Το τι τρώμε επιδρά στο τι… θυμόμαστε. What you eat could impact your brain and memory

Vincent van Gogh, Les mangeurs de pomme de terre, Potato eaters, 1885. Ερευνητές στις ΗΠΑ εντόπισαν μια ορμόνη που συνδέεται με τον κορεσμό και μειώνει τις πιθανότητες ανάπτυξης της νόσου Αλτσχάιμερ. High levels of a satiety hormone could decrease a person's likelihood of developing Alzheimer's disease. For individuals who have higher levels of the hormone, their chance of having mild cognitive impairment or Alzheimer's disease decreased by 65 percent.

Συνηθίζουμε να λέμε πως «είμαστε ό,τι τρώμε». Γνωρίζατε όμως ότι, όπως αναφέρουν ερευνητές του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Αϊόβα, το τι τρώμε έχει άμεση σχέση και με το τι… θυμόμαστε;

Η ορμόνη του κορεσμού και της… μνήμης

CCK is found in both the small intestines and the brain. In the small intestines, CCK allows for the absorption of fats and proteins. In the brain, CCK is located in the hippocampus, which is the memory-forming region of the brain, Willette said.

Ο Οριελ Γουιλέτ, επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Επιστήμης της Διατροφής στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Αϊοβα, και οι συνεργάτες του εντόπισαν μια ορμόνη που συνδέεται με τον κορεσμό και η οποία, όταν εντοπίζεται σε υψηλότερα επίπεδα, μπορεί να μειώσει τις πιθανότητες ανάπτυξης νόσου Αλτσχάιμερ. Σχετική μελέτη που περιγράφει το συγκεκριμένο εύρημα αναμένεται να δημοσιευθεί στην επιθεώρηση «Neurobiology of Aging».

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν δεδομένα από την Πρωτοβουλία για τη Νευροαπεικόνιση της Νόσου Αλτσχάιμερ (Alzheimer’s Disease Neuroimaging Initiative – ADNI) προκειμένου να διερευνήσουν την ορμόνη του κορεσμού χολεκυστοκινίνη (cholecystokinin – CCK) σε 287 άτομα. Η CCK εντοπίζεται τόσο στο λεπτό έντερο όσο και στον εγκέφαλο. Στο λεπτό έντερο η ορμόνη επιτρέπει την απορρόφηση των λιπών και των πρωτεϊνών. Στον εγκέφαλο εντοπίζεται στον ιππόκαμπο, ο οποίος αποτελεί την περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με τον σχηματισμό της μνήμης, εξήγησε ο δρ Γουιλέτ.

Oπως φάνηκε, τα άτομα που είχαν υψηλότερα επίπεδα της CCK αντιμετώπιζαν 65% μικρότερο κίνδυνο να παρουσιάζουν ήπια γνωστική διαταραχή η οποία αποτελεί προάγγελο της νόσου Αλτσχάιμερ. «Το νέο εύρημα ελπίζεται ότι θα ρίξει περισσότερο φως στο πώς οι ορμόνες του κορεσμού στο αίμα και στον εγκέφαλο επιδρούν στην εγκεφαλική λειτουργία» σημείωσε ο επικεφαλής της μελέτης.

Γιατί την CCK;

Η Αλεξάντρα Πλάγκμαν, κύρια συγγραφέας της μελέτης, μεταπτυχιακή φοιτήτρια στην Επιστήμη της Διατροφής, εξήγησε ότι η ομάδα επέλεξε να επικεντρωθεί στην ορμόνη CCK επειδή αυτή εκφράζεται σε μεγάλο βαθμό σε ό,τι αφορά τον σχηματισμό της μνήμης. Συγκεκριμένα οι ερευνητές θέλησαν να ανακαλύψουν εάν υπήρχε κάποια σημαντική σύνδεση μεταξύ των επιπέδων της CCK και της μνήμης αλλά και της φαιάς ουσίας στον ιππόκαμπο και σε άλλες σημαντικές περιοχές του εγκεφάλου.

Οι επιστήμονες μελέτησαν επίσης την πρωτεΐνη τ (tau protein), η συσσώρευση της οποίας στον εγκέφαλο θεωρείται τοξική και συνδέεται με την Αλτσχάιμερ, προκειμένου να δουν αν επιδρά στην ορμόνη CCK και στη μνήμη. Ανακάλυψαν ότι όσο αυξάνονται τα επίπεδα της τ, τα υψηλότερα επίπεδα της CCK σταματούν να σχετίζονται με τη φθίση της μνήμης.

Δεν μετρά μόνο το πόσο αλλά και το τι τρώμε

Bartolomé Esteban Murillo, Boys eating melon and grapes, 1645–1646. The researchers hope this study will encourage others to look into the nutritional aspect of diets, versus just looking at caloric intake. Plagman already is looking at how diet impacts an individual’s CCK levels through researching fasting glucose and ketone bodies.

