The Wake Up Call: το πολιτικό γκράφιτι στον καιρό της κρίσης. The Wake Up Call: political graffiti in times of crisis

By Bleeps

Το The Wake Up Call είναι ένα ντοκιμαντέρ μικρού μήκους για το πολιτικό γκράφιτι στην Αθήνα της κρίσης.

By Absent

Το ντοκιμαντέρ ακολουθεί τέσσερις street artists (Paul, MaPet, Absent και Bleeps) στην προσπάθειά τους να αφήσουν το πολιτικό στίγμα τους στο αστικό τοπίο της Αθήνας. Πολιτική, σάτιρα και χρώματα αναμειγνύονται για να γεννήσουν μια υπαίθρια έκφραση μακριά από την κυρίαρχη ιδεολογία.

By Bleeps

Μέσα από τη δράση των τεσσάρων καλλιτεχνών, το «The Wake Up Call» επιχειρεί να αποτυπώσει την προσπάθεια πολιτικής αφύπνισης στην Ελλάδα της κρίσης, με έργα τέχνης του δρόμου που περιμένουν τη φθορά του χρόνου.

By WD

Ο MaPet το πρωί είναι οδοντίατρος. Στον ελεύθερό του χρόνο κόβει στένσιλ με τον οδοντιατρικό τροχό του και τις νύχτες κάνει αυτό που ο ίδιος αποκαλεί «προπαγάνδα στο δρόμο». 

Ο Absent στήνει ένα πρόχειρο τυπογραφείο και σμιλεύει πολιτική σάτιρα πάνω σε ένα χαρακτικό που υπηρετεί τη δική του αντιπληροφόρηση. 

Από την εποχή του «No Niquita» μέχρι το «Hello Χ-ίτη» οι αφίσες του, τυπωμένες σε λαδόκολλα, δεν έχουν περάσει απαρατήρητες. 

“The real terrorism is the 8 o’clock news” – by Paul

Ο Pol, άλλος ένας «στενσιλάς», απεχθάνεται τον καθωσπρεπισμό της μεγαλοαστικής τάξης και λέει με ειρωνεία «Καθαροί τοίχοι, βρώμικες συνειδήσεις». Ασκεί κριτική στον ρόλο των κυρίαρχων ΜΜΕ και καλεί την κοινωνία σε εξέγερση με ένα μεγάλο έργο στον πεζόδρομου της Ερμού. 

“Wake Up!” by Bleeps (Photo by G. Nikolakopoulos)

Τέλος, ο Bleeps, ίσως ο πιο γνώριμος από όλους, σχεδιάζει μπροστά στο φακό του ντοκιμαντέρ το τελευταίο του έργο, μια αλληγορία για «Το Τίμημα» που καλείται να πληρώσει ο λαός λόγω της οικονομικής κρίσης.

While before I was irreligious, with what I see around me I have started to light… “candles”.

Την τελευταία δεκαετία η Αθήνα έχει αναδειχθεί σε μια από τις σημαντικότερες πρωτεύουσες της street art, της τέχνης του δρόμου. Γκράφιτι έχουν γεμίσει ολόκληρες γειτονιές του κέντρου όπως τα Εξάρχεια, ο Κεραμεικός και το Γκάζι. Ειδικά τα τελευταία δύο χρόνια, με την εμφάνιση της οικονομικής κρίσης, το πολιτικό γκράφιτι έχει βρει εύφορο έδαφος απέναντι στη μονόπλευρη πληροφόρηση και την έλλειψη κριτικής στάσης στα τεκταινόμενα από την πλειονότητα των κυρίαρχων ΜΜΕ. Παράλληλα, η άνοδος της ακροδεξιάς στην ελληνική πολιτική σκηνή αποτέλεσε το έναυσμα για ακόμη περισσότερη κριτική στο πιο ελεύθερο κομμάτι της ελληνικής πρωτεύουσας, τους δρόμους της.

Το «The Wake Up Call» είναι μια καταγραφή του καλλιτεχνικού πολιτικού ακτιβισμού στα χρόνια της κρίσης, ένα «κοινωνικό ημερολόγιο σε δημόσια έκθεση», όπως το αποκαλεί ο Bleeps, εφήμερα αναρτημένο στους τοίχους της Αθήνας. "The Wake Up Call" is a short documentary on the politicized street art that has emerged in Athens during the course of the Greek economic crisis.

The Greek street artist Bleeps painted the above piece in response to a recent street art festival in Athens. Essentially, a mural festival was held ostensibly to spark discussion about the economic crisis in Greece and “on the controversial issue of the value of street art in a period of crisis.”

The documentary follows four Greek street artists (Paul, MaPet, Absent & Bleeps) in their attempt to leave an imprint on the urban landscape of Athens. Politics, satire and colours are merged together to create an outdoor manifestation of ideas, far from the dominant ideology.

Absent’s work has been seen in the streets of Athens the past years, at first it was some posters and then on, bigger stencils and clever installations intrigued the Athenian street art and graffiti scene. Always deeply politically influenced, always in the side of the people, always true.. manages to keep his identity hidden and the ideas he promotes wide in the open. For sure you will not meet him in person, but as you walk by these narrow Athenean streets you can feel his breath around you. An urban city legend brought to you uncensored. ABSENT.

By documenting the work of the four artivists, "The Wake Up Call" reveals an attempt to force a political awakening on crisis-stricken Greece through street art.

