Οι θάλασσες της Δήμητρας. Ceres Once Had Global Ocean, Studies Suggest

Νέα εντυπωσιακά ευρήματα στον νάνο πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος. Ceres’ crust, with its mixture of ice, salts and hydrated materials, represents most of the dwarf planet’s ancient ocean, according to two new studies from NASA’s Dawn mission.This false-color image shows the dwarf planet Ceres. Image credit: NASA / JPL-Caltech / UCLA / MPS / DLR / IDA

Μία μόλις εβδομάδα μετά την ανακοίνωση της NASA ότι θα παρατείνει την αποστολή εξερεύνησης της Δήμητρας παρουσιάζονται νέα εξαιρετικά ενδιαφέροντα ευρήματα για τον νάνο πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος εξέλιξη που δικαιώνει την απόφαση της αμερικανικής διαστημικής υπηρεσίας.

Τα μέλη της αποστολής Dawn το σκάφος της οποίας εξερευνά την Δήμητρα από τον Μάρτιο του 2015 μελετώντας νέα δεδομένα από τον νάνο πλανήτη κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι υπήρχε στην επιφάνεια του μια μεγάλη θάλασσα και είναι πιθανό κάποιο μέρος της να εξακολουθεί να υπάρχει κάτω πλέον από το έδαφος του νάνου πλανήτη.

Τα ευρήματα

This animation shows dwarf planet Ceres as seen by NASA's Dawn. The map overlaid at right gives scientists hints about Ceres' internal structure from gravity measurements. Credits: NASA/JPL-Caltech/UCLA/MPS/DLR/IDA

Οι ειδικοί διαπίστωσαν ότι ο εξωτερικός φλοιός της Δήμητρας αποτελεί μείγμα πάγου, αλάτων και ένυδρων υλικών. Αυτό όπως αναφέρουν οι ειδικοί δείχνει ότι η Δήμητρα διέθετε και στο παρελθόν αλλά και πιθανώς εξακολουθεί να διαθέτει γεωλογική δραστηριότητα. Επιπλέον τα στοιχεία αυτά υποδεικνύουν την ύπαρξη μιας θάλασσας που ίσως κάλυπτε ολόκληρη την επιφάνεια του νάνου πλανήτη.

Μια ακόμη διαπίστωση που έκαναν οι επιστήμονες της NASA είναι ότι κάτω από τον εξωτερικό φλοιό της Δήμητρας υπάρχει ένα «μαλακό» στρώμα το οποίο πιθανώς να είναι ένα… απομεινάρι αυτής της θάλασσας. Οι επιστήμονες υποψιάζονταν ότι κάτω από το έδαφος της Δήμητρας υπάρχει νερό σε υγρή μορφή ή πιθανώς και μια θάλασσα και τα νέα ευρήματα όπως φαίνεται ενισχύουν αυτή την θεωρία.

Πηγές: http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/2017JE005302/abstract - http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0012821X17304405 - http://www.tovima.gr/science/physics-space/article/?aid=912533

Ίχνη πλανητικού συστήματος στο κοντινότερο άστρο. ALMA Discovers Cold Dust Around Nearest Star

Καλλιτεχνική απεικόνιση του νέφους σκόνης που υπάρχει γύρω από τον Εγγύτατο του Κενταύρου. This artist’s impression shows how the newly discovered belts of dust around the closest star to the Solar System, Proxima Centauri, may look. ALMA observations revealed the glow coming from cold dust in a region between one to four times as far from Proxima Centauri as the Earth is from the Sun. The data also hint at the presence of an even cooler outer dust belt and indicate the presence of an elaborate planetary system. These structures are similar to the much larger belts in the Solar System and are also expected to be made from particles of rock and ice that failed to form planets. Note that this sketch is not to scale — to make Proxima b clearly visible it has been shown further from the star and larger than it is in reality. Credit: ESO/M. Kornmesser

Ευρωπαίοι αστρονόμοι ανακάλυψαν ένα τεράστιο ψυχρό νέφος σκόνης γύρω από τον Εγγύτατο του Κενταύρου, το κοντινότερο άστρο στο ηλιακό μας σύστημα, που βρίσκεται σε απόσταση μόνο τεσσάρων ετών φωτός. Η ανακάλυψη, που έγινε με το τηλεσκόπιο ALMA του Ευρωπαϊκού Νοτίου Αστεροσκοπείου (ESO) στη Χιλή, ενισχύει τις ενδείξεις ότι γύρω από το πιο κοντινό άστρο υπάρχει ένα μεγάλο πλανητικό σύστημα.

Το άστρο και το νέφος

This picture combines a view of the southern skies over the ESO 3.6-metre telescope at the La Silla Observatory in Chile with images of the stars Proxima Centauri (lower-right) and the double star Alpha Centauri AB (lower-left) from the NASA/ESA Hubble Space Telescope. Proxima Centauri is the closest star to the Solar System and is orbited by the planet Proxima b, which was discovered using the HARPS instrument on the ESO 3.6-metre telescope. Credit: Y. Beletsky (LCO)/ESO/ESA/NASA/M. Zamani

Ο Εγγύτατος (Proxima Centauri), το πλησιέστερο στον Ήλιο άστρο, είναι ένας αχνός ερυθρός νάνος, που βρίσκεται στον αστερισμό του Κενταύρου στο νότιο ημισφαίριο του ουρανού της Γης και έχει παρόμοια ηλικία με το δικό μας άστρο. Γύρω από το γειτονικό άστρο, ανακαλύφθηκε το 2016 ο κοντινότερος στη Γη εξωπλανήτης, ο Proxima b, που έχει μέγεθος παρόμοιο με της Γης και κινείται σε τέτοια απόσταση από τον Εγγύτατο, ώστε ίσως έχει συνθήκες φιλόξενες για την ανάπτυξη ζωής.

Η ανακάλυψη ενός μεγάλου νέφους σκόνης γύρω από το γειτονικό άστρο αυξάνει την πιθανότητα, εκτός από τον ήδη γνωστό εξωπλανήτη, γύρω από τον Εγγύτατο να υπάρχει ένα ολόκληρο πλανητικό σύστημα, παρόμοιο με το δικό μας ηλιακό σύστημα. Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Γκιγιέμ Ανγλάδα του Ινστιτούτου Αστροφυσικής της Ανδαλουσίας στη Γρανάδα της Ισπανίας, που κάνουν τη σχετική δημοσίευση στην επιθεώρηση «Astrophysical Journal Letters», δήλωσαν ότι «η σκόνη γύρω από τον Εγγύτατο είναι σημαντική, επειδή, μετά την ανακάλυψη του “γήινου” πλανήτη Proxima b, αποτελεί την πρώτη ένδειξη για την παρουσία ενός περίπλοκου πλανητικού συστήματος και όχι απλώς ενός μοναδικού πλανήτη γύρω από το κοντινότερο στον Ήλιο άστρο».