Η ερευνητική ομάδα ελπίζει ότι η μελέτη αυτή θα ενθαρρύνει και άλλες ομάδες να διερευνήσουν την παράμετρο των θρεπτικών συστατικών στη διατροφή αντί να επικεντρώνονται μόνο στην πρόσληψη θερμίδων. Η κυρία Πλάγκμαν έχει ήδη ξεκινήσει να μελετά πώς η διατροφή επιδρά στα επίπεδα της ορμόνης CCK μέσω εξέτασης του σακχάρου νηστείας και των κετονικών σωματίων (πρόκειται για υποπροϊόντα του μεταβολισμού των λιπών). «Μελετώντας την παράμετρο της θρεπτικής αξίας της διατροφής, θα μπορούμε μελλοντικά να πούμε αν ένας συγκεκριμένος τύπος διατροφής μπορεί να λειτουργήσει προληπτικά ενάντια στην Αλτσχάιμερ ή να βάλει φρένο στην εξέλιξη της νόσου» είπε η ερευνήτρια.

Ο καθηγητής Γουιλέτ κατέληξε από την πλευρά του τονίζοντας ότι «η ρύθμιση του πότε, του πόσο και του τι τρώμε είναι πιθανό να σχετίζεται, τουλάχιστον ως έναν βαθμό, με το πόσο καλή είναι η μνήμη μας. Το τελικό και κεντρικό μήνυμα της μελέτης είναι λοιπόν πως το τι τρώμε καθώς και το τι κάνει το σώμα μας με αυτό που τρώμε επηρεάζουν τον εγκέφαλό μας».

Πηγές: Alexandra Plagman, Siobhan Hoscheidt, Kelsey E. McLimans, Brandon Klinedinst, Colleen Pappas, Vellareddy Anantharam, Anumantha Kanthasamy, Auriel A. Willette. Cholecystokinin and Alzheimer’s Disease: A Biomarker of Metabolic Function, Neural Integrity, and Cognitive Performance. Neurobiology of Aging, 2019; DOI: 10.1016/j.neurobiolaging.2019.01.002 - https://neurosciencenews.com/eating-memory-10645/ - https://www.tovima.gr/2019/02/08/science/to-ti-trome-epidra-lfsto-ti-thymomaste/

Τι ώρα είναι; What time is it;

Marc Chagall, Le Pendule à l'aile bleue, 1949

Τι ώρα είναι; Όπως συμβαίνει συχνά, οι πολύ απλές ερωτήσεις οδηγούν τελικά σε παράδοξες απαντήσεις. Έτσι, η «σωστή» απάντηση στο παραπάνω ερώτημα δεν είναι ούτε τρεις παρά πέντε, ούτε δέκα και δέκα ούτε κάτι ανάλογο. Είναι: 13 δισεκατομμύρια 799 εκατομμύρια χρόνια.

Αλήθεια, όταν λέμε σε έναν συνομιλητή μας ότι η ώρα είναι «δέκα και δέκα», τι ακριβώς καταλαβαίνει αυτός; Η ώρα που δείχνουν τα ρολόγια μας είναι εντελώς συμβατική και εξαρτάται καταρχήν από την εποχή του έτους και από τον τόπο διαμονής μας. Αν είναι χειμώνας, δείχνουν κανονική ώρα, ενώ αν είναι καλοκαίρι, δείχνουν θερινή. Αν πάλι βρισκόμαστε στην Ελλάδα, δείχνουν ώρα Ανατολικής Ευρώπης, ενώ αν βρισκόμαστε στη Γερμανία, δείχνουν ώρα Κεντρικής Ευρώπης.

Fabric Hindu calendar/almanac corresponding to Western years 1871-1872. From Rajasthan in India. The left column shows the ten avatars of Vishnu, the center-right column shows the twelve signs of the Hindu zodiac. Top middle panel shows Ganesha with two consorts. The second panel shows Krishna with two consorts.

Για να καθορίσουμε όμως μία χρονική στιγμή, δεν αρκεί να γνωρίζουμε τι ώρα είναι, θα πρέπει να γνωρίζουμε και τι ημερομηνία έχουμε. Εκεί η κατάσταση είναι ακόμα χειρότερη, αφού τα ημερολόγια που χρησιμοποιούν οι διάφοροι λαοί διαφέρουν ριζικά μεταξύ τους, τόσο στην επιλογή της «αρχής» μέτρησης της ημερομηνίας όσο και στη διάρκεια του έτους.

Στο επικρατέστερο σήμερα ημερολόγιο ως αρχή λαμβάνεται η γέννηση του Χριστού, η οποία υπολογίστηκε επί αυτοκρατορίας Ιουστινιανού από τον μοναχό Διονύσιο τον Μικρό ότι αντιστοιχεί στο έτος 754 από κτίσεως Ρώμης. Βρίσκονται εν χρήσει όμως και άλλα ημερολόγια με διαφορετικές χρονικές αφετηρίες, όπως για παράδειγμα το εβραϊκό (από τη δημιουργία του κόσμου, το 3.761 π.Χ.) ή το μουσουλμανικό (από την εγίρα, δηλαδή τη φυγή του Μωάμεθ από τη Μέκκα στη Μεδίνα, το 622 μ.Χ.). Όσο για τη διάρκεια του έτους, ας μη γίνεται καλύτερα λόγος. Άλλα ημερολόγια έχουν διάρκεια έτους 354 μέρες, άλλα 360 και άλλα 365 μέρες.