Μαθηματικά τέλειοι αποδεικνύονται οι ταραγμένοι ουρανοί του Βαν Γκογκ, Van Gogh painted perfect turbulence

Vincent van Gogh, The Starry Night, 1889, 73.7 x 92.1 cm, Museum of Modern Art, New York. Η Έναστρη Νύχτα (1889) παρουσιάζει τα μαθηματικά μοτίβα των στροβιλιζόμενων ρευστών. The Starry Night has really turbulent swirls.

Οι χαοτικές δίνες που χαρακτηρίζουν τα αριστουργήματα του Βαν Γκογκ ακολουθούν με ακρίβεια τις μαθηματικές περιγραφές των αναταράξεων σε ρευστά υλικά, όπως οι στροβιλισμοί του νερού σε ένα ταραγμένο ρυάκι ή οι πραγματικοί ανεμοστρόβιλοι, διαπιστώνουν έκπληκτοι οι φυσικοί.

Το παράξενο μάλιστα είναι ότι η στατιστική υπογραφή της δυναμικής των ρευστών ανιχνεύεται μόνο στους πίνακες που ζωγράφισε η διαταραγμένη μεγαλοφυία όταν ήταν πνευματικά ασταθής, και όχι στην «ήρεμη» περίοδο της ζωής του, όταν ακολουθούσε φαρμακευτική αγωγή για τις κρίσεις του.

Πρόκειται για ένα ακόμα παράδειγμα καλλιτέχνη που εντελώς διαισθητικά είχε αντιληφθεί τη δυναμική των φυσικών φαινομένων, επισημαίνει άρθρο στο Nature.com. Μαθηματικά μοτίβα φράκταλ, για παράδειγμα, είχαν στο παρελθόν εντοπιστεί στα έργα του Αμερικανού ζωγράφου Τζάκσον Πόλοκ.

Ψυχωτική διαίσθηση

Vincent van Gogh, Autoportrait, Self-portrait, 1888.

«Ταραγμένο είναι το βασικό επίθετο που χρησιμοποιείται για να περιγράψει το έργο του Βαν Γκογκ» σχολιάζει ο φυσικός Χοσέ Λουί Αραγκόν, επικεφαλής των ερευνητών στο Εθνικό Αυτόνομο Πανεπιστήμιο του Μεξικού. «Προσπαθήσαμε αυτό να το ποσοτικοποιήσουμε» εξηγεί.

Η ανάλυση των πινάκων στον υπολογστή αποκάλυψε ένα μοτίβο φωτεινών και σκοτεινών περιοχών που ακολουθούν τις εξισώσεις του Αντρεϊ Κολμογκόροφ, του Σοβιετικού επιστήμονα που τη δεκαετία του 1940 κατάφερε να περιγράψει έστω και εν μέρει τη δυναμική του στροβιλισμού των ρευστών.

Vincent Van Gogh, Road with Cypress and Star, also known as Country Road in Provence by Night, Route de campagne, la nuit en Provence, 1890, Huile sur Toile, 92x73 cm, Otterlo, Kröller-Müller Museum.

Οι ταραγμένοι ουρανοί στην Έναστρη Νύχτα (1889) και στο Δρόμος με Κυπαρρίσι και Άστρο (1890), μεταξύ άλλων, παρουσιάζουν τη λεγόμενη «κλιμάκωση Κολμογκόροφ», εξισώσεις που δίνουν την πιθανότητα δύο οποιοδήποτε σημεία του ρευστού να έχουν μια δεδομένη διαφορά ταχύτητας.

Οι πίνακες αυτοί ζωγραφίστηκαν λίγο πριν ο Βαν Γκογκ αυτοκτονήσει σε ηλικία 37 ετών. Την περίοδο εκείνη, ο ζωγράφος υπέφερε από ψυχωτικά επεισόδια, παραισθήσεις και επεισόδια απώλειας της συνείδησης, πιθανώς συμπτώματα επιληψίας.

Vincent Van Gogh, Autoportrait au chapeau de feutre, 1888, Huile sur Toile,    44x37 cm, Amsterdam Rijksmuseum Vincent Van Gogh.

Αντίθετα, μετά τον αυτοακρωτηριασμό του αφτιού του, ο Βαν Γκογκ φαίνεται ότι είχε χάσει τη μαθηματική του ακρίβεια, όπως δείχνουν για παράδειγμα τα αυτοπορτραίτα του 1888. Την περίοδο εκείνη ο καλλιτέχνης βρισκόταν σε κατάσταση «απόλυτης ηρεμίας» λόγω του βρωμιούχου καλίου που του χορηγήθηκε.

«Πιστεύουμε ότι ο Βαν Γκογκ είχε μια μοναδική ικανότητα να απεικονίζει αναταράξεις σε περιόδους παρατεταμένης ψυχωτικής αναστάτωσης» σχολιάζει ο Αραγκόν.

Edvard Munch, Le cri, The Scream, 1893.

Οι ερευνητές εξέτασαν έργα και άλλων ζωγράφων αναζητώντας τη στατιστική υπογραφή του Κολμογκόροφ, όμως η διαισθητική ικανότητα του Βαν Γκογκ φαίνεται ότι ήταν μοναδική. Η διάσημη Κραυγή του Έντβαντ Μουνχ, για παράδειγμα, είναι γεμάτη από παρόμοιες δίνες, οι οποίες δεν ακολουθούν όμως τις μαθηματικές εξισώσεις. Η μελέτη δημοσιεύθηκε στο διαδικτυακό αρχείο arXiv.org.