Σύμφωνα με τον Ανγλάδα, «ο Εγγύτατος μπορεί να διαθέτει γύρω του ένα πολλαπλό πλανητικό σύστημα με μια πλούσια ιστορία αλληλεπιδράσεων, οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα το σχηματισμό νεφών σκόνης. Οι περαιτέρω παρατηρήσεις μπορεί να δώσουν περισσότερες πληροφορίες για τις θέσεις και άλλων άγνωστων έως τώρα εξωπλανητών».

Τα νέφη

This image of the sky around the bright star Alpha Centauri AB also shows the much fainter red dwarf star, Proxima Centauri, the closest star to the Solar System. The picture was created from pictures forming part of the Digitized Sky Survey 2. The blue halo around Alpha Centauri AB is an artifact of the photographic process, the star is really pale yellow in colour like the Sun. Credit: Digitized Sky Survey 2. Acknowledgement: Davide De Martin/Mahdi Zamani

Τέτοια νέφη σκόνης αποτελούνται από μικροσκοπικά σωματίδια βράχων και πάγου μικρότερα του ενός χιλιοστού, έως μεγάλα σώματα μεγέθους αστεροειδούς με διάμετρο πολλών χιλιομέτρων, που απέτυχαν να σχηματίσουν πλανήτες. Η ζώνη σκόνης γύρω από τον Εγγύτατο εκτείνεται σε απόσταση λίγων εκατοντάδων εκατομμυρίων χιλιομέτρων από το γειτονικό άστρο και έχει συνολική μάζα περίπου το ένα εκατοστό της μάζας της Γης.

Εκτιμάται ότι το νέφος έχει θερμοκρασία μείον 230 βαθμών Κελσίου και είναι σχεδόν εξίσου ψυχρό με την μακρινή Ζώνη Κάιπερ στις εσχατιές του ηλιακού μας συστήματος. Το νέφος απέχει από τον Εγγύτατο του Κενταύρου μία έως τέσσερις φορές μεγαλύτερη απόσταση από ό,τι απέχει η Γη από τον Ήλιο. 

The ALMA Observatory in Chile has detected dust around the closest star to the Solar System, Proxima Centauri. These new observations reveal the glow coming from cold dust in a region between one to four times as far from Proxima Centauri as the Earth is from the Sun. Credit: ESO

Βρέθηκαν επίσης ενδείξεις για ένα δεύτερο ακόμη πιο ψυχρό νέφος σκόνης σε δεκαπλάσια απόσταση από τον Εγγύτατο. Και τα δύο νέφη σκόνης (εφόσον το δεύτερο επιβεβαιωθεί) βρίσκονται σε πολύ μεγαλύτερη απόσταση από τον Εγγύτατο του Κενταύρου από ό,τι ο εξωπλανήτης Proxima b, ο οποίος κινείται σε τροχιά μόλις τεσσάρων εκατομμυρίων χιλιομέτρων από το μητρικό άστρο του.

Το φιλόδοξο πρόγραμμα Starshot σχεδιάζει να στείλει μικροσκοπικά διαστημικά σκάφη για εξερεύνηση του συστήματος του Εγγύτατου, τα οποία θα διαθέτουν ιστία που θα ωθούνται όχι βέβαια από άνεμο αλλά από ισχυρές ακτίνες λέιζερ.

Πηγές: http://www.amna.gr/home/article/201511/Anakalufthike-ena-megalo-psuchro-nefos-skonis-guro-apo-ton-Eggutato-tou-Kentaurou – https://www.eso.org/public/news/eso1735/

Στίβεν Χόκινγκ «H τεχνητή νοημοσύνη απειλή για την ανθρωπότητα». Stephen Hawking says he fears artificial intelligence will replace humans

Νέες προφητείες του διάσημου Βρετανού αστροφυσικού για το μέλλον του ανθρώπου. O Στίβεν Χόκινγκ θεωρεί μεγάλη απειλή για τον άνθρωπο την τεχνητή νοημοσύνη. Stephen Hawking spoke to wired about his belief artificial intelligence will replace humans.

Κάθε δημόσια τοποθέτηση του Στίβεν Χόκινγκ αποτελεί συνήθως είδηση αφού και ο ίδιος φροντίζει κάθε φορά να κάνει κάποιες αναφορές που προκαλούν συζήτηση. Ο διάσημος Βρετανός αστροφυσικός παραχώρησε μια συνέντευξη στο γνωστό αμερικανικό περιοδικό τεχνολογίας Wired στην οποία διατύπωσε τις ανησυχίες του για την τεχνητή νοημοσύνη.

Stephen Hawking has previously voiced concerns about AI, and just recently, he’s repeated them. During an interview with Wired, he said: “I fear that AI may replace humans altogether. If people design computer viruses, someone will design AI that improves and replicates itself. This will be a new form of life that outperforms humans.”

«Φοβάμαι ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να καταστρέψει την ανθρωπότητα. Όπως κάποιος δημιουργεί ιούς υπολογιστών έτσι και κάποιος μπορεί κάποια στιγμή να αναπτύξει ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης που θα μπορεί να αυτοβελτιώνεται και αναπαράγει τον εαυτό του. Αυτό θα οδηγήσει σε μια νέα μορφή ζωής που θα εξαφανίσει τον άνθρωπο» υποστήριξε ο Χόκινγκ που τόνισε ότι πρέπει όλο και περισσότεροι άνθρωποι να ασχοληθούν με κάποιο τρόπο με την επιστήμη και ότι αν αυτό δεν συμβεί η ανθρωπότητα θα κινδυνέψει.

Bill Nye laughs in the face of the robo-pocalypse. Or more accurately, he laughs at those who worry that AI might run amok. If we build robots that want to kill us, he says, we can just unplug them.

Επίσης επανέλαβε την σταθερή του θέση ότι η μόνη λύση για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους είναι να μεταναστεύσει σε άλλους κόσμους και μάλιστα πολύ σύντομα.

Πηγές: Cambridge News - http://www.tovima.gr/science/technology-planet/article/?aid=912845

Πτερόσαυρος βγαλμένος από το… Game of Thrones. Ancient Winged Terror Was One of the Largest Animals to Fly

Ζούσε στην Μογγολία, είχε άνοιγμα φτερών 11 μέτρα και τρεφόταν με δεινοσαύρους. The new species could have 'walked on all fours' using its wings as front limbs to stalk prey on the ground, researchers said, and may have stood as tall as a giraffe. Pictured is an artist's impression of a similar pterosaur, Quetzalcoatlus.