Όταν τα συστήματα μέτρησης ενός φυσικού μεγέθους διαφέρουν, αυτό σημαίνει ότι τα έχουμε επιλέξει αυθαίρετα. Στα μέσα του 19ου αιώνα είχε εμφανισθεί το ίδιο φαινόμενο με το πρόβλημα της μέτρησης της θερμοκρασίας. Τα θερμόμετρα του Φαρενάιτ, του Κελσίου και του Ρεομίρου είχαν διαφορετικές επιλογές, τόσο για το «μηδέν» της κλίμακας όσο και για το «μέγεθος» του βαθμού, ακριβώς επειδή και τα δύο είχαν επιλεγεί αυθαίρετα.

Photograph of William Thomson, Lord Kelvin.

Το πρόβλημα έλυσε ο Ουίλιαμ Τόμσον (Λόρδος Κέλβιν), ο οποίος ανακάλυψε ότι καμιά θερμοκρασία δεν μπορεί να είναι μικρότερη από τη θερμοκρασία του απόλυτου μηδενός. Τη θερμοκρασία αυτή (273 Κελσίου υπό το μηδέν) όρισε ως αρχή του απόλυτου συστήματος θερμοκρασιών, η μονάδα του οποίου προς τιμήν του έχει ονομασθεί Κέλβιν.

Η κατάσταση με το πρόβλημα της μέτρησης του χρόνου φαίνεται να είναι ανάλογη. Από την Κοσμολογία, τόσο τη θεωρητική όσο και την παρατηρησιακή, γνωρίζουμε ότι το Σύμπαν, δηλαδή τόσο ο χώρος όσο και ο χρόνος δημιουργήθηκαν τη στιγμή της Μεγάλης Έκρηξης. Επομένως η στιγμή της Μεγάλης Έκρηξης μπορεί να ληφθεί ως η απόλυτη αρχή του χρόνου. Με βάση αυτό το «ρολόι» και τη σημερινή ακρίβεια των μετρήσεών μας, η ώρα είναι 13 δισεκατομμύρια 799 εκατομμύρια χρόνια, με ακρίβεια μόλις 21 εκατομμυρίων ετών.

Χάρης Βάρβογλης

Πηγή: https://www.makthes.gr/ti-ora-einai-193651

Κάνναβη: Η χρήση με μέτρο δυναμώνει το σπέρμα. Marijuana smoking linked with higher sperm concentrations

Bhang eaters from India c. 1790. Bhang is an edible preparation of cannabis native to the Indian subcontinent. It has been used in food and drink as early as 1000 BCE by Hindus in ancient India. Ανατρεπτικά τα ευρήματα νέας επιστημονικής μελέτης. Men who have smoked marijuana at some point in their life had significantly higher concentrations of sperm when compared with men who have never smoked marijuana, according to new research led by Harvard T.H. Chan School of Public Health. The study, conducted in the Fertility Clinic at Massachusetts General Hospital, also found that there was no significant difference in sperm concentrations between current and former marijuana smokers.

Οι άνδρες που κατά καιρούς έχουν καπνίσει κάνναβη (μαριχουάνα) παράγουν σημαντικά υψηλότερες συγκεντρώσεις σπερματοζωαρίων σε σχέση με όσους δεν υπήρξαν χρήστες ποτέ στη ζωή τους, σύμφωνα με μια νέα αμερικανική επιστημονική έρευνα, τα ευρήματα της οποίας οι ίδιοι οι ερευνητές τα χαρακτήρισαν «απρόσμενα», καθώς περίμεναν να βρουν το ακριβώς αντίθετο, δηλαδή χειρότερη ποιότητα σπέρματος στους χρήστες κάνναβης.

Παλαιότερες έρευνες είχαν συμπεράνει ότι η χρήση μαριχουάνας σχετίζεται με αρνητικές επιπτώσεις στην αναπαραγωγική υγεία των ανδρών, όμως τα συμπεράσματα αυτά έχουν προκύψει από μελέτες είτε σε ζώα είτε σε άνδρες με ιστορικό συχνής χρήσης ή κατάχρησης στα ναρκωτικά.

Φαίνεται όμως ότι δεν ισχύει το ίδιο για όσους κάνουν περιστασιακή ή λελογισμένη χρήση. Επιπλέον, η μελέτη που πραγματοποιήθηκε από επιστήμονες της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, στην Κλινική Γονιμότητας του Γενικού Νοσοκομείου της Μασαχουσέτης, βρήκε ότι δεν υπάρχει σημαντική διαφορά στην ποιότητα του σπέρματος ανάμεσα στους νυν και στους πρώην καπνιστές μαριχουάνας.

Unexpected results suggest a few joints may not harm men's sperm. Researchers urge caution and call for more research on effects of cannabis on reproductive health.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον αναπληρωτή καθηγητή επιδημιολογίας Χόρχε Τσαβάρο, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Human Reproduction» της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογίας, ανέλυσαν δείγματα σπέρματος και αίματος από 662 άνδρες με μέση ηλικία 36 ετών, από τους οποίους οι 365 (ποσοστό 55%) είχαν κάνει χρήση κάνναβης στο παρελθόν (το 44%) ή ήταν χρήστες στο παρόν (το 11%).