Μια μαύρη τρύπα στο εργαστήριο, Light-bending black hole mimic is first you can watch

Κάμψη του φωτός στο εργαστήριο, όπως ακριβώς θα συνέβαινε από πραγματική μαύρη τρύπα. Light curving through the proton sphere, just as it would around a black hole (Image: C. Sheng, H. Liu, Y. Wang, S. N. Zhu and D. A. Genov)

Οι μαύρες τρύπες είναι γνωστό πως «καταπίνουν» ανεπιστρεπτί οποιοδήποτε αντικείμενο – ακόμα και το φως – περάσει από το όριο που ονομάζεται ορίζοντας των γεγονότων.

Ακριβώς έξω από τον ορίζοντα των γεγονότων, υπάρχει ένα άλλο όριο που αποκαλείται «σφαίρα» φωτονίων». Μια ακτίνα φωτός που πλησιάζει αυτή τη νοητή σφαίρα δεν πέφτει μέσα στην τρύπα, αλλά καμπυλώνεται και τίθεται σε τροχιά γύρω της για πάντα.

Οι αστρονόμοι δεν έχουν παρατηρήσει ποτέ μια σφαίρα φωτονίων γύρω από μαύρες τρύπες, διότι εξ’ ορισμού το φως δεν μπορεί να δραπετεύσει και να φτάσει στα μάτια μας. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως είναι αδύνατη η πειραματική μελέτη του φαινομένου.

It isn't dangerous -- but the plastic black hole is helping to demystify one of nature's weirdest objects and might have applications for energy-harvesting devices.

Για να απεικονίσει αυτή τη διαδικασία ο ερευνητής Hui Liu και οι συνεργάτες τους στο Πανεπιστήμιο Nanjing στην Κίνα κατασκεύασαν μια τεχνητή μαύρη τρύπα. Εννοείται πως σε ένα γήινο εργαστήριο είναι αδύνατον να κατασκευαστεί μια πραγματική μαύρη τρύπα, αλλά ακόμα κι αν αυτό ήταν δυνατό να γίνει, θα ήταν καταστροφικά επικίνδυνη εξαιτίας του ισχυρότατου βαρυτικού της πεδίου.

Έτσι ο Liu και οι συνεργάτες του δημιούργησαν κάτι πολύ απλούστερο: ένα φύλλο από ειδικά κατασκευασμένο πλαστικό που μιμείται την δράση της βαρύτητας στο φως, εξαιτίας του μεταβαλλόμενου δείκτη διάθλασής του. Ο δείκτης διάθλασης ενός διαφανούς υλικού καθορίζει το πόσο θα καμφθεί μια ακτίνα φωτός από την αρχική του πορεία. Ο Liu και οι συνεργάτες του ρύθμισαν τον δείκτη διάθλασης του υλικού τους κατά τέτοιο τρόπο ώστε να καμπυλώνει το φως όπως ακριβώς μια μαύρη τρύπα.

"Βάσω Κατράκη: Σε Λευκό και Μαύρο". “Vasso Katraki: In Black and White”

 

Tο χρέος της Αντιγόνης, πετρογραφία. Η Βάσω Κατράκη με το έργο της και την προσωπική της πορεία στήριξε τους αγώνες του λαού για ελευθερία και δημοκρατία. Στα εγκαίνια της έκθεσης στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών ΑΠΘ, οι εκατοντάδες παραβρισκόμενοι θαύμασαν το πλούσιο έργο της Κατράκη, ωστόσο ο επίκαιρος χαρακτήρας των έργων της μονοπώλησε το ενδιαφέρον, καθώς λίγες ώρες πριν, είχε προηγηθεί ο αποχαιρετισμός του 34χρονου Παύλου Φύσσα που δολοφονήθηκε. «Όταν στήναμε την έκθεση είχαμε πάντα στο νου μας το πολιτικό πρόσημο του έργου της Κατράκη, μιας γυναίκας που πάντα έπαιρνε θέση και που το πλήρωσε με διώξεις», τόνισε ο επιμελητής της έκθεσης, κ. Παναγιώτης Μπίκας. «Θεωρήσαμε συμβολικά ορισμένα έργα της. Ένα από αυτά είναι «Το χρέος της Αντιγόνης», που τοποθετήθηκε κεντρικά στην έκθεση, να θάβει τους νεκρούς αδερφούς της. Πριν λίγες ώρες η Αντιγόνη έκανε πάλι το χρέος της και έθαψε άλλον ένα νεκρό, καλλιτέχνης κι αυτός που προσπαθούσε μέσα από το στίχο να μιλήσει για ιδανικά».

Καλαμωτές στην λιμνοθάλασσα Ε`, 1958, έγχρωμη ξυλογραφία.

Η Βάσω Κατράκη κατάγεται από το Αιτωλικό. Η νοσταλγία της λιμνοθάλασσας και των απλών ανθρώπων του μόχθου σφράγισε τις πρώιμες φάσεις της δημιουργίας της. Η καταγωγή της Βάσως δεν πλούτισε μονάχα την τέχνη της με μνήμες και εικόνες. 

Σταφνοκάρι, έγχρωμη ξυλογραφία.

