν έβλεπαν οι άλλοι και που ένιωθα πως θα χαθούν. Πολλές από τις αγροτικές εργασίες, που δεν είχαν διαφοροποιηθεί εδώ και χιλιάδες χρόνια, ραγδαία άρχισαν να μεταβάλλονται. Η εφαρμογή της τεχνολογίας ήταν πλέον πραγματικότητα. Έτσι γεννήθηκε μέσα μου η αγωνία της απαθανάτισης.» Τάκης Τλούπας 1920 - 2003

Γράφησαν πολλά και άλλα πολλά θα γραφούν για την τεχνική της τέχνης του και το έμφυτο ταλέντο του, που τον ανέδειξαν σε φωτογράφο γνωστό σε όλο τον κόσμο. Όμως η αύρα του, η ανθρωπιά του, το εύρος της ευαισθησίας του και η αισιοδοξία του δεν μπορούν να περιγραφούν.