Στο φως πέντε βασιλικοί τάφοι στην Βεργίνα, Five New Royal Tombs Discovered in Vergina

Υπόστυλος τάφος που ήρθε στο φως στις Αιγές. (φωτ. ΙΖ' ΕΠΚΑ). Five new royal tombs have come to light during excavations at the royal necropolis of Aegae, in Northern Greece.

Περίτεχνη ζωγραφική διακόσμηση στους τοίχους, κομψές λευκές λήκυθοι, χρυσά κοσμήματα, χρυσοποίκιλτα όπλα, πολύτιμα αγγεία και σκεύη, αντικείμενα από ελεφαντόδοντο και κεχριμπάρι, αλλά και ένα σιδερένιο ξίφος ανασυνθέτουν την ιστορία των Μακεδόνων, στην ταφική συστάδα των Τημενιδών, στη Βεργίνα.

Η ταφική συστάδα των Τημενιδών βρίσκεται στη νοτιοδυτική γωνία του νεκροταφείου των τύμβων στις Αιγές και σημαδεύει την πορεία του αρχαίου δρόμου. The Temenid burial cluster was located in one corner of the Aeges cemetery and although the cemetery has been brutally looted, monuments demonstrate impressive evidence of funerary architecture as well as portraits of the royal family of King Perdiccas II.

Είκοσι τάφοι με εντυπωσιακή διακόσμηση και πλούσια κτερίσματα, τρεις από τους οποίους έχουν μνημειακές μαρμάρινες πόρτες και προσόψεις που θυμίζουν ναούς, έχουν αποκαλυφθεί μέχρι σήμερα.

The director of the 17th Prehistoric and Classical Antiquities, Angeliki Kottaridi, does not exclude that one of the graves belonged to Cassander himself or one of his sons, who as children of Thessaloniki belonged to the illustrious dynasty of the Temenids. Unfortunately, almost the entire main building has been destroyed.

Τους πέντε νέους βασιλικούς τάφους που έφερε στο φως φέτος η αρχαιολογική σκαπάνη, μαζί και όλα τα ευρήματα από το ταφικό μνημείο των Τημενιδών παρουσίασε χθες ενώπιον πολυπληθούς ακροατηρίου η διευθύντρια της ΙΖ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, Αγγελική Κοτταρίδη. Η ομιλία έγινε κατά την πρώτη μέρα των εργασιών της 27ης Επιστημονικής Συνάντησης για το Αρχαιολογικό Εργο στη Μακεδονία και τη Θράκη, στη Θεσσαλονίκη.

Χρυσό δισκάριο, με το χαρακτηριστικό αστέρι, που εντοπίστηκε σε τάφο στις Αιγές. (φωτ. ΙΖ' ΕΠΚΑ). The city of Aiges, the ancient first capital of the Kingdom of Macedonia, was discovered in the 19th century near Vergina, in northern Greece. The most important remains are the monumental palace, lavishly decorated with mosaics and painted stuccoes, and the burial ground with more than 300 tumuli, some of which date from the 11th century B.C.

Όπως αναφέρεται στην ανακοίνωση της κας Κοτταρίδη: «Η σωστική ανασκαφή στον περιβάλλοντα χώρο του δημαρχείου της Βεργίνας έγινε αιτία πριν 15 χρόνια να έρθει στο φως μια ομάδα τάφων (πέντε λακκοειδείς και έξι μεγάλοι κτιστοί κιβωτιόσχημοι) που βρίσκεται στο νοτιοδυτικό άκρο του νεκροταφείου των τύμβων, ανάμεσα σε αυτό και την αρχαϊκή νεκρόπολη των Αιγών, οι οποίοι χρονολογούνται από το πρώτο μισό του 6ου ως το τέλος του 5ου προχριστιανικού αιώνα. Σχεδόν όλοι ήταν συλημένοι, μερικοί μάλιστα και λιθολογημένοι σε σημαντικό βαθμό, ωστόσο το μέγεθος των ίδιων των ταφικών μνημείων, η πολυτέλεια των κτερισμάτων (χρυσά κοσμήματα, χρυσοποίκιλτα όπλα, πολύτιμα αγγεία και σκεύη κ.λπ.) που βρέθηκαν παρά τη σύληση και εντυπωσιάζουν με την ποικιλία, την ποιότητα και την ποσότητά τους, κερδίζοντας επάξια τον χαρακτηρισμό “θησαυροί”, καθώς και η χρήση του εθίμου της καύσης με μεγαλοπρεπείς νεκρικές πυρές και πλούσιες προσφορές που ανακαλούν τις ταφικές αντιλήψεις των επών και προοιωνίζονται την ταφή του Φιλίππου Β’ μας έκαναν να θεωρήσουμε από την αρχή αυτή την ταφική συστάδα βασιλική και να την ονομάσουμε “συστάδα των Τημενιδών”.

Δαχτυλίδι που βρέθηκε ύστερα από ανασκαφές στη Βασιλική Νεκρόπολη των Αιγών Βεργίνας. (φωτ. ΙΖ' ΕΠΚΑ). Vergina represents exceptional testimony to a significant development in European civilization, at the transition from the classical city-state to the imperial structure of the Hellenistic and Roman periods. This is vividly demonstrated in particular by the remarkable series of royal tombs and their rich contents. 

«Στην ίδια ομάδα ανήκει προφανώς και ένας κατεστραμμένος μακεδονικός τάφος με ιωνική πρόσοψη που ερευνήθηκε στο βορειοανατολικό άκρο της συστάδας το 1987 από την κα Στέλλα Δρούγου. Ο τάφος αυτός που χρονολογείται στο τέλος του 4ου προχριστιανικού αιώνα τεκμηριώνει τη χαρακτηριστική για τις βασιλικές ταφικές συστάδες διαχρονική χρήση που εδώ πλησιάζει τους τρεις αιώνες ακολουθώντας προφανώς την εξέλιξη της δυναστείας των Τημενιδών.