Ακόμη και οι φοβεροί δράκοι της Καλίσι στο Game of Thrones πιθανότατα θα τρόμαζαν στην θέα ενός άγνωστου μέχρι σήμερα είδους πτερόσαυρου απολιθώματα του οποίου εντοπίστηκαν στην έρημο Γκόμπι στην Μογγολία. Τα απολιθώματα είχαν εντοπιστεί πριν από μερικά χρόνια στην περιοχή Nemegt Formation της ερήμου η οποία αποτελεί ένα παλαιοντολογικό «παράδεισο» αφού εκεί ανακαλύπτονται συνεχώς απολιθώματα κάθε είδους ζώων (από ψάρια μέχρι δεινοσαύρους) που ζούσαν πριν από πολλά εκ. έτη. Οι ερευνητές που είχαν εντοπίσει τα απολιθώματα του πτερόσαυρου δεν κατάφεραν τελικά να τα ταυτοποιήσουν και έτσι τα έστειλαν για περαιτέρω αναλύσεις σε ειδικούς του Πανεπιστημίου του Τόκιο.

The bones of a pterosaur that feasted on dinosaurs have been discovered in Mongolia. The reptile, which was the size of a small plane with a wingspan of 11 metres (36ft), was one of the largest animals ever to fly. ILLUSTRATION BY STUDIO 252MYA, JOSCHUA KNÜPPE

Οι επιστήμονες που τα μελέτησαν κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα απολιθώματα ανήκουν σε ένα γιγάντιο πτερόσαυρο. Σύμφωνα με τους επιστήμονες που μελέτησαν τα απολιθώματα ο πτερόσαυρος αυτός είχε άνοιγμα φτερών 11 μέτρα και ύψος παρόμοιο με αυτό μιας καμηλοπάρδαλης! Μάλιστα όταν βρισκόταν στο έδαφος ο πτερόσαυρος αυτός μπορούσε ακόμη και να… περπατήσει χρησιμοποιώντας μέρος των τεράστιων φτερών του ως μπροστινά άκρα.

Στην φωτογραφία εικονίζεται ο Hatzegopteryx, ο μεγαλύτερος σε μέγεθος πτερόσαυρος που γνωρίζαμε μέχρι σήμερα. Όπως φαίνεται στους αιθέρες εκείνης της εποχής πετούσαν και άλλα ίδιου και πιθανώς μεγαλύτερους μεγέθους είδη. Because of its size, the new carnivore is thought to have eaten juvenile or small dinosaurs, which were common in the Late Cretaceous period. The creature was a similar size to the pterosaur Hatzegopteryx (artist's impression).

Οι επιστήμονες που έκαναν την μελέτη εκτιμούν ότι τρεφόταν κυρίως με νεαρής ηλικίας δεινοσαύρους που βρίσκονταν στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης τους και ήταν σχετικά εύκολοι στόχοι. Ο πτερόσαυρος αυτός στον οποίο δεν έχει δοθεί ακόμη κάποιο όνομα ζούσε πριν από περίπου 70 εκ. έτη και είναι σίγουρα αν όχι το μεγαλύτερο σίγουρα ένα από τα 2-3 μεγαλύτερα σε μέγεθος ιπτάμενα όντα που έχουν κάνει την εμφάνιση τους στην Γη.

Πηγές: Journal of Vertebrate Paleontology - National Geographic - http://www.tovima.gr/science/medicine-biology/article/?aid=912505

Μυστηριώδες κενό στην Πυραμίδα του Χέοπα. Mysterious Void Discovered in Egypt's Great Pyramid

Ανακαλύφθηκε με τη βοήθεια ακτίνων μιονίων, υποατομικών σωματιδίων που βρίσκονται στην κοσμική ακτινοβολία. Researchers use muon detectors to find a hidden 30-meter-long space, which could help reveal how the 4,500-year-old monument was built. The cavity is the first major inner structure discovered in the pyramid since the 1800s. The Pyramids of Giza and the Great Sphinx. PHOTOGRAPH BY B. ANTHONY STEWART, NATIONAL GEOGRAPHIC CREATIVE

Η τεχνολογία αιχμής της σωματιδιακής φυσικής μπαίνει για άλλη μια φορά στην υπηρεσία της αρχαιολογίας με θεαματικά αποτελέσματα.

 Credit: TelescopeArray.org

Χρησιμοποιώντας τα μιόνια, υποατομικά σωματίδια που «εμφανίζονται» στην κοσμική ακτινοβολία, επιστήμονες κατόρθωσαν για πρώτη φορά να δουν το εσωτερικό της δομής της Πυραμίδας του Χέοπα.

A muon detector set up outside the Great Pyramid. Credit: ScanPyramids

Γνωστό και ως Μεγάλη Πυραμίδα της Γκιζας το μνημείο, το οποίο αποτέλεσε ένα από τα Επτά Θαύματα του αρχαίου κόσμου, υπολογίζεται ότι χτίστηκε ως τάφος γύρω στο 2.500 π.Χ.. Παρ’ όλα αυτά ο ακριβής τρόπος κατασκευής του παραμένει μυστήριο, το οποίο διχάζει τους αρχαιολόγους.

Muon emulsions film is set up in Khufu Queen’s Chamber. Credit: ScanPyramids

Προκειμένου να ανακαλύψει περισσότερα για την εσωτερική δομή του, οι ερευνητές από την Αίγυπτο, τη Γαλλία και την Ιαπωνία με επικεφαλής τον Μεχντί Ταγιούμπι και τον Κουνιχίρο Μορισίμα εφήρμοσαν μια πρωτοποριακή τεχνική απεικόνισης με ακτίνες μιονίων.

An illustration depicts where the research team thinks the void is located in the pyramid. Credit: ScanPyramids mission

Όπως περιγράφουν σε άρθρο τους στην επιθεώρηση «Nature», τα μιόνια αποκάλυψαν ένα μεγάλο κενό στο εσωτερικό της πυραμίδας: έχει μήκος 30 μ. και μια εγκάρσια τομή όμοια με εκείνη της Μεγάλης Στοάς η οποία βρίσκεται από πάνω του.

Η ακριβής δομή και ο ρόλος του κρυμμένου ως τώρα κενού παραμένουν άγνωστα – περαιτέρω μελέτες ίσως δώσουν μια απάντηση.

