Το ιστολόγιο "Τέχνης Σύμπαν και Φιλολογία" είναι ένας διαδικτυακός τόπος που αφιερώνεται στην προώθηση και ανάδειξη της τέχνης, της επιστήμης και της φιλολογίας. Ο συντάκτης του ιστολογίου, Κωνσταντίνος Βακουφτσής, μοιράζεται με τους αναγνώστες του τις σκέψεις του, τις αναλύσεις του και την αγάπη του για τον πολιτισμό, το σύμπαν και τη λογοτεχνία.
Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.
Η
νευρική δραστηριότητα του εγκεφάλου —που επί σειράν ετών θεωρείται ότι
εμπλέκεται σε πλήθος διαταραχών, από την άνοια έως την επιληψία— παίζει ρόλο
στη διαδικασία της γήρανσης και στο προσδόκιμο ζωής, σύμφωνα με νέα έρευνα, που
διεξήχθη από το Ινστιτούτο Blavatnik της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ. Researchers
discover that the activity of the nervous system might influence human
longevity. Neural excitation linked to shorter life, while suppression of
overactivity appears to extend life span. Protein REST, previously shown to
protect aging brains from dementia and other diseases, emerges as a key player
in molecular cascade related to aging. Findings suggest future avenues for
intervention in diseases ranging from Alzheimer's to bipolar disorder. Credit: ANDREW BROOKES
Η
νευρική δραστηριότητα του εγκεφάλου – που επί σειράν ετών θεωρείται ότι
εμπλέκεται σε πλήθος διαταραχών από την άνοια έως την επιληψία – παίζει ρόλο
στη διαδικασία της γήρανσης και στο προσδόκιμο ζωής, σύμφωνα με νέα έρευνα, που
διεξήχθη από το Ινστιτούτο «Blavatnik» της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ.
Η
μελέτη, που δημοσιεύτηκε την Τετάρτη στην επιστημονική επιθεώρηση «Nature», βασίστηκε σε ευρήματα από
ανθρώπινους εγκεφάλους, ποντίκια και σκουλήκια και έδειξε ότι η υπερβολική
δραστηριότητα του εγκεφάλου περιορίζει το προσδόκιμο ζωής ενώ αντίθετα η
καταστολή της υπερδραστηριότητας, το επεκτείνει.
Αν
και προηγούμενες έρευνες είχαν ήδη διαπιστώσει ότι μέρη του νευρικού συστήματος
επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο γερνούν τα ζώα, η συγκεκριμένη μελέτη είναι η
πρώτη που εξέτασε το πώς η εγκεφαλική δραστηριότητα επηρεάζει την αύξηση ή τη
μείωση του προσδόκιμου ζωής.
Πώς η γονιδιακή έκφραση επηρεάζει το προσδόκιμο
ζωής
Ο
Μπρους Γιάνκνερ από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ μαζί με συνεργάτες του
επιχείρησαν να μελετήσουν πώς η γονιδιακή έκφραση στον εγκέφαλο επηρεάζει το
προσδόκιμο ζωής των ανθρώπων. Αυτοί μελέτησαν τον εγκεφαλικό ιστό χιλιάδων
υγιών ανθρώπων που πέθαναν σε ηλικίες από 60 έως 100 έτη. Όταν συνέκριναν
δείγματα από εκείνους που πέθαναν πριν από την ηλικία των 80 ετών με εκείνους
που ήταν τουλάχιστον 85 ετών όταν πέθαναν, οι ερευνητές παρατήρησαν ότι αυτοί
που έζησαν περισσότερο είχαν σημαντικά λιγότερα γονίδια που συνδέονται με
εγκεφαλική διέγερση.
Προκειμένου
να διερευνήσουν αν πράγματι αυτός είναι ένας παράγοντας που παίζει ρόλο στο
προσδόκιμο ζωής, ο Γιάνκνερ και οι συνεργάτες του χρησιμοποίησαν σε σκουλήκια
φάρμακα που καταστέλλουν την εγκεφαλική δραστηριότητα. Όσο πιο πολύ κατέστελλαν
την νευρική δραστηριότητα, τόσο περισσσότερο ζούσαν τα σκουλήκια κατά μέσο όρο.
Το ίδιο συνέβη και με τα σκουλήκια που είχαν εκ φύσεως γονίδια που καταστέλλουν
την εγκεφαλική υπερδραστηριότητα.
Τι
συμβαίνει με την εγκεφαλική δραστηριότητα των σκουληκιών
Mice lacking the
protein REST (bottom) showed much higher neural activity in the brain (red)
than normal mice (top). Image:
Yankner Lab/Nature
Ο
Γιάνκνερ εξήγησε πως η συσχέτιση είναι αμφίδρομη και δήλωσε: «Η μείωση της
νευρικής δραστηριότητας στα σκουλήκια αυξάνει το προσδόκιμο ζωής ενώ η αύξησή
της το μειώνει».
Το
επίπεδο της νευρικής δραστηριότητας στα θηλαστικά εκτιμήθηκε με τη μέτρηση μιας
πρωτεΐνης γνωστής ως REST. Τα ποντίκια που δεν είχαν αυτό το γονίδιο
παρουσίαζαν σημαντικά αυξημένη εγκεφαλική δραστηριότητα συγκριτικά με εκείνα
που το είχαν.
Η
συγκεκριμένη πρωτεΐνη έχει φανεί πως έχει προστατευτική επίδραση για την άνοια
και άλλες διαταραχές. Σε αυτή τη μελέτη, ο Γιάνκνερ και οι συνεργάτες του
διαπίστωσαν ότι τα επίπεδα της πρωτεϊνης REST στους πυρήνες των εγκεφαλικών
κυττάρων των ανθρώπων που έζησαν μέχρι την ηλικία των 100 ήταν σημαντικά
υψηλότερα από τα αντίστοιχα αυτών που πέθαιναν νέοι.
«Αρχικά
φαινόταν παράδοξο ότι η καταστολή της νευρικής δραστηριότητας επεκτείνει τη
διάρκεια ζωής χωρίς επιβλαβείς παρενέργειες», λέει ο ίδιος. Οι ερευνητές
υποπτεύονται ότι το όφελος προέρχεται από την καταστολή της υπερβολικής
εγκεφαλικής δραστηριότητας η οποία σε τόσο υψηλά επίπεδα μπορεί να αποδειχθεί
επιβλαβής. Παρόλα αυτά, κατά τον Γιάνκνερ είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι κάτι
τόσο βραχύβιο όσο η δραστηριότητα του νευρικού κυκλώματος θα μπορούσε να έχει
τόσο μεγάλες επιπτώσεις στη ζωή κάποιου.
Είναι
αισιόδοξο ότι οι θεραπείες που έχουν σχεδιαστεί για τη μείωση της υπερβολικής
δραστηριότητας νευρικών κυκλωμάτων θα μπορούσαν να λειτουργήσουν. Σύμφωνα με τα
ευρήματα αυτά, πιθανότατα δραστηριότητες όπως ο διαλογισμός μπορούν επίσης να
συμβάλουν στην επίτευξη της μακροζωίας.
Μία…
πρόγευση από το τι θα συμβεί όταν ο δικός μας γαλαξίας συγκρουστεί με αυτόν της
Ανδρομέδας σε 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια. Is this galaxy
jumping through a giant ring of stars? Probably not. Although the precise
dynamics behind the featured image is yet unclear, what is clear is that the
pictured galaxy, NGC 7714, has been stretched and distorted by a recent
collision with a neighboring galaxy. This smaller neighbor, NGC 7715, situated
off to the left of the featured frame, is thought to have charged right through
NGC 7714. Observations indicate that the golden ring pictured is composed of
millions of older Sun-like stars that are likely co-moving with the interior
bluer stars. In contrast, the bright center of NGC 7714 appears to be
undergoing a burst of new star formation. The featured image was captured by
the Hubble Space Telescope. NGC 7714 is located about 130 million light years
away toward the constellation of the Two Fish (Pisces). The interactions
between these galaxies likely started about 150 million years ago and should
continue for several hundred million years more, after which a single central
galaxy may result. Image Credit: NASA, ESA, Hubble Legacy Archive; Processing
& Copyright: Rudy Pohl
Προκαλεί
δέος η φωτογραφία της κολοσσιαίας, εξαιρετικά βίαιης σύγκρουσης μεταξύ δύο
γαλαξιών, εικόνα – προάγγελος του τι θα συμβεί σε 4,5 δισεκατομμύρια και στον
δικό μας γαλαξία, όταν τον «καταπιεί» ο γαλαξίας της Ανδρομέδας.