Προίκισε κυρίως την ίδια με ένα γνήσιο λαϊκό ήθος, με έναν χαρακτήρα στέρεο και ευθύ, όπου θα βρει πρόσφορο χώμα να ριζώσει ένας ενεργητικός ανθρωπισμός. Αυτό είναι το στημόνι στην τέχνη της Βάσως. Το υφάδι, το μελανό υφάδι, θα της το προσφέρουν άφθονο οι περιστάσεις. 

Σκηνή από την κατοχή, ξυλογραφία.

Στα βάσανα της φτωχολογιάς θα προστεθούν τα δεινά του Ελληνισμού: η Κατοχή, ο Εμφύλιος και αργότερα η δικτατορία. Η Βάσω θα βιώσει τις περιπέτειες του έθνους όχι απλά ως αυτόπτης, αλλά και σαν ήρωας. Γι' αυτό η μαρτυρία της διαθέτει μια ακαταμάχητη πειθώ, την πειθώ του αυθεντικού.

Κατάσταση ΙΙΙ., 1969, πετρογραφία.

Τη μητρική λαλιά της τέχνης της η Βάσω την ανακαλύπτει σκαλίζοντας ένα ανεξερεύνητο υλικό, τον ψαμμίτη. Η τραχιά γλώσσα της επιφάνειάς του θα της διδάξει «τα μεγάλα σχήματα, την πλατιά και ελεύθερη χειρονομία», όπως η ίδια ομολογεί. Μέσα από αυτό το αδρό υλικό, και με μια τεχνική που μπορεί να διεκδικήσουν ισότιμα η γλυπτική και η χαρακτική, θα αναδυθεί η μνημειακή και αρχέτυπη ανθρωπότητα της Βάσως.

«Μορφή ΙΙΙ», 1979, χάραξη σε πέτρα της Βάσως Κατράκη. (©Σπύρος Κατράκης και Ιωάννα-Μαριάννα Κατράκη-Δεσποτίδη). Figure III, 1979, rock engraving, 70 x 36 cm.

Τον μνημειακό της χαρακτήρα η τέχνη της Βάσως τον αντλεί από το μέγεθος, την επιβλητικότητα, την αρχαϊκή μετωπικότητα των μορφών της. Αρχέτυπη πάλι η ανθρωπότητά της είναι γιατί εκφράζεται με λίγες συμβολικές μορφές: τον άνδρα, τη γυναίκα, το παιδί, το ανδρόγυνο, τη μάνα, τον καβαλάρη, το άλογο και λίγα λακωνικά συντάγματα με δύο-τρεις μορφές που τις συνέχει βαθιά αλληλεγγύη. Στο έργο της Βάσως δεν υπάρχει δράση ή αφήγηση. Υπάρχουν μόνο καταστάσεις που υποβάλλουν αισθήματα και συγκινήσεις.

Πτώση, μήτρα χάραξη σε πέτρα, 100 x 300 cm. Fall, matrix engraved stone, 100 x 300 cm.

Σε όλες τις σειρές των έργων της Βάσως (Καταστάσεις, Πλατυτέρες, Παναγίες, μανάδες με παιδιά, κορμοί, άλογα κτλ.) μπορεί κανείς να ξεχωρίσει δύο διακεκριμένα στάδια. Στο πρώτο η συγκινησιακή πηγή εμπνεύσεως περιγράφεται με σαφήνεια. Οι ακρωτηριασμένοι κορμοί είναι αιχμάλωτοι μέσα στα δεσμά τους, τα πρόσωπα, τα γνώριμα φεγγαρίσια πρόσωπα της Βάσως με τα ηλιακά μάτια, κερματισμένα τώρα, χαρακώνονται από δάκρυα. Σε ένα δεύτερο στάδιο, όπου η χαράκτρια ξεμακραίνει από τα θεματογραφικά της κεντρίσματα, αντιμετωπίζει τις ίδιες πυρογενείς φόρμες σαν αυτόνομα αισθητικά και μορφολογικά προβλήματα. Τα έργα που προκύπτουν από αυτή τη νέα διεργασία προτείνουν αρχέτυπες μορφές αξεπέραστης ποιοτικής στάθμης.

Μοναχικό, Χαρακτικό (πετρογραφία), 1966, 100 x 70 εκ. Lonely, Engraving, 1966, 100 x 70 cm. Τα συμπλέγματα της Βάσως Κατράκη, με τα ζυγισμένα κενά και τις λεπτές ισορροπίες ανάμεσα στο μαύρο και στο άσπρο, μαρτυρούν προσεκτική μελέτη της αρχαίας αγγειογραφίας.

Ο άνθρωπος πότε διατηρεί την πλαστική ανατομία που από παλιά έχει προτείνει η τέχνη της Βάσως Κατράκη, όπου κάθε μέλος, κάθε κίνηση, κάθε χειρονομία γίνεται σήμα ευανάγνωστο και γλώσσα «κοινή», πότε υψώνει τη νέα τοτεμική και γλυπτική μορφή του μέσα στην εύγλωττη σιωπή του λευκού, που μοιάζει να βεβαιώνει την οντολογική του μοναξιά και την πλαστική του αυτοτέλεια. Οι ακρωτηριασμένοι, σταυρικοί κορμοί με τα πυκνά περιγράμματα, τις δυναμικές καμπύλες, τις λιτές τραγικές χειρονομίες γίνονται σύμβολα και υψώνουν τη διαμαρτυρία των χειμασμένων συνειδήσεων ενάντια στην καταπίεση εκείνων των χρόνων.

