Marble relief of Asclepius and his daughter Hygieia. From Therme, Greece, end of the 5th century BC.
Ο Ασκληπιός ήταν σημαντικός θεός και λατρευόταν σε πολλά ιερά του αρχαίου κόσμου. Τα διασημότερα ήταν αυτό της Επιδαύρου, των Αθηνών, της Τρίκκης, της Κω και της Περγάμου.
Ρωμαϊκό
Άγαλμα του Ασκληπιού, Αρχαιολογικό Μουσείο Επιδαύρου. Statue of Asclepios
of the Este type. Pentelic marble, Roman copy of ca. 160 AD after a 4th-century
BC original. From the temple of Asclepios at Epidaurus. National Archaeological
Museum in Athens.
Ο
θεός έκανε θαύματα. Γι' αυτό και το ιερό του είχε πανελλήνια απήχηση. Χιλιάδες
ασθενείς συνέρρεαν στην Επίδαυρο όχι για να δουν μια παράσταση, όπως κάνουμε
εμείς σήμερα, αλλά για να βρουν την υγειά τους.
Κάθε
ασθενής που ταξίδευε μερόνυχτα για να φτάσει στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου και
να γίνει καλά με θεία συνέργεια, περνούσε από διάφορα στάδια προετοιμασίας.
Votive relief for the cure of a bad leg, inscription. Found in 1828 in the same sanctuary in Milos, Ægean Sea, as the head BM Sculpture 550. Ex-voto consacré à Asclépios pour la guérison d'une jambe, vers 100–200 ap. J.-C., British Museum.
Στην ετοιμασία βοηθούσε, με την αυθυποβολή που προκαλούσε, και η ανάγνωση των πολυπληθών θαυμάτων του θεού τα οποία ήταν γραμμένα πάνω σε μεγάλες στήλες μέσα στο Άβατο.
Έτσι γνωρίζουμε ότι η Ιθμονίκη από την Πελλήνη κοιμήθηκε στο ιερό του Ασκληπιού ζητώντας από τον θεό να μείνει έγκυος, πράγμα που έγινε. «Όταν ήταν έτοιμος ο ασθενής, αφού έκανε μια νυχτερινή θυσία, κατέβαινε στο ισόγειο -ουσιαστικά υπόγειο- του Αβάτου και κοιμόταν καταγής, πάνω στο δέρμα του ζώου που θυσίασε αποβραδίς. Στο όνειρό του τον επισκεπτόταν ο θεός και είτε τον γιάτρευε με τα χέρια του είτε του έδινε κάποιο φάρμακο, ή απλά του έλεγε τι πρέπει να κάνει για να γίνει καλά. Άλλοτε πάλι το ρόλο του τον αναλάμβανε ένα ιερό του ζώο, συνήθως το φίδι», είπε ο καθηγητής Βασίλειος Λαμπρινουδάκης μιλώντας στο Μέγαρο Μουσικής με θέμα «Επίδαυρος, τόπος φροντίδας σώματος και ψυχής».
Η
επιγραφή του Μάρκου Ιουλίου Απελλή, που δημοσιεύτηκε το 1883 και χρονολογείται
το 2ο αι. μ.Χ. (Αρχαιολογικό Μουσείο Επιδαύρου) Το κείμενο λέει τα εξής:
“Όταν
ήταν ιερέας ο Πόπλιος Αίλιος Αντίοχος, εγώ ο Μάρκος Ιούλιος Απελλάς, από την
Ιδριάδα κοντά στα Μύλασα, προσκλήθηκα από το θεό, διότι πολύ συχνά έπεφτα
άρρωστος και υπέφερα από δυσπεψίες. Μάλιστα κατά την διάρκεια του ταξιδιού με
το πλοίο, στην Αίγινα, μου έδωσε την οδηγία να μην εξοργίζομαι πολύ. Και όταν
έφτασα στο ιερό μου έδωσε την οδηγία επί δύο μέρες να έχω το κεφάλι μου
καλυμμένο γιατί τις μέρες αυτές έβρεχε. Μου είπε να τρώω τυρί και ψωμί και
σέλινο με μαρούλι, να λούζομαι μόνος μου, να τρέχω, να γυμνάζομαι, να παίρνω
λεμονόκουπες και να τις μουσκεύω σε νερό, να τρίβομαι στον τοίχο του βαλανείου
κοντά στις «ακοές» (*σημείο του ιερού όπου θα ακούγονταν απόκοσμες φωνές), να
κάνω περίπατο στην άνω στοά, να κάνω ασκήσεις αιώρησης, να πασαλείβομαι με
λάσπη, να περπατάω ξυπόλητος, πριν μπω στο θερμό λουτρό του βαλανείου να περιχύνομαι
με κρασί, μόνος μου να κάνω λουτρό και να δίνω μια Αττική δραχμή στον λουτράρη,
να θυσιάσω από κοινού στον Ασκληπιό, την Ηπιόνη και τις Ελευσίνιες θεές, να
τρώω γάλα με μέλι. Και μια μέρα που ήπια μόνο γάλα, μου είπε «βάλε και μέλι στο
γάλα για να μπορέσει να διαπεράσει». Κι όταν προσευχήθηκα στο θεό πιο γρήγορα
να με γιατρέψει, είδα λέει ότι περπατούσα έξω από το άβατο κατά τις «ακοές»
αλειμμένος με σινάπι και αλάτι και με οδηγούσε ένα αγοράκι που κρατούσε
θυμιατήριο που κάπνιζε και ο ιερέας μου είπε «έχεις θεραπευθεί, αλλά πρέπει να
πληρώσεις την αμοιβή του γιατρού». Και έκανα πράγματι αυτά που είδα, και όταν
αλείφτηκα με το υγρό σινάπι και το αλάτι με έπιασε πόνος, όταν όμως πλύθηκα μου
πέρασε. Αυτά όλα μέσα σε εννέα μέρες από τότε που ήρθα. Ο θεός με άγγιξε στο
δεξιό μου χέρι και στο στήθος και την επόμενη μέρα καθώς έκανα θυσία η φλόγα
αναπήδησε και μου έκαψε το χέρι και έβγαλα φλύκταινες. Όμως μετά από λίγο το
χέρι μου γιατρεύτηκε. Καθώς επέμεινα, μου είπε για τον πονοκέφαλο να παίρνω
άνηθο με λάδι. Δεν με πονούσε συνήθως το κεφάλι, αλλά επειδή είχα μελετήσει
φιλολογικά έπαθα πλήρωση του εγκεφάλου. Χρησιμοποιώντας το λάδι απαλλάχτηκα από
την κεφαλαλγία. Μου είπε επίσης να κάνω γαργάρες με κρύο νερό για τη σταφυλή
μου –γιατί και γι'αυτό παρακάλεσα το Θεό- και το ίδιο για τις αμυγδαλές μου.