Using data from the
Hubble Space Telescope, scientists have developed this simulation of the
head-on collision of our Milky Way galaxy and the Andromeda galaxy. Estimated
to occur in 4 billion years.
Μόλις
φέτος οι αστρονόμοι επιβεβαίωσαν πως η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη, ενώ είναι
σίγουροι πως η Ανδρομέδα έχει συγκρουστεί παλαιότερα και με άλλους γαλαξίες, εξ
ού το θεόρατο μέγεθός της.
Η
εκπληκτική φωτογραφία του Hubble
από το 2015, που «έπιασε» τον NGC
7715 (αριστερά) να συγκρούεται και να «καταπίνει» τον μικρότερο NGC 7714 (δεξιά) πριν 200 εκατομμύρια χρόνια,
ενισχύθηκε ψηφιακά από τον 69χρονο RudyPohl από την Οτάβα του Καναδά.
Ο
Rudy, ο οποίος για την ιστορία είναι συνταξιούχος πάστορας, κέρδισε το
βραβείο NASA Astronomy
Picture of the Day (APOD) στις 8 Οκτωβρίου, για δεύτερη φορά το
τελευταίο εξάμηνο.
Με
τα χρώματα που πρόσθεσε ο 69χρονος, φαίνονται, πλέον, ξεκάθαρα οι βραχίονες του
σπειροειδούς γαλαξία, που εκτείνονται για δισεκατομμύρια μίλια, να κάμπτονται
εξαιτίας του σφοδρού αγώνα ουράνιας πάλης, και λόγω των μαζικών βαρυτικών
δυνάμεων που παράγει ο γειτονικός γαλαξίας.
Ο
NGC 7714, εξάλλου,
είναι ένας σπειροειδής γαλαξίας, που βρίσκεται 100 εκατομμύρια έτη φωτός
μακριά, από τη Γη και αυτό τον καθιστά σχετικά κοντινό γείτονά μας, σε κοσμικό
επίπεδο πάντα.
«Είναι
μία από τις πιο όμορφες εικόνες που έχω επεξεργαστεί. Προσπάθησα να δείξω τις
απίστευτες βαρυτικές δυνάμεις των πραγμάτων στο διάστημα, που κινούνται με
εκατοντάδες χιλιάδες μίλια την ώρα, αλλά όταν τα κοιτάς στο πέρασμα των χρόνων,
νομίζεις ότι ίσα που κινούνται. Αυτή είναι η απεραντοσύνη του διαστήματος»,
τόνισε ο RudyPohl.
Οι
δύο γαλαξίες… μπλέχτηκαν πριν από 200 εκατομμύρια χρόνια και άρχισαν να
μορφοποιούν ο ένας το σχήμα του άλλου, με αποτέλεσμα να προκύψουν ένας δακτύλιος
και δύο μακριές ουρές, δημιουργώντας μια γέφυρα μεταξύ των δύο γαλαξιών. Αυτή η
γέφυρα λειτουργεί, ουσιαστικά, ως αγωγός, όπου υλικό από τον μικρότερο γαλαξία
διαχέεται προς τον μεγαλύτερο σύντροφό του (πια).
Αυτό
το υλικό τροφοδοτεί εκρήξεις σχηματισμού αστεριών, συγκεντρωμένων στο φωτεινό
γαλαξιακό κέντρο.
Ο
Rudy ήταν κάποτε
φωτογράφος της άγριας φύσης, αλλά άρχισε να ενδιαφέρεται για την
αστροφωτογραφία πριν από τέσσερα χρόνια, όταν αρρώστησε και αναγκάστηκε να
πουλήσει τις κάμερές του.
Όσες
περισσότερες ομοιότητες βρίσκουμε ανάμεσα στους πλανήτες του ηλιακού μας
συστήματος και σε εκείνους γύρω από άλλα άστρα, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες
ότι η Γη δεν είναι ασυνήθιστη. Image shows accretion of rocky material to a white
dwarf. The rocks have been stripped from a metallic spherical core still
orbiting the white dwarf. An Earth-like planet looms in the distance signifying
the Earth-like nature of the rocky material. Credit: University of California,
Los Angeles/Mark A. Garlick / markgarlick.com
Η
Γη δεν φαίνεται να έχει κάποια ιδιαίτερη σύσταση, καθώς αρκετοί βραχώδεις
εξωπλανήτες εμφανίζουν παρόμοιες ιδιότητες, σύμφωνα με επιστήμονες στις ΗΠΑ που
έκαναν τις πρώτες γεωχημικές αναλύσεις σε απομεινάρια διαλυμένων πλέον πλανητών
γύρω από άλλα άστρα. Η «νεκροψία» -ένας νέος τρόπος μελέτης των εξωπλανητών-
δείχνει ότι άλλοι κόσμοι πιθανότατα έχουν παρεμφερή γεωχημική σύσταση με τον
δικό μας.
Οι
συνεργαζόμενοι γεωχημικοί και αστροφυσικοί, με επικεφαλής τον καθηγητή
γεωχημείας και κοσμοχημείας Έντουαρντ Γιανγκ του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια-
Λος Άντζελες (UCLA),
που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Science», μελέτησαν
έξι λευκούς νάνους σε απόσταση 200 έως 650 ετών φωτός από τη Γη, γύρω από τους
οποίους περιφέρονται τα υπολείμματα πλανητών.
Η
ανάλυση των απομειναριών αυτών εμφάνισε μια γεωχημική «υπογραφή» που παραπέμπει
σε πλανήτες όπως η Γη και ο Άρης. Αυτό αποτελεί άλλη μια ένδειξη ότι πλανήτες
παρόμοιοι με τον δικό μας αφθονούν στο γαλαξία μας.
UCLA researchers
Benjamin Zuckerman, Beth Klein, Alexandra Doyle, Hilke Schlichting, Edward
Young (left to right). Credit:
Christelle Snow/UCLA
«Όσες
περισσότερες ομοιότητες βρίσκουμε ανάμεσα στους πλανήτες του ηλιακού μας
συστήματος και σε εκείνους γύρω από άλλα άστρα, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες
ότι η Γη δεν είναι ασυνήθιστη. Και όσους περισσότερους πλανήτες σαν τη Γη
ανακαλύπτουμε, τόσο αυξάνουν οι πιθανότητες εύρεσης ζωής, όπως τουλάχιστον
εμείς την καταλαβαίνουμε», δήλωσε ο Γιανγκ.
Προηγούμενες
έρευνες είχαν συμπεράνει ότι οι περισσότεροι βραχώδεις πλανήτες στο ηλιακό μας
σύστημα σχηματίστηκαν παρουσία υψηλών επιπέδου οξυγόνου, ένας μεγάλος βαθμός
οξείδωσης που αντανακλά τις πρωταρχικές συνθήκες που επικρατούσαν γύρω από τον
Ήλιο.
Οι
λευκοί νάνοι είναι αχνοί πυρήνες νεκρών πλέον άστρων που εξάντλησαν τα καύσιμά
τους και απέβαλαν στο διάστημα τα εξωτερικά στρώματά τους, κάτι που κάποτε θα
κάνει και ο Ήλιος μας, καθώς επίσης το 90% των άστρων του γαλαξία μας. Οι
λευκοί νάνοι είναι απίστευτα πυκνοί (ένα κουταλάκι της ύλης τους έχει βάρος
πέντε τόνων), πράγμα που δημιουργεί γύρω τους ένα ισχυρό βαρυτικό πεδίο. Γύρω
από αυτά τα άστρα προσελκύονται και κινούνται αέρια διάσπαρτα με βαριά χημικά
στοιχεία (πυρίτιο, μαγνήσιο, σίδηρο, άνθρακα, άζωτο, οξυγόνο), τα οποία κατά
πάσα πιθανότητα προέρχονται από πρώην εξωπλανήτες, οι οποίοι κάποτε
«καταβροχθίστηκαν» από τα άστρα τους.