Η μέση χρήση ήταν δύο τσιγάρα μαριχουάνας την εβδομάδα μεταξύ 2000-2017. Η ανάλυση έδειξε ότι οι χρήστες κάνναβης είχαν κατά μέσον όρο 62,7 εκατομμύρια σπερματοζωάρια ανά χιλιοστό του λίτρου σπέρματος, ενώ όσοι δεν είχαν ποτέ καπνίσει μαριχουάνα είχαν κατά μέσον όρο 45,4 εκατομμύρια σπερματοζωάρια ανά χιλιοστό του λίτρου.

Μόνον το 5% των καπνιστών κάνναβης είχαν συγκεντρώσεις κάτω των 15 εκατομμυρίων ανά χιλιοστόλιτρο (το όριο του φυσιολογικού, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας), έναντι 12% των μη καπνιστών/χρηστών.

Η μελέτη βρήκε επίσης ότι, μεταξύ των καπνιστών μαριχουάνας, η μεγαλύτερη χρήση κάνναβης σχετιζόταν με υψηλότερα επίπεδα της ανδρικής ορμόνης τεστοστερόνης. Οι ερευνητές ανέφεραν ότι δεν είναι σαφές σε ποιο βαθμό αυτά τα ευρήματα ισχύουν για το γενικό πληθυσμό, καθώς η μελέτη περιέλαβε άνδρες που έκαναν θεραπεία υπογονιμότητας σε σχετική κλινική.

«Τα ευρήματά μας ήταν αντίθετα με αυτό που αρχικά είχαμε υποθέσει. Όμως, συνάδουν με δύο διαφορετικές ερμηνείες: η πρώτη είναι ότι τα χαμηλά επίπεδα χρήσης μαριχουάνας μπορούν να ωφελήσουν την παραγωγή σπερματοζωαρίων λόγω επίδρασης στο ενδοκανναβινοειδικό σύστημα, το οποίο παίζει ρόλο στη γονιμότητα, αλλά τα οφέλη αυτά χάνονται με τα υψηλότερα επίπεδα κατανάλωσης μαριχουάνας. Η δεύτερη εξίσου εύλογη εξήγηση είναι ότι οι άνδρες με υψηλότερα επίπεδα τεστοστερόνης είναι πιθανότερο να εμπλακούν σε συμπεριφορές υψηλού κινδύνου, όπως το κάπνισμα μαριχουάνας» δήλωσε η ερευνήτρια δρ Φέιμπι Νασάν.

«Αυτά τα απρόσμενα ευρήματα δείχνουν πόσο λίγα πράγματα ξέρουμε για τις επιπτώσεις της μαριχουάνας στην αναπαραγωγική υγεία και, στην πραγματικότητα, στην υγεία γενικότερα. Τα ευρήματά μας πρέπει να ερμηνευτούν πάντως με επιφύλαξη, ενώ είναι ανάγκη να διερευνηθούν περαιτέρω οι επιπτώσεις της μαριχουάνας στην υγεία» δήλωσε ο Τσαβάρο.

Πρόσθεσε ότι «η ποιότητα του σπέρματος είναι κακός προγνωστικός δείκτης γονιμότητας, συνεπώς τα ευρήματα δεν πρέπει να ερμηνευτούν ότι κατ’ ανάγκη υπάρχει καλύτερη γονιμότητα χάρη στη χρήση κάνναβης».

This documentary explores the longstanding relationship of human beings and cannabis, from its use in ancient Asia to its ban in 20th century America.

Εκτιμάται ότι το 16,5% των ενηλίκων κάνουν χρήση κάνναβης στις ΗΠΑ, όπου η υποστήριξη για τη νόμιμη ψυχαγωγική χρήση της έχει αυξηθεί κατακόρυφα τα τελευταία χρόνια. Οι ερευνητές συνεχίζουν να μελετούν τις επιπτώσεις της χρήσης κάνναβης σε ζευγάρια που θέλουν να κάνουν παιδί.

Πηγές: Human Reproduction (2019). DOI: 10.1093/humrep/dez002 - https://www.hsph.harvard.edu/news/press-releases/marijuana-smoking-sperm-counts/ - https://www.tovima.gr/2019/02/06/science/kannavi-i-xrisi-me-metro-dynamonei-to-sperma/

Ο γυναικείος εγκέφαλος νεότερος κατά τρία χρόνια από τον αντίστοιχο αντρικό. Women's brains appear three years younger than men's

Felice Casorati, Le vecchie comari, 1908. Η φθορά του χρόνου αφήνει περισσότερα ίχνη στον εγκέφαλο των ανδρών από ό,τι των γυναικών. Women's brains appear to be three years younger than men's of the same age, according to a new study on brain metabolism. The findings could explain why women maintain their cognitive skills longer than men.

Η φθορά του χρόνου αφήνει περισσότερα ίχνη στον εγκέφαλο των ανδρών από ό,τι των γυναικών, πράγμα που μπορεί να εξηγεί -εν μέρει τουλάχιστον- γιατί οι γυναίκες είναι πιθανότερο να διατηρήσουν κοφτερό μυαλό στα γεράματά τους.

Μια νέα αμερικανική επιστημονική έρευνα διαπίστωσε ότι ο εγκέφαλος μιας γυναίκας φαίνεται να είναι κατά μέσο όρο τρία χρόνια νεότερος από ό,τι ο εγκέφαλος ενός συνομήλικου άνδρα, από άποψη μεταβολισμού.