«Δάσος», χάραγμα σε πέτρα, 1971. Οι μορφές της Κατράκη, γυμνές και εξπρεσιονιστικά επιμηκυσμένες, θυμίζουν την κυκλαδική τέχνη.

Παρ' όλα αυτά, το έργο της Βάσως παραμένει αισιόδοξο. Οι όρθιοι κορμοί της γίνονται δάσος αλοτόμητο, ακατάλυτο. Η γλυπτική πυκνότητά τους μαρτυρεί την αντοχή και τη διάρκεια του ανθρώπου απέναντι σε κάθε απειλή και η Ποίηση, πανταχού παρούσα, έρχεται να μας βεβαιώσει καθησυχαστικά πως η Ψυχή δεν οστρακώθηκε ακόμη.

Σαρωνικός, 1963, έγχρωμη χαλκογραφία ροκ, 100 x 70 εκ.

Αν είναι αλήθεια πως κάθε γνήσιος καλλιτέχνης ανανεώνει ριζικά την εικόνα του κόσμου και του ανθρώπου, αυτό ισχύει απόλυτα για τη Βάσω. Οι μορφές της, συμπαγείς, ραδινές, με μια βλαστόμορφη ευλυγισία καταλήγουν σε ένα σχηματοποιημένο κεφάλι, που καταυγάζεται από απέραντα, εκφραστικά, απορημένα και άγρυπνα μάτια. Κάποιοι κριτικοί αναγνώρισαν σε αυτό το βλέμμα μνήμες από βυζαντινές Παναγίες. Η αλήθεια είναι πως στην τέχνη της Βάσως συνεκβάλλουν πολλές μνήμες και παραδόσεις. Η βλαστόμορφη ανάπτυξη των κορμών της θυμίζει άλλοτε γεωμετρικά ειδώλια και άλλοτε μορφές από πρωτοαττικούς αμφορείς. Αλλά και στα κυκλαδικά ειδώλια παραπέμπει η τέχνη της χαράκτριας. Θυμηθείτε τα σχηματοποιημένα κεφάλια στις μορφές της, τους μακριούς λαιμούς, τις γλαφυρές καμπύλες, τη δραστική αφαίρεση. Τα συμπλέγματά της, με τα ζυγισμένα κενά και τις λεπτές ισορροπίες ανάμεσα στο μαύρο - άσπρο, μαρτυρούν προσεκτική μελέτη της αρχαίας αγγειογραφίας.

Η Βάσω Κατράκη, ηλικιωμένη πια, αλλά όχι λιγότερο ρωμαλέα, στο εργαστήριό της, σμιλεύοντας ένα από τα περίφημα «άλογά» της.

Μήπως όμως η τέχνη της παρέμεινε απαθής στα μηνύματα της σύγχρονης τέχνης; Ίσα ίσα, αν η χαράκτρια μπόρεσε να εκτιμήσει το διαχρονικό μάθημα της ελληνικής παράδοσης, αυτό το οφείλει σε μια ευαισθησία γυμνασμένη στη σύγχρονη τέχνη. Η αφομοίωση του «μοντερνισμού» της αρχαιότητας και του Βυζαντίου έγινε χάρη στις δημιουργίες καλλιτεχνών όπως ο Μπρανκούζι, ο Τζιακομέτι, ο Χένρι Μουρ. Γι' αυτόν τον λόγο η τέχνη της Βάσως είναι ελληνική, οικουμενική, αρχέγονη και μοντέρνα.

Καλά Καθούμενα, 1959, ξυλογραφία.

Η έκθεση «Βάσω Κατράκη: Σε Λευκό και Μαύρο» εντάσσεται στο πλαίσιο της 4ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης και πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Μουσείο «Βάσω Κατράκη, Κέντρο Χαρακτικών Τεχνών». Πρόκειται για τη μεγαλύτερη έκθεση της Βάσως Κατράκη που έχει γίνει ποτέ στην Ελλάδα, με περισσότερα από 150 έργα, πολλά από τα οποία αναδεικνύουν νέες όψεις της τέχνης της χαράκτριας.  

Χαρακτικό της Β. Κατράκη σε βότσαλο.

Η παρουσίαση σημαντικών σταθμών της πορείας της μέσα από έργα που κυριαρχεί η τόσο χαρακτηριστική αφαιρετική γραμμή, πλαισιωμένα με μήτρες, με τα περίφημα βότσαλα από τη Γυάρο και με υλικό από το Αρχείο του Τώνη Σπητέρη, δίνει τη δυνατότητα στους επισκέπτες να γνωρίσουν την εμβληματική καλλιτεχνική πορεία μιας χαράκτριας που κατάφερε με μοναδικό τρόπο να συνδέσει το ατομικό με το συλλογικό.  

 Koρίτσια στο μπαλκόνι, ξυλογραφία.

Η έκθεση έχει ως άξονα αναφοράς το πολιτικά φορτισμένο έργο της Κατράκη καθώς και την ανάδειξη του υλικού και της λαϊκής τέχνης. Άλλος άξονας  είναι η αποτύπωση από την καλλιτέχνιδα όψεων της λιμνοθάλασσας του Μεσολογγίου, όχι  μόνο ως ειδυλλιακού τοπίου, αλλά και ως ενός οικοσυστήματος που κινδυνεύει. Συνδέεται με αυτόν τον τρόπο με τις σύγχρονες περιβαλλοντικές ανησυχίες για τη χρήση των υδάτων της Μεσογείου που απασχολεί και τους μεταγενέστερους καλλιτέχνες. 