Το
φως αυτών των άστρων, καθώς διασχίζει τις «ατμόσφαιρές» τους και φθάνει έως τη
Γη, περιέχει πολύτιμα στοιχεία, από τα οποία είναι δυνατό να εξαχθούν
συμπεράσματα για τη σύσταση των πλανητών που κάποτε υπήρχαν σε αυτά τα αστρικά
συστήματα. Η νέα μέθοδος των επιστημόνων, που αναλύει τη γεωχημεία των
εξωπλανητών, εστίασε σε ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό, την ποσότητα οξειδωμένου
σιδήρου στα πλανητικά απομεινάρια, η οποία βρέθηκε να είναι παρόμοια με της
Γης, του Άρη και πολλών αστεροειδών, αλλά όχι του Ερμή.
Στο
μέλλον οι επιστήμονες θα μελετήσουν ακόμη περισσότερο τη «γειτονιά» και άλλων
λευκών νάνων για να επιβεβαιώσουν τα ευρήματα τους.
Despite huge
advances in science over the past century, our understanding of nature is still
far from complete. Not only have scientists failed to find the Holy Grail of
physics—unifying the very large (general relativity) with the very small
(quantum mechanics) – they still don't know what the vast majority of the
universe is made up of. The sought after Theory of Everything continues to elude
us. And there are other outstanding puzzles, too, such as how consciousness
arises from mere matter. Will science ever be able to provide all the answers? Credit: Mike Ver Sprill/Shutterstock
Παρά
τις μεγαλειώδεις εξελίξεις στην επιστήμη τον περασμένο αιώνα, η κατανόησή μας
για τον κόσμο στον οποίο ζούμε εξακολουθεί να μην είναι πλήρης. Οι επιστήμονες
όχι απλά δεν έχουν καταφέρει να βρουν το Άγιο Δισκοπότηρο της φυσικής - το
σημείο όπου διασταυρώνονται η θεωρία της σχετικότητας με την κβαντική μηχανική
- αλλά δεν γνωρίζουν ακόμα από τι φτιάχτηκε το σύμπαν. Η περιζήτητη Θεωρία των
Όλων συνεχίζει να μας διαφεύγει. Και υπάρχουν πολλά δύσκολα ακόμα παζλ που
καλούμαστε να λύσουμε… Θα μπορέσει όμως ποτέ η επιστήμη να μας δώσει όλες τις
απαντήσεις που ζητάμε ή έχουμε φτάσει
στα όρια της γνώσης;
Ο
ανθρώπινος εγκέφαλος είναι προϊόν μιας τυφλής και μη καθοδηγούμενης εξέλιξης.
«Σχεδιάστηκε» για την επίλυση πρακτικών προβλημάτων που έχουν να κάνουν με την
επιβίωση και την αναπαραγωγή μας και ίσως όχι για να ξεδιπλώσει το κουβάρι του
σύμπαντος. Αυτή η συνειδητοποίηση οδήγησε μερικούς φιλόσοφους να ενστερνιστούν
μια περίεργη μορφή απαισιοδοξίας, υποστηρίζοντας ότι υπάρχουν πράγματα που δεν
θα καταλάβουμε ποτέ. Επομένως, η ανθρώπινη επιστήμη θα έρθει αντιμέτωπη με ένα
απροσπέλαστο όριο - και ίσως να έχει βρεθεί αντιμέτωπη με αυτό ήδη.
Ανάμεσα
σε αυτούς είναι και ο Αμερικανός φιλόσοφος και ακτιβιστής Νόαμ Τσόμσκι, ο
οποίος υποστηρίζει ότι οι απαντήσεις σε
ορισμένες ερωτήσεις μπορεί να είναι καταδικασμένες να παραμείνουν
«μυστήρια».
Οι
στοχαστές που υποστηρίζουν τη θεωρία του «μυστηρίου», που προαναφέρθηκε, δίνουν
εξέχοντα ρόλο σε βιολογικά επιχειρήματα και αναλογίες, σημειώνει σε άρθρο του
το «TheConversation». Ο φιλόσοφος Τζέρι Φόντορ, στο βιβλίο του
«ModularityofMind» του 1983, ισχυρίστηκε ότι υπάρχει ένα
αναπόφευκτο όριο σε «σκέψεις που είμαστε ανίκανοι να σκεφτούμε».
Ομοίως,
ο φιλόσοφος ColinMcGinn έχει υποστηρίξει
σε μια σειρά βιβλίων και άρθρων ότι ο ανθρώπινος νους πάσχει από «γνωσιακό
κλείσιμο» σε σχέση με ορισμένα προβλήματα. Ακριβώς όπως τα σκυλιά ή οι γάτες
δεν θα καταλάβουν ποτέ τους πρωταρχικούς αριθμούς, έτσι και ο ανθρώπινος
εγκέφαλος δεν θα συλλάβει πότε κάποια από τα θαύματα του κόσμου, υποστηρίζει. Ο
McGinn υποψιάζεται ότι
προβλήματα όπως το πώς οι φυσικές διαδικασίες στον εγκέφαλό μας δημιουργούν τη
συνείδηση, καταλήγουν σε αναξιόπιστα φιλοσοφικά αφηγήματα, γιατί οι αληθινές
λύσεις τους είναι απλά απρόσιτες για το ανθρώπινο μυαλό. Ο ίδιος ο McGinn είναι πεπεισμένος ότι υπάρχει στην
πραγματικότητα μια απόλυτα φυσική λύση στο πρόβλημα του νου και του σώματος,
αλλά ότι οι ανθρώπινοι εγκέφαλοι δεν θα το βρουν ποτέ.
Έχει
όμως στα αλήθεια βάση αυτό το επιχείρημα; Θεωρήστε ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος
δεν εξελίχθηκε για να ανακαλύψει την προέλευσή του. Και όμως κάπως καταφέραμε
να κάνουμε ακριβώς αυτό. Ίσως οι πεσιμιστές δεν υπολογίζουν κάτι σημαντικό...
Οι
θιασώτες της θεωρίας των άλυτων μυστηρίων τείνουν να βλέπουν τα πράγματα είτε
άσπρα είτε μαύρα. Πιστεύουν πως ή θα βρούμε τις απαντήσεις που ψάχνουμε δηλαδή
ή θα πέσουμε σε έναν μεταφορικό τοίχο επειδή δεν μπορούμε να τις βρούμε. Μια άλλη πιθανότητα, όμως, που συχνά αγνοούν,
είναι αυτής της αργής απόδοσης των προσπαθειών μας. Η επίτευξη των ορίων της
έρευνας μπορεί να μην είναι σαν να πέφτουμε πάνω σε ένα τείχος, αλλά ίσως σαν
να έχουμε βαλτώσει σε ένα έλος. Συνεχίζουμε να επιβραδύνουμε, ακόμη και όταν
ασκούμε όλο και περισσότερη προσπάθεια για να βγούμε από αυτό, χωρίς όμως να
υπάρχει ένα ξεκάθαρο σημείο που να σηματοδοτεί ότι δεν θα υπάρξει κάποια
πρόοδος και θα μπορέσουμε να βγούμε από αυτό.