Λευκές λήκυθοι που χρησιμοποιούνταν στις νεκρικές τελετές και βρέθηκαν ύστερα από ανασκαφές στη Βασιλική Νεκρόπολη των Αιγών Βεργίνας. (ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΥΠΠΟ/STR). The ancient city in the northern foothills of the Pierian range is the capital of the kingdom of Lower Macedonia, Aigai, traditionally founded by Perdiccas I when the Macedonians of the Argive spread northwards over the plain of Emathia. As the capital of the Macedonian kingdom and site of the royal court, Aigai was the most important urban centre in the region throughout the archaic period (800-500 BC) and the following century. The grave-goods in a series of tombs dating from the 6th and 5th centuries BC demonstrate commercial and cultural links with Greek centres of eastern lonia and the south. At the end of the 5th century, Archelaus brought to his court artists, poets and philosophers from all over the Greek world.

«Με ιδιαίτερα βαθύ προθάλαμο (προθάλαμος πλάτος 3,85, μήκος 3,55 μ., θάλαμος πλάτος 3,85, μήκος 4,30 μ.), μια ιδιομορφία που παρουσιάζει και ο τάφος του Φιλίππου Β’ και προκύπτει από την ανάγκη να τοποθετηθεί στον προθάλαμό του μια δεύτερη κλίνη για τη νεκρή που βρισκόταν θαμμένη εκεί, ο ιωνικός τάφος της “συστάδας των Τημενιδών” φαίνεται πως φιλοξενούσε δύο ταφές, μία στον θάλαμο (του άνδρα στον οποίο ανήκε το σιδερένιο κράνος που βρέθηκε εκεί) και μία στον προθάλαμο. Με δεδομένη τη χρονολόγηση του μνημείου, αλλά και τη θέση του στα όρια της αρχαίας ταφικής συστάδας των Τημενιδών, η υπόθεση πως εδώ θα μπορούσαν να έχουν ταφεί τα οστά του Φιλίππου Γ’ Αρριδαίου και της συζύγου του Ευρυδίκης που ο Κάσσανδρος ανακόμισε στις Αιγές μου φαίνεται ιδιαίτερα δελεαστική και μοιάζει να ενισχύεται από τα εντυπωσιακά ευρήματα των τελευταίων εβδομάδων».

Μάσκα Μαινάδας που βρέθηκε ύστερα από ανασκαφές στη Βασιλική Νεκρόπολη των Αιγών Βεργίνας. (ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΥΠΠΟ/STR). Although the administrative centre was transferred to Pella in the 4th century BC, Aigai retained its role as the sacred city of the Macedonian kingdom, the site of the traditional cult centres, and the royal tombs. It was here in 336 BC that Philip II was assassinated in the theatre and Alexander the Great was proclaimed king. The best known feature of the site is the necropolis, which extends for over 3 km, with the Cemetery of the Tumuli at its heart. This contains over 300 grave-mounds, some as early as the 11th century BC.

«Στα νότια του μακεδονικού τάφου βρέθηκε ένα τεράστιο όρυγμα διαταραγμένο από νεότερες επεμβάσεις. Το ταφικό κτίσμα, προφανώς κατεστραμμένο, όπως δείχνουν οι ράμπες από όπου τράβηξαν τους λίθους των τοίχων του για να τους ξαναχρησιμοποιήσουν, δεν έχει βρεθεί ακόμη, ωστόσο διάσπαρτοι θολίτες, κομμάτια από μια μνημειακή μαρμάρινη πόρτα με διακοσμητικές εφηλίδες και κυρίως η παρουσία του χαρακτηριστικού δρόμου που οδηγεί προς τα νότια δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία ότι εδώ υπήρχε ένας ακόμη μακεδονικός τάφος, ο δέκατος τρίτος που βρίσκεται στη νεκρόπολη των Αιγών, ο οποίος ήταν χτισμένος κάθετα προς τον προηγούμενο.

«Ανάμεσα στους μακεδονικούς και στην ομάδα των παλιότερα ανασκαμμένων τάφων της συστάδας βρέθηκαν στη σειρά άλλα τρία εντυπωσιακά ταφικά μνημεία:

Λιθόκτιστος κιβωτιόσχημος τάφος που ήρθε στο φως στις Αιγές. (φωτ. ΙΖ' ΕΠΚΑ). Three of the royal tombs are cists and two are Macedonian. According to the excavator and director of the 17th Ephorate of Prehistoric and Classical Antiquities, Angeliki Kottaridi, one tomb is particularly important, as it shows a large underground room with white walls decorated with painted garlands, fronds, flowers and ivy leaves.

«Ένας μεγάλος λιθόκτιστος κιβωτιόσχημος τάφος που σώζεται σχεδόν σε όλο του το ύψος, με λευκά κονιάματα στους τοίχους, λιτά διακοσμημένος με μπλέ και κόκκινες ζωγραφιστές ταινίες, και με το χαρακτηριστικό λίθινο βάθρο που ορίζει τη θέση της νεκρικής κλίνης και της τεφροδόχου τοποθετημένο στη νότια πλευρά, αποκαλύφθηκε στη μέση της σειράς, ενώ βόρεια και νότια από αυτόν υπάρχουν δύο άλλοι μνημειακοί τάφοι ενός αρχιτεκτονικού τύπου που ήταν άγνωστος μέχρι τώρα.

Among the finds were impressive ceramic funerary objects which date back to 420/410 BC and an iron sword believed to belong to King Perdiccas II (454-413 BC), who had fought hard during the Peloponnesian war to keep his kingdom independent.

«Ο νότιος, η ανασκαφή του οποίου δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί, είναι καταστραμμένος σε σημαντικό βαθμό, όμως ο βόρειος σώζεται σε πολύ καλύτερη κατάσταση και μας επιτρέπει να αποκτήσουμε μια πολύ πιο πλήρη εικόνα του κτηρίου που προφανώς στάθηκε ένας σημαντικός σταθμός στην προσπάθεια της δημιουργίας μιας υπόγειας αιώνιας κατοικίας, αντάξιας για τον νεκρό ηγεμόνα, αποτελώντας τον άμεσο πρόγονο των λεγόμενων “μακεδονικών” τάφων.