Η Βάσω Κατράκη υπήρξε η σημαντικότερη Ελληνίδα χαράκτρια και με το έργο της εικονογράφησε την αγωνία και την πορεία του ελληνικού λαού στη δύσκολη μεταπολεμική περίοδο. Με το κοινωνικά και πολιτικά φορτισμένο έργο της μετέδωσε το πανανθρώπινο μήνυμα του ουμανισμού αναμορφώνοντας ουσιαστικά την τέχνη της χαρακτικής με την οποία ασχολήθηκε σχεδόν αποκλειστικά. Διάρκεια έκθεσης: 19 Σεπτεμβρίου 2013-10 Ιανουαρίου 2014.

Icarus II, petrography, 103×103 cm, Museum of Vasso Katraki- Centre of Engraving Art.

The exhibition “Vasso Katraki: In Black and White” held at the Teloglion Foundation of Art is a major artistic event for the city of Thessaloniki. Vasso Katraki is the greatest Greek engraver; her work illustrated the agony and the passage of the Greek people into the difficult post-war period. Through her socially and politically charged work the artist broadcast the universal message of humanism and also essentially reformed the art of engraving, on which she worked almost exclusively. She won many international awards, including the one she earned in another important Biennale, the Biennale of Venice, in 1966, certainly a pivotal point for Greek engraving. The Greek Commissar was Tony Spiteris. This award served as a reference point for the Greek engravers. The presentation of key-moments of her artistic course, in which prevails the typical abstract line, along with matrices and the famous pebbles from Gyaros island, is accompanied by material from the Tony Spiteris’ Archive. All the above, enable the visitors to experience the emblematic artistic route of an engraver, who managed to connect the individual and the collective in a unique way.

Self-portrait, oil on canvas, 51×39 cm, Private Collection.

The exhibition has as axis the politically charged work of Katraki, the emergence of the material and the folk art. Another axis is the imprinting of the Messolonghi’s lagoon, not only as an idyllic landscape, but also as an ecosystem in danger. This way is related to the contemporary environmental concerns about the use of water in the Mediterranean, a subject that also concerns the modern artists.

18.09.2013 – 10.01.2014. Teloglion Foundation of Art – AUTh.

Aσυνήθιστο τρίτο δαχτυλίδι γύρω από τη Γη. Scientists explain the formation of unusual ring of radiation in space

Mοντέλο που δείχνει το τρίτο δαχτυλίδι (κόκκινο). Recent observations by NASA's Van Allen Probes mission showed an event in which three radiation zones were observed at extremely high energies, including an unusual medium narrow ring (red) that existed for approximately four weeks. The modeling results, displayed in this illustration, revealed that for particles at these high energies, different physical processes are responsible for the acceleration and loss of electrons in the radiation belts, which explains the formation of the unusual long-lived ring between the belts.  The discovery will help protect satellites form the harmful radiation in space, UCLA scientists report.  Image credit: Yuri Shprits, Adam Kellerman, Dmitri Subbotin/UCLA

Το 1958 οι επιστήμονες ανακάλυψαν γύρω από τη Γη τις ζώνες Βαν Άλεν, δυο περιοχές που περικλείουν το πλανήτη μας  και αποτελούνται από φορτισμένα σωματίδια παγιδευμένα από το μαγνητικό πεδίο της Γης. Τον περασμένο Φεβρουάριο όμως, επιστήμονες της NASA δημοσίευσαν στοιχεία για την ύπαρξη μιας τρίτης στενής ζώνης μεταξύ των δύο ζωνών που γνωρίζαμε.

Σε μία έρευνα που δημοσιεύεται στο περιοδικό Nature Physics, επιστήμονες του πανεπιστημίου UCLA υποστηρίζουν πως αιτία της ενδιάμεσης αυτής ζώνης είναι ηλεκτρόνια που κινούνται σε ταχύτητες πολύ κοντά σε αυτή του φωτός, προκαλώντας μια ποικιλία από φυσικά φαινόμενα.

Η κατανόηση της συμπεριφοράς των ζωνών ακτινοβολίας έχει μεγάλη σημασία για την επεξήγηση και τη πρόγνωση των «καιρικών συνθηκών» που επικρατούν γύρω από τον πλανήτη μας. Βίαια φαινόμενα μπορούν να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα στα δορυφορικά συστήματα και στις αντίστοιχες υπηρεσίες που εξαρτώνται από αυτά (GPS, κινητά τηλέφωνα κ.ά.)

Van Allen radiation belts. Credit: NASA

Η εσωτερική και η εξωτερική ζώνη Βαν Άλεν βρίσκονται σε απόσταση 1.000 έως 50.000  χιλιομέτρων πάνω από την επιφάνεια της Γης. Ειδικά σκάφη της NASA είχαν μεταδώσει νωρίτερα φέτος τις παρατηρήσεις τους από μία διαστημική καταιγίδα που έλαβε χώρα το Σεπτέμβριο του 2012. Τα σκάφη είχαν καταγράψει μια ζώνη ακτινοβολίας που παρέμεινε ενεργή για πολύ καιρό μετά το τέλος της καταιγίδας, πράγμα που σημαίνει πως επρόκειτο για πολύ υπερ-ενεργά σωματίδια.