Ένα
άλλο φιλοσοφικό ερώτημα που τίθεται στον αντίποδα της υπόθεσης ότι δεν θα
φτάσουμε ποτέ την απόλυτη αλήθεια της επιστήμης, είναι το εξής: Μήπως μπορεί να
βρεθούμε αντιμέτωποι με την απόλυτη αλήθεια αλλά να μην την καταλάβουμε ποτέ;
Όπως
σημειώνει ο μεταδιδακτορικός ερευνητής της Φιλοσοφίας της Επιστήμης, MaartenBoudry, στο «TheConversation»,
σύμφωνα με την κβαντική μηχανική, τα σωματίδια μπορούν να βρίσκονται σε δύο
μέρη ταυτόχρονα ή να εμφανίζονται τυχαία από κενό χώρο. Ενώ αυτό είναι
εξαιρετικά δύσκολο να το κατανοήσει κανείς, η κβαντική θεωρία οδηγεί σε
απίστευτα ακριβείς προβλέψεις. Τα «παράξενα» φαινόμενα της κβαντικής έχουν
μάλιστα επιβεβαιωθεί από διάφορες πειραματικές δοκιμές και οι επιστήμονες τώρα
δημιουργούν επίσης εφαρμογές που βασίζονται στη θεωρία. Ακόμη και ο κβαντικός
φυσικός RichardFeynman παραδέχεται όμως το εξής: «Νομίζω ότι
μπορούμε να πούμε με ασφάλεια ότι κανείς δεν κατανοεί την κβαντική
μηχανική».
Οι
πεσιμιστές της φιλοσοφίας της επιστήμης ξεχνούν ίσως πόσο απίστευτες έμοιαζαν
θεωρίες που σήμερα μας είναι αντιληπτές όταν πρώτο - παρουσιάστηκαν. Τίποτα
στις «εργοστασιακές μας ρυθμίσεις» δεν μας είχε προετοιμάσει για να δεχτούμε το
ηλιοκεντρικό σύστημα, την εξελικτική βιολογία ή τη θεωρία της σχετικότητας.
Οι
προεκτάσεις του ανθρώπινου νου
Are we cognitively
closed to cosmology? Credit: Mohamed Ali Elmeshad/Shutterstock
Μπορούν
οι εγκέφαλοί μας να απαντήσουν πραγματικά σε όλες τις πιθανές ερωτήσεις και να
καταλάβουν όλα τα προβλήματα; Αυτό εξαρτάται από το αν μιλάμε για τους
εγκεφάλους ως όργανα και μόνο ή και τις προεκτάσεις τους. Υπάρχουν πολλά
πράγματα που δεν μπορούμε να κάνουμε μόνο με τον εγκέφαλό μας.
Για
παράδειγμα, τα βοηθητικά αισθητήρια όργανα μας δεν μπορούν να ανιχνεύσουν το
υπεριώδες φως, τα υπερηχητικά κύματα, τις ακτίνες Χ ή τα κύματα βαρύτητας. Αλλά
αν είμαστε εξοπλισμένοι με κάποια τεχνολογία, μπορούμε να παρατηρήσουμε όλα
αυτά τα φαινόμενα. Για να ξεπεραστούν οι αντιληπτικοί μας περιορισμοί, οι
επιστήμονες έχουν αναπτύξει μια σειρά εργαλείων και τεχνικών: μικροσκόπια,
ταινίες ακτίνων Χ, μετρητές Geiger,
ανιχνευτές ραδιοφωνικών κυμάτων και ούτω καθεξής.
Andy Clark says that our minds extend out into the world,
incorporating tools and other minds in order to think. Photo-Illustration by
Alma Haser
Όλες
αυτές οι συσκευές επεκτείνουν την εμβέλεια του μυαλού μας, μεταφέροντας τις
φυσικές διαδικασίες σε κάποια μορφή που τα αισθητήρια όργανά μας μπορούν να
αφομοιώσουν. Με παρόμοιο τρόπο, χρησιμοποιούμε και απλά αντικείμενα (όπως το
χαρτί και το μολύβι) για να αυξήσουμε σημαντικά την ικανότητα μνήμης του
εγκεφάλου μας. Σύμφωνα με τον Βρετανό φιλόσοφο AndyClark, το μυαλό μας κυριολεκτικά εκτείνεται πέρα
από το κρανίο μας, με τη μορφή φορητών υπολογιστών, οθονών υπολογιστών, χαρτών
και αρχείων.
Τα
μαθηματικά είναι επίσης μια άλλη φανταστική τεχνολογία που επεκτείνει τη σκέψη
μας, η οποία μας επιτρέπει να αναπαριστούμε έννοιες που δεν μπορούσαμε να
σκεφτούμε με τους εγκεφάλους μας και μόνο ως εργαλείο. Για παράδειγμα, κανένας
επιστήμονας δεν θα μπορούσε να ελπίζει ότι θα σχηματίσει μια πνευματική
αναπαράσταση όλων των πολύπλοκων διαδικασιών αλληλοσύνδεσης που αποτελούν το
κλιματικό μας σύστημα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο κατασκευάσαμε
μαθηματικά μοντέλα και υπολογιστές…
Ο
ρόλος της σωρευτικής γνώσης
Εξίσου
σημαντικό είναι και το γεγονός ότι μπορούμε να επεκτείνουμε τον νου μας και
στον νου των συνανθρώπων μας. Αυτό που κάνει το είδος μας μοναδικό είναι ότι
έχουμε τη δυνατότητα να σωρεύουμε πολιτιστική γνώση. Ένας πληθυσμός ανθρώπινων
εγκεφάλων είναι πολύ πιο... έξυπνος από κάθε μεμονωμένο εγκέφαλο.
Η
επιστήμη άλλωστε είναι μια κατ’εξοχήν συνεργατική υπόθεση. Είναι αυτονόητο ότι
κανένας επιστήμονας δεν θα είναι ικανός να ξετυλίξει τα μυστήρια του σύμπαντος
από μόνος του. Αλλά συλλογικά οι επιστήμονες μπορούν να το κάνουν. Όπως έγραψε
ο Νεύτωνας, «θα μπορούσε να δει περισσότερα αν στεκόταν στους ώμους γιγάντων».
Σήμερα,
όλο και λιγότεροι άνθρωποι κατανοούν τι συμβαίνει στην αιχμή της θεωρητικής
φυσικής. Η ενοποίηση της κβαντικής μηχανικής και της θεωρίας της σχετικότητας
θα είναι αναμφισβήτητα εξαιρετικά δύσκολη. Το ίδιο ισχύει και για την κατανόησή
μας για το πώς ο ανθρώπινος εγκέφαλος δημιουργεί συνείδηση, νόημα και
σκοπιμότητα. Αλλά υπάρχει στα αλήθεια κάποιος καλός λόγος να υποθέσουμε ότι
αυτά τα ερωτήματα δεν θα απαντηθούν ποτέ;
Ένα
πείραμα...
’Simpletons.’ Credit:
Sebastian Kaulitzki/Shutterstock
Ας
κάνουμε ένα πείραμα σκέψης. Φανταστείτε ότι κάποιοι «εξωγήινοι ανθρωπολόγοι»
είχαν επισκεφτεί τον πλανήτη μας πριν από περίπου 40.000 χρόνια για να
ετοιμάσουν μια επιστημονική έκθεση σχετικά με τις γνωστικές δυνατότητες του
είδους μας. Θα μπορούσαν να φανταστούν ότι αυτοί οι παράξενοι γυμνοί πίθηκοι
που ζούσαν στον πλανήτη θα μπορούσαν ποτέ να ανακαλύψουν τη δομή του ηλιακού
μας συστήματος, την καμπυλότητα του χωροχρόνου ή ακόμα και τις δικές τους εξελικτικές
καταβολές; Τη στιγμή εκείνη, όταν οι πρόγονοί μας ζούσαν ακόμα σε μικρές ζώνες
κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, μια τέτοια εξέλιξη θα φάνταζε πολύ απίθανη.
We’ve come a long
way. Credit: iurii/Shuttestock
Αν
και οι άνθρωποι είχαν αρκετά εκτεταμένες γνώσεις για τα ζώα και τα φυτά στο
άμεσο περιβάλλον τους και γνώριζαν αρκετά για τη φυσική των καθημερινών
αντικειμένων, δεν υπήρχε διαφαινόμενη προοπτική επιστημονική δραστηριότητα. Δεν
υπήρχε γραφή, μαθηματικά, καμία τεχνητή συσκευή για την επέκταση της γκάμας των
αισθητήριων οργάνων μας. Κατά συνέπεια, σχεδόν όλες οι πεποιθήσεις των ανθρώπων
αυτών για την ευρύτερη δομή του κόσμου ήταν εντελώς λανθασμένες. Τα ανθρώπινα
όντα δεν είχαν ιδέα για τις πραγματικές αιτίες των φυσικών καταστροφών, των
ασθενειών ή σχεδόν οποιουδήποτε άλλου φυσικού φαινομένου.