«Ο τάφος, το εσωτερικό ύψος του οποίου οπωσδήποτε ξεπερνούσε τα 4,50 μ., σώζεται λίγο παραπάνω από τη μέση του αρχικού ύψους του και έχει τη μορφή μιας ευρύχωρης υπόστυλης ορθογώνιας αίθουσας με διαστάσεις περ. 7×5 μ. Δύο αράβδωτοι ιωνικοί κίονες με αρκετά ψηλές τετράγωνες βάσεις τοποθετημένοι στον κατά μήκος άξονα υποβάσταζαν την, προφανώς, λίθινη οροφή της αίθουσας, ενώ ημικίονες –ανά δύο στις μακριές και ανά ένας στις στενές– πλευρές άρθρωναν αρχιτεκτονικά τις επιφάνειες των τοίχων, προσδίδοντας κομψότητα και μεγαλοπρέπεια στον χώρο. Στις γωνίες αντί παραστάδες προτιμήθηκε να τοποθετηθούν τεταρτοκίονες, μια λύση ιδιαίτερα εξεζητημένη, εφόσον μάλιστα θα απαιτούσε ειδική διαχείριση των ελικωτών γωνιακών κιονοκράνων. Ένα κιονόκρανο σώθηκε πεσμένο δίπλα από τον δυτικό ημικίονα. Καλυμμένο με λευκό κονίαμα, με τα περιγράμματα των ελίκων αποδοσμένα με γαλάζιο χρώμα και τους οφθαλμούς με κόκκινο επαναλαμβάνει έναν τύπο γνωστό από μνημεία που χρονολογούνται γύρω στα μέσα του 5ου προχριστιανικού αιώνα. Πλαισιωμένο από δύο ημικίονες το θυραίο άνοιγμα στο οποίο οδηγεί μια μνημειακή λίθινη σκάλα βρίσκεται στη μέση της βόρειας μακριάς πλευράς. Απέναντί του ήταν τοποθετημένο το λίθινο βάθρο που παραδοσιακά σχετίζεται με την κλίνη και την νεκρική τεφροδόχο.

«Κατασκευασμένο με ιδιαίτερη φροντίδα, προσοχή και επιμέλεια, με πολύ καλής ποιότητας λευκά και κόκκινα κονιάματα το πρωτότυπο αυτό κτήριο υπόσχεται να ανοίξει μια νέα σελίδα στη μελέτη της μακεδονικής αρχιτεκτονικής και ένα νέο κεφάλαιο στη συζήτηση της καταγωγής του τύπου του “μακεδονικού” τάφου.

Χρυσοί ρόδακες με μακεδονικά αστέρια, εμβλήματα του βασιλείου των Μακεδόνων. Διάσημο είναι πλέον το Αστέρι της Βεργίνας ή ο Ήλιος της Βεργίνας, βασιλικό έμβλημα που σχετίζεται με τους Μακεδόνες βασιλείς. Μεγάλος αριθμός από τέτοιους χρυσούς ρόδακες βρέθηκαν στη βασιλική νεκρόπολη των Αιγών. (φωτ. ΙΖ' ΕΠΚΑ).

«Όλοι οι τάφοι βρέθηκαν βίαια λεηλατημένοι, γεγονός που πιθανότατα συνδέεται με την καταστροφή της βασιλικής νεκρόπολης των Αιγών το 276 π.Χ. από τους Γαλάτες μισθοφόρους του Πύρρου που μαρτυρείται από τον Διόδωρο, ωστόσο και στους τρεις τάφους υπάρχουν ακόμη έντονα ίχνη από τις επιβλητικές ταφικές πυρές στις οποίες δαπανήθηκαν τα σώματα των νεκρών. Ένα χρυσό βελανίδι που βρέθηκε στον κιβωτιόσχημο τάφο μαρτυρά την παρουσία χρυσού στεφανιού βελανιδιάς, γεγονός που σημαίνει ότι ο κάτοχός του ήταν άντρας. Στην ίδια κατεύθυνση οδηγούν και τα ίχνη από έναν χάλκινο φολιδωτό θώρακα που βρέθηκαν στον υπόστυλο τάφο, ενώ δεν λείπουν και τα χρυσά δισκάρια με το χαρακτηριστικό αστέρι που βρέθηκαν παρά τη σύληση και στους τρεις τάφους.

Χρυσό ανάγλυφο με πολεμιστές, προερχόμενο από τη διακόσμηση χρυσοποίκιλτης ασπίδας, που εντοπίστηκε στις Αιγές. (φωτ. ΙΖ' ΕΠΚΑ). Another Macedonian tomb with Doric columns was discovered, next to the Ionic tomb excavated in 1987. Its facade is similar to the tomb of Alexander IV, son of Alexander the Great and Roxanne.

«Ανάμεσα στον υπόστυλο τάφο και στον κιβωτιόσχημο τάφο στον οποίο βρέθηκε το χρυσό ανάγλυφο με τους πολεμιστές από τη διακόσμηση χρυσοποίκιλτης ασπίδας, σχεδόν στην επιφάνεια του εδάφους και παρά τις πολυποίκιλες σύγχρονες παρεμβάσεις, βρέθηκε δάπεδο στρωμένο με βοτσαλωτό το μήκος του οποίου ξεπερνά τα 15 μέτρα καθώς και κομμάτια από λευκά και χρωματιστά επιτοίχια κονιάματα τοίχων. Το οικοδόμημα που είχε λιθολογηθεί βάναυσα δεν άφησε άλλα ίχνη, ωστόσο τα θραύσματα από αλαβάστρινα μυροδοχεία και μια χάλκινη επικασιτερωμένη φιάλη που βρέθηκαν επάνω στο δάπεδο αποτελούν ίσως ενδείξεις ταφικής λατρείας, ενώ ένα νόμισμα Περδίκκα Β’(454-413 π.Χ.) βοηθά στη χρονολόγηση. Με υπέργειο σήμα-μνημείο σχετίζονται και τα εξαιρετικής ποιότητας θραύσματα ενός πολύπλοκου μεγάλου ολόγλυφου φυτικού κοσμήματος με ελικωτά βλαστάρια, μπουμπούκια και φύλλα άκανθας που ανακαλεί το κεντρικό ακρωτήριο του Παρθενώνα, τα οποία βρέθηκαν διάσπαρτα στην περιοχή του υπόστυλου τάφου, ενώ η στρωματογραφία δείχνει ότι στην περιοχή της συστάδας πιθανότατα υπάρχουν ακόμη τρεις-τέσσερις τάφοι. Η ολοκλήρωση της ανασκαφής, η συντήρηση και η μελέτη των ευρημάτων θα βοηθήσουν να αποσαφηνιστεί η εικόνα και δεν αποκλείεται να προκύψουν στοιχεία που θα βοηθήσουν τη συσχέτιση των μνημείων με τα πρόσωπα που από τον Αμύντα Α’ (530-498π.Χ.) και τον Αλέξανδρο Α’ (498-454π.Χ.) μέχρι τον Φίλιππο Β’ (359-336 π.Χ.) καθόρισαν τις τύχες του βασιλείου.