Πηγές: https://www.vox.com/science-and-health/2017/11/2/16594408/great-pyramid-giza-cosmic-rays-void-particle-physics-nature - http://www.tovima.gr/science/technology-planet/article/?aid=912346

Εντοπίστηκε πλανήτης που δεν έπρεπε να υπάρχει! ‘Monster’ planet discovery challenges formation theory

Ευρωπαίοι αστρονόμοι εντόπισαν εξωπλανήτη που είναι ο μεγαλύτερος σε σχέση με το μητρικό του άστρο. Artist's impression of the planet NGTS-1b, the first to be found using the NGTS system at ESO's Paranal Observatory. This planet is a hot Jupiter, at least as large as the Jupiter in the Solar System, but with around 20% less mass. It is very close to its star – just 3% of the distance between Earth and the Sun – and orbits the star every 2.6 days, meaning a year on NGTS-1b lasts two and a half days. Credit: University of Warwick/Mark Garlick

Μια ομάδα Ευρωπαίων αστρονόμων ανακάλυψε ένα μοναδικό δίδυμο, καθώς πρόκειται για τον μεγαλύτερο εξωπλανήτη που έχει βρεθεί ποτέ στο σύμπαν γύρω από το μικρότερο άστρο. Δεν είναι ο μεγαλύτερος εξωπλανήτης σε απόλυτο μέγεθος που έχει ποτέ βρεθεί γενικά, αλλά είναι ο μεγαλύτερος σε σχέση με το μέγεθος του άστρου του. Οι επιστήμονες δεν μπορούν να εξηγήσουν πώς σχηματίσθηκε ένα τόσο δυσαρμονικό «ντουέτο».

Ο πλανήτης

Artist's impression of the gas giant planet NGTS-1b and its neighboring star, an ultracool red dwarf. Credit: Mark Garlick/University of Warwick

Ο εξωπλανήτης NGTS-1b βρίσκεται σε απόσταση περίπου 600 ετών φωτός από τη Γη και είναι ένας αέριος γίγαντας με το μέγεθος του Δία. Από την άλλη, το μικροσκοπικό μητρικό άστρο του είναι ένας ψυχρός και αχνός καφέ νάνος, που έχει μόλις τη μισή μάζα και τη μισή ακτίνα του Ήλιου μας. Αυτά τα άστρα κατηγορίας Μ είναι τα πιο κοινά στο γαλαξία μας, καθώς καίνε τα «καύσιμά» τους πολύ πιο αργά από τα υπόλοιπα άστρα, με αποτέλεσμα να μπορούν να ζήσουν ακόμη και τρισεκατομμύρια χρόνια. Συνήθως γύρω από τέτοια άστρα ανακαλύπτονται βραχώδεις και όχι αέριοι εξωπλανήτες. 

Είναι η τρίτη φορά που ανακαλύπτεται ένας αέριος γίγαντας γύρω από ένα καφέ νάνο Μ, αλλά πρόκειται με διαφορά για τον πιο μεγάλο σε σχέση με το άστρο του. Ο καυτός εξωπλανήτης κινείται σε τροχιά πολύ κοντά στο άστρο του (μόλις στο 3% της απόστασης Γης-Ήλιου) και έτσι χρειάζεται μόλις 2,6 γήινες μέρες για να διαγράψει μια πλήρη περιφορά (η διάρκεια του έτους του). Η θερμοκρασία στην επιφάνειά του φθάνει τους 530 βαθμούς Κελσίου περίπου, συνεπώς οι συνθήκες για την ανάπτυξη ζωής δεν είναι ευνοϊκές.

Η ανακάλυψη του εξωπλανήτη έγινε από τη συστοιχία τηλεσκοπίων Next-Generation Transit Survey (NGTS) του Ευρωπαϊκού Νοτίου Αστεροσκοπείου (ESO) στο Παρανάλ της βόρειας Χιλής. Είναι ο πρώτος εξωπλανήτης, που βρίσκει το νέο αυτό τηλεσκόπιο. «Η ανακάλυψη μας εξέπληξε πλήρως. Δεν πιστεύαμε ότι τόσο μεγάλοι εξωπλανήτες μπορούσαν να υπάρξουν γύρω από τόσο μικρά άστρα», δήλωσε ο Ντάνιελ Μπέιλις του βρετανικού Πανεπιστημίου του Γουόργουικ, επικεφαλής της μελέτης.

Πηγές: https://warwick.ac.uk/newsandevents/pressreleases/monster_planet_discovery/ - http://www.tovima.gr/science/physics-space/article/?aid=912210

Οι έφηβοι πρέπει να πηγαίνουν σχολείο μετά τις 10 το πρωί! Why teen brains need a later school start time

Felice Casorati, Gli scolari (Schoolchildren), 1928. Μια «επανάσταση περισσότερου πρωινού ύπνου» έχει ήδη ξεκινήσει, και όπως δείχνουν όλα τα στοιχεία έχει τα καλύτερα αποτελέσματα για την παραγωγικότητα και την υγεία παιδιών και ενηλίκων. School start times should be put back to as late as 10am to combat a sleep-deprivation crisis among young people, a scientist has suggested.

«Μη με ξυπνάς απ' τις έξι, είναι ακόμη η μέρα να φέξει, ξυπνητήρι χτυπάς σαν τρελό, σε μισώ, σε μισώ...». Οι σημερινοί σαραντάρηδες (και όχι μόνο) δεν μπορεί να μη θυμούνται αυτόν τον παιδικό «ύμνο» που έκλεινε μέσα του μια μεγάλη αλήθεια: το φορτωμένο πρόγραμμα του κάθε παιδιού, τον ανεπαρκή ύπνο του και το (βίαιο) πολύ πρωινό ξεκίνημα μιας νέας ημέρας για την οποία το (παιδικό) όνειρο θα ήταν να μην είχε αρχίσει τόσο νωρίς...

Καθώς τα διάσημα Στρουμφάκια όμως στα οποία ανήκει ο «ύμνος» είναι άκρως διαχρονικά, η αλήθεια από αυτό το παιδικό στιχάκι μοιάζει τώρα πιο επίκαιρη από ποτέ. Παιδιά, έφηβοι αλλά και ενήλικοι βιώνουν καθημερινά ένα μαρτύριο έλλειψης ύπνου - η ανεπάρκεια ύπνου έχει μετατραπεί σε επιδημία, σύμφωνα με τους αρμοδίους, με τον μέσο έφηβο να κοιμάται τουλάχιστον δύο με τρεις ώρες λιγότερες το 24ωρο σε σύγκριση με τις (8 ως 10) συνιστώμενες για την ηλικία του. Οσο για το ξυπνητήρι, μάλλον αποτελεί τον μεγαλύτερο «βασανιστή» της ζωής δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι ολοένα και περισσότερα επιστημονικά στοιχεία που βλέπουν το φως της δημοσιότητας το τελευταίο διάστημα ετοιμάζουν μια νέα, ειρηνική «επανάσταση του ύπνου».