Από
βιολογική άποψη, δεν είμαστε διαφορετικοί από ό, τι ήμασταν πριν από 40.000
χρόνια, αλλά τώρα γνωρίζουμε τα βακτηρίδια και τους ιούς, το DNA και τα μόρια, τα σουπερνόβα και τις μαύρες
τρύπες, το πλήρες φάσμα του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος και μια ευρεία σειρά άλλων
περίεργων πραγμάτων. Γνωρίζουμε επίσης τη μη-Ευκλείδεια γεωμετρία και την
καμπυλότητα χωροχρόνου. Τα μυαλά μας έχουν φτάσει σε αντικείμενα εκατομμύρια
έτη φωτός μακριά από τον πλανήτη μας, αλλά και σε εξαιρετικά μικροσκοπικά
αντικείμενα πολύ κάτω από τα αντιληπτικά όρια των αισθητήριων οργάνων μας.
Χρησιμοποιώντας διάφορες επιστημονικές κατακτήσεις και εργαλεία, οι άνθρωποι
έχουν επεκτείνει σημαντικά την κατανόησή τους για τον κόσμο.
Η
βιολογία δεν είναι πεπρωμένο
Daniel Dennett,
Lawrence Krauss and Massimo Pigliucci discuss The Limits Of Science @ Het
Denkgelag
Το
παραπάνω πείραμα σκέψης πρέπει να είναι μια συμβουλή ενάντια στην απαισιοδοξία
για την ανθρώπινη γνώση. Ποιος ξέρει τι άλλες συσκευές που θα επεκτείνουν το
μυαλό μας και τι θα ανακαλύψουμε για να ξεπεράσουμε τους βιολογικούς μας
περιορισμούς;
Αν
αναλογιστείτε αυτό που έχουμε ήδη επιτύχει στο διάστημα του μικρού μας
περάσματος από το σύμπαν, το να θεωρήσουμε ότι έχουμε πεπεράσει το σύμπαν της
γνώσης είναι τουλάχιστον αλαζονικό. Η βιολογία άλλωστε δεν είναι πεπρωμένο.
«Μόλις
θέσετε μια ερώτηση που ισχυρίζεστε ότι δεν θα μπορέσουμε ποτέ να απαντήσουμε,
ενεργοποιείτε την ίδια τη διαδικασία που μπορεί να αποδείξει εσάς λάθος: θέτετε
ένα θέμα προς έρευνα», όπως εύστοχα το θέτει ο φιλόσοφος DanielDennett.
Η
ταχύτητα και η τροχιά του κομήτη επιβεβαιώνουν ότι προέρχεται έξω από το δικό
μας ηλιακό σύστημα. This is a time-lapse sequence compressing Hubble Space
Telescope observations of comet 2I/Borisov, spanning a seven-hour period. As
the second known interstellar object to enter our solar system, the comet is
moving along at a breakneck speed of 110,000 miles per hour. To photograph the
comet Hubble has to track it, like a photographer tracking a racetrack horse.
Therefore, background stars are streaked in the exposure frames. An artificial
satellite also crosses the field of view. Hubble reveals a central concentration
of dust around an unseen nucleus. Credits: NASA, ESA and J. DePasquale (STScI)
Το
διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble
της NASA κατάφερε να
καταγράψει την καλύτερη έως τώρα εικόνα του διαστρικού κομήτη 2I/Borisov ή C/2019
Q4 (Borisov). Η ταχύτητα και η τροχιά του κομήτη
επιβεβαιώνουν ότι προέρχεται έξω από το δικό μας ηλιακό σύστημα.
interstellar
visitor – Comet 2I/Borisov – whose speed and trajectory indicates it is from
outside of our solar system. This Hubble image, taken on Oct. 12, is the
sharpest ever view of the comet. Hubble reveals a central concentration of dust
around the solid icy nucleus. Credit: NASA's Goddard Space Flight Center
Η
φωτογραφία του Hubble
λήφθηκε στις 12 Οκτωβρίου 2019. Ο κομήτης απείχε απόσταση 260 εκατομμυρίων
μιλίων από τη Γη και κατευθύνεται προς τον Ήλιο. Η ταχύτητά του τώρα είναι
110.000 μιλίων την ώρα. Στις 7 Δεκεμβρίου 2019 θα περάσει από την πλησιέστερη
στον ήλιο απόσταση, περίπου δυο φορές την απόσταση Γης – ήλιου.
Ο
κομήτης 2I/Borisov είναι το δεύτερο διαστρικό αντικείμενο που
γνωρίζουμε ότι έχει περάσει μέσα από το ηλιακό μας σύστημα. Το 2017,
διαπιστώθηκε ο πρώτος διαστρικός επισκέπτης, ένα αντικείμενο που ονομάστηκε
Οουμουαμούα.
In Rojava, Kurds
and other groups have succeeded in creating autonomous bottom-up structures
that have so far resisted successfully the Islamic State, the Assad regime and
the attacks by the Turkish government. According to Graeber, the revolution in
Rojava is particularly remarkable because it has developed methods to organize
economic and political life from the bottom up, largely avoiding hierarchical
bureaucracies.
Την
ώρα που γράφω αυτές τις γραμμές ο τουρκικός στρατός έχει αρχίσει τις
επιχειρήσεις κατά μήκος των συνόρων της Βόρειας Συρίας, εισβάλλοντας στο έδαφος
της Ροζάβα. Η Τουρκία ελπίζει να συντρίψει το κουρδικό κίνημα, το οποίο έχει
χαρακτηρίσει «τρομοκρατικό» και να δημιουργήσει μια ευρεία ζώνη «ασφαλείας» υπό
τη δικαιοδοσία της στην Β. Συρία, όπου θα εγκαταστήσει τους Σύρους πρόσφυγες,
ώστε να εγκαθιδρύσει ένα εκτεταμένο κέντρο επιρροής και ελέγχου εκείθεν των
συνόρων της, αναβαθμίζοντας τον στρατηγικό της ρόλο στην περιοχή.
The Kurds are an
ancient and noble people who are now the primary “boots on the ground” against
ISIS in the Middle East. They are 35 million strong worldwide, the largest
people group on earth without their own homeland. In this stirring talk,
Stephen Mansfield tells the story of the Kurds and does so, surprisingly,
through the lives of three women.
Πριν
ληφθεί η επίσημη απόφαση στην Τουρκική Εθνοσυνέλευση, προηγήθηκε τηλεφώνημα του
Ερντογάν με τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ντ. Τζ. Τραμπ όπου ο τελευταίος έδωσε την
«άδειά» του για την επιχείρηση, υποσχόμενος πως τα αμερικανικά στρατεύματα θα
αποσυρθούν και δεν θα βοηθήσουν τους, πλέον, αξιόπιστους συμμάχους τους στην
μάχη ενάντια στο ISIS, τα αυτόνομα καντόνια της Ροζάβα. Η απόφαση του Τραμπ,
μονομερής και δίχως να ενημερώσει κανέναν, προκάλεσε την άμεση αντίδραση και
των δύο σωμάτων του Κονγκρέσσου ενάντια στην προδοσία των Κούρδων και μια μικρή
ανταρσία στους κόλπους του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, ενώ ακόμη και η πρώην
πρεσβευτής του στον ΟΗΕ, Νίκκι Χάλεϊ αντέδρασε με μήνυμα όπου υπογράμμιζε πως
«η Τουρκία δεν είναι φίλος μας».
Την
ίδια στιγμή ασταθούς ταλάντωσης η Ροζάβα απευθύνει κάλεσμα αλληλεγγύης στις
κοινωνίες παγκοσμίως. Αυτό το κάλεσμα δεν μπορούμε να το αγνοήσουμε, δεν μπορούμε
παρά να το ακούσουμε, διότι η υπόθεση της Ροζάβα δεν αφορά μόνο τους Κούρδους,
ούτε μόνο την Μέση Ανατολή. Η υπόθεση της Ροζάβα αφορά ολόκληρη την
καταπιεσμένη ανθρωπότητα.