Σκελετός που εντοπίστηκε στο εσωτερικό του υπόστυλου τάφου στις Αιγές. (φωτ. ΙΖ' ΕΠΚΑ). Archaeologists are linking the tombs with the Temenid dynasty, the kings of Macedonia, because of their size and shape and the impressive funerary objects found in them. Moreover, one of the graves may have belonged to Cassander himself or to one of his sons, who were also members of Temenid dynasty.

«Για την ώρα την προσοχή μας πέρα από τα βασιλικά μνημεία αξίζει το μυστηριώδες γεγονός που στοιχειώνει τα λείψανα του υπόστυλου τάφου: δεκαπέντε άλογα, μερικά σκυλιά, μια ντουζίνα ενήλικες, κάμποσα μωρά και νήπια πετάχτηκαν νεκρά μαζί με ένα φόρτωμα αγγεία και κεραμίδια (κυρίως καλυπτήρες), κομμάτια από μια μαρμάρινη επιτύμβια στήλη και έναν κατάδεσμο στον άδειο βασιλικό τάφο που είχε ήδη εν μέρει λιθολογηθεί και έγινε αποθέτης του μακάβριου συνόλου. Η στρωματογραφία, τα οστά που φαίνονται να αποτέθηκαν συναρθρωμένα και τα αγγεία που συγκολλούνται από θραύσματα διάσπαρτα σε όλο το πάχος της επίχωσης μαρτυρούν ότι δεν ήταν μια σταδιακή απόθεση αλλά ένα συγκεκριμένο γεγονός, ένα τραγικό συμβάν που, όπως δείχνει η κεραμική και ένα χάλκινο νόμισμα, πρέπει να σχετίζεται με την καταστροφή των Αιγών που ακολούθησε την ήττα του Περσέα από τους Ρωμαίους στην Πύδνα το 168 π.Χ. και την κατάλυση του Μακεδονικού Βασιλείου».

Μυρωμένο λάδι

Νεκρικός θρήνος, όστρακο από λήκυθο, η οποία περιείχε μυρωμένο έλαιο και βρέθηκε ως κτέρισμα στο νεκροταφείο των τύμβων των Τημενιδών. (ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΥΠΠΟ/STR). The new findings were presented by Kottaridi during the 27th meeting of the Archaeological proceedings in Macedonia and Thrace.

Από την άφθονη κεραμική ξεχωρίζει το πλήθος των λευκών ληκύθων, αγγεία που περιείχαν μυρωμένο λάδι και χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά για ταφική χρήση, αλλά και ένα σιδερένιο ξίφος πολεμιστή, πιθανόν του βασιλιά Περδίκκα Β΄- στη χρονολόγηση βοηθά και ένα νόμισμα του Περδίκκα Β'(454-413 π.Χ.).

The paintings found at Vergina are of extraordinarily high quality and historical importance.

Η μελέτη των ευρημάτων χρονολογεί το ταφικό σύνολο στο 420-410 π.Χ. και παρά τη σύληση του συνόλου των τάφων, τα κτερίσματα εντυπωσιάζουν με την ποικιλία, την ποιότητα και την ποσότητά τους, κερδίζοντας επάξια τον χαρακτηρισμό «θησαυρός», ανέφερε η κ. Κοτταρίδη.

O Γαλαξίας περικυκλωμένος από Συμβούλιο Γιγάντων. New Study Maps Milky Way’s Neighborhood, Which Is Surrounded By ‘Council Of Giants'

The “Council of Giants” is shown in this diagram based on 2014 research from York University. It shows the brightest galaxies within 20 million light-years of the Milky Way. The galaxies in yellow are the “Council.” Credit: Marshall McCall / York University.

Ο Γαλαξίας μας, ένας συνασπισμός τουλάχιστον 200 δισεκατομμυρίων αστέρων, ανάμεσά τους και ο Ήλιος, βρίσκεται περικυκλωμένος από έναν δακτύλιο 12 μεγάλων γαλαξιών τους οποίους οι αστρονόμοι ονόμασαν «Συμβούλιο Γιγάντων».

Ο Κοσμικός Ιστός

In this image, representing Earth's night sky in 3.75 billion years, Andromeda (left) fills the field of view and begins to distort the Milky Way with tidal pull. Credit: NASA

Αν κανείς κοιτάξει το Σύμπαν σε μεγάλη κλίμακα βλέπει ότι οι γαλαξίες δεν είναι τυχαία κατανεμημένοι, αλλά διατάσσονται πάνω στον λεγόμενο Κοσμικό Ιστό: έναν «σκελετό» που θυμίζει σφουγγάρι και αποτελείται από γιγάντια νήματα αερίου, ανάμεσα στα οποία υπάρχουν αχανείς κενοί χώροι.