Ούτε λίγο ούτε πολύ, μελέτες που έρχονται και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού προτείνουν το σχολικό κουδούνι να χτυπά αργότερα - τόσο στο Δημοτικό όσο και στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο. Την ίδια στιγμή επιστήμονες υποστηρίζουν ότι το ίδιο ακριβώς πρέπει να συμβεί και σε ό,τι αφορά τον «πανεπιστημιακό κώδωνα» αλλά και την έναρξη του ωραρίου εργασίας για τους ενηλίκους. Όπως θα διαβάσετε, όπου υιοθετήθηκαν τέτοιου είδους ελαστικότερα ωράρια τα αποτελέσματα ήταν θεαματικά σε ό,τι αφορούσε τις σχολικές, τις ακαδημαϊκές αλλά και τις εργασιακές επιδόσεις. Ελάτε λοιπόν: οριζοντιωθείτε, χαλαρώστε και ελάτε να «χουζουρέψουμε» μαζί μέσα από ένα θέμα που μας αφορά όλους, από τους ολίγων ετών έως τους πολλών δεκαετιών.

Paul Kelley says young people are losing 10 hours’ sleep a week, and calls for 8.30am starts for primary pupils and 10 or 11am for teenagers. Ignoring young people’s natural circadian rhythms could lead to exhaustion, frustration, anxiety and weight gain, says Prof Kelley. Photograph: Christopher Thomond for the Guardian

«Σύμβουλος ύπνου» σε αυτό το άρθρο θα είναι ένας ειδήμων σε παγκόσμιο επίπεδο επί του θέματος της έλλειψης ύπνου του σύγχρονου κόσμου αλλά και των λύσεων για τη «μάστιγα της νύστας»: πρόκειται για τον δρα Πολ Κέλι, ερευνητή στο Τμήμα για τον Ύπνο, τους Κιρκαδικούς Ρυθμούς και τη Νευροεπιστήμη της Μνήμης στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο της Βρετανίας. Ο δρ Κέλι έχει ήδη διεξαγάγει σε πολλές χώρες πιλοτικά προγράμματα σε σχολεία αλλά και πανεπιστήμια, στο πλαίσιο των οποίων η ημέρα ξεκινά μία, δύο ή και αρκετές ώρες αργότερα από το συνηθισμένο. Και, όπως μας πληροφορεί, το τέλος του «δυνάστη» που δεν είναι άλλο από το πρωινό ξυπνητήρι, μόνο οφέλη έχει φανεί να φέρνει.

«Οι ανάγκες για ύπνο αλλάζουν σημαντικά με βάση την ηλικία» μας λέει. «Είναι πολύ διαφορετικές για ένα βρέφος που χρειάζεται να κοιμάται 12-14 ώρες μέσα στην ημέρα έως έναν ηλικιωμένο που ξυπνά τα χαράματα καθώς δεν χρειάζεται άλλον ύπνο. Σε γενικές γραμμές ως την ηλικία των 20 ετών το άτομο αρχίζει σταδιακά να μένει ξύπνιο περισσότερο τη νύχτα, με αποκορύφωμα την εφηβεία». Τα πώς και τα πότε του ύπνου όμως αποτελούν πέρα και πάνω από όλα «προσωπική υπόθεση», επισημαίνει ο δρ Κέλι. «Υπάρχει και ο χρονότυπος του κάθε ανθρώπου, το αν είναι πρωινός ή βραδινός τύπος και αυτό πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη. Οι άνθρωποι διαφέρουν σε κάθε ηλικία αλλά διαφέρουν και με βάση την ηλικία τους».

Πρόταση ύπνου και παραγωγικότητας

Teenagers' hormones mean they still need sleep even when they're already supposed to be in the classroom. Credit: Jens-Olaf Walter, CC BY-NC

Τι προτείνει λοιπόν ο ειδικός; Έναρξη των σχολικών μαθημάτων το νωρίτερο στις 9 για τα παιδιά του δημοτικού σχολείου, το νωρίτερο στις 10 με 11 για τους εφήβους και ακόμη και μετά τις 12 το μεσημέρι για τους φοιτητές. Όταν μάλιστα τον πληροφορούμε ότι τα σχολεία στη χώρα μας ξεκινούν στις 8.10-8.15 π.μ. κατά μέσο όρο απαντά ότι «αυτό το πρόγραμμα, αν και μπορεί, ως έναν βαθμό, να είναι ανεκτό για τα μικρά παιδιά, είναι ένα μαρτύριο για τους εφήβους». Ο ίδιος έχει ξεκινήσει σε συνεργασία με βρετανικά ιδρύματα μια πιλοτική μελέτη από το 2015 με τον τίτλο TeenSleep σε 100 σχολεία του Ηνωμένου Βασιλείου, τα οποία ξεκινούν καθημερινά τα μαθήματα στην ώρα που το καθένα έχει επιλέξει. «Ένα από τα σχολεία στις δύο τελευταίες τάξεις του Λυκείου έχει ορίσει ως ώρα έναρξης των μαθημάτων τις 13.00. Τα περισσότερα όμως ξεκινούν γύρω στις 10.00». Τα οριστικά αποτελέσματα αναμένεται να εξαχθούν το ερχόμενο έτος, ωστόσο τα μέχρι στιγμής δεδομένα είναι άκρως ενθαρρυντικά, λέει ο ερευνητής. «Σε σχολείο, για παράδειγμα, που ξεκινά τα τελευταία δύο χρόνια τα μαθήματα στις 10.00 π.μ. εμφανίστηκε αύξηση του ποσοστού επιτυχίας των μαθητών στις εθνικές εξετάσεις κατά 18%. Την ίδια στιγμή - και αυτό είναι το πιο σημαντικό - κατεγράφη μείωση των απουσιών των μαθητών εξαιτίας ασθένειας κατά 30%».

Όπως σημειώνει ο δρ Κέλι, η μεγαλύτερη επιτυχία αυτού του… αργοπορημένου συστήματος είναι το σημαντικότερο όφελος που μπορεί να έχει ο κάθε άνθρωπος: η υγεία. «Η έλλειψη ύπνου που μαστίζει τη σημερινή κοινωνία - ελάχιστοι ενήλικοι κοιμούνται στον αναπτυγμένο κόσμο τις απαραίτητες επτά με οκτώ ώρες κάθε ημέρα ενώ ακόμη μεγαλύτερη έλλειψη ύπνου εμφανίζουν οι έφηβοι - μεταφράζεται σε πολύ κακά νέα για την υγεία. Έχει αποδειχθεί περίτρανα ότι το να κοιμάται κάποιος 6,5 ώρες ή και λιγότερο κάθε νύχτα συνδέεται με πρόωρο θάνατο, με ψυχικές νόσους, με παχυσαρκία, με διαβήτη, με προβλήματα μνήμης και προσοχής, με υψηλή αρτηριακή πίεση και προβλήματα στην καρδιά αλλά και στο ανοσοποιητικό σύστημα. Ερευνητικά στοιχεία έχουν δείξει ότι μια εβδομάδα με ύπνο λιγότερο από έξι ώρες την ημέρα οδηγεί σε αλλαγές στη λειτουργία περισσότερων από 700 γονιδίων». Δεν χρειάζεται τρομερή μαθηματική σκέψη για να εννοήσουμε ότι τη σήμερον ημέρα ένας έφηβος φορτωμένος με εκατομμύρια δραστηριότητες και μαθήματα που γυρνά αργά στο σπίτι και κοιμάται σίγουρα μετά τα μεσάνυχτα (σε αυτό συντελεί και το γεγονός ότι στην εφηβεία ο εγκέφαλος παράγει την καθοριστική για τον ύπνο ορμόνη μελατονίνη πιο αργά τη νύχτα, με αποτέλεσμα η νύστα να μην εμφανίζεται πριν τις 23.00 με 24.00 ενώ ο εγκέφαλος παραμένει σε... sleep mode έως τις 08.00) δεν προλαβαίνει να κοιμηθεί τις 8-10 ώρες που του χρειάζονται. Διότι πολύ απλά πολύ νωρίτερα από τις οκτώ ώρες πρέπει να βρίσκεται ήδη στο σχολείο... Η έλλειψη ύπνου όμως, υπογραμμίζει ο δρ Κέλι, «χτυπά» και τους ενηλίκους. «Τα δεδομένα δείχνουν ότι και οι ενήλικοι ως τα 55 έτη χάνουν τουλάχιστον μια ώρα ύπνου κάθε ημέρα σε σχέση με το συνιστώμενο. Αυτή η επίδραση είναι μάλιστα σωρευτική για τον οργανισμό».