“The future of the extraordinary feminist and democratic revolution in Rojava is now in danger. The US has announced it will withdraw its military forces from Syria, with whom the Kurdish forces have been fighting against ISIS. This will be a green light for Erdogan’s Turkey to fulfill its threats to attack Rojava and eradicate its nascent democracy. There’s never been a more important time to support Rojava. This clip from Accidental Anarchist shows why it matters.” - Carne Ross
Γιατί όμως; Η σύντομη απάντηση είναι ότι στην Ροζάβα συμβαίνει μια επανάσταση εν κινήσει, που δεν έχει διαφθαρεί, που δεν έχει εκφυλιστεί, που δεν είναι απολίθωμα ή μυθική αφήγηση, μια επανάσταση εν τω γίγνεσθαι. Από την 19η Ιουλίου του 2012 και επί επτά συναπτά έτη, μέσα στην εμφυλιακή Συρία, τα αυτόνομα καντόνια της Ροζάβα πραγματοποιούν την Δημοκρατική Αυτονομία, πειραματίζονται με τη δημιουργία μιας κοινωνίας δίχως κράτος, γκρεμίζουν στερεότυπα ριζωμένα από αιώνες και τολμούν να συνδημιουργήσουν ένα παρόν που ανοίγει ορίζοντες στο πανανθρώπινο μέλλον.
In the last part of our interview, a special 20 minute discussion with anthropologist David Graeber about anarchism, Syria, building a new kind of democracy, the bureaucracy of activism and his visit to Rojava where the building of a new kind of society is underfoot.
Πώς όμως; Για να δούμε το πεδίο που διανοίγεται στην επικείμενη σύγκρουση, πρέπει να δούμε λίγο την θεσμική και κοινωνική πραγματικότητα της κοινωνικής αυτοθέσμισης στη Ροζάβα, όπως και την χρονικότητά της, το ιστορικό της βάθος. Σε αυτό το σύντομο σημείωμα, μόνο κάποια στοιχεία μπορούμε να αναδείξουμε, που όμως αντανακλούν ένα πλέγμα σημασιών που βασίζονται στο αξιακό πλαίσιο της ισότητας, της ελευθερίας και της άμεσης δημοκρατίας.
Η
Ροζάβα αποτελείται από τρία καντόνια, το Αφρίν, το Κομπάνι και το Τζεζιρέ, όπου
η πλειονότητα του πληθυσμού είναι κουρδικής καταγωγής, όμως κατοικούν και άλλες
πληθυσμιακές ομάδες, όπως Άραβες, Αρμένιοι, Συροϊακωβίτες, κ.α. Όλοι οι
πληθυσμοί απολαμβάνουν ισότητα και ισονομία, όπως και θρησκευτική ελευθερία
απαράμιλλη όχι μόνο στην Μ. Ανατολή, αλλά και στη Δύση. Στη Ροζάβα κατοικούν
άνδρες και γυναίκες, οι οποίοι απολαμβάνουν πλήρη ισότητα δικαιωμάτων και
υποχρεώσεων, απαράμιλλη, όχι μόνο στη Μ. Ανατολή, αλλά και στη Δύση. Οι
κάτοικοι της Ροζάβα αποκαλούν το πολιτικό τους σύστημα Δημοκρατική Αυτονομία και
προσπαθούν να χτίσουν μία κοινωνία δίχως κράτος και μία συνομοσπονδία πέρα από
τα στεγανά του εθνο-κράτους, απαράμιλλη, όχι μόνο στη Μ. Ανατολή των
θρησκευτικών απολυταρχιών, μα και στη Δύση των φιλελεύθερων ολιγαρχιών.
Η
επανάσταση στη Ροζάβα ξεκίνησε από το Κομπάνι το 2012, όταν τα τοπικά συμβούλια
κατέλαβαν κρατικά κτίρια και αντικατέστησαν τους κρατικούς θεσμούς με το
συμβουλιακό σύστημα. Τα παράνομα συμβούλια είχαν ήδη συσταθεί από το
καταδιωκόμενο κούρδικο κίνημα του PKK και του ντόπιου PYD (Κόμμα Δημοκρατικής
Ενότητας), εν μέσω της συριακής εξέγερσης που άρχισε το 2011 για να μετακυλίσει
σε εμφύλιο τους επόμενους μήνες, σαν ένα δίκτυο αυτοάμυνας των πληθυσμών της
Ροζάβα. Η Άισα Αμπντουλά, από την ηγεσία του PYD, περιγράφει πώς οι λαϊκές
συνελεύσεις και τα συμβούλια άνοιξαν από τα κάτω τον ορίζοντα προς την
δημοκρατική αυτονομία ως έναν τρίτο δρόμο, πέρα από το μπααθικό καθεστώς του
Άσαντ ή την ισλαμική αντιπολίτευση (FSA):
[…]
ως κόμμα και ως κίνημα είχαμε μείνει μακριά από τις γενικές συνελεύσεις –
επιλύαμε τις ιδεολογικές μας διαφορές στα συνέδρια. Όμως, μετά τις συνελεύσεις
ακούγαμε τις απόψεις του κόσμου. Γινόταν προτάσεις, λαμβάνονταν αποφάσεις και
δημιουργήθηκε ένας ‘οδικός χάρτης’. Στη συνέχεια δημοσιεύσαμε την πρότασή μας
για τη Δημοκρατική Αυτονομία’.[i]
Κατά
τη διάρκεια του 2011, ιδρύθηκε το Λαϊκό Συμβούλιο του Δυτικού Κουρδιστάν
(MGRK), το οποίο συνένωσε τα συμβούλια σε ένα ενιαίο δίκτυο, δίχως να
μετατοπιστεί το κέντρο της λήψης αποφάσεων και της πολιτικής εξουσίας προς τα
πάνω. Αντιθέτως, ένα πολύπλοκο σύστημα άμεσης δημοκρατίας δημιουργήθηκε εκ του
μηδενός προκειμένου η εξουσία των πολιτών να μείνει αναπαλλοτρίωτη και τα
δευτεροβάθμια, τριτοβάθμια και τεταρτοβάθμια συντονιστικά όργανα να παραμείνουν
απλοί εκτελεστές των αποφάσεων της κοινωνίας. Αυτό το σύστημα αποτελεί μια προσπάθεια πραγμάτωσης του Δημοκρατικού Συνομοσπονδισμού σε πραγματικό ιστορικό χρόνο και υλοποίησης της άμεσης δημοκρατίας εν μέσω εμφυλίου. Σημαντική υπήρξε η στροφή που πήρε το κουρδικό κίνημα, εγκαταλείποντας το πεπαλαιωμένο όραμα ενός εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα που θα κατέληγε σε ακόμη ένα εθνοκράτος, στροφή που περιγράφεται σαφώς στα γραπτά του Αμπντουλάχ Οτσαλάν:
‘Σε
αντίθεση με τη συγκεντρωτική διοίκηση και τη γραφειοκρατική άσκηση εξουσίας, ο
συνομοσπονδισμός προτείνει την πολιτική αυτοδιεύθυνση, στην οποία όλες οι
ομάδες της κοινωνίας και όλες οι πολιτισμικές ταυτότητες εκφράζονται στις
τοπικές συναντήσεις, τις γενικές συνελεύσεις και τα συμβούλια. Μια τέτοια
δημοκρατία δίνει πολιτικό χώρο σε όλα τα κοινωνικά στρώματα και επιτρέπει σε
διαφορετικές πολιτικές ομάδες να εκφραστούν. Μ’ αυτό τον τρόπο, προωθεί την
πολιτική ολοκλήρωση της κοινωνίας συνολικά. Η πολιτική γίνεται μέρος της
καθημερινής ζωής’.[ii] Ο ίδιος ο Οτσαλάν, φυλακισμένος ηγέτης του κουρδικού κινήματος, δεν λειτουργεί ως παραδοσιακός ηγέτης, δίνοντας άνωθεν εντολές, αλλά ως σύμβολο, δίνοντας παροτρύνσεις και θεωρητικά εργαλεία σε ένα κίνημα που δεν ελέγχει διοικητικά ο ίδιος. Αυτή η συνθήκη βοήθησε το PKK να κάνει την αυτοκριτική του και να προσχωρήσει στο πρόταγμα της άμεσης δημοκρατίας, με αφορμή τον διάλογο Οτσαλάν – Μπούκτσιν μέσα από τη φυλακή.