Ζουμάροντας λίγο πιο κοντά στη γειτονιά μας βλέπουμε ότι ο Γαλαξίας είναι μέλος μιας μικρής ομάδας γαλαξιών που ονομάζεται Τοπική Ομάδα και έχει διάμετρο γύρω στα 3 εκατομμύρια έτη φωτός. Ο «Μίλκι Ουέι» είναι μάλιστα από τα κυρίαρχα μέλη της: μόνο ο γειτονικός γαλαξίας της Ανδρομέδας είναι μεγαλύτερος, με περίπου το διπλάσιο αριθμό άστρων.

Η νέα χαρτογράφηση

Η γειτονιά του Γαλαξία (Προσαρμογή από Marshall McCall / York University).

Νέα στοιχεία για τη γαλαξιακή γειτονιά μας προσφέρει τώρα μελέτη του Μάρσαλ ΜακΚολ, καθηγητή Αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο της Υόρκης στη Βρετανία, ο οποίος χαρτογράφησε τους λαμπρότερους γαλαξίες σε ακτίνα 35 εκατομμυρίων ετών φωτός από τη Γη.

«Ο Γαλαξίας και η Ανδρομέδα περιβάλλονται από 12 μεγάλους γαλαξίες που διατάσσονται πάνω σε έναν δακτύλιο με διάμετρο περίπου 24 εκατομμύρια χιλιόμετρα -το "Συμβούλιο Γιγάντων"» αναφέρει ο ερευνητής. Η μελέτη του δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Monthly Notices of the Royal Astronomical Society».

Artist’s conception of the Milky Way galaxy. Credit: Nick Risinger

Τα αποτελέσματα θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην κατανόηση της διαδικασίας σχηματισμού του Γαλαξία και άλλων τοπικών ομάδων γαλαξιών -μια διαδικασία που πιστεύεται ότι πυροδοτήθηκε από τη λεγόμενη σκοτεινή ύλη, ένα υποθετικό υλικό άγνωστης σύστασης που υπερβαίνει την κανονική ύλη στο Σύμπαν σε αναλογία τουλάχιστον 5 προς 1.

«Πετάξτε» μέσα στους γαλαξίες! Fly through all the known galaxies in the universe!

Εκπληκτικό βίντεο μας μετατρέπει σε ταξιδιώτες του Σύμπαντος. Scientists at Durham University create a mesmerising 3D fly-through of the hundreds of thousands of known galaxies in space.

Τρεις επιστήμονες του Ινστιτούτου Υπολογιστικής Κοσμολογίας του Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Durham στη Βρετανία δημιούργησαν ένα βίντεο, ένα 3D animation για την ακρίβεια, το οποίο επιτρέπει στον χρήστη να ταξιδέψει στο Σύμπαν.  Two scientists and a researcher at the Institute for Computational Cosmology, part of the University of Durham's Physics Department, have generated a 3D animation that allows you to see the universe, as we currently know it.

The simulations are perhaps the closet you will get to experiencing warp drive on Star Trek's Starship Enterprise.

Πιο συγκεκριμένα το animation επιτρέπει στον χρήστη να… πετάξει μέσα στα εκατομμύρια των γαλαξιών που έχουμε εντοπίσει στον Κόσμο.

A sparkling arrangement: Here, a simulation of the cosmic web is pictured, showing clusters of galaxies and a void in the middle of the image, where Dr Alpaslan and team discovered tendrils of galaxies.

Οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν δεδομένα του προγράμματος GAMA και εικόνες του προγράμματος SDSS δημιουργώντας ένα πραγματικά εκπληκτικό αποτέλεσμα. The fly-through was created by Will Parr, Dr Peder Norberg and Dr Mark Swinbank using catalogues documenting all known galaxies from GAMA (Galaxy and Mass Assembly), and images of the galaxies themselves from SDSS (Sloan Digital Sky Survey).

Using the data, the three were able to create a virtual representation of the known universe. The fly-through accurately shows the positions of galaxies, to scale, although the galaxy images have been deliberately enlarged to make them more visible.

Computer simulations suggest that matter in the universe is distributed in a 'cosmic web' of filaments, as seen in the image above from a large-scale dark-matter simulation. The inset is a zoomed-in, high-resolution image of a smaller part of the cosmic web, 10 million light-years across.

To discover tendrils, the Gama team created the largest ever galaxy census of the southern skies using observations from the Anglo-Australian Telescope in New South Wales, Australia. ‘Our new catalogue has looked deeper into space and mapped each patch of sky up to ten times to make sure it's as thorough as possible,’ said Dr Aaron Robotham from The University of Western Australia node of ICRAR. ‘We weren't sure what we'd find when we looked at voids in detail, but it was amazing to find so many of these tendrils lurking in regions that have previously been classified as empty,’ said Dr Robotham. The Gama team plan to catalogue more tendrils for further study as their detailed map of the universe expands.

Νέα δεδομένα για τους νεκρούς του Βασιλικού Τάφου ΙΙ στη Βεργίνα. New evidence about the deceased of the royal tomb II at Vergina

Εικ. 1. Το εσωτερικό της χρυσής λάρνακας από το θάλαμο του τάφου ΙΙ στη Μεγάλη Τούμπα της Βεργίνας. Διακρίνονται πάνω από τα οστά το χρυσό στεφάνι βελανιδιάς και τα θραύσματα πορφύρας και χουντίτη. Fig. 1. The interior of the golden larnax from the chamber of Tomb II in the Great Tumulus of Vergina. On top of the bones one can see the golden oak wreath and fragments of royal purple and huntite.

Τα αποτελέσματα από την επανεξέταση των οστών του Βασιλικού Τάφου ΙΙ στη Βεργίνα θα παρουσιάσουν σήμερα στο Αρχαιολογικό Συνέδριο για τις Ανασκαφές του 2013 στη Μακεδονία και τη Θράκη η Χρυσούλα Παλιαδέλη, Καθηγήτρια Αρχαιολογίας στο ΑΠΘ και Διευθύντρια της πανεπιστημιακής ανασκαφής στη Βεργίνα, οι δρες Θόδωρος Αντίκας και Λώρα Αντίκα, επικεφαλής της ανθρωπολογικής ομάδας, και ο δρ Γιάννης Μανιάτης, Ερευνητής Α’, ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος.