«Πειραματικές» αποδείξεις

Schools that have made a change have found a difference. Teenager image via www.shutterstock.com

Όλα αυτά μαρτυρούν, κατά τον ερευνητή, την ανάγκη για αυτή την «επανάσταση του… αργά» - και δεν είναι τυχαίο ότι έστω και σιγά-σιγά το «κίνημα του περισσότερου ύπνου» εξαπλώνεται παντού. Ήδη ο δρ Κέλι και οι συνεργάτες του έχουν πραγματοποιήσει παρεμβάσεις με μετάθεση της έναρξης του πρωινού ωραρίου σε σχολεία και πανεπιστήμια πολλών χωρών - εκτός από τη Βρετανία, αργότερα ξεκινούν πλέον σχολεία και πανεπιστημιακά ιδρύματα στις ΗΠΑ, στη Σουηδία, στην Κίνα, στη Νότια Κορέα. «Στη Νότια Κορέα μάλιστα έχει γίνει η "μαζικότερη" αλλαγή αφού όλα τα σχολεία αρχίζουν πλέον στις 9 το πρωί».

Πρόκειται μάλιστα για μια «επανάσταση» που βρίσκει ολοένα και περισσότερους έγκριτους υποστηρικτές. Ήδη η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής (ΑΑΡ) αλλά και τα Κέντρα για τον Έλεγχο και την Πρόληψη Νοσημάτων των ΗΠΑ (CDC) έχουν προτείνει αργότερη ώρα έναρξης για γυμνάσια και λύκεια ενώ πριν από μερικούς μήνες η Αμερικανική Ακαδημία Ιατρικής του Υπνου (ΑΑSM) εξέδωσε με δημοσίευσή της στην επιθεώρηση «Journal of Clinical Sleep Medicine» ανακοίνωση στην οποία εκφράζει τη θέση της σχετικά με το ότι όλα τα γυμνάσια και τα λύκεια της χώρας πρέπει να ξεκινούν μετά τις 08.30. Η Ακαδημία τονίζει ότι κάτι τέτοιο θα έλυνε πλήθος προβλημάτων, από την κατάθλιψη και την παχυσαρκία των εφήβων έως τις χαμηλές επιδόσεις στα μαθήματα. Και οι συστάσεις σιγά-σιγά εισακούγονται. Στο Σιάτλ όλα τα σχολεία αρχίζουν πλέον μετά τις 08.30.  Όσο για τους ενηλίκους, ο δρ Κέλι υποστηρίζει ότι κανένας δεν πρέπει να ξεκινά την εργασία του πριν από τις 10 το πρωί - τουλάχιστον ως τα 55 έτη καθώς μετά από αυτήν την ηλικία το βιολογικό ρολόι αλλάζει και ο άνθρωπος χρειάζεται λιγότερο ύπνο. «Βέβαια αυτές θα ήταν γενικές συστάσεις, αφού πάντα μέσα στην κάθε ηλικιακή ομάδα θα υπάρχουν οι εξατομικευμένες ανάγκες που προαναφέραμε. Ωστόσο προσπαθούμε να βρούμε μια λύση που θα είναι καλύτερη από τις σημερινές για τον μέσο όρο. Διότι πρέπει να αναφέρουμε ότι οι πολύ πρωινοί τύποι στον πληθυσμό είναι η μειονότητα, ποσοστό μικρότερο του 20% του πληθυσμού. Την ίδια στιγμή οι βραδινοί τύποι, που είναι περισσότεροι, λειτουργούν καλύτερα μετά το μεσημέρι. Βρίσκονται σε μεγαλύτερη εγρήγορση και η απόδοσή τους είναι πολύ καλύτερη το απόγευμα - στους πολύ βραδινούς τύπους μάλιστα που κοιμούνται τη νύχτα μετά τις δύο το πρωί η φάση της μεγαλύτερης διαύγειας και εγρήγορσης μέσα στην ημέρα μπορεί να ξεκινά στις επτά το βράδυ ως τα μεσάνυχτα και έτσι αυτές οι ώρες είναι οι καλύτερες για εργασία για εκείνους».

Καθένας στην ώρα του

Teens don't get enough sleep, and it's not because of Snapchat, social lives or hormones -- it's because of public policy, says Wendy Troxel. Drawing from her experience as a sleep researcher, clinician and mother of a teenager, Troxel discusses how early school start times deprive adolescents of sleep during the time of their lives when they need it most.