Έτσι, μέσα από τον διάλογο, την αυτοκριτική και την πραγματικότητα των παράνομων συμβουλίων συντάχθηκε το σχέδιο του Δημοκρατικού Συνομοσπονδισμού, που ‘στοχεύει στην αυτονομία της κοινωνίας, δηλαδή σε μια κοινωνία που διοικεί τον εαυτό της μέσω μικρών, αυτοδιευθυνόμενων αποκεντρωμένων μονάδων. Απαιτεί μια διαρκή κοινωνική επανάσταση, που αντανακλάται σε κάθε όψη της κοινωνικής δομής. Όλοι οι θεσμοί είναι αυτοοργανωμένοι και αυτοδιοικούμενοι.’[iii]
The Democratic Federation of Northern Syria, also known as Rojava, managed to free itself from Syria in 2011 during the upheaval of war. Since this revolution, won by both men and women, a peaceful society is forming where women have taken up leading roles in government and wider society.
Δύο
σημαντικά στοιχεία πρέπει να τονίσουμε εδώ: α) Την άρνηση του έθνους- κράτους,
το οποίο ταυτίζεται με την καταπίεση και την ιεραρχία και β) Την άρνηση της
πατριαρχίας, με την αναγνώριση της κεντρικής σπουδαιότητας των γυναικών.
Σύμφωνα με τα λόγια του Οτσαλάν: ‘[…] κανένα κίνημα δεν έχει πιθανότητα να
δημιουργήσει μια πραγματική και βιώσιμη ελεύθερη κοινωνία, αν ταυτόχρονα δεν
γίνει βασικό κομμάτι της πρακτικής του η απελευθέρωση των γυναικών’, πράγμα που
σημαίνει ότι ‘αν θέλουμε να οικοδομήσουμε μια κοινωνία χωρίς κράτος, πρέπει να
ξεπεράσουμε την πατριαρχία.’[iv]
Αυτό
το όραμα έδωσε έναν νέο, αμεσοδημοκρατικό προσανατολισμό στο κουρδικό κίνημα,
το οποίο, ώριμα τόλμησε να τον θέσει σε εφαρμογή, μόλις υπήρξε το κενό εξουσίας
που σήμανε ο συριακός εμφύλιος. Από το 2012 και μετά οι μαχητές και μαχήτριες
των Μονάδων Προστασίας του Λαού (YPG/YPJ), οργανωμένες από τη βάση σε ανδρικά
και γυναικεία τάγματα, συνέτριψαν τους τζιχαντιστές του ISIS και υπερασπίστηκαν
τις περιοχές τους, ενώ ο υπόλοιπος πληθυσμός εμπλεκόταν σε μια πρωτοφανούς
δημιουργικότητας αυτοθέσμιση.
Η
Δημοκρατική Αυτονομία υλοποιήθηκε στο πολιτικό μοντέλο που βασίζεται στην
αυτονομία της τοπικής κομμούνας, στην οποία ενσωματώνονται οι συνελεύσεις των
γειτονιών. Η κομμούνα είναι το πολιτικό κέντρο της κοινωνικής αυτοδιεύθυνσης, ο
τόπος της πολιτικής απόφασης και του αναπαλλοτρίωτου δικαιώματος της πολιτικής
ισότητας, της ισονομίας, της ατομικής ελευθερίας και της εξάλειψης της
αντιπροσώπευσης.
Συνοπτικά,
το αμεσοδημοκρατικό πολιτικό σύστημα της Ροζάβα συναρθρώνεται σε τέσσερα
επίπεδα, από τα οποία το πλέον σημαντικό είναι τα συμβούλια των συνοικιών, ο
τόπος των πραγματικών πολιτικών αποφάσεων. Από τα κάτω προς τα άνω, τα επίπεδα
είναι:
An in-depth look
into the inner workings of the commune system of Rojava and how they work in
practice; I also call for people to form communes throughout North America and
the world.
Α)
Η κομμούνα, που περιλαμβάνει τα νοικοκυριά μιας γειτονιάς ή ενός
χωριού. Οι ανοιχτές συνελεύσεις κάθε κομμούνας γίνονται στο Σπίτι του Λαού
(mala gel) που είναι ανοιχτό για όλους διαρκώς, όπου συζητούνται και επιλύονται
τα τοπικά, καθημερινά προβλήματα, μα και οι συνολικές πολιτικές. Επίσης υπάρχει
το Σπίτι των Γυναικών (mala jin) ως κέντρο της γυναικείας αυτοδιεύθυνσης.
Β)
Η συνοικία, που είναι δευτεροβάθμιο όργανο συντονισμού,
αποτελούμενοι από επτά έως τριάντα κομμούνες. Στο συμβούλιο της συνοικίας
μετέχουν εκπρόσωποι – όχι αντιπρόσωποι! – των κομμούνων οι οποίοι εκλέγονται ως
πρέσβεις, για σύντομο χρονικό διαστημα, με συγκεκριμένες εντολές και
υποκείμενοι στην άμεση ανακλητότητά τους και τη λογοδοσία στην συνέλευσή τους.
Γ)
Άμεση ανακλητότητα και κοινωνικός έλεγχος είναι τρόποι αυτοπεριορισμού και
αναχώματα σε οποιαδήποτε μετατόπιση της εξουσίας προς τα πάνω, που ισχύουν
φυσικά και για τους διακόσιους εκπροσώπους των συνοικιών που συνθέτουν το
συντονιστικό συμβούλιο της περιφέρειας.
Δ)
Τέλος το Λαϊκό Συμβούλιο του Δυτικού Κουρδιστάν (MGRK)
αποτελείται από το σύνολο των περιφερειακών συμβουλίων και είναι υπεύθυνο για
την χάραξη και την πρόταση συνολικών πολιτικών, οι οποίες μπορούν να
επικυρωθούν μόνο από τις κομμούνες βάσεις.
Σε
αυτά τα τέσσερα επίπεδα σχηματίζονται επίσης επιτροπές αυτοδιεύθυνσης με τους
ίδιους όρους (ανοιχτότητα, κοινωνικός έλεγχος, άμεση ανακλητότητα) σε οκτώ
επιμέρους τομείς, που είναι οι εξής:
Η
γυναικεία χειραφέτηση.
Η Άμυνα
(οι μονάδες άμυνας βρίσκονται αποκλειστικά υπό την άμεση δικαιοδοσία των
κομμούνων βάσης).
Η
οικονομία.
Η
πολιτική.
Η
κοινωνία των πολιτών, δηλαδή οι οργανώσεις επαγγελματικών και κοινωνικών
ομάδων.
Η
ελεύθερη κοινωνία, δηλαδή οι οικογένειες, οι νέοι, οι άνεργοι.
Η
Δικαιοσύνη, που προτείνει την αμοιβαία συναίνεση και όχι την τιμωρία ως
μέσο επίλυσης των διαφορών σε συνοικιακό επίπεδο.
Η
παιδεία, που λαμβάνει χώρα και ως επιμόρφωση στο πρόταγμα του δημοκρατικού
συνομοσπονδισμού και ως εκμάθηση της δημοκρατίας μέσω της δημοκρατίας,
αφού υπάρχουν ακαδημίες για κάθε έναν από τους οκτώ τομείς του πλέγματος.