Τα αποτελέσματα από την επανεξέταση των οστών του Βασιλικού Τάφου ΙΙ στη Βεργίνα θα παρουσιάσουν σήμερα στο Αρχαιολογικό Συνέδριο για τις Ανασκαφές του 2013 στη Μακεδονία και τη Θράκη η Χρυσούλα Παλιαδέλη, Καθηγήτρια Αρχαιολογίας στο ΑΠΘ και Διευθύντρια της πανεπιστημιακής ανασκαφής στη Βεργίνα, οι δρες Θόδωρος Αντίκας και Λώρα Αντίκα, επικεφαλής της ανθρωπολογικής ομάδας, και ο δρ Γιάννης Μανιάτης, Ερευνητής Α’, ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος.

Όπως αναφέρει η κα Παλιαδέλη στην περίληψη της ανακοίνωσής της: «Η επιστροφή στην επανεξέταση του σκελετικού υλικού από τον τάφο ΙΙ της Μεγάλης Τούμπας στη Βεργίνα, από το 2010 μέχρι σήμερα, αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης διεπιστημονικής έρευνας που αποσκοπεί στην επανεκτίμηση παλαιότερων ερευνών, με τη συνδρομή ιατρικών και φυσικοχημικών εξετάσεων. Στόχος είναι η δημιουργία μιας βάσης δεδομένων που θα υποστηρίζεται από τρισδιάστατη ηλεκτρονική σάρωση, και θα παράσχει στην ελληνική και τη διεθνή επιστημονική κοινότητα τη δυνατότητα να μελετήσει ένα ευαίσθητο και πολύτιμο υλικό χωρίς να διακινδυνεύσει τη φθορά του.

Εικ. 2. Το εσωτερικό της χρυσής λάρνακας του προθαλάμου του τάφου ΙΙ στη Μεγάλη Τούμπα της Βεργίνας. Τα οστά ήταν τυλιγμένα σε χρυσοπόρφυρο ύφασμα. Fig. 2. The interior of the golden larnax from the antechamber of Tomb II in the Great Tumulus of Vergina. The bones were wrapped in gold and purple fabric. The re-examination of the skeletal material from the Tomb II of the Great Tumulus in Vergina from 2010 until today is part of a broader scientific research programme aiming at the re-evaluation of earlier surveys with the contribution of medical and physico-chemical examination methods. The aim of this survey is to create a database which will be supported by 3-dimensional scanning and which will give the Greek and international scientific community the opportunity to investigate a sensitive and valuable material without risking its damage.

«Η ανθρωπολογική έρευνα των δύο σκελετικών συνόλων από τον θάλαμο και τον προθάλαμο του τάφου ΙΙ (εικ. 1, 2), που κατέγραψε 350 οστά και θραύσματα, συνοδεύεται με 3.000 έγχρωμες ψηφιακές φωτογραφίες και υποστηρίχθηκε από αξονικές τομογραφίες, ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης (SEM) και φθορισμομετρία ακτίνων Χ (XRF) που εντόπισαν πάνω στα οστά και άλλα υλικά, όπως πορφύρα και χουντίτη, που ανήκουν σε άγνωστο μέχρι στιγμής αντικείμενο». The anthropological investigation of the two ensembles of the skeletal remains from the chamber and the antechamber of Tomb II (fig. 1, 2), during which 350 bones and fragments were registrated, is accompanied by 3,000 coloured digital photographs and supported by X-ray computed tomographies, scanning electron microscope (SEM) and X-rays fluorescence (XRF), methods that located additional materials on the bones, like royal purple and huntite, which belong to an object not yet identified.

Τα αποτελέσματα της επανεξέτασης είναι άκρως ενδιαφέροντα:

The tomb of Philip II of Macedon at Vergina museum.

«Για το νεκρό του θαλάμου τα νέα πορίσματα οδηγούν σε ακριβέστερο καθορισμό της ηλικίας του (41-49 ετών), και εντοπίζουν εκφυλιστικές αλλοιώσεις, χρόνιες παθήσεις και δείκτες δραστηριότητας που υποδεικνύουν μεσήλικο άνδρα με έντονη ιππευτική και πολεμική δραστηριότητα. Τα δεδομένα αυτά, σε συνδυασμό με τις μορφολογικές αλλοιώσεις στα οστά του –που βεβαιώνουν πως ο νεκρός κάηκε αμέσως μετά το θάνατό του– αποδυναμώνουν τη θεωρία της ταύτισής του με τον Φίλιππο Γ’ Αρριδαίο και ενισχύουν, αντίθετα, την απόδοση του τάφου στον Φίλιππο Β’. Regarding the chamber’s deceased, new finds lead to a more precise definition of age between 41 and 49 years old, while degenerative lesions, chronic conditions and activity indicators point to a middle-aged man with intense equestrian and military activity. This data, combined with the morphological alteration in his bones –indicating that he was cremated just after his death- weaken the theory of his identification to Philip III Arrhidaeus and strengthen the idea of ascribing the tomb to Philip II.

Εικ. 3. Κάποια από τα κτερίσματα του προθαλάμου που είχαν αποτεθεί μπροστά στη μαρμάρινη πόρτα μεταξύ του προθαλάμου και του θαλάμου. Διακρίνονται οι άνισες επίχρυσες κνημίδες. Fig. 3. Some of the burial goods from the antechamber, which were put in front of the marble door between the antechamber and the chamber. One can see the mismatched gilted greaves.