Συγκεκριμένα οι επιστήμονες υπολογίζουν πως μεταξύ των δύο ζωνών υπάρχουν ηλεκτρόνια που κινούνται με ταχύτητες της τάξης του 99.9% της ταχύτητας του φωτός. Κλειδί στην κατανόηση της ενδιάμεσης ζώνης ήταν ο διαχωρισμός στο θεωρητικό μοντέλο αυτών των υπερ-σχετικών ηλεκτρονίων από τα υπόλοιπα που κινούνται με χαμηλότερες ταχύτητες.

Τα ενεργά σωματίδια χρειάζονται λίγες μέρες μέχρι να χάσουν την ενέργειά τους, σε συγκρούσεις με άλλα σωματίδια αλλά και εξαιτίας. Τα υπερ-σχετικά ηλεκτρόνια όμως μπορεί να χρειαστούν μέχρι και 100 ημέρες για να «ηρεμήσουν», εξηγώντας την παραμονή της ενδιάμεσης ζώνης για καιρό έπειτα από το τέλος της καταιγίδας.  

«Οι παρατηρήσεις από τα σκάφη Βαν Άλεν της NASA, άλλαξαν τον τρόπο που βλέπουμε τις ζώνες ακτινοβολίας» λέει ο Yuri Shprits, ένα από τους συγγραφείς της έρευνας. «Στο παρελθόν έχουμε κάνει εκτιμήσεις και πιστεύαμε πως ήταν δικαιολογημένες. Τώρα ξέρουμε πως θα πρέπει να κατανοήσουμε τις διαστημικές καταιγίδες με μεγαλύτερη λεπτομέρεια, και να φτιάξουμε ένα παγκόσμιο μοντέλο που θα μπορεί να αναπαράγει ό,τι συμβαίνει σε όλα τα επίπεδα».

By taking into consideration how the fastest particles in the radiation belts move, and how they behave differently from less energetic particles, researches have created simulations of the radiation belts that better match what is actually observed. Credit: Y. Shprits

Σύμφωνα με τις προηγούμενες μελέτες και προσομοιώσεις σε υπολογιστές, ο μόνος υπεύθυνος μηχανισμός που είναι γνωστός για την επιτάχυνση των σωματιδίων στις ζώνες Βαν Άλεν, δεν επαρκεί για να εξηγήσει τις ταχύτητες των υπερ-σχετικών ηλεκτρονίων. Παρόλα αυτά, εάν γίνει ο διαχωρισμός μεταξύ των δύο διαφορετικών ειδών σωματιδίων, τα υπολογιστικά μοντέλα αναπαράγουν εξαιρετικά τις μετρήσεις από τα διαστημικά τηλεσκόπια, και την ύπαρξη μιας ενδιάμεσης ζώνης ακτινοβολίας.

«Ανακαλύψαμε μόνο την κορφή του παγόβουνου» λέει ο Shprits. «Πρέπει να καταλάβουμε πως επιταχύνονται αυτά τα ηλεκτρόνια, από πού προέρχονται και πως επηρεάζεται η δυναμική των ζωνών από τις καταιγίδες».

Γιατί οι μπαλαρίνες δεν ζαλίζονται. Ballet dancers' brains adapt to stop them feeling dizzy

Edgar Degas, Deux danseuses en scène, 1877, Huile sur Toile, 62x46 cm, Londres, Courtauld Institute Galleries

Ο λόγος που οι έμπειροι χορευτές δεν ζαλίζονται από τις επαναλαμβανόμενες και γρήγορες περιστροφές είναι ότι έχουν μάθει να καταστέλλουν τα σήματα που στέλνουν τα όργανα της ισορροπίας στο έσω αφτί, δείχνει μια σχετικά μικρή αλλά πρωτότυπο μελέτη με μπαλαρίνες.

«Η ζάλη, η οποία είναι το αίσθημα ότι κινούμαστε ενώ στην πραγματικότητα είμαστε ακίνητοι, είναι ένα συχνό πρόβλημα» σχολιάζει ο Μπάρι Σίμουνγκαλ, επικεφαλής της μελέτης στο Imperial College του Λονδίνου.

«Οι χορευτές του μπαλέτου φαίνεται ότι μπορούν να εκπαιδεύουν τον εαυτό τους ώστε να μην ζαλίζονται, οπότε αναρωτηθήκαμε αν θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε τις ίδιες αρχές προκειμένου να βοηθήσουμε τους ασθενείς μας» αναφέρει.

Το όργανο της ισορροπίας στον άνθρωπο είναι το αιθουσαίο σύστημα του έσω αφτιού (τμήμα του λαβυρίνθου) το οποίο αποτελείται από μια σειρά από κοιλότητες και κανάλια τα οποία φέρουν τριχίδια στα τοιχώματα και είναι γεμάτα υγρό.

Όταν κανείς περιστρέφεται απότομα το υγρό κινείται, κουνά τα τριχίδια και δημιουργεί έτσι την αίσθηση της κίνησης. Όταν κανείς σταματά να περιστρέφεται, το υγρό συνεχίζει να κινείται λόγω αδράνειας και δημιουργεί το αίσθημα ζάλης.