Με άλλα λόγια, μπορεί ο εγκέφαλος των δύο φύλων να έχει την ίδια χρονολογική ηλικία, όμως η βιολογική ηλικία του γυναικείου εγκεφάλου δείχνει νεότερη σε σχέση με τους ανδρικού. Ίσως γι’ αυτό οι γυναίκες της τρίτης ηλικίας συχνά διατηρούν τη νοητική διαύγειά τους για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από ό,τι οι άνδρες. Οι ηλικιωμένες γυναίκες έχει διαπιστωθεί ότι τα καταφέρνουν συνήθως καλύτερα από ό,τι οι άνδρες της ίδιας ηλικίας στα νοητικά και μνημονικά τεστ.

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος χρησιμοποιεί τη γλυκόζη για να λειτουργήσει και ο τρόπος που αυτό συμβαίνει, μεταβάλλεται όσο οι άνθρωποι μεγαλώνουν. Το ποσοστό σακχάρου που χρησιμοποιείται ως εγκεφαλικό «καύσιμο», συνεχώς μειώνεται με την ηλικία. Καθώς ο εγκέφαλος τείνει να συρρικνωθεί με το πέρασμα του χρόνου, η λειτουργία του μεταβολισμού στον εγκέφαλο γίνεται επίσης πιο αργή στους ηλικιωμένους. Και στις δύο περιπτώσεις οι άνδρες φαίνεται να υστερούν, καθώς ο ανδρικός εγκέφαλος τείνει να συρρικνωθεί ταχύτερα από τον γυναικείο, ενώ και ο μεταβολισμός του ανδρικού εγκεφάλου επιβραδύνεται πιο γρήγορα από ό,τι του γυναικείου.

Manu Goyal, MD, oversees a brain scan. Goyal and colleagues have found that women's brains appear to be three years younger than men's of the same age. The findings could explain why women maintain their cognitive skills longer than men. Credit: Matt Miller

Οι ερευνητές της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ουάσιγκτον στο Σεντ Λούις, με επικεφαλής τον επίκουρο καθηγητή ακτινολογίας και νευρολογίας-νευροεπιστήμης Μανού Γκογιάλ, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ (PNAS), μελέτησαν με απεικόνιση ΡΕΤ (τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων) τους εγκεφάλους 121 γυναικών και 84 ανδρών ηλικίας 20 έως 82 ετών, μετρώντας την κυκλοφορία οξυγόνου και σακχάρου (γλυκόζης) στον εγκέφαλο.

Με τη βοήθεια ενός αλγόριθμου τεχνητής νοημοσύνης, ανέλυσαν τη σχέση ανάμεσα στη χρονολογική ηλικία καθενός συμμετέχοντος και στον μεταβολισμό του εγκεφάλου του. Ο αλγόριθμος μηχανικής μάθησης υπολόγισε ότι ο εγκέφαλος μιας γυναίκας έχει κατά μέσο όρο 3,8 χρόνια μικρότερη βιολογική ηλικία από ό,τι η χρονολογική ηλικία της.

Αντίθετα, στην περίπτωση των ανδρών ο αλγόριθμος εκτίμησε ότι η βιολογική ηλικία του εγκεφάλου τους είναι κατά μέσο όρο 2,4 χρόνια μεγαλύτερη από την χρονολογική ηλικία. Η συγκριτικά πιο νεανική βιολογική εικόνα του γυναικείου εγκεφάλου σε σχέση με τον ανδρικό ήταν ορατή ακόμη και σε άτομα 20 έως 30 ετών.

«Δεν έχει να κάνει με το ότι οι εγκέφαλοι των ανδρών γερνάνε πιο γρήγορα. Ξεκινούν την ενηλικίωση περίπου τρία χρόνια αργότερα από τις γυναίκες και αυτή η διαφορά παραμένει στην υπόλοιπη ζωή. Αυτό που δεν γνωρίζουμε, είναι τι αυτό σημαίνει. Ίσως ο λόγος που οι γυναίκες δεν βιώνουν τόσο μεγάλη γνωσιακή έκπτωση στα γεράματα, είναι επειδή οι εγκέφαλοί τους είναι σχετικά νεότεροι», δήλωσε ο Γκογιάλ.

Πηγές: Goyal MS, Blazey TM, Su Y, Couture LE, Durbin TJ, Bateman RJ, Benzinger TLS, Morris JC, Raichle ME, Vlassenko AG. Persistent metabolic youth in the aging female brain. Proceedings of the National Academy of Sciences, Feb. 4, 2019 DOI: 10.1073/pnas.1815917116 - https://www.tovima.gr/2019/02/05/science/o-gynaikeios-egkefalos-neoteros-kata-tria-xronia-apo-ton-antistoixo-antriko/

Χρονολογήθηκαν η κατοίκηση και τα ευρήματα του σπηλαίου Ντενίσοβα. Denisovans and Neanderthals Lived in Denisova Cave for Thousands of Years