«Για τη νεκρή του προθαλάμου νέες παρατηρήσεις σε οστά που δεν είχαν εντοπιστεί στο παρελθόν προσδιορίζουν με ακρίβεια πλέον την ηλικία της (30-34 ετών), που αποκλείει οριστικά τρεις από τις πιθανές ταυτίσεις που έχουν μέχρις στιγμής προταθεί για την ταυτότητά της (Κλεοπάτρα και Μήδα, γυναίκες του Φιλίππου Β’ και Αδέα/Ευρυδίκη, γυναίκα του Φιλίππου Γ’ Αρριδαίου). Μορφολογικές αλλοιώσεις βεβαιώνουν πως η νεκρή κάηκε, όπως κι ο νεκρός του θαλάμου, αμέσως μετά το θάνατό της, ενώ οι δείκτες ιππικής δραστηριότητας δηλώνουν πως ίππευε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ένα κάταγμα στο άνω άκρο της αριστερής κνήμης που προκάλεσε βράχυνση, ατροφία και χωλότητα στο αριστερό της πόδι, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το ζεύγος των άνισων κνημίδων του προθαλάμου της ανήκει και πως το μεγαλύτερο μέρος του ανδρικού οπλισμού που βρέθηκε στο χώρο ταφής της είναι δικός της (εικ. 3). For the female deceased of the tomb’s antechamber, new observations in bones not previously identified give an accurate definition of her age (30-34 years old), which definitely precludes three of the possible identifications with historical personalities proposed so far: Cleopatra and Meda, both wives of Philip II and Adea/Eurydice, wife of Philip III Arrhidaeus. Morphological alterations make certain that the deceased was cremated just after her death, just like the deceased in the chamber, while the equestrian activity indicators suggest that she, as well, rode for a long time. A fracture in the upper end of her left leg, that caused the shortening and atrophy in her left leg leads to the conclusion that the pair of mismatched greaves found in the antechamber belongs to her, as well as the largest part of the weaponry found within her burial site.

«Τα δεδομένα αυτά ενισχύουν την παλιά υπόθεση του N.G.L.Hammond για την ταύτιση της νεκρής με μιαν άγνωστη Σκύθισσα, ίσως κόρη του βασιλιά Ατέα, χωρίς να αποκλείουν το ενδεχόμενο στη νεκρή του προθαλάμου να αναγνωρίσουμε την Αυδάτα, γυναίκα του Φιλίππου Β’ από την Ιλλυρία. These data reinforce the assumption made on her identity by N.G.L. Hammond, who suggested her identification with an unknown Scythian woman, maybe the daughter of King Ateas, without excluding the possibility of identifying her with Aydata, Philip II’s Illyrian wife.

«Κυρίως όμως υποστηρίζουν όχι μόνον από αρχαιολογική αλλά και από ανθρωπολογική άποψη την απόδοση του τάφου ΙΙ της Μεγάλης Τούμπας στον Φίλιππο Β’ και τη χρονολόγησή του στα 336 π.Χ.».

Victory medal (niketerion) struck in Tarsus, 2nd century BC, Cabinet des Médailles, Paris.

«Κυρίως όμως υποστηρίζουν όχι μόνον από αρχαιολογική αλλά και από ανθρωπολογική άποψη την απόδοση του τάφου ΙΙ της Μεγάλης Τούμπας στον Φίλιππο Β’ και τη χρονολόγησή του στα 336 π.Χ.». So, from an archaeological as well as anthropological aspect, the research results point to ascribing Tomb II at the Great Tumulus to Philip II and to dating it to 336 BC.

«Τα πρώτα πορίσματα από τη διεπιστημονική επανεξέταση του σκελετικού υλικού από τους βασιλικούς τάφους της Μεγάλης Τούμπας συμβάλλουν στην αρχαιογνωσία μας και αναδεικνύουν την επείγουσα ανάγκη για τη χρηματοδότησή της» καταλήγει η ανακοίνωση.

Η ανακοίνωση θα γίνει σήμερα, Πέμπτη 13 Μαρτίου 2014 και ώρα 17.30 στην Αίθουσα Τελετών του παλαιού κτιρίου της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ.

Πηγή: Αρχαιολογία Online

Ηφαιστειακή έκρηξη με τα «μάτια» ενός drone! Try Getting This Close To An Active Volcano Without A GoPro

Watch this amazing video as a Dji Phantom quad-copter flies to the Yasur volcano on Tanna Island in Vanuatu as it erupts.

Πάνω από το εκρηγνυόμενο ηφαίστειο Γιασούρ, στη νήσο Τάνα του Βανουάτου, στον νότιο Ειρηνικό, πέταξε ένα μη επανδρωμένο ιπτάμενο όχημα (drone) καταγράφοντας μοναδικές εικόνες καταστροφής.

Το «αθεόφοβο» drone αξίας περίπου 300 ευρώ που ονομάζεται DJI Phantom, ανήκει στον Σον Ο’Κάλαχαν, ο οποίος βρισκόταν στο νησί σε διακοπές και χειριζόταν το ιπτάμενο όχημα κατά τη διάρκεια της έκρηξης.

Σύμφωνα με τον ίδιο, το DJI Phantom ήταν εξοπλισμένο με μια κάμερα υψηλής ευκρίνειας τύπου GoPro, η οποία και κατέγραψε τη «βροχή» πυκνού καπνού και λάβας.

Ιπτάμενος φαντομάς με φαν κλαμπ

Η επικίνδυνη αποστολή στην καρδιά του ηφαιστείου εξετελέσθη με απόλυτη επιτυχία από πλευράς του DJI Phantom, χάρη στον ικανό χειριστή του. The videographer got the footage in a fairly direct way: He hooked up his camera to a DJI Phantom quadcopter, got it up to speed, and sent it straight into the fire. Amazingly, he didn’t come out of it with a $400 drone destroyed, and if you see the video, you’ll understand why that’s such a miracle.

Ο Ο’Κάλαχαν ανέβασε το βιντεάκι στο YouTube, το οποίο απέσπασε εκατοντάδες σχόλια αγωνίας από πλευράς του κοινού, γύρω από το αν… σώθηκε το drone από τη μανία της φύσης.

O δημιουργός της εντυπωσιακής ταινίας, έσπευσε να απαντήσει ότι: «Κανένας φαντομάς δεν τραυματίστηκε κατά τη διάρκεια της κινηματογράφησης».

«Ωκεανοί» νερού κρύβονται μέσα στη Γη. Are Oceans of Water Hiding Beneath Earth’s Surface?