Βέβαια, σύμφωνα με τον βρετανό ειδικό, η πραγματική «επανάσταση» θα ήταν ένας κόσμος στον οποίο οι εργοδότες θα επέτρεπαν στους εργαζομένους τους να εργάζονται τις ώρες που εκείνοι έχουν τη μεγαλύτερη αποδοτικότητα με βάση τον χρονότυπό τους. «Έτσι θα υπήρχε το μεγαλύτερο δυνατό όφελος τόσο για τον εργαζόμενο όσο και για την εταιρεία του». Μπορεί να μοιάζει με σενάριο επιστημονικής φαντασίας, ωστόσο αποτελεί (επιστημονικώς ορθή) απτή πραγματικότητα για ουκ ολίγους εργαζομένους ανά τον κόσμο. «Στις ΗΠΑ, το 20% των εργαζομένων επιλέγει πλέον τις ώρες εργασίας του ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες έχει ξεπεράσει το 10%. Ολοένα περισσότεροι άνθρωποι εργάζονται πια όταν είναι "στα καλύτερά τους μέσα στην ημέρα" και αυτό είναι μια υπόθεση win-win για τους ίδιους αλλά και για τους εργοδότες τους. Στην Κίνα μάλιστα που βρίσκεται σε εξέλιξη το μεγαλύτερο τέτοιο πείραμα εργασίας σε περίπου 100.000 εργαζομένους, η παραγωγικότητα ανέβηκε κατά 32%. Αλλά και στις ΗΠΑ ολοένα και περισσότερες κυβερνητικές υπηρεσίες, όπως το υπουργείο Γεωργίας, επιτρέπουν στους εργαζομένους να εργάζονται τις ώρες που επιλέγουν οι ίδιοι. Και εκεί τα πρώτα αποτελέσματα δείχνουν άνοδο της παραγωγικότητας». Και ο ίδιος ο δρ Κέλι ασχολείται τώρα ενδελεχώς με μελέτες που αφορούν τη βελτίωση των ωραρίων εργασίας των ενηλίκων. «Έχουμε ήδη πραγματοποιήσει χιλιάδες συνεντεύξεις με εργαζομένους και αναμένεται να εκδώσουμε πολύ ενδιαφέροντα αποτελέσματα το επόμενο έτος».

Κλείνοντας ο ερευνητής, που σκοπεύει να... σπάσει με τις μελέτες του τα ξυπνητήρια, τονίζει πως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι είναι βιολογική η τάση των ανθρώπων να είναι μοναδικοί. «Πρέπει ο καθένας μας να εμπιστεύεται τη γνώση του εαυτού του και να μην πιέζει το σώμα του και πρέπει και οι υπόλοιποι να το σέβονται αυτό. Αλλιώς η ζωή γίνεται μαρτύριο τη στιγμή που μπορούμε να κάνουμε καλύτερες τις ζωές των ανθρώπων. Πώς; Πολύ απλά. Αφήνοντάς τους χρόνο να κοιμηθούν. Κάτι που δεν απαιτεί καθόλου χρήματα και μόνο πλεονεκτήματα έχει για όλους». Μάλλον δισεκατομμύρια άνθρωποι θα ευχαριστούν στο μέλλον τον δρα Κέλι (σίγουρα ήδη ανακηρύσσεται σε «αγαπημένος» μας επιστήμονας). Και μη νομίζετε ότι έχει ίδιον όφελος για όλες αυτές τις μελέτες. Ο 69χρονος σήμερα... υποκινητής της «επανάστασης του ύπνου» κοιμάται στις 10 το βράδυ και ξυπνά στις 5 το πρωί (από μικρός, όπως διαβεβαιώνει. Αυτός είναι ο χρονότυπός του, τι να κάνουμε...).

Η έλλειψη ύπνου προκαλεί «χάος» στον οργανισμό

Ακόμη και μια νύχτα χωρίς επαρκή ύπνο είναι αρκετή για να αρχίσει να επικρατεί «θολούρα» στον εγκέφαλο και «κατάρρευση» στη φυσική μας κατάσταση: συγκεκριμένα, ερευνητικά στοιχεία έχουν δείξει ότι λιγότερες από τις συνιστώμενες 7-8 ώρες νυχτερινού ύπνου (έστω και για μία φορά) επιδρούν αρνητικά στην κίνησή μας αλλά και στην προσοχή μας, αντίστοιχα με συγκέντρωση αλκοόλ στο αίμα της τάξεως του 0,10%. Ουσιαστικώς δηλαδή, αν δεν έχετε κοιμηθεί καλά μια νύχτα, τα επίπεδα απόκρισης του οργανισμού σας σε διαφορετικά ερεθίσματα είναι συγκρίσιμα με εκείνα ενός ανθρώπου που έχει... πιει ποτά.

Φανταστείτε λοιπόν τώρα τι συμβαίνει όταν η έλλειψη ύπνου γίνει χρόνια. Οι επιπτώσεις είναι πολλές σε πλήθος συστημάτων και αυτό είναι επόμενο αφού ο ύπνος είναι «φάρμακο» για τον οργανισμό, είναι οι ώρες «επούλωσης» του σώματος και αποκατάστασης της χημικής ισορροπίας του. Κατά τη διάρκεια του ύπνου οι νευρώνες δημιουργούν νέα «μονοπάτια» ώστε να αρχειοθετούνται σωστά οι αναμνήσεις. Όταν λοιπόν υπάρχει έλλειψη ύπνου, ο εγκέφαλος «εξουθενώνεται» με αποτέλεσμα να κάνει... εκπτώσεις στο πώς θα φέρει εις πέρας τα πολλαπλά καθήκοντά του. Έτσι εμφανίζονται προβλήματα στη συγκέντρωση και στη μάθηση ενώ επειδή τα σήματα που στέλνει το σώμα στον εγκέφαλο μπορεί να καθυστερούν να περάσουν από επεξεργασία λόγω... εγκεφαλικής εξάντλησης, εμφανίζεται μείωση του συντονισμού των κινήσεων με αποτέλεσμα να αυξάνεται ο κίνδυνος ατυχημάτων. Και βέβαια, καθώς η έλλειψη ύπνου δεν επιτρέπει να λάβει σωστά χώρα η διαδικασία έκλυσης χημικών του εγκεφάλου όπως η σεροτονίνη, μπορεί συχνά να οδηγήσει σε ψυχικές νόσους σαν την κατάθλιψη.

Το ανοσοποιητικό σύστημα είναι ένα άλλο μεγάλο «θύμα» της έλλειψης ύπνου. Κατά τη διάρκεια της νύχτας το ανοσοποιητικό μας σύστημα παράγει προστατευτικές πρωτεΐνες όπως οι κυτταροκίνες και άλλες ουσίες που πολεμούν λοιμογόνους «εχθρούς» σαν τους ιούς και τα βακτήρια. Οι κυτταροκίνες μάς βοηθούν επίσης να κοιμηθούμε παρέχοντας στο ανοσοποιητικό σύστημα περισσότερη ενέργεια ώστε να αμύνεται ενάντια στους «εισβολείς». Έτσι, όταν δεν κοιμόμαστε αρκετά διακόπτεται η ομαλή λειτουργία αυτού του συστήματος και είμαστε άκρως «ευάλωτοι» απέναντι σε πλήθος νόσων.

Κοιμηθείτε για να μη χρειαστείτε δίαιτα!