Two groups of archaic humans — Neanderthals and their enigmatic cousins, Denisovans — occupied Denisova Cave in the Altai region of Siberia almost continuously through relatively warm and cold periods over the past 200,000 years, according to two new studies published in the journal Nature: fossils and DNA traces of Denisovans are found from at least 200,000 to 50,000 years ago, and those of Neanderthals between 200,000 and 100,000 years ago. In 2018, a bone fragment from the cave yielded the genome of the daughter of Neanderthal and Denisovan parents. The new studies reveal that this girl lived around 100,000 years ago. Neanderthals in a cave. Image credit: Tyler B. Tretsven

Φως στο ρωσικό σπήλαιο Ντενίσοβα, στους πρόποδες των βορειοδυτικών ορέων Αλτάι της νότιας Σιβηρίας, καθώς και στους μυστηριώδεις ομώνυμους προγόνους του ανθρώπου, ρίχνουν δύο νέες διεθνείς επιστημονικές έρευνες, στη μία από τις οποίες επικεφαλής είναι μια Ελληνίδα ερευνήτρια της διασποράς.

Η είσοδος του σπηλαίου Ντενίσοβα. Denisova Cave in the Altai Mountains of southern Siberia. (φωτ.: © Tom Higham, University of Oxford)

Το εν λόγω σπήλαιο –όπως προκύπτει και από τα νέα στοιχεία– είναι το μοναδικό γνωστό, στο οποίο έζησαν τόσο οι Νεάντερταλ όσο και τα «ξαδέρφια» τους, οι Ντενίσοβα, στη διάρκεια μιας μεγάλης χρονικής περιόδου, που κατά προσέγγιση εκτεινόταν πριν από τουλάχιστον 200.000 έως 50.000 χρόνια. Δεν αποκλείεται η κατοίκηση του σπηλαίου από τους Ντενίσοβα να είχε αρχίσει ακόμη και πριν από 300.000 χρόνια.

Η ανακάλυψη ενός οστού από δάχτυλο κοριτσιού στο συγκεκριμένο σπήλαιο, το 2010, έφερε μια επανάσταση στην παλαιοανθρωπολογία, καθώς η γενετική ανάλυση αυτού του οστού και άλλων απολιθωμάτων οστών και δοντιών που βρέθηκαν στο ίδιο σπήλαιο αποκάλυψε ότι δεν προέρχονταν ούτε από «έμφρονα» άνθρωπο (Homo sapiens) ούτε από Νεάντερταλ, αλλά από κάποιο άλλο είδος του ευρύτερου γένους Homo, που ονομάστηκε Ντενίσοβα από το όνομα του σπηλαίου. Οι μετέπειτα αναλύσεις έδειξαν ότι αρκετοί σύγχρονοι Ασιάτες φέρουν ακόμη στο γονιδίωμά τους και DNA από τους μυστηριώδεις Ντενίσοβα, για τους οποίους ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά.

Ερευνητές στον Ανατολικό Θάλαμο του σπηλαίου Ντενίσοβα. Από αριστερά: Michael Shunkov, Κατερίνα Δούκα, Tom Higham, Maxim Kozlinkin. Douka and a team of colleagues inside Denisova Cave. (φωτ.: © Sergey Zelinski, Ρωσική Ακαδημία Επιστημών).

Τώρα, για πρώτη φορά, επιστήμονες από διάφορες χώρες (Γερμανία, Ρωσία, Βρετανία, Καναδά, Αυστραλία) με επικεφαλής την αρχαιολόγο-ανθρωπολόγο δρα Κατερίνα Δούκα του Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ για την Επιστήμη της Ανθρώπινης Ιστορίας της Ιένα και την Ζινόμπια Τζέικομπς του Αυστραλιανού πανεπιστημίου της Γουόλονγκονγκ, που έκαναν δύο δημοσιεύσεις στο περιοδικό «Nature», παρουσίασαν την καλύτερη έως τώρα χρονολόγηση για την κατοίκηση του σπηλαίου.

Αναλύοντας πολλά από τα έως τώρα απολιθώματα που έχουν βρεθεί στο σπήλαιο, η κα Δούκα και οι συνεργάτες της συμπέραναν ότι, με βάση το αρχαιότερο απολίθωμα, οι Ντενίσοβα ήταν παρόντες στην εν λόγω τοποθεσία πριν από 195.000 χρόνια, ενώ –με βάση το νεότερο απολίθωμα– είχαν εκεί παρουσία έως πριν από 76.000 έως 52.000 χρόνια.

Ευρήματα από το σπήλαιο Ντενίσοβα. (φωτ.: Κατερίνα Δούκα)

Επίσης η χρονολόγηση τεχνουργημάτων (όπως διακοσμητικά από δόντια και χαυλιόδοντες μαμούθ) που βρέθηκαν στο σπήλαιο δείχνει ότι αυτά δημιουργήθηκαν πριν από 49.000 έως 43.000 χρόνια, γεγονός που τα καθιστά τα αρχαιότερα που έχουν αποκαλυφθεί στη βόρεια Ευρασία. Πιθανώς, σύμφωνα με τους ερευνητές, αποτελούν δημιουργήματα των Ντενίσοβα. Οι ερευνητές χρονολόγησαν και τα απολιθώματα Νεάντερταλ που έχουν βρεθεί στο ίδιο σιβηρικό σπήλαιο και εκτίμησαν ότι είναι ηλικίας 80.000 έως 180.000 ετών.