Μου έδωσε τέλος την οδηγία να τα καταγράψω όλα αυτά. Αναχώρησα γεμάτος
ευγνωμοσύνη και κερδίζοντας την υγεία μου.”
Έργο
περίπου σύγχρονο με την επίσκεψη του Απελλά στην Επίδαυρο, εύρημα του 2011 από
τις ανασκαφές στο μικρό θέατρο της αρχαίας Επιδαύρου. Μαρμάρινο άγαλμα του
Ερμή, αντίγραφο του 2ου αι. μ.Χ. πρωτότυπου έργου του Πολύκλειτου (4ος αι.
π.Χ.). Βρέθηκε εντοιχισμένο σε νεώτερο οικοδόμημα του 4ου αι. μ.Χ.
Αλλά
ο θεραπευτής Ασκληπιός δεν εμφανίστηκε στην Επίδαυρο ξαφνικά. Υπήρχε στον ίδιο
τόπο «πανάρχαιη λατρεία ηρωικών προγόνων, που με τον καιρό περιβλήθηκαν θεία
δύναμη, έτσι ώστε στις αρχές της 1ης π.Χ. χιλιετίας να δώσουν τη θέση τους σε
έναν Απόλλωνα προστάτη της περιοχής, τον Απόλλωνα του Μάλου, Απόλλωνα Μαλεάτα»,
ανέφερε ο κ. Λαμπρινουδάκης που διευθύνει από το 1974 τις ανασκαφές της
Αρχαιολογικής Εταιρείας στο ιερό του Απόλλωνα Μαλεάτα και από το 1984 όλα τα
έργα της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Επιδαύρου του υπουργείου Πολιτισμού. Τα
ευρήματα στο ιερό του αρχαιότερου γιατρού της Επιδαύρου, του Απόλλωνα Μαλεάτα,
που είναι λίθινα ρυτά (αγγεία για χοές), ξίφη, διπλοί πελέκεις, σφραγιδόλιθοι
και πλήθος ειδωλίων, στάχτες στο βωμό γεμάτες από κόκαλα ζώων και πλήθος σπασμένων
αγγείων πόσης και άλλων αφιερωμάτων, φανερώνουν τη λατρευτική χρήση του χώρου.
Στοά
του Αβάτου, Ασκληπιείο Επιδαύρου, 4ος αι. π.Χ. Στο οικοδόμημα αυτό γινόταν η
εγκοίμηση των ασθενών και μέσω αυτής η επικοινωνία με το θεό που εξασφάλιζε την
ίαση.
Η
παράδοση αυτή πρόσφερε πλούσια εμπειρία, δημιουργώντας πραγματική ιατρική
γνώση. «Και μολονότι η Επίδαυρος έμεινε ως το τέλος προσανατολισμένη στο θείο
γιατρό, από το 2ο π.Χ. αιώνα γνωρίζουμε οικογένειες γιατρών στην Επίδαυρο που
ασκούσαν ιατρική έξω από το ιερό. Στην αρχή του δρόμου από την πόλη της
Επιδαύρου προς το ιερό ανασκάφηκε τάφος μιας οικογένειας γιατρών. Διατηρήθηκε
άθικτος ο θάλαμός του, με τρεις σαρκοφάγους μέσα, με τους νεκρούς και τα
ιατρικά εργαλεία τους».
Άποψη
του θεάτρου της Επιδαύρου. View
of Epidavros theatre.
Όσο για το ρόλο του θεάτρου της αρχαίας Επιδαύρου, δεν ήταν ασφαλώς ο σημερινός. Το θέατρο δημιουργήθηκε για να φιλοξενεί τελετές και λατρευτικά δρώμενα, μουσικούς, ωδικούς και δραματικούς αγώνες, που αποτελούσαν τμήμα της λατρείας και εργαλείο της καλλιέργειας του νου και της ψυχής. Εξάλλου, τέτοιες μορφές λατρείας και ψυχικής ανάτασης είχαν αναπτυχθεί στο Ασκληπιείο πολύ πριν από την κατασκευή του θεάτρου, όπως μαρτυρεί και η αναφορά του Πλάτωνα, που λέει ότι τον 5ο ήδη π.Χ. αιώνα τελούνταν αγώνες ραψωδών και μουσικών.