Στη λίστα με τα «θύματα» της έλλειψης ύπνου προσθέστε και το βάρος μας (με ό,τι βέβαια συνεπάγεται η αύξησή του για τον οργανισμό, όπως ο διαβήτης τύπου 2). Ο λίγος ύπνος «εγκυμονεί» παχυσαρκία, αναφέρουν οι επιστήμονες. Πώς συμβαίνει αυτό; Ο ύπνος επιδρά άμεσα στα επίπεδα δύο ορμονών, της λεπτίνης και της γρελίνης, οι οποίες ελέγχουν το αίσθημα της πείνας και της πληρότητας. Η λεπτίνη ενημερώνει τον εγκέφαλο ότι έχουμε φάει αρκετά. Όταν όμως κοιμόμαστε λίγο, ο εγκέφαλος μειώνει τα επίπεδα της λεπτίνης και αυξάνει εκείνα της γρελίνης, η οποία ενεργοποιεί το αίσθημα της πείνας - ουσιαστικώς ο εγκέφαλός μας προσπαθεί με τον συγκεκριμένο τρόπο να μας βοηθήσει να αποκτήσουμε ενέργεια ώστε να αντεπεξέλθουμε στα καθήκοντά μας αφού είμαστε ξύπνιοι. Αυτή η αλλαγή στη «ροή» των δύο ορμονών δίνει την εξήγηση στο γιατί αρκετοί άνθρωποι τσιμπολογούν στη μέση της νύχτας ή παρατρώνε αργά το βράδυ. Τι προκύπτει από την εξίσωση που μόλις περιγράψαμε; Η ήττα μας στη μάχη με τη ζυγαριά. Η έλλειψη ύπνου όμως ωθεί το σώμα να εκλύει και περισσότερη ινσουλίνη μετά την κατανάλωση τροφής - η ορμόνη ινσουλίνη ελέγχει τα επίπεδα σακχάρου του αίματος. Τα υψηλά επίπεδα ινσουλίνης μεταφράζονται σε μεγαλύτερη αποθήκευση λίπους στον οργανισμό και αυξάνουν τον κίνδυνο για διαβήτη τύπου 2.

Η λίστα όμως των «κακών» από την έλλειψη ύπνου δεν έχει τελειωμό. Ο ύπνος παίζει ζωτικό ρόλο σε διαδικασίες που διατηρούν υγιή την καρδιά και τα αιμοφόρα αγγεία. Έτσι η έλλειψή του συνδέεται με αύξηση της αρτηριακής πίεσης αλλά και φλεγμονές στο καρδιαγγειακό σύστημα που μακροπρόθεσμα μπορούν να οδηγήσουν σε καρδιαγγειακές νόσους αλλά και σε καρδιαγγειακά επεισόδια όπως το έμφραγμα και το εγκεφαλικό.

Όλο το ενδοκρινικό σύστημα επηρεάζεται από τον ύπνο - η παραγωγή των ορμονών μας εξαρτάται από το κιρκαδικό ρολόι μας. Για παράδειγμα, προκειμένου να παραχθεί από τον οργανισμό τεστοστερόνη απαιτούνται τουλάχιστον τρεις ώρες συνεχόμενου ύπνου. Τα «διαλείμματα» στον ύπνο καθώς και οι λίγες ώρες ύπνου τη νύχτα μειώνουν επίσης την παραγωγή της αυξητικής ορμόνης, κυρίως στα παιδιά και στους εφήβους, με αποτέλεσμα να υπάρχει κίνδυνος εμφάνισης αναπτυξιακών προβλημάτων.

Ας μην ξεχνάμε ότι ο μεγάλος «γιατρός» του οργανισμού μας που ονομάζεται ύπνος συνεχίζει να παραμένει σε μεγάλο βαθμό ένα μυστήριο για τους επιστήμονες. Το σίγουρο είναι ότι παίζει καθοριστικό ρόλο στην υγεία και στην ασθένεια, ωστόσο πολλοί μηχανισμοί που διέπουν τα πώς και τα γιατί του ύπνου αλλά και της έλλειψής του μένει να αποκαλυφθούν στο μέλλον.

Τι δείχνουν πρόσφατες μελέτες

Τα ερευνητικά στοιχεία που συνηγορούν υπέρ τού να μένουν περισσότερη ώρα το πρωί τα παιδιά κάτω από το... πάπλωμα συνεχώς αυξάνονται. Τελευταίο παράδειγμα αυτό πριν από μερικές ημέρες ειδικών του Ιατρικού Κέντρου του Πανεπιστημίου του Ρότσεστερ, οι οποίοι ανέφεραν με δημοσίευσή τους στο επιστημονικό περιοδικό «Sleep Health» πως οι έφηβοι που ξεκινούν τα σχολικά μαθήματα πριν από τις 08.30 εμφανίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο κατάθλιψης και αγχώδους διαταραχής, ακόμη και αν κάνουν τα πάντα σωστά ώστε να κοιμούνται αρκετά το βράδυ. Δεν είναι η πρώτη φορά που μελέτη συνδέει με κατάθλιψη και άγχος στους εφήβους την πρώιμη έναρξη της σχολικής ημέρας, είναι όμως η πρώτη φορά που ερευνητικά στοιχεία μαρτυρούν ότι ακόμη και αν οι έφηβοι κοιμούνται επαρκώς (κάτι πάντως που σε γενικό πλαίσιο αποτελεί μάλλον... όνειρο θερινής νυκτός) και μόνο η έναρξη του σχολείου τόσο νωρίς το πρωί τούς προκαλεί μεγάλο στρες. Η μελέτη διεξήχθη σε μαθητές ηλικίας 14 ως 17 ετών από πολλά σχολεία των ΗΠΑ.

Στις αρχές του 2017 μια καναδική μελέτη ερευνητών του Πανεπιστημίου Μακ Γκιλ που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Journal of Sleep Research» έδειξε ότι όταν η σχολική ημέρα αρχίζει γύρω στις 8.00 αυξάνεται ο κίνδυνος έλλειψης ύπνου αλλά και κούρασης των εφήβων καθ' όλη τη διάρκεια της ημέρας σε σύγκριση με την έναρξη της σχολικής ημέρας στις 9.30 π.μ. Τα αποτελέσματα προέκυψαν μετά από μελέτη στοιχείων σχετικά με 30.000 μαθητές 362 σχολείων από ολόκληρο τον Καναδά. Όπως ανέφεραν οι ερευνητές, «η έναρξη της σχολικής ημέρας νωρίς έρχεται σε ευθεία αντίθεση με το κιρκαδικό ρολόι των εφήβων, το οποίο σε αυτή τη φάση της ζωής τους καθυστερεί κατά 2 με 3 ώρες σε σύγκριση με τις άλλες ηλικιακές ομάδες. Οι έφηβοι πολεμούν την ίδια τη βιολογία για να προφτάσουν να είναι στην ώρα τους στο σχολείο».

Πηγές: https://www.theguardian.com/science/2015/sep/08/start-school-later-11am-students-sleep - https://theconversation.com/sleepy-teenage-brains-need-school-to-start-later-in-the-morning-82484 - http://www.startschoollater.net/uploads/9/7/9/6/9796500/aasm_position_statement_on_delaying_school_start_times.pdf - http://www.tovima.gr/science/article/?aid=910650