Τα νέα ευρήματα

Results of the WM analysis. (A) Whole-brain correlation analysis revealed significant WM regions, where FA positively correlates with perceptual TCs in both dancers and controls. (B) Significant WM regions in which FA positively correlates with perceptual TCs in controls and negatively correlates with TCs in dancers. (C) A positive correlation between WM FA levels and individual perceptual TC values in a widespread cortical WM network (orange) in the control group only. (A–C) Color bars indicates t values. The inset graphs, with corresponding r values, demonstrate the correlations of the mean FA value of the significant cluster for each subject with perceptual TCs. All significant clusters are shown P < 0.05 (corrected) superimposed on a structural T1-image (gray) and the skeletonized FA image (blue). Sagittal views of the right and left hemispheres are shown for each analysis. The right hemisphere view is of a plane defined by the “x = 26” Talairach coordinate (mm) and the left hemisphere by the “x = −26” Talairach coordinate (mm). Anterior and posterior are as indicated.

Η τελευταία μελέτη, η οποία δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Cerebral Cortex», δείχνει ότι ο εγκέφαλος των χορευτών έχει μάθει να καταστέλλει τα σήματα που λαμβάνει από το αιθουσαίο σύστημα. Τα σήματα αυτά διαβιβάζονται στον εγκέφαλο αλλά και στα μάτια, προκειμένου να σταθεροποιείται το βλέμμα.

Στο πείραμα συμμετείχαν 29 μπαλαρίνες και 20 αθλήτριες της κωπηλασίας παρόμοιας ηλικίας και φυσικής κατάστασης.

Όλες οι εθελόντριες κάθισαν με τη σειρά σε μια καρέκλα την οποία περιέστρεφαν γρήγορα οι ερευνητές μέσα σε ένα σκοτεινό δωμάτιο. Όταν η περιστροφή σταμάτησε, οι εθελόντριες έπρεπε να δείξουν πόσο γρήγορα ένιωθαν ότι περιστρέφονταν (δηλαδή πόσο ζαλίζονταν) γυρίζοντας έναν μοχλό. Ταυτόχρονα, οι ερευνητές μετρούσαν τις ανακλαστικές κινήσεις των ματιών που οφείλονται στα σήματα του αιθουσαίου συστήματος.

Σε επόμενη φάση, οι εθελόντριες υποβλήθηκαν και σε μαγνητικές τομογραφίες προκειμένου να εντοπιστούν τυχόν διαφορές στους εγκεφάλους τους.

Όπως έδειξε η ανάλυση, η αίσθηση της ζάλης και οι ανακλαστικές κινήσεις των ματιών διαρκούσαν πολύ λιγότερο στις μπαλαρίνες σε σχέση με τις αθλήτριες της κωπηλασίας.

Επιπλέον, οι μαγνητικές τομογραφίες αποκάλυψαν διαφορές σε δύο περιοχές του εγκεφάλου των μπαλαρίνων: στην παρεγκεφαλίδα, η οποία λαμβάνει σήματα από αιθουσαίο σύστημα και είναι υπεύθυνη για τον προσανατολισμό και το συντονισμό των κινήσεων· και στον φλοιό του εγκεφάλου, όπου γίνεται αντιληπτή η αίσθηση της ζάλης.

Συγκεκριμένα, η περιοχή της παρεγκεφαλίδας που δέχεται σήματα από το αφτί ήταν μικρότερη στις μπαλαρίνες -ίσως επειδή οι χορεύτριες έχουν μάθει να αγνοούν αυτά τα σήματα και να εστιάζονται στη χορογραφία.

«Δεν είναι χρήσιμο για μια χορεύτρια του μπαλέτου να νιώθει ότι ζαλίζεται ή χάνει την ισορροπία της. Ο εγκέφαλος προσαρμόζεται έπειτα από χρόνια εκπαίδευσης ώστε να καταστέλλει αυτή την πληροφορία. Κατά συνέπεια εξασθενίζει το σήμα που φτάνει στις περιοχές του εγκεφάλου οι οποίες ευθύνονται για την αντίληψη της ζάλης» λέει ο δρ Σίμουνγκαλ.

«Αν μπορούσαμε να παρέμβουμε στην ίδια περιοχή του εγκεφάλου, ή τουλάχιστον να την παρακολουθούμε στους ασθενείς με χρόνια ζάλη, θα μπορούσαμε να βρούμε πώς να τους βοηθήσουμε περισσότερο» επισημαίνει.

H τεχνική του «spotting»

Edgar Degas, Répéttition d'un ballet sur la scène, 1874, Huile sur Toile, 65 x 81 cm, Paris, musée d'Orsay. Με συστηματική εκπαίδευση, οι μπαλαρίνες παύουν να είναι δεσμώτες του ιλίγγου.

Για να μάθουν να εκτελούν γρήγορες πιρουέτες, οι μπαλαρίνες εφαρμόζουν μια τεχνική που ονομάζεται «spotting», στην οποία πρέπει να κρατούν σταθερό το βλέμμα σε ένα συγκεκριμένο σημείο στο ύψος των ματιών τους, όσο γίνεται περισσότερο, καθώς περιστρέφονται. Αυτό σημαίνει ότι το κεφάλι είναι το τελευταίο μέρος του σώματος που εκτελεί την περιστροφή και το πρώτο που επανέρχεται στην αρχική του θέση.

Σύμφωνα με την έρευνα, η καταστολή του αισθήματος της ζάλης δεν οφείλεται σε αυτή την τεχνική αλλά σε προσαρμοστικές μεταβολές του εγκεφάλου.

Τα ευρήματα αυτά, επισημαίνουν οι ερευνητές, θα μπορούσαν να αποδειχθούν χρήσιμα στην ωτορινολαρυγγολογία -περίπου ένας στους τέσσερις ανθρώπους θα εμφανίσει κάποια στιγμή χρόνια ζάλη.