Artifacts from Denisova Cave: (a) Upper Paleolithic artifacts – (1-3) bladelets, (4) retouched blade, and (5) end-scraper; (b) Initial Upper Paleolithic artifacts – (1) marble ring, (2) tubular beads, (3) ivory pendant, (4) pendant made of red deer tooth, (5) ivory ring, (6) pendant made of elk tooth, (7) chloritolite bracelet, (8) bone needle, (9) end-scraper, (10) retouched point, (11) biface, and (12) pointed blade; (c) artifacts of middle Middle Paleolithic assemblage – (1) blade, (2) and (5) Mousterian points, (3) Levallois point, and (4) scraper; (d) Early Middle Paleolithic assemblage – (1) core, (2) and (4) scrapers, (3) denticulate tool. Image credit: Jacobs et al, doi: 10.1038/s41586-018-0870-z.

Η δεύτερη δημοσίευση, με επικεφαλής την κα Τζέικομπς, εκτιμά, ότι οι Ντενίσοβα ζούσαν στο σπήλαιο πριν από 287.000 έως 55.000 χρόνια. Επίσης τα ίχνη των Νεάντερταλ χρονολογήθηκαν πριν από 193.000 έως 97.000 χρόνια.

Παραμένει ασαφές τι είδους συγκατοίκηση υπήρξε μεταξύ Νεάντερταλ και Ντενίσοβα, οι οποίοι εκτιμάται ότι «συναντήθηκαν» στο σπήλαιο πριν από περίπου 100.000 χρόνια. Πάντως οι γενετικές αναλύσεις έχουν δείξει ότι ανάμεσά τους υπήρξαν επιμειξίες. Στο σπήλαιο έχουν βρεθεί τα απολιθώματα μιας κόρης, της λεγόμενης «Ντένι», που έζησε πριν από 79.000 έως 118.000 χρόνια και της οποίας –όπως έδειξε η γενετική ανάλυση το 2018– ο ένας γονιός ήταν Ντενίσοβα και ο άλλος Νεάντερταλ.

Το σπήλαιο Ντενίσοβα είναι μεγάλο και πολύπλοκο, καθώς διαθέτει πολλούς διαδοχικούς θαλάμους διαφόρων μεγεθών, με τον μεγαλύτερο να έχει διαστάσεις 9×11 μ/ και ύψος 10 μ. Το σπήλαιο είχε ανακαλυφθεί το 1977 από τον Ρώσο (Σοβιετικό τότε) παλαιοντολόγο Νικολάι Οβόντοφ, ενώ η συστηματική ανασκαφή του ξεκίνησε το 1982 και πραγματοποιείται από επιστήμονες του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας και Εθνογραφίας του Σιβηρικού Τμήματος της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών στο Νοβοσιμπίρσκ.

Παραμένει ασαφές πότε το σπήλαιο κατοικήθηκε από τους Homo sapiens, οι οποίοι εκτιμάται ότι έφτασαν στη Σιβηρία πριν από τουλάχιστον 47.000 έως 43.000 χρόνια. Είναι πολύ πιθανό πάντως ότι πρόλαβαν να έλθουν σε επιμειξίες με τους προκατόχους του σπηλαίου, τους Ντενίσοβα και τους Νεάντερταλ.

Dr. Katerina Douka

Η Κατερίνα Δούκα αποφοίτησε το 2004 από το Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων του ΤΕΙ Αθήνας και στη συνέχεια έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, από όπου πήρε και το διδακτορικό της το 2011. Σήμερα είναι επικεφαλής ερευνητικής ομάδας στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ για την Επιστήμη της Ανθρώπινης Ιστορίας, στο πλαίσιο του πενταετούς ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμματος FINDER για τον εντοπισμό και την ανάλυση νέων απολιθωμάτων Ντενίσοβα στην Ασία. Είναι επίσης επισκέπτρια καθηγήτρια στη Σχολή Αρχαιολογίας της Οξφόρδης.

Πηγές: Jacobs et al. 2019, Timing of archaic hominin occupation of Denisova Cave in southern Siberia - Douka et al. 2019, Age estimates for hominin fossils and the onset of the Upper Paleolithic at Denisova Cave - http://www.sci-news.com/archaeology/denisovans-neanderthals-denisova-cave-06864.html - ΑΠΕ-ΜΠΕ (Παύλος Δρακόπουλος)

Ένα «ζωντανό απολίθωμα από το πρώιμο σύμπαν». Hubble fortuitously discovers a new galaxy in the cosmic neighbourhood

Ο γαλαξίας που ονομάσθηκε «Μπέντιν 1» βρίσκεται σε απόσταση περίπου 30 εκατομμυρίων ετών φωτός. Compass Image of Bedin 1 in NGC 6752. Credit: NASA, ESA, and L. Bedin (Astronomical Observatory of Padua, Italy)

Ο γαλαξίας μας βρήκε έναν νέο γείτονα. Πρόκειται για έναν άγνωστο έως τώρα μικρό γαλαξία που ανακαλύφθηκε από το διαστημικό τηλεσκόπιο «Χαμπλ» (Hubble) και βρίσκεται σε απόσταση περίπου 30 εκατομμυρίων ετών φωτός.