Αυτή
είναι η αμεσοδημοκρατική πολιτική θέσμιση που λαμβάνει χώρα στη Ροζάβα. Δίπλα
σε αυτούς τους θεσμούς, σύντομα τα καντόνια βρέθηκαν στην αναγκαιότητα να
στήσουν και θεσμούς πιο συναφείς με τα δυτικά εθνοκράτη, για λόγους άμυνας και
διπλωματίας. Όπως περιγράφουν οι συγγραφείς του βιβλίου «Η Επανάσταση στη
Ροζάβα», ‘το MGRK συνειδητοποίησε ότι ένα μοντέλο άμεσης δημοκρατίας βασισμένο
σε συνελεύσεις, όπως αυτό της Ροζάβα, δύσκολα θα αποκτούσε συμπάθειες διεθνώς
[…] Δυστυχώς, μια κυβέρνηση με ένα παραδοσιακό κοινοβούλιο όπου θα συμμετείχαν
συμβατικά κόμματα, ήταν πιθανότερο να θεωρείται πιο αποτελεσματικό διεθνώς’,
καθώς το διεθνές πολιτικό σύστημα είναι δομημένο αποκλειστικά με όρους
εθνοκρατικούς.
Έτσι
συντάχθηκε το Κοινωνικό Συμβόλαιο της Ροζάβα, ως συνταγματικό πλαίσιο ενός πιο
αντιπροσωπευτικού κοινοβουλίου. Το 2014, βάσει αυτού του χάρτη, ανακηρύχθηκε η
Δημοκρατική Αυτονομία της Ροζάβα, με την απόρριψη του έθνους-κράτους, την
απόρριψη της συγκεντρωτικής διοίκησης, την αποδοχή της ισότητας των φύλων, της
πολιτισμικής ελευθερίας, της δημοκρατίας, των κοινωνικών δικαιωμάτων και της
οικολογίας. Παρόλο που αυτό το πρώιμο σύνταγμα είναι πιο εξισωτικό από τα
επίσημα εθνοκρατικά συντάγματα, παραμένει συντηρητικό εν σχέσει προς την
κοινωνική πραγματικότητα της αμεσοδημοκρατικής (συμβουλιακής) αυτοδιεύθυνσης
που συμβαίνει στην καθημερινότητα. Παρείχε ωστόσο στα καντόνια τη δυνατότητα
διπλωματικών συμμαχιών στο πλαίσιο του τριπλού αγώνα τους διασυνοριακά ενάντια
στην Τουρκία, εξωτερικά ενάντια στον ISIS και εσωτερικά ενάντια στις
κατεστημένες παραδοσιακές σημασίες και ρόλους.
Έτσι
δημιουργήθηκε ένα μοναδικό πολιτικό περιβάλλον πειραματισμού και υλοποίησης της
άμεσης δημοκρατίας. Οι πολεμικές και διπλωματικές ανάγκες οδήγησαν σε αυτό που
ο Ντέιβιντ Γκρέμπερ ονομάζει μια ‘κατάσταση [επαναστατικής] δυαδικής εξουσίας:
απ’ τη μια είναι η δημοκρατική αυτοδιεύθυνση, που μοιάζει πολύ με κυβέρνηση, με
υπουργεία, κοινοβούλιο και ανώτερα δικαστήρια […] Απ’ την άλλη υπάρχουν οι
δομές βάσης […] όπου η πρωτοβουλία ξεκινά εξ ολοκλήρου από τις λαϊκές
συνελεύσεις.’[v] Όμως ανάμεσα στις δύο αυτές θεσμικές
συναρθρώσεις, η πραγματική εξουσία βρίσκεται στις δομές βάσης, τις συνελεύσεις.
Όπως ο ίδιος ο ανθρωπολόγος παραδέχεται, ‘το ιδιαίτερο στοιχείο συνίσταται στο
ότι φαίνεται να είναι η μόνη περίπτωση δυαδικής εξουσίας όπου οι δύο πλευρές
δεν είναι μόνο συμμαχικές όπως στη Βολιβία, αλλά έχουν ιδρυθεί από το ίδιο
κίνημα και πολλές φορές από τα ίδια άτομα.’
YPJ fighters in
Kobani, December 8, 2014 (Biji Kurdistan / Flickr)
Αυτό
το ιδιαίτερο στοιχείο οφείλουμε να το προσέξουμε. Ο θεσμικός μηχανισμός δεν
είναι ούτε αυτονομημένος ούτε υπεράνω των πολιτικών δομών της κοινωνίας.
Αντιθέτως, είναι κατασκευασμένος από αυτές ως εργαλείο για να υπηρετεί
συγκεκριμένους σκοπούς, ουσιαστικά της διεθνούς διπλωματίας, και όχι για να
λαμβάνει πολιτικές αποφάσεις ανεξάρτητα από τη βούληση της βάσης, ούτε για να
διευθύνει τη βάση συγκεντρωτικά. Είναι ένα έκτακτο εργαλείο στην υπηρεσία της
δημοκρατικής αυτονομίας και όχι μηχανισμός συγκέντρωσης της εξουσίας
αποκομμένος από την κοινωνία. Είναι ένας μηχανισμός συνδιαλλαγής με τη ‘διεθνή
κοινότητα’, περιορισμένος στα διεθνή πρότυπα, κατασκευασμένος υπό την πίεση της
ανάγκης να συναφθούν διεθνείς συμφωνίες για ανθρωπιστική και υλική
βοήθεια. Ωστόσο, φαίνεται ότι παραμένει αυτό, ένας τεχνικο-διπλωματικός
μηχανισμός και όχι μια δομή αποκλειστικής πολιτικής εξουσίας, όπως είναι τα
σύγχρονα κράτη. Οι ένοπλες δυνάμεις της Ροζάβα δεν λογοδοτούν σε αυτό τον
μηχανισμό, καθώς βρίσκονται υπό την άμεση δικαιοδοσία των αμεσοδημοκρατικών
συνελεύσεων βάσης, όπως και οι δομές παιδείας, δικαιοσύνης, οικονομίας.
Τι
θα συνέβαινε αν η περιοχή ειρήνευε; Θα υπήρχε κάποια διεκδίκηση εξουσίας από το
κεντρικό συριακό καθεστώς; Θα μπορούσε το παράδειγμα της Ροζάβα να είναι η
αφετηρία μιας χειραφετημένης ανθρωπότητας; Θα ανθούσε ή θα μαραινόταν; Κάποιοι
θέλουν απλώς να την ξεριζώσουν.
Τα
ερωτήματα που γεννώνται στη Ροζάβα ξεπερνούν το στενό χωρικό πλαίσιο της Συρίας
και το στενό χρονικό πλαίσιο των τελευταίων ετών. Είναι ερωτήματα που αφορούν
συνολικά την ανθρωπότητα και την ιστορία, γιατί φέρνουν στον ορίζοντα του
πραγματικού το πιο όμορφο όνειρο: την δυνατότητα μιας ελεύθερης, αυτόνομης
κοινωνίας. Αν κάτι βλέπουμε ζωντανό και ακτινοβόλο στις κουρδικές περιοχές της
Βόρειας Συρίας, είναι το ρητό πρόταγμα της ατομικής και κοινωνικής αυτονομίας.
Απέναντί
του ορθώνεται το τουρκικό ολιγαρχικό κράτος, μια μηχανή τρόμου, καταπίεσης και
σκοταδισμού.
Το
2018 η Τουρκία εισέβαλλε στο δυτικότερο καντόνι, το Αφρίν, το οποίο και κατέχει
με στρατό έκτοτε. Σήμερα εισβάλλει στην υπόλοιπη Ροζάβα, αλλά συμβολικά
εισβάλλει και σε όλες τις κοινωνίες που αγωνίζονται. Εισβάλλει στα δικά μας
σπίτια, εισβάλλει στο δικό μας παρόν και μέλλον. Γι’ αυτό υπερασπιζόμαστε το
παρόν της Ροζάβα, γιατί θέλουμε ένα άλλο, ελεύθερο, ισότιμο, δημοκρατικό παρόν
και μέλλον.
[i] Μίχαελ Κναπ, Άνγια Φλαχ και Ερτζάν
Αϊμπογά, Η Επανάσταση στη Ροζάβα, εκδ. Άπατρις, 2017, σ. 88.
[ii] A. Öcalan, Democatic Confederalism, Cologne,
2011, σ. 26.