Στο εσωτερικό της Γης είναι πιθανό να κρύβονται γιγάντιες ποσότητες νερού. The evidence comes from a water-loving mineral called ringwoodite that came from the so-called transition zone sandwiched between the upper and lower layers of Earth's mantle.

Ερευνητές που μελετούσαν ένα μικρό και χαμηλής αξίας διαμάντι εντόπισαν στοιχεία που υποδεικνύουν την παρουσία τεράστιων αποθεμάτων νερού βαθιά στο εσωτερικό της Γης. Σύμφωνα με τους ερευνητές είναι πιθανό σε βάθος εκατοντάδων χλμ. στο εσωτερικό του πλανήτη μας να υπάρχει μια ζώνη που περιέχει όσο νερό διαθέτουν συνολικά όλοι οι ωκεανοί μαζί!

Αν επιβεβαιωθεί ότι σε τόσο μεγάλο βάθος υπάρχει νερό σε υγρή μορφή αυτό θα δημιουργήσει νέα δεδομένα στη μελέτη της Γης και την κατανόηση των γεωλογικών της διεργασιών. Επιπλέον θα ανοίξει νέους δρόμους στη διαστημική εξερεύνηση αφού, αν η Γη διαθέτει στο εσωτερικό της νερό, το ίδιο μπορεί να συμβαίνει και σε άλλους βραχώδεις πλανήτες.

Η διαμαντένια διαδρομή

Graham Pearson holds the first terrestrial sample of ringwoodite ever found - which led to the discovery.

Τα περισσότερα διαμάντια που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή κοσμημάτων δημιουργούνται σε βάθος περίπου 150- 200 χιλιομέτρων. Αυτά που δημιουργούνται σε μεγαλύτερο βάθος, στη λεγόμενη «ζώνη μετάβασης» του μανδύα κάτω από τον φλοιό, ξεχωρίζουν γιατί είναι πολύ ταλαιπωρημένα στην εμφάνισή τους και έχουν διαφορετική χημική σύσταση.

Ένα τέτοιο μικρό ακατέργαστο διαμάντι από τα βάθη της Γης βρέθηκε τυχαία στη ρηχή κοίτη ενός ποταμού στη δυτική Βραζιλία. Ειδικοί με επικεφαλής τον Γκράχαμ Πίρσον του Πανεπιστήμιου Αλμπέρτα στον Καναδά μελέτησαν το διαμάντι η αξία του οποίου εκτιμάται ότι δεν ξεπερνά τα 20 δολάρια. Οι αναλύσεις έδειξαν ότι το διαμάντι δημιουργήθηκε σε βάθη 410-660 χλμ. Ο μήκους μόλις πέντε χιλιοστών και βάρους 0,09 γραμμαρίου πολύτιμος κρύσταλλος εκτιμάται ότι εκτινάχτηκε από βάθος 500 χλμ στην επιφάνεια της Γης μέσω κάποιας ηφαιστειακής έκρηξης. «Είναι ένα αρκετά άσχημο διαμάντι. Δείχνει να πήγε στην κόλαση και να επέστρεψε» αναφέρει ο Πίρσον.

Το υγρό περιεχόμενο

To διαμάντι που μελέτησαν οι ειδικοί και αποκάλυψε την παρουσία νερού στο εσωτερικό της Γης. The $20 diamond that led to the discovery: Diamond sample JUc29, from Juina, Brazil, containing the hydrous ringwoodite inclusion. The rough diamond has been naturally sculptured to its unusual shape by corrosive mantle fluids during transport to the surface.

Η φασματοσκοπική ανάλυση του συγκεκριμένου μικρού διαμαντιού αποκάλυψε στο εσωτερικό του την ύπαρξη ενός σπάνιου ορυκτού, ενός ρινγκουδίτη, μιας μορφής ολιβίνη που σχηματίζεται υπό τρομακτικά υψηλή πίεση στο υπέδαφος και από τον οποίο αποτελείται το μεγαλύτερο μέρος του ανώτερου μανδύα. Κανείς μέχρι σήμερα δεν είχε δει με τα μάτια του ρινγκουδίτη από τόσο μεγάλο βάθος. Το ορυκτό ανακαλύφθηκε το 1969 και πήρε το όνομά του από τον Αυστραλό γεωλόγο Τεντ Ρίνγκγουντ που είχε προτείνει την ύπαρξή του δέκα χρόνια νωρίτερα.

Where it is: Researchers say the rongwoodite reveals the Earth's transition zone could be a vast reservoir of water.

Το πιο σημαντικό εύρημα όμως ήταν ότι ο ρινγκουδίτης περιείχε περίπου 1,5% νερό σε βάρος. «Η αναλογία αυτή δεν ακούγεται μεγάλη, αλλά αν υπολογίσει κανείς τις τεράστιες ποσότητες ρινγκουδίτη που εκτιμάται ότι υπάρχουν στα μεγάλα βάθη της Γης, τότε η ποσότητα νερού εκεί κάτω πρέπει να είναι ισοδύναμη με το νερό όλων των ωκεανών του πλανήτη μαζί» υποστηρίζει ο Πίρσον που έσπευσε να σημειώσει ότι ο όγκος συγκρατείται εντός των ορυκτών και δεν ρέει. Δεν είναι δηλαδή, ένας ωκεανός όπως αυτός που περιέγραψε ο Ιούλιος Βερν στο «Ταξίδι στο Κέντρο της Γης» όπου μπορεί να πλέει μια βάρκα. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Nature».

Η «πηγή»

Schematic partial cross section of the Earth showing the location of ringwoodite, which make up approximately 60% by volume of this part of the transition zone. The diamond containing the water-bearing ringwoodite inclusion found by originated from approximately 500 km beneath the Earth's surface, where a large mass of water may accumulate by the subduction and recycling of oceanic lithosphere, into the transition zone.

Η ανακάλυψη (αν επιβεβαιωθεί) θα δώσει απάντηση και σε έναν  γεωλογικό γρίφο που απασχολεί τους επιστήμονες. Το αν