Αυτή η σύνθετη εικόνα δείχνει τη θέση του νάνου γαλαξία Bedin 1, που ανακαλύφθηκε τυχαία πίσω από το σφαιρωτό σμήνος NGC 6752. Η κατώτερη εικόνα του Digitized Sky Survey 2 απεικονίζει ολόκληρο το σμήνος. Η άνω δεξιά εικόνα δείχνει την εστίαση του διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble και το επάνω αριστερό δείχνει το τμήμα που περιέχει τον γαλαξία Bedin 1. This composite image shows the location of the accidentally discovered dwarf galaxy, named by its discoverers as Bedin 1, which lies far behind the foreground globular cluster NGC 6752. The lower image of the complete cluster is a ground-based observation from the Digitized Sky Survey 2. The upper right image shows the full field of view of the Hubble Space Telescope. The upper left image highlights the region containing the galaxy Bedin 1. Credit: NASA, ESA, L. Bedin (Astronomical Observatory of Padua, Italy), and Digitized Sky Survey 2

Η ηλικία του νάνου γαλαξία -που ονομάσθηκε «Μπέντιν 1»- υπολογίσθηκε ότι είναι σχεδόν 13 δισεκατομμύρια έτη, λίγο μικρότερη από εκείνη του σύμπαντος, γεγονός που έκανε τους επιστήμονες να τον χαρακτηρίσουν «ζωντανό απολίθωμα από το πρώιμο σύμπαν».

This video takes the viewer on a journey to the globular cluster NGC 6752. The final view, from the NASA/ESA Hubble Space Telescope, shows the bright stars of the cluster, as well as a collection of faint stars; these faint stars are actually part of a background galaxy, which was discovered accidentally by astronomers studying the cluster itself. The galaxy is about 30 million light-years away, is classified as a dwarf spheroidal galaxy and has been nicknamed Bedin 1, after the principal investigator. Credits: Risinger, DSS, Hubble, Damian Peach. Music: Astral Electronic

Ο σφαιροειδής γαλαξίας είναι περίπου 1.000 φορές πιο αχνός από τον δικό μας. Επίσης έχει διάμετρο μόνο 3.000 έτη φωτός, πολύ μικρότερη του δικού μας, ο σπειροειδής δίσκος του οποίου φθάνει περίπου τα 100.000 έτη φωτός. Ο «Μπέντιν-1» απέχει τουλάχιστον δύο εκατομμύρια έτη φωτός από τον κοντινότερο μεγάλο γαλαξία και θεωρείται ο πιο απομονωμένος νάνος γαλαξίας που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα.

Η διεθνής αστρονομική ομάδα, με επικεφαλής τον Λ.Ρ.Μπέντιν του Αστρονομικού Παρατηρητηρίου της Πάντοβα στην Ιταλία, έκανε τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Monthly Notices» της Βασιλικής Αστρονομικής Εταιρείας της Βρετανίας.

Πηγές: L R Bedin, M Salaris, R M Rich, H Richer, J Anderson, D Bettoni, D Nardiello, A P Milone, A F Marino, M Libralato, A Bellini, A Dieball, P Bergeron, A J Burgasser, D Apai. The HST Large Programme on NGC 6752. I. Serendipitous discovery of a dwarf Galaxy in background. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society: Letters, 2019; DOI: 10.1093/mnrasl/slz004 - http://www.kathimerini.gr/1007724/article/epikairothta/episthmh/to-thleskopio-xampl-anakalyye-enan-geitoniko-nano-gala3ia-hlikias-13-dis-etwn

Τάσος Λειβαδίτης, «Φύλλα ημερολογίου»

Marc Chagall, Hommage au Passé, 1944

Ποιος ξέρει τι θα συμβεί αύριο,

ή ποιος έμαθε ποτέ τι συνέβη χτες,

Τα χρόνια μου χάθηκαν εδώ κι εκεί, σε δωμάτια, σε τραίνα,

Σε όνειρα

Αλλά καμία φορά η φωνή μιάς γυναίκας καθώς βραδιάζει μοιάζει

Με το αντίο μιας ηλικίας που τελείωσε

Κι οι μέρες που σου λείπουν, ώ Φεβρουάριε, ίσως μας αποδοθούν

Στον παράδεισο-

Συλλογιέμαι τα μικρά ξενοδοχεία όπου σκόρπισα τους στεναγμούς

Της νιότης μου

Ώσπου στο τέλος δεν ξεφεύγει κανείς, αλλά και να πάει που;

Κι ο έρωτας είναι η τρέλα μας μπροστά στο ανέφικτο να γνωρίσει ο

Ένας τον άλλον –

Κύριε, αδίκησες τους ποιητές δίνοντας τους μόνο ένα κόσμο,

Κι όταν πεθάνω θα’ θελα να με θάψουν σ’ ένα σωρό από φύλλα

Ημερολογίου

Για να πάρω και το χρόνο μαζί μου.

Κι ίσως ο,τι μείνει από μας να’ ναι στην άκρη του δρόμου μας

Ένα μικρό μη με λησμόνει

Ο Τάσος Λειβαδίτης (Αθήνα, 20 Απρ. 1922 - 30 Οκτ. 1988) από τον Γιάννη Στεφανάκι. Χαρακτικό σε λινόλεουμ, 2007

Από «Τα χειρόγραφα του Φθινοπώρου». Αθήνα, Κέδρος, 1990.