Κορνήλιος Καστοριάδης, Η Φιλία και το Έλεος

Gavin Hamilton, Ο Αχιλλέας θρηνεί τον Πάτροκλο, 1763. «Στην ελληνική αντίληψη φιλία μόνο μεταξύ ίσων μπορεί να υπάρχει» -Κορνήλιος Καστοριάδης

Θα έβλεπα δύο πολύ σημαντικά στοιχεία, που χαρακτηρίζουν τις διαπροσωπικές σχέσεις στην Ελλάδα και εκφράζονται με τις λέξεις φιλία και έλεος. Ας αρχίσουμε από την πρώτη. Ο Αριστοτέλης, ο οποίος είναι παραδόξως ο κατ’ εξοχήν φιλόσοφος της κλασικής πόλης, θα τη συζητήσει δια μακρών. Έχουμε συνηθίσει, μετά από τους Ρωμαίους, να μεταφράζουμε αυτή τη λέξη ως «amitié» («φιλική σχέση»), καθόλου δόκιμη απόδοση. Η φιλία προέρχεται από το ρήμα φιλώ, που σημαίνει αγαπώ. Όχι αγαπώ ερωτικά, αν και αυτό το νόημα είναι επίσης δυνατό. Η φιλία είναι το γένος, που σαν επιμέρους είδη του έχει τις διάφορες μορφές συναισθημάτων, που μπορούν να συνδέσουν τα άτομα. Και στην ελληνική πόλη, η φιλία έχει πολύ σημαντικές θεσμικές πτυχές. Βεβαίως, πρόκειται κυρίως για τη φιλική σχέση μεταξύ ανδρών, συχνά βάσει άτυπων πολιτικών συνδέσμων που ονομάζονται εταιρείαι, ενώ ο Πλάτων, όπως και ο Αριστοτέλης, θα πουν δικαίως, ότι η φιλία είναι κατ’ εξοχήν ο τύπος σχέσης, που μπορεί να ευδοκιμήσει και να αναπτυχθεί σε μια ελεύθερη κοινότητα και ότι μια τέτοια κοινότητα την προϋποθέτει.

Κατά κανόνα, η τυραννία δεν μπορεί να ανεχθεί τη φιλίαν (Πλάτων, «Πολιτεία», Ι, 576a, Αριστοτέλης, «Ηθικά Νικομάχεια», Θ, 1161a 30-35, 1161b 1-10). O τύραννος έχει κάθε συμφέρον να εμποδίσει την, ανεξάρτητα από αυτό τον ίδιο, δημιουργία ισχυρών δεσμών μεταξύ των ανθρώπων, που θα μπορούσαν να ευνοήσουν τον αγώνα εναντίον της εξουσίας του και, εν πάση περιπτώσει, τη σύσταση μέσα στην κοινωνία ενός κέντρου αναφοράς που διαφεύγει του ελέγχου του. Μπορούμε να δούμε το πράγμα από μια μακιαβέλεια σκοπιά -δεν λέω μακιαβελική-, θέτοντας το ερώτημα του πώς πρέπει να ενεργήσει ο τύραννος για να κυβερνήσει. Απάντηση: πρέπει να καταστρέψει τις φιλικές σχέσεις. Ας μεταθέσουμε το ερώτημα στην εποχή μας: τι χρειάζεται ένα ολοκληρωτικό καθεστώς για να εξασφαλίσει τη θέση του; Να διαρρήξει με κάθε τρόπο όλες τις ανεξάρτητες από αυτό σχέσεις μέσα στην κοινωνία, να καταφέρει να κονιορτοποιήσει το λαό και να καταστήσει μοναδικό κέντρο αναφοράς και ενοποίησης τους την ίδια την εξουσία.

«Τυραννοκτόνοι». Γλυπτό σύνταγμα του γλύπτη Αντήνωρα προς τιμή των Αρμόδιου και Αριστογείτονα. Statue of Harmodius and Aristogeiton, Roman copy of Greek bronze by Kritios and Nesiotes, Naples National Archaeological Museum.

Δεν είναι εξ’ άλλου τυχαίο το γεγονός ότι, πολύ συχνά, οι αφηγήσεις των τυραννοκτόνων φέρνουν στο προσκήνιο φίλους, όπως στο περίφημο παράδειγμα του Αρμόδιου και του Αριστογείτονος στην Αθήνα, οι οποίοι σκότωσαν τον Ίππαρχο, γιο του τυράννου Πεισίστρατου. Θα βρούμε και άλλους στη νότια Ιταλία... Επομένως, η πρώτη διαπροσωπική σχέση, που μετρά στην πολιτική ζωή της κοινότητας είναι η φιλία, θα επανέλθω.

Αττικός μελανόμορφος αμφορέας με λαιμό. Αποδίδεται στον "Ζωγράφο του Rycroft" (από το όνομα της συλλογής). Ο Αχιλλέας στεφανωμένος ξαπλώνει στο ανάκλιντρό του. Στο δεξί του χέρι κρατά φιάλη. Ο Πρίαμος, στο κέντρο της σκηνής, βαδίζει προς τον Αχιλλέα, με τα χέρια του απλωμένα ικετευτικά. Το σώμα του νεκρού Έκτορα βρίσκεται ξαπλωμένο στο πάτωμα, κάτω από τον ανάκλιντρο και το τραπέζι με φαγητό. Αριστερά από τον Πρίαμο, ένας νέος κουβαλά τα λύτρα για τον Έκτορα: έναν τρίποδα και τρεις φιάλες. Στην άκρη αριστερά στέκεται ο Ερμής. Στον τοίχο κρέμεται η νέα πανοπλία του Αχιλλέα. Την σκηνή κλείνει μια θεραπαινίδα που σερβίρει κρασί στον Αχιλλέα. Στην πίσω όψη σκηνή αναχώρησης πολεμιστών. Ο συγκεκριμένος αμφορέας ξεχωρίζει ανάμεσα στα άλλα αγγεία που απεικονίζουν τη σκηνή των λύτρων του Έκτορα χάρη στο έντονο συναίσθημα που καταφέρνει να αποδώσει ο αγγειογράφος στο πρόσωπο του Πρίαμου.

Το δεύτερο στοιχείο, για να χρησιμοποιήσουμε τον όρο του Αριστοτέλη στον ορισμό της τραγωδίας, είναι ο έλεος -θα μπορούσαμε να πούμε επίσης η συμπάθεια-, δεν πρόκειται για οίκτο ή για κάπως δακρύβρεχτη συμπόνια, αλλά για το γεγονός ότι ο ένας μπαίνει στη θέση του άλλου και συμπάσχει, δηλαδή μεταφορικά, υφίσταται αυτό που κάνει τον άλλο να πάσχει, δεν μένει απαθής απέναντι στη δυστυχία του. Βρίσκουμε έτσι σε ένα λόγο του Δημοσθένη («Κατά Τιμοκράτους», 171,1) το απόσπασμα, όπου λέει, ότι κατά γενική ομολογία, πρέπει τους ασθενείς ελεείν, να επιδεικνύεται έλεος απέναντι στους αδύναμους, να λαμβάνεται υπόψη αυτό που τους συμβαίνει...

Αττική ερυθρόμορφη υδρία (κάλπις). Αποδίδεται στην "Ομάδα των Πρωτοπόρων". Στον ώμο της υδρίας απεικονίζεται η σκηνή της ικεσίας του Πριάμου και η προσφορά λύτρων στον Αχιλλέα για τον Έκτορα. Ο Αχιλλέας ξαπλώνει σε ανάκλιντρο, ενώ ο Πρίαμος εισέρχεται από αριστερά. Ο Πρίαμος προχωρά με τα χέρια απλωμένα, για να πιάσει τα γόνατα του Αχιλλέα, σε στάση ικεσίας, ενώ το στόμα του είναι ανοιχτό, για να παρακαλέσει. Ο Αχιλλέας γευματίζει. Ο ζωγράφος απεικονίζει με ανατριχιαστική λεπτομέρεια σταγόνες αίματος από το κρέας του δείπνου να πέφτουν στο κακοποιημένο σώμα του Έκτορα, που βρίσκεται ακριβώς από κάτω. Τα πόδια του Έκτορα είναι δεμένα, κάτι που υπενθυμίζει ότι διασύρθηκε δεμένος στο άρμα του Αχιλλέα. Αίμα, ζωγραφισμένο με διαλυτό βερνίκι, φαίνεται να τρέχει ακόμα από τις πολλές πληγές του. Το ίδιο το σώμα του νεκρού απεικονίζεται πολύ μεγαλύτερο και από τον Αχιλλέα και από τον Πρίαμο. Αριστερά στον τοίχο είναι αφημένη η πανοπλία του Αχιλλέα.

Η ιδέα, φυσικά, βρίσκεται ήδη στην Ιλιάδα. Σας θυμίζω τη σκηνή, στο τέλος του έπους, μεταξύ Αχιλλέως και Πριάμου. Βρίσκουμε εκεί όλο τον έλεον του κόσμου, ο καθένας μπαίνει στη θέση του άλλου, και μάλιστα με διάφορους τρόπους. Μπορούμε λοιπόν να συγκρατήσουμε από τη μια τη φιλίαν, και από την άλλη τον έλεον, ως τυπικά συναισθήματα, που αφορούν στις σχέσεις μεταξύ ατόμων. Το επαναλαμβάνω, έχουμε να κάνουμε εδώ, φυσικά, με μια άτυπη θέσμιση, κάτι σαν έθιμο, αλλά με την ισχυρή έννοια του όρου, δηλαδή αυτού, που κατά τα ειωθότα εφαρμόζεται στην πόλη.

Εδώ είναι αναγκαία μια παρέκβαση. Όταν μιλάμε για συναισθήματα, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα θεμελιώδες γεγονός, που αποτελεί επίσης κοινοτυπία – και τις κοινοτυπίες δεν τις πολυσκεφτόμαστε∙ τα συναισθήματα δεν λειτουργούν κατά παραγγελία. Μπορούμε, μέχρι ενός σημείου, να κατευθύνουμε την εξωτερική μας συμπεριφορά και να κυριαρχήσουμε στα συναισθήματα μας. Δεν είναι όμως δυνατό να τα αλλάξουμε επιβάλλοντας τη θέληση μας ή από απλό ηθικό καθήκον. Το περισσότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να τα διαμορφώσουμε κατά τη διάρκεια της ζωής μας, όπως λέει ο Αριστοτέλης στην αρχή του δεύτερου βιβλίου των «Ηθικών Νικομαχείων»: «Ουτ' άρα  φύσει ούτε παρά φύσιν εγγίνονται αι αρεταί, αλλά πεφυκόσι μεν ημίν  δέξασβαι αυτάς, τελειουμένοις δε δια του έθους». [Oι αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως - ούτε όμως και είναι αντίθετη προς τη φύση μας η γένεσή τους μέσα μας; η φύση μας έκανε επιδεκτικούς στις αρετές, τέλειοι όμως σ' αυτές γινόμαστε με τη διαδικασία του έθους (1103a 25).]

Και ιδού ένα πολύ ωραίο ανέκδοτο: κάποιοι φίλοι του Σωκράτη γνώρισαν ένα διάσημο φυσιογνωμιστή, του έδειξαν από μακριά τον Σωκράτη και του ζήτησαν να περιγράφει το χαρακτήρα του. Εκείνος, αφού τον κοίταξε καλά, απάντησε, ότι είναι ευέξαπτος και ανίκανος για αυτοέλεγχο, φιλήδονος, ψεύτης κ.λ.π.. Κατάπληξη και γέλια των φίλων, που τα μετέφεραν όλα στον Σωκράτη. Έτσι ακριβώς ήμουν, τους απαντά· έκτοτε άλλαξα τον εαυτό μου, τα ελαττώματα όμως αυτά παρέμειναν χαραγμένα στο πρόσωπο μου (Κικέρων, Τusculanes, IV, 37).

Δεν πρέπει να ξεχάσουμε, ότι στην ελληνική αντίληψη -και ο Αριστοτέλης το αναφέρει ρητά- φιλία μόνο μεταξύ ίσων μπορεί να υπάρχει. Αυτό είναι εξάλλου που την ανάγει στο κατεξοχήν δημοκρατικό συναίσθημα, θα ήταν γελοίο, λέει, να φανταστούμε ότι δεσμοί φιλίας μπορούν να συνδέσουν ένα θνητό με τον Δία. Από την άλλη, το συναίσθημα αυτό απευθύνεται σε ό,τι αξιολογούμε θετικά στον άλλο. Αυτό μπορεί να φαίνεται αυτονόητο, αλλά μην ξεχνάτε ότι η χριστιανική θέση είναι εντελώς διαφορετική - θα επανέλθω επ' αυτού. Βλέπετε λοιπόν, ότι η φιλία εξαρτάται, κατά μία έννοια, από την πολιτική θέσμιση της πόλης, δεδομένου ότι η ίδια η πόλη θέτει τα άτομα ως ίσα, δημιουργώντας ως εκ τούτου τις συνθήκες για αυτό τον τύπο δεσμών. Και ταυτόχρονα η πόλη βεβαίως δίνει σε καθένα από τα μέλη της τη δυνατότητα να εξυψωθεί ώστε να γίνει άξιο φιλίας.

Ilya Glazunov. Golgotha, from the triptych “The Legend of the Grand Inquisitor”, 1983

Υποθέστε τώρα, ότι η θεμελιώδης ηθική προτροπή σε μια κοινότητα είναι η αγάπη, όχι η ανοχή ή η λύπηση, αλλά η αγάπη των πάντων ανεξάρτητα από το τι είναι ο καθένας, επιπλέον δε, ότι πρέπει η αγάπη αυτή να επιδεικνύεται ακόμη περισσότερο, όταν το άτομο δεν αξίζει ηθικά. Σε αυτό ακριβώς έγκειται, όπως ξέρουμε, το περιεχόμενο της χριστιανικής προτροπής σε ό,τι αφορά τις ατομικές σχέσεις. Ο πραγματικός χριστιανικός ήρωας είναι αυτός, που μπορεί να φιλήσει τις πληγές των λεπρών ή ο Χριστός της παραβολής του Dostoevsky, ο οποίος φιλά στο στόμα τον Μέγα Ιεροεξεταστή, που μόλις του εξήγησε τις ορθολογικές φρικαλεότητες, που γνωρίζετε.

Φυσικά, δεν υπάρχει τίποτα παρόμοιο στον ελληνικό κόσμο. Η φιλία απευθύνεται στον άλλο στο βαθμό που ενσαρκώνει μια αξία, στο μέτρο που είναι καλός καγαθός, δηλαδή ένα ον «καλό και ωραίο». Όσο για τον έλεον, απευθύνεται σε όλο τον κόσμο, αλλά δεν πρόκειται για αγάπη. Είναι το γεγονός, ότι ο άλλος λαμβάνεται υπ’ όψη, η δυστυχία του μετρά και υπαγορεύει την ανάλογη δράση. Μπορεί να δείξει κανείς έλεον σε ένα λεπρό και να τον βοηθήσει χωρίς να τον αγαπά ούτε να αισθάνεται υποχρεωμένος να φιλήσει τις πληγές του.

Είναι αλήθεια, ότι βρίσκουμε στον ελληνικό πνευματικό κόσμο κάτι που σηματοδοτεί ταυτόχρονα ένα όριο και μια αλλαγή, και για το οποίο ελέχθη -κακώς- ότι προανήγγειλε το χριστιανισμό. Πρόκειται βεβαίως για τη θέση, που αποδίδει ο Πλάτων στον Σωκράτη, που προέρχεται πιθανότατα από τον Σωκράτη ως ιστορικό πρόσωπο και συνίσταται στην προτροπή του να μην απαντάς στο κακό με το κακό. Είναι προτιμότερο να υφίστασαι την αδικία παρά να τη διαπράττεις. Είναι όμως διαφορετικό να πεις: μην απαντάς στο κακό με το κακό, πράγμα που αφορά στη συμπεριφορά μας και εξαρτάται από εμάς, είναι, όπως λέει ο Αριστοτέλης, «εφ’ ημίν». Και είναι άλλο να λες: να αγαπάς αυτόν που σου κάνει κακό. Αυτή η προτροπή δεν αφορά στη συμπεριφορά, αλλά στο συναίσθημα και είναι καθ’ αυτή παράλογη, διότι κανείς δεν μπορεί να κυριαρχήσει τα συναισθήματα του. Δεν συζητώ καν για το αν πρέπει ή όχι να αγαπάμε αυτούς που κάνουν κακό. Αν θεωρήσουμε όμως τι συνεπάγεται αυτό, θα καταλήξουμε στο συμπέρασμα, ότι όσο περισσότερο ο τάδε έχει βασανίσει στο Άουσβιτς, τόσο περισσότερο θα πρέπει να αγαπηθεί! Πρόταση απολύτως απορριπτέα.

Κορνήλιος Καστοριάδης  - O εξέχων Έλληνας φιλόσοφος για την αρχαιοελληνική φιλία και τη διαστρέβλωσή της απ' την υποκριτική χριστιανική ηθική. 

Εδώ έγκειται η διπλοπροσωπία ή η θεμελιώδης υποκρισία του χριστιανισμού. Υποκρισία όχι με την τρέχουσα, αλλά με την οντολογική έννοια. Αυτό που προτείνεται εδώ είναι ένα είδος ψευδούς απολύτου, δεδομένου ότι πρόκειται για απόλυτο απολύτως μη πραγματοποιήσιμο και επομένως ανύπαρκτο. Και ζούμε κάτω ακριβώς από την τερατώδη κυριαρχία αυτής της αδύνατης ηθικής εδώ και σχεδόν δεκαεπτά αιώνες, πράγμα που φέρνει, φυσικά, καταστροφικά αποτελέσματα, όπως ο ουσιώδης διχασμός στον εσωτερικό κόσμο των ατόμων, που ο Ηegel είχε πολύ καθαρά δει. Όταν μιλά για τη δυστυχή συνείδηση, αναφέρεται κατά μία έννοια στο χριστιανισμό, που επιβάλλει στο άτομο έναν κανόνα, στον οποίο δεν μπορεί ποτέ να υπακούσει.

Εν ολίγοις, υπάρχει θεμελιώδης διαφορά ανάμεσα σε μια ηθική, που λέει, ότι αυτός που κάνει το κακό (αυτό που θεωρώ, αυτό που θεωρούμε κακό) πρέπει παρά ταύτα να αντιμετωπίζεται ως άτομο, που δεν υποβιβάζεται εντελώς στο κακό που διαπράττει, ως άτομο, που μπορεί να αναπτύξει και άλλες δυνατότητες -αυτή η προτροπή έχει περιεχόμενο, δυνατότητα εφαρμογής, και αφορά σε μια συμπεριφορά, όχι σε συναισθήματα- και μια άλλη που λέει, ότι αυτόν που κάνει το κακό πρέπει να τον αγαπάς εξ’ ίσου, και μάλιστα περισσότερο από τους άλλους - πράγμα που καταλήγει σε μια ηθική η οποία, κυριολεκτικά, θα μας προέτρεπε να αγαπάμε τον Χίτλερ και τον Στάλιν. Σχηματοποιώ φυσικά, αλλά αυτή η εναλλακτική λύση είναι σαφώς παρούσα.

Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, Το Μαρτύριο του Αγίου Μαυρίκιου (1580-82), λάδι σε μουσαμά, 448x301 εκ., Εσκοριάλ, Μοναστηριακή Εκκλησία Αγίου Λαυρεντίου. Ο Άγιος Μαυρίκιος απεικονίζεται στον πίνακα δύο φορές, σε πρώτο πλάνο στραμμένος προς το θεατή και στο αριστερό άκρο του πίνακα, δίπλα από την αποκεφαλισμένη μορφή.

Η δεύτερη ηθική, η χριστιανική, της οποίας εξ’ άλλου θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε τους προδρόμους στην Παλαιά Διαθήκη -η Καινή είναι από αυτή την άποψη λιγότερο ανακαινιστική απ' όσο θα ήθελε-, καταλήγει επομένως να μεταμορφώσει το άτομο σε αιώνιο ένοχο, που παραμένει πάντοτε ανεπαρκές απέναντι στον κανόνα. Είναι ως εκ τούτου καταδικασμένο να συμβιβάζεται διαρκώς με αυτό τον κανόνα, να ζει μέσα στον κομφορμισμό και στη διπλοπροσωπία, σχετικοποιώντας, ως μη όφειλε, τα πράγματα.

Ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Ά με άλω, σε σύγχρονο αργυρό δίσκο (Βασιλική Ακαδημία Επιστημών, Μαδρίτη). Όταν ανήλθε στον θρόνο ο Θεοδόσιος Ά σε ηλικία 33 ετών σε συνεργασία με το Δυτικό Ρωμαϊκό κράτος άρχισε απάνθρωπους διωγμούς με εκατομμύρια νεκρούς για την επικράτηση του χριστιανισμού ως μοναδικής θρησκείας του κράτους. Ο Θεοδόσιος εφάρμοσε την Ιερά εξέταση στην Ανατολή πολύ πριν εφαρμοστεί στη Δύση επιβάλλοντας μαζικές εκτελέσεις διανοουμένων και καταστρέφοντας στην πυρά φιλοσοφικά έργα. 

Όσο για το κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο, ο χριστιανισμός ξεκινά αγνοώντας το αναφανδόν: δεν μας αφορά, λένε τα ευαγγέλια, πάσα εξουσία εκ θεού, τα του Καίσαρος τω Καίσαρι (είναι η Προς Ρωμαίους Επιστολή) κ.λ.π.. Έτσι καταλήγουμε αναγκαστικά σε μια σχάση, σε μια διάσπαση. Από τη μια ένας δημόσιος χώρος, θεσμισμένος, όπου ο Καίσαρ κάνει ό,τι έχει να κάνει και όπου, παρ' όλες τις συζητήσεις περί αυτού, δεν βλέπουμε με ποιο τρόπο θα μπορούσαν να εφαρμοστούν οι κανόνες της ηθικής: ο εξομολογητής του βασιλιά μπορεί βεβαίως να του επιβάλλει μια μετάνοια επειδή διέταξε τη σφαγή μερικών χιλιάδων υπηκόων του, όμως αυτό δεν αλλάζει σε τίποτα τη νομιμότητα του βασιλιά. Από την άλλη, ένας ιδιωτικός χώρος, όπου ισχύει αυτή η μη πραγματοποιήσιμη προτροπή του να αγαπάς τον πλησίον σου, όποιος κι αν είναι αυτός, περισσότερο από τον εαυτό σου. Ασφαλώς, μετά τη θέσμισή του, ο χριστιανισμός απέκτησε εξαιρετική πνευματική ευρύτητα, οικειοποιούμενος μεγάλο τμήμα της αρχαίας φιλοσοφίας και των μεθόδων της, οπότε τα προβλήματα εμφανίζονται πιο επεξεργασμένα, συμπεριλαμβανομένων και των πολιτικών και ενεργοποιείται μια ολόκληρη σοφιστεία.

Όλα αυτά τα βρίσκουμε, από κάποια στιγμή και μετά, στους Πατέρες της Εκκλησίας και στη συνέχεια στους θεολόγους του Μεσαίωνα. Και τα επιχειρήματα εξακοντίζονται προς όλες τις κατευθύνσεις: για να καταδικάσουν το φόνο του βασιλιά ή για να τον δικαιολογήσουν ή και τα δύο... επειδή έχει επανεισαχθεί στον δημόσιο χώρο κάτι σαν θείο φυσικό δίκαιο, που ο μονάρχης είναι παρά ταύτα υποχρεωμένος να σεβαστεί. Δεν επιτυγχάνεται όμως ποτέ μια συμφωνία, ένα μονοσήμαντο δόγμα. Παραμένει σε τελευταία ανάλυση αυτή η διπλοπροσωπία της θέσμισης, ανάμεσα σε μια πολιτική, που προέρχεται από την απλή πραγματικότητα και σε μια ηθική, που περιορίζεται στον ιδιωτικό βίο των ανθρώπων.

Οικογένεια προσφύγων από τη Μ. Ασία το 1922 στην Ελλάδα. Συλλογή Α. Ερυθρού Σταυρού.

Όμως, το σημαντικό -αυτός εξάλλου είναι και ο λόγος, που επέμεινα σε αυτή την παρέκβαση- είναι, ότι δεν υπάρχουν στον αρχαίο ελληνικό κόσμο η διπλοπροσωπία, το ενσωματωμένο ψέμα στην πραγματική λειτουργία της κοινωνίας και στην παράσταση, που φτιάχνει η ίδια για τον εαυτό της και η οποία εξακολουθεί να υφίσταται από το Μεσαίωνα μέχρι τον σύγχρονο κόσμο μας. Θα μπορούσαμε μάλιστα να πούμε, ότι απουσιάζει από όλες τις ιστορικές κοινωνίες, με εξαίρεση τις μονοθεϊστικές. Οι ασιάτες δεσπότες δεν θα πουν κάτι και θα κάνουν κάτι άλλο. Στην Ελλάδα, στη Ρώμη, δεν θα πουν, ότι όλα τα ανθρώπινα όντα είναι ίσα για να επικυρώσουν στη συνέχεια τις υπάρχουσες ιεραρχίες. Δεν θα ισχυριστούν, ότι η δικαιοσύνη οφείλει, να προέχει στις σχέσεις μεταξύ πόλεων, θα πουν ότι αυτό που υπερισχύει στις σχέσεις μεταξύ πόλεων, αν δεν είναι ίσες, είναι η βία. Δεν θα βρούμε όμως αυτές τις εξωφρενικές καταστάσεις, στις οποίες έχουμε από τη μια μεριά ένα διεθνές δίκαιο, που υποτίθεται ότι εξασφαλίζει τη δικαιοσύνη στις σχέσεις μεταξύ Κρατών και από την άλλη παρεμβάσεις στη Νικαράγουα, στα νησιά Φόκλαντ, στο Αφγανιστάν κ.α., καταστάσεις στις οποίες το δίκαιο δεν παίζει απολύτως κανένα ρόλο. Εφιστώ την προσοχή σας σε αυτό το κεφαλαιώδες γεγονός: μία από τις συνθήκες ύπαρξης αυτού, που αποκαλούμε ιδεολογία -με την πραγματική έννοια του όρου και όχι με την έννοια που κολλά παντού, όπως στους αλθουσερικούς ή σε άλλους, που μιλάνε για ιδεολογία των Ελλήνων ή των Παπούα- είναι ακριβώς αυτός ο διχασμός ανάμεσα στο λέγειν και το πράττειν.

Μια τέτοια απόσταση ανάμεσα σε απατηλό λόγο και πραγματικότητα της κοινωνικής δράσης έχει σημαντικές προεκτάσεις. Μια πραγματική ηθική μόνο στα εφ’ ημίν, σε ό,τι εξαρτάται από εμάς, μπορεί να αναφέρεται. Και είναι ουσιώδες να αναγνωρίσουμε αυτόν ακριβώς το χώρο της ψυχικής ζωής, που ο άνθρωπος δεν ελέγχει – εξ’ άλλου δεν μπορούμε να δούμε στη συγκεκριμένη περίπτωση τί θα σήμαινε ο έλεγχος. Μπορούμε να ελέγξουμε τη συμπεριφορά, που προέρχεται από τα συναισθήματα, όχι όμως τα ίδια τα συναισθήματα. Κατά συνέπεια, κάθε ηθική προτροπή απευθυνόμενη στα συναισθήματα είναι παράλογη. Ακόμη μεγαλύτερος παραλογισμός είναι η προσπάθεια επιβολής αδύνατων ή αντιφατικών συναισθημάτων.

Όποιος αγαπά όλο τον κόσμο φυσικά δεν αγαπά κανένα. Και όποιος αγαπά αυτό που μισεί δεν μισεί τίποτα - αλλά όποιος δεν μισεί τίποτα δεν επενδύει τίποτα συναισθηματικά. Πράγμα, που οριακά είναι δυνατό, αλλά αποτελεί εξ ορισμού αποκλειστικότητα ορισμένων ατόμων, χριστιανών αναχωρητών στην έρημο ή οπαδών του βουδισμού. Και η ύπαρξη αυτών των περιθωριακών ατόμων, ερημιτών ή αγίων επιτρέπει ταυτόχρονα στην κοινωνία να δικαιολογείται και να ενοχοποιείται δίνοντας στον εαυτό της την απατηλή απόδειξη της δυνατότητας να πραγματωθεί το διακηρυσσόμενο ιδεώδες. Ο άγιος τάδε το καταφέρνει, άρα η ηθική μας δεν είναι παράλογη· εμείς όμως δεν έχουμε το απαιτούμενο ανάστημα, πρέπει επομένως να εξιλασθούμε, να γονυπετήσουμε, να συνεισφέρουμε στους εράνους για την ανοικοδόμηση του ιερού ναού κ.λπ. - και ταυτόχρονα, αναμφίβολα, να μάθουμε να εξαπατάμε.

Η εικόνα «Η Δευτέρα Παρουσία», έργο του 17ου αιώνα, από τη Μονή Αγίου Παντελεήμονος του Νομού Ηρακλείου. (Μουσείο Ιερών Εικόνων και Κειμηλίων Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης)

Ίσως υπήρξε κάποια στιγμή στην ιστορία του χριστιανισμού, που αυτή η διπλοπροσωπία δεν είχε ακόμη εμφανιστεί: Αναφέρομαι στους δύο πρώτους αιώνες της εξάπλωσής του (τον 2ο και τον 3ο μ.Χ. αιώνα) περίοδο, για την οποία έχει κανείς την εντύπωση σε μεγάλο βαθμό, ότι αυτοί οι χριστιανοί είχαν πράγματι παραιτηθεί από την εγκόσμια ζωή και περίμεναν ανά πάσα στιγμή τη Δευτέρα Παρουσία, την επιστροφή του Χριστού επί της γης. Ως εκ τούτου, η επίγεια ζωή -συμπεριλαμβανομένης βεβαίως και της ζωής των πολιτικών θεσμών- έχανε κάθε σημασία, αφού ο Μεσσίας θα εμφανιζόταν από τη μια στιγμή στην άλλη.

Υπό αυτές τις συνθήκες, όταν τα άτομα ζουν μια ζωή, που μόνο κατ' όνομα είναι, ζωή, σε απόλυτη ετοιμότητα και με τις αποσκευές ανά χείρας για το ταξίδι στον άλλο κόσμο, είναι δυνατό να φανταστούμε εφαρμογή της χριστιανικής ηθικής που να μην αποτελεί διαρκή διπλοπροσωπία. Από τη στιγμή όμως που οι χριστιανοί εγκαθίστανται μόνιμα στη ζωή της κοινωνίας, και επομένως από τη στιγμή, όπου ο χριστιανισμός αναγνωρίζεται (το 313 μ.Χ., επί Κωνσταντίνου) και στη συνέχεια γίνεται η υποχρεωτική θρησκεία για όλους τους κατοίκους της Αυτοκρατορίας επί ποινή διώξεων (384, ψήφισμα του Θεοδόσιου), η διπλοπροσωπία βρίσκεται στην καρδιά της χριστιανικής θέσμισης της κοινωνίας και η κατάσταση αυτή προεκτείνεται μέχρι τις μέρες μας με τη διάσταση ανάμεσα σε ένα δικαιολογητικό λόγο και στην πραγματικότητα.

Συμπεραίνοντας, ας επανέλθουμε σε δύο στοιχεία της άτυπης θέσμισης της κοινωνίας στην αρχαία Ελλάδα, δηλαδή τον έλεον και τη φιλίαν. Διαβάστε σχετικά ή ξαναδιαβάστε αυτό το υπέροχο χωρίο των «Ηθικών Νικομαχείων» (Η, 1155a 23-29), όπου ο Αριστοτέλης λέει, ότι πρόκειται για τη σημαντικότερη αρετή, σημαντικότερη ακόμη και από τη δικαιοσύνη, σε βαθμό που οι νομοθέτες δικαίως ασχολούνται περισσότερο με τη φιλία, παρά με τη δικαιοσύνη. Φράση πολύ περίεργη, που θα έπρεπε να αναλυθεί σε βάθος, τόσο σε σχέση με το ιστορικό ανάφορο, το οποίο έχει κατά νου ο Αριστοτέλης, όσο και για την κατανόηση της σημασίας της.

Όπως και να 'χει το πράγμα, αντιμετωπίζει αρνητικά το γεγονός, ότι οι τύραννοι δεν συμβιβάζονται με τη φιλία μεταξύ πολιτών και προσθέτει, ότι αν η φιλία βασίλευε παντού στην πόλη, δεν θα υπήρχε ανάγκη δικαιοσύνης, διότι, όπως λέει η παροιμία, «τα πάντα είναι κοινά μεταξύ φίλων» («Ηθικά Νικομάχεια», Η, 1159 b 30). Χαράσσει έτσι ένα είδος προοπτικής - ορίου, ένα ιδεώδες, στο πλαίσιο του οποίου, ιδιαίτερα, το μεγάλο ερώτημα της διανεμητικής δικαιοσύνης (τι πρέπει να δοθεί σε ποιον;) δεν θα ετίθετο καν, δεδομένου, ότι δεν θα υπήρχε κανείς, που θα ήθελε να προστατεύσει τα αγαθά του ούτε θα είχε βλέψεις για τα αγαθά του άλλου, και όπου ακόμη και οι όροι «δικό μου» και «δικό σου» θα είχαν περιπέσει σε αχρησία.

Το κείμενο του άρθρου αποτελεί  απόσπασμα σεμιναρίου (1983) του Κορνήλιου Καστοριάδη, το οποίο έχει συμπεριληφθεί στο εξαιρετικό βιβλίο «Η Ελληνική ιδιαιτερότητα, Τόμος Β΄, Η Πόλις και οι νόμοι» (εκδ. «Κριτική. Επιστημονική Βιβλιοθήκη», Αθήνα, 2008, μετάφραση: Ζωή Καστοριάδη.)

Διαφέρει ο εγκέφαλος ανδρών και γυναικών σε φάση συνεργασίας. Differences in male, female brain activity found when it comes to cooperation

Paul Delvaux, Le Salut, 1938. Ο εγκέφαλος ανδρών και γυναικών εμφανίζει διαφορετική δραστηριότητα όταν το ζητούμενο είναι η συνεργασία με άλλους ανθρώπους. Cooperation -- between family members, friends, coworkers and even governments around the world -- is viewed as a cornerstone of human society. But not everyone cooperates equally, as anyone who's worked on a group project knows. And one factor shaping a person's approach to cooperation appears to be gender. When the researchers asked people to cooperate with a partner, then tracked the brain activity of both participants, they found that males and females had different patterns of shared brain activity.

Αν και είναι γνωστό ότι άνδρες και γυναίκες όταν καλούνται να επιλύσουν ένα ζήτημα που απαιτεί συνεργασία, χρησιμοποιούν διαφορετική προσέγγιση, τώρα αμερικανική μελέτη δείχνει για πρώτη πρώτη φορά ότι οι διαφορές αυτές αφήνουν ένα διακριτό νευρωνικό αποτύπωμα στον εγκέφαλο, το οποίο είναι διαφορετικό στα δύο φύλα.

Οι ερευνητές της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Στάνφορντ της Καλιφόρνιας, με επικεφαλής τον καθηγητή ψυχιατρικής Αλαν Ράις, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο επιστημονικό έντυπο Scientific Reports, πειραματίσθηκαν με 222 εθελοντές, οι οποίοι χωρίστηκαν σε ζεύγη και κλήθηκαν να συνεργασθούν σε μια δραστηριότητα στον υπολογιστή.

Διαφορετικά «αποτυπώματα» εγκεφαλικής δραστηριότητας

Analysis of variance identified significant performance differences across groups (p = 0.002). Specifically, male/male (p = 0.003) and male/female (p = 0.004) significantly outperformed female/female groups. The bold mid-line within each box and whisker plot provides the median performance for each group. Each box represents the cooperation task performance distribution for 50% of the dyads within each sex pairing. The whiskers extending from each colored box represent the minimum and maximum performance, and the dots represent outlying performance. Outliers were defined as any value less than or equal to 1.5 times the group inter-quartile range.

Ταυτόχρονα, οι επιστήμονες κατέγραφαν την εγκεφαλική δραστηριότητα των ατόμων και διαπίστωσαν ότι οι άνδρες και οι γυναίκες είχαν διαφορετικά «αποτυπώματα» εγκεφαλικής δραστηριότητας στη φάση της συνεργασίας.

Αυτό κάνει τους ερευνητές να εικάζουν ότι η συνεργατική συμπεριφορά στα δύο φύλα εξελίχθηκε με διαφορετικό τρόπο εδώ και πολλές χιλιάδες χρόνια, πράγμα που συνεχίζει να αντανακλάται στον εγκέφαλό τους μέχρι σήμερα.

«Το θέμα δεν είναι ότι οι άνδρες ή οι γυναίκες είναι καλύτεροι στη συνεργασία ή ότι δεν μπορούν να συνεργαστούν μεταξύ τους, αλλά ότι υπάρχει διαφορά στο πώς συνεργάζονται», εξηγεί ο δρ Ράις.

Οι διαφορές στη συνεργατική συμπεριφορά

Scans reveal when it comes to cooperation, brain activity in men and women aren't in sync. Credit: © Rido / Fotolia

Η συνεργασία -μεταξύ των μελών της οικογένειας, των φίλων, των συναδέλφων κ.α.- θεωρείται ακρογωνιαίος λίθος της ανθρώπινης κοινωνίας. Προηγούμενες μελέτες έχουν αναδείξει διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα, όπως για παράδειγμα ότι οι γυναίκες συνεργάζονται περισσότερο υπό την επίβλεψη άλλων γυναικών, ενώ οι άνδρες συνεργάζονται καλύτερα σε μεγάλες ομάδες από ό,τι οι γυναίκες. Επίσης, ένα ζευγάρι ανδρών συνεργάζεται καλύτερα από ένα ζευγάρι γυναικών, ενώ σε ένα μεικτό ζευγάρι η γυναίκα δείχνει μεγαλύτερη διάθεση συνεργασίας από τον άνδρα.

Η νέα μελέτη δείχνει ότι αυτές οι διαφορές δεν αφορούν μόνο την ψυχολογία και τη συμπεριφορά, αλλά είναι ορατές και στα ίδια τα εγκεφαλικά κυκλώματα. Επίσης επιβεβαιώθηκε ότι, κατά μέσο όρο, τα ανδρικά ζευγάρια τα πάνε καλύτερα από ό,τι τα γυναικεία. Τέλος, και αυτό θεωρήθηκε πιο απρόσμενο, φάνηκε ότι τα μεικτά ζευγάρια άνδρα-γυναίκας έχουν εξίσου καλές συνεργατικές επιδόσεις με τα αμιγώς ανδρικά.

Πηγή: Joseph M. Baker, Ning Liu, Xu Cui, Pascal Vrticka, Manish Saggar, S. M. Hadi Hosseini, Allan L. Reiss. Sex differences in neural and behavioral signatures of cooperation revealed by fNIRS hyperscanning. Scientific Reports, 2016; 6: 26492 DOI: 10.1038/srep26492

Η κβαντική κόμη της μαύρης τρύπας. Black Holes Have Soft Quantum Hair

Πύλες για ένα άλλο σύμπαν οι μαύρες τρύπες. Hawking, Perry, and Strominger suggest that black holes might have “soft hair,” low-energy quantum excitations that release information when the black hole evaporates. Credit: APS/Alan Stonebraker

Σε εναλλακτικό σύμπαν καταλήγουν τα αντικείμενα που πέφτουν σε μαύρες τρύπες, σύμφωνα με νέα θεωρία του καθηγητή Στίβεν Χόκινγκ. Οι μαύρες τρύπες δεν καταστρέφουν καθετί που διέρχεται κοντά στο γιγάντιο βαρυτικό τους πεδίο, σύμφωνα με τη νέα μελέτη του Χόκινγκ και των συναδέλφων του Αντριου Στρόμιντζερ του Χάρβαρντ και Μάλκολμ Πέρι του Κέμπριτζ, η οποία δημοσιεύθηκε στο πρόσφατο τεύχος της επιστημονικής επιθεώρησης Physical Review Letters. 

The laws of quantum mechanics demand that any information that falls into a black hole should be retrievable, but our knowledge of how the holes behave suggests it would be lost forever. This creates what's known as the 'information paradox' - a mystery that has baffled physicists for 40 years.

Αν η θεωρία των τριών φυσικών είναι ορθή, ίσως προσφέρει απαντήσεις σε ένα από τα κεντρικά παράδοξα σχετικά με τις μαύρες τρύπες. Η θεωρία του καθηγητή Χόκινγκ αμφισβητεί την επικρατούσα αντίληψη, που θέλει τις μαύρες τρύπες να συνθλίβουν τα πάντα καταστρέφοντάς τα. Αυτό, βέβαια, είναι προβληματικό, καθώς κάποιες πληροφορίες για το αντικείμενο πρέπει να διατηρηθούν παρά την απορρόφησή του στη μαύρη τρύπα. Το σύμπαν θεωρείται ότι διατηρεί ιδιότυπο «αρχείο» του περιεχομένου του, ακόμη και αν κομμάτια του έχουν απορροφηθεί από μαύρες τρύπες, με αποτέλεσμα να καταστραφούν. Μέχρι στιγμής, όμως, οι επιστήμονες εκτιμούσαν ότι το αρχείο αυτό καταστρεφόταν μαζί με το αντικείμενο, μετά την πτώση του στη μαύρη τρύπα.

Professor Stephen Hawking, speaking in Massachusetts, explained a theory suggesting black holes may not be so black after all. The theory has now been published in a peer-reviewed paper.

Ο καθηγητής Χόκινγκ, ωστόσο, εξέθεσε πέρυσι τη θεωρία ότι τα αντικείμενα που εισέρχονται σε μαύρες τρύπες δεν πρέπει να χάνουν κάθε ελπίδα εξόδου από αυτή, έστω και αν αυτή η έξοδος δεν είναι το ίδιο σημείο από το οποίο εισήλθαν. Το παράδοξο επιλύεται αν υποθέσουμε ότι η πληροφορία αποθηκεύεται στο όριο της τρύπας, τον ορίζοντα γεγονότων, σύμφωνα με τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας. Αυτό, με τη σειρά του, σημαίνει ότι η πληροφορία δεν χάνεται οριστικά.

Just when you thought the world of black holes couldn't get any more bizarre, Professor Stephen Hawking has claimed the destructive chasms may contain coatings. Last year, the physicist has revealed black holes were not the 'eternal prisons' many think them to be, and it is possible for data to escape from the abyss.

«Οι μαύρες τρύπες δεν είναι οι αιώνιες φυλακές που νομίζαμε κάποτε. Αν πιστεύετε ότι είστε εγκλωβισμένοι για πάντα σε μια μαύρη τρύπα, μην απελπίζεστε. Υπάρχει διέξοδος», είχε πει πέρυσι κατά τη διάρκεια διάλεξής του ο Στίβεν Χόκινγκ, όπως αναφέρει σε χθεσινό της άρθρο η διαδικτυακή εφημερίδα Independent. Η διέξοδος αυτή, όμως, δεν θα μας επανέφερε στο σημείο εισόδου, αλλά θα μας εξαπέλυε σε κάποιο άλλο σημείο του χωρόχρονου, ίσως ακόμη και σε εναλλακτικό σύμπαν.

Image: Ethan Siegel/Starts with a Bang

«Η εναλλακτική ύπαρξη χάρη στις μαύρες τρύπες ίσως να είναι εφικτή. Η μαύρη τρύπα θα πρέπει να έχει γιγαντιαίες διαστάσεις, ενώ, αν περιστρέφεται, μπορεί να διαθέτει δίοδο προς ένα άλλο σύμπαν. Να ξέρετε, όμως, ότι η επάνοδος στο δικό μας σύμπαν θα είναι αδύνατη. Το συμπέρασμά μου είναι ότι, αν και παραμένω ενθουσιώδης με τα διαστημικά ταξίδια, δεν θα δοκίμαζα ποτέ κάτι τέτοιο», είχε πει ο Στίβεν Χόκινγκ στην περυσινή του διάλεξη.

Η θεωρία του Χόκινγκ μaς βοηθά να διατηρήσουμε ακέραιες ορισμένες από τις υποθέσεις μας για το δικό μας σύμπαν. Αν είναι δυνατόν να καταστρέψουμε πληροφορίες, τότε η υπόθεση ότι το παρελθόν δεν υπάρχει καθίσταται εφικτή. Οι μαύρες τρύπες μπορεί να είναι ικανές να καταστρέψουν τμήματα του παρελθόντος μας. Μέχρι σήμερα, οι επιστήμονες δεν ήταν σίγουροι για το πώς οι πληροφορίες μπορούν να διατηρηθούν αν εισέλθουν στο πεδίο μιας μαύρης τρύπας. Την ιδιότητα αυτή της μαύρης τρύπας εξασφαλίζει η «κβαντική κόμη» στα άκρα της.

The 'Soft Hair' on Stephen Hawking's Black Holes

Η κβαντική κόμη, περιοχή ασάφειας στα όρια της μαύρης τρύπας, είναι –σύμφωνα με τον Χόκινγκ– ικανή να αποθηκεύσει πληροφορίες και να εκπέμψει ακτινοβολία.

This artist's concept shows a black hole's surroundings, including its accretion disk, jet and magnetic field. Credit: ESO/L. Calçada

«Είναι πολύ σημαντικό να τονίσουμε ότι η δημοσίευση αυτή δεν επιλύει το πρόβλημα της μαύρης τρύπας. Η ανάλυση πρέπει τώρα να επαναληφθεί, ώστε να περιλάβει τη βαρύτητα και όχι μόνο τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία, αν και οι πρώτες έρευνες των συντακτών δείχνουν ότι το πόρισμά τους θα είναι το ίδιο και για τη βαρύτητα. Είναι επίσης πολύ πιθανό ότι η κατεύθυνση που δίνουν οι συντάκτες θα οδηγήσει στον θεωρητικό εντοπισμό της κόμης αυτής, δίνοντας οριστική λύση στο πρόβλημα της απώλειας –ή μη– πληροφοριών στις μαύρες τρύπες», έγραψε ο Γκάρι Χόροβιτς του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στη Σάντα Μπάρμπαρα, σε σχόλιό του που συνοδεύει τη δημοσίευση στην επιθεώρηση Physical Review Letters.

Πηγή: kathimerini.gr – physics.aps.org

Οι επιγραφές του Μηχανισμού των Αντικυθήρων. The inscriptions of the Antikythera Mechanism

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων μελετήθηκε με σύγχρονες απεικονιστικές τεχνικές. Detail of the inscriptions on the Antikythera mechanism.

Tη συνολική ανάγνωση των επιγραφών του Μηχανισμού των Αντικυθήρων, αποτέλεσμα διεθνούς ερευνητικής προσπάθειας κατά τα δέκα τελευταία χρόνια, θα παρουσιάσει η Ομάδα Μελέτης του Μηχανισμού σε ειδική εκδήλωση που θα πραγματοποιηθεί σήμερα, Πέμπτη 9 Ιουνίου στις 7.30 μ.μ., στην Ιστορική Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Λασκαρίδη (2ας Μεραρχίας 36 και Ακτής Μουτσοπούλου, Πειραιάς). Συνδιοργανωτές της εκδήλωσης είναι το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, η Ομάδα Μελέτης του Μηχανισμού των Αντικυθήρων και οι εκδότες του διεθνούς διεπιστημονικού περιοδικού «Almagest», στο οποίο δημοσιεύονται τα αποτελέσματα της έρευνας.

Το κοινό θα έχει για πρώτη φορά την ευκαιρία να πληροφορηθεί απευθείας από τους ειδικούς το ακριβές περιεχόμενο των επιγραφών που βρίσκονται στο εσωτερικό του μηχανισμού.

Η ολοκληρωμένη ανάγνωση των σωζόμενων θραυσμάτων του Μηχανισμού προσφέρει νέες δυνατότητες ερμηνείας (φωτ.: Antikythera Mechanism Research Project, Niels Bos, Bayerische Staatsbibliothek, Rehmiana III 9).

Ήδη από την ανακάλυψη των θραυσμάτων του Μηχανισμού το 1902, στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, οι πρώτες λέξεις που διαβάστηκαν –«Αφροδίτη» και «Ηλίου ακτίνα»– ανέδειξαν την αστρονομική χρήση του αντικειμένου.

Στην πρώτη αρχαιολογική δημοσίευση είχαν αποκρυπτογραφηθεί περίπου 600 χαρακτήρες. Μέχρι τη δεκαετία του 1970 είχαν διαβαστεί περίπου 923 χαρακτήρες, ενώ η πρώτη δημοσίευση της Ομάδας Μελέτης του Μηχανισμού, το 2006, υπερδιπλασίασε το πλήθος των χαρακτήρων, ανεβάζοντάς το στους 2.160. Σταδιακά αποκαλυπτόταν έτσι ο ρόλος των επιγραφών ως ενός είδους συνοδευτικού εγχειριδίου που σχετίζεται με τη λειτουργία του οργάνου και με τις αστρονομικές γνώσεις που αυτό εμπεριέχει.

Fragment C, front, part of the parapegma (calendar of risings and settings of constellations). Interlinear spacing about 4.8mm.

Ξ̣         ΠΛΕΙΑΣ ΕΠΙΤ̣ΕΛΛΕΙ ΕΩΙΑ̣

Ο         ΥΑΣ ΕΠΙΤΕΛΛΕΙ ΕΩΙΑ

Π         ΔΙΔΥΜΟΙ ΑΡΧΟΝΤΑΙ ΕΠΙΤΕ̣

Ρ          ΑΕΤΟΣ ΕΠΙΤΕΛΛΕΙ ΕΣΠΕΡ

Σ         ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ ΔΥΝΕΙ ΕΩΙ̣ΟΣ

Η νέα και ολοκληρωμένη ανάγνωση των σωζόμενων θραυσμάτων του Μηχανισμού ανέβασε τον αριθμό των χαρακτήρων στους 3.400 προσφέροντας επίσης καλύτερη ποιότητα ανάγνωσης και νέες δυνατότητες ερμηνείας: πλέον, ολόκληρες προτάσεις και πολλοί νέοι αριθμοί βοηθούν στην αποκωδικοποίηση των λειτουργιών του μηχανισμού.

Antikythera mechanism

Έτσι, δεν χωρεί πια καμιά αμφιβολία ότι ο Μηχανισμός δημιουργήθηκε τον 1ο π.Χ αιώνα και πως τα 30 γρανάζια του επιτρέπουν αφενός την αναπαράσταση της κίνησης των ουρανίων σωμάτων και αφετέρου δημιουργούν ένα ημερολόγιο το οποίο επιτρέπει την πρόβλεψη των εκλείψεων. Τέλος, οι ειδικοί εκτιμούν ότι οι επιγραφές του μηχανισμού (οι οποίες αποτελούν ένα είδος συνοδευτικού εγχειριδίου που σχετίζεται με τη λειτουργία του οργάνου και με τις αστρονομικές γνώσεις που αυτό εμπεριέχει), ανήκουν σε δύο συγγραφείς, γεγονός που είναι δηλωτικό της ύπαρξης εργαστηρίων τα οποία ασχολούνταν με τη δημιουργία τέτοιων αντικειμένων.

The “Aikaterini Laskaridis Foundation”, the publishers of the international interdisciplinary journal “Almagest” and the Antikythera Mechanism Research Project organize the first international presentation of the publication – special issue of “Almagest”, at the Historic Library of the "Aikaterini Laskaridis Foundation", II Merarchias Str. & Aktis Moutsopoulou, Piraeus.

Πρώτο το ελληνικό κοινό θα έχει την ευκαιρία να μάθει για το αστρονομικό ημερολόγιο του Μηχανισμού και για το πώς αυτό συνδέεται με τους τόπους καταγραφής των αστρονομικών φαινομένων, για το πρωτότυπο και ανερμήνευτο μέχρι σήμερα σύστημα πρόγνωσης εκλείψεων, για το πλήρες πλανητάριο που έδειχνε τις κινήσεις των ουρανίων σωμάτων, αλλά και για τα αποκρυπτογραφημένα ημερολόγια που ίσως μας δώσουν νέα στοιχεία για τον τόπο κατασκευής και χρήσης του μοναδικού αυτού μηχανήματος. Η τελευταία ομιλία της εκδήλωσης θα επικεντρωθεί στη σχέση των επιγραφών του Μηχανισμού με τους αρχαίους μηχανικούς, ένας από τους οποίους πιθανώς να ήταν και ο κατασκευαστής της περίπλοκης αυτής συσκευής.

Οι επιγραφές του Μηχανισμού των Αντικυθήρων παρουσιάζονται σε ειδικό τεύχος του περιοδικού «Almagest».

Η πληρότητα της νέας αυτής ανάγνωσης, και ενώ η ενάλια αρχαιολογική έρευνα στα Αντικύθηρα είναι σε εξέλιξη, δίνει στοιχεία για τα μηχανικά τμήματα του Μηχανισμού και για τις επιγραφές που δεν έχουν βρεθεί ακόμη, αλλά παραμένουν εδώ και πάνω από δύο χιλιάδες χρόνια στο βυθό της θάλασσας των Αντικυθήρων. Η αναζήτησή τους συνεχίζεται από τους αρχαιολόγους-δύτες στο πλαίσιο της αποστολής της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, η οποία στηρίζεται μεταξύ άλλων από το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη και την ελβετική ωρολογοποιία Hublot.

Βρέθηκαν οι πρόγονοι των Χόμπιτ της Ινδονησίας. Flores fossil discovery provides clues to 'hobbit' ancestors

Νέα πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για την καταγωγή του μυστηριώδους ανθρώπινου είδους στην Ινδονησία έρχονται στο φως. Ζούσαν στο νησί Φλόρες πριν από περίπου 700 χιλιάδες έτη. Researchers find what appear to be predecessors of tiny humans whose bones were first unearthed on Indonesian island in 2004. An artist’s impression of the ‘hobbits’ that are thought to have roamed the island of Flores. Photograph: Kinez Riza

Επιστήμονες από την Αυστραλία, την Ιαπωνία και την Ινδονησία πιστεύουν ότι ανακάλυψαν στην ινδονησιακή νήσο Φλόρες τους εξίσου μικρόσωμους προγόνους του αινιγματικού μικροσκοπικού «Χόμπιτ», ο οποίος είχε σχεδόν το μισό ύψος ενός σημερινού ανθρώπου. Τα απολιθώματα χρονολογούνται πριν από περίπου 700.000 χρόνια και είναι πολύ αρχαιότερα από εκείνα του ίδιου του «Aνθρώπου του Φλόρες» (Homo floresiensis), τα οποία είχαν ανακαλυφθεί το 2003 και θεωρούνται ηλικίας 50.000 έως 190.000 ετών.

Χρειάζονται και άλλα

The jawbone is least 20% smaller than that of the Liang Bua ‘hobbit’. Photograph: Kinez Riza

Τα νέα απολιθώματα είναι πάντως ανεπαρκή -μόνο μερικά δόντια, καθώς επίσης οστά γνάθου και κρανίου από τουλάχιστον ένα ενήλικα και δύο παιδιά- για να δώσουν μια βέβαιη και ολοκληρωμένη εικόνα σχετικά με τους προγόνους του «Χόμπιτ» (πήρε το όνομα της ομώνυμης μικρόσωμης φυλής φανταστικών πλασμάτων στον «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών»).

Homo floresiensis (reconstruction pictured) is thought to have lived on Flores between 90,000 and 50,000 years ago. They are thought to have been around 3.5 feet tall when fully grown and had small brains.

Ο «Χόμπιτ» είχε ύψος περίπου 1,06 μέτρων και ο εγκέφαλός του ήταν ανάλογου μεγέθους με του χιμπατζή. Τα νέα απολιθώματα δείχνουν ότι πιθανώς προήλθε από τους προγόνους του σύγχρονου ανθρώπου (Homo sapiens), τους Όρθιους Ανθρώπους (Homo erectus). Οι τελευταίοι, που έφθαναν σε ύψος τα 1,8 μέτρα, εμφανίσθηκαν στην Αφρική πριν από περίπου 1,9 εκατομμύρια χρόνια και είχαν επεκταθεί στην Ασία πριν ένα 1,5 εκατ. χρόνια. Κάποια στιγμή, με κάποιο τρόπο, ίσως πάνω σε κορμούς δέντρων που ξεριζώθηκαν από τσουνάμι και επέπλεαν, έφθασαν αρχικά στην Ιάβα και μετά στη νήσο Φλόρες.

Το σενάριο

Six teeth were found on Flores that belonged to at least one adult and two children. Photograph: Kinez Riza

Σύμφωνα με το εξελικτικό «σενάριο» των επιστημόνων, που έκαναν δύο σχετικές δημοσιεύσεις στην επιθεώρηση «Nature», το σώμα των «μεταναστών» σταδιακά συρρικνώθηκε, υπό την πίεση του νέου φυσικού περιβάλλοντος, κυρίως λόγω ανεπαρκούς τροφής και προοδευτικά πήρε τις διαστάσεις του «Χόμπιτ», κάτι που ήδη είχε συμβεί πριν από τουλάχιστον 700.000 χρόνια. Η συρρίκνωση του μεγέθους στην πορεία διαδοχικών γενεών είναι μια διαδικασία που έχει παρατηρηθεί σε διάφορα θηλαστικά (π.χ. ελέφαντες), όταν απομονώνονται σε ένα νησί.

Μάλιστα τα νέα απολιθώματα δείχνουν ότι οι πρόγονοι του «Χόμπιτ» μπορεί να ήσαν ακόμη πιο μικροκαμωμένοι. Αυτό σημαίνει ότι η συρρίκνωση του σώματός τους πρέπει να συνέβη πολύ γρήγορα, πράγμα που μάλλον ξαφνιάζει τους επιστήμονες. Ορισμένοι, όπως ο κθηγητής Κρις Στρίνγκερ του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου, εμφανίζονται διστακτικοί να αποδεχθούν κάτι τέτοιο.

Η ανακάλυψη και οι θεωρίες

The original Homo floresiensis fossils were found in the Luang Bua cave (pictured) on Flores. The new fossils were found just 43 miles away.

Τα νέα ευρήματα, που ανακαλύφθηκαν στην κοίτη ενός αρχαίου ποταμού, σε απόσταση περίπου 70 χιλιομέτρων από το σπήλαιο Λιάνγκ Μπούα όπου είχε βρεθεί αρχικά ο «Χόμπιτ», ενισχύουν πάντως την άποψη ότι ο τελευταίος είχε μια μακρά και αυτόνομη εξελικτική παρουσία στο συγκεκριμένο νησί.

The fossils were found in a deposit of sandstone (pictured) which is thought to have been laid down by an ancient stream. Dating techniques revealed the fossils were 700,000 years old. PhD student Mika Puspaningrum is pictured pointing to the spot where the mandible fragment was found in October 2014.

Από την άλλη, εξασθενούν την υπόθεση ότι ο «Χόμπιτ» δεν ήταν παρά ένας  Homo sapiens που απλώς είχε κάποιο ιατρικό ή γενετικό πρόβλημα το οποίο του προκάλεσε νανισμό. Επίσης δεν συνηγορούν υπέρ μιας άλλης υπόθεσης ότι ο «Χόμπιτ» είχε ακόμη πιο αρχαίους προγόνους, όπως ο «Επιδέξιος Άνθρωπος» (Homo habilis) ή ο Αυστραλοπίθηκος.

The Mata Menge site is a open grassland (pictured), much as it would have been 700,000 years ago.

«Φαίνεται πλέον πως ο ‘Χόμπιτ' του Φλόρες είναι στην πραγματικότητα ένας Homo erectus που έγινε νάνος», δήλωσε ο επικεφαλής ερευνητής, αρχαιολόγος Άνταμ Μπρουμ του Κέντρου Ερευνών Ανθρώπινης Εξέλιξης του Πανεπιστημίου Γκρίφιθ της Αυστραλίας.

The origins of the species known as ‘the hobbit’ - a human relative only a little over a metre tall - have been debated ever since its discovery in 2004. New fossils may reveal the ancestors of this strange species and help us to understand its history.

«Η νέα ανακάλυψη δίνει την οριστική απάντηση σε όσους αμφισβητίες πιστεύουν ότι ο Άνθρωπος του Φλόρες ήταν απλώς ένας άρρωστος Homo sapiens», πρόσθεσε ο επικεφαλής της ανασκαφής, καθηγητής Γκερτ βαν ντερ Μπεργκ του Κέντρου Αρχαιολογικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου της Wollongong.

Πηγή: Find the paper on the new fossils here: http://www.nature.com/doifinder/10.10...
And a second paper here covers the age and context of the fossils: http://www.nature.com/doifinder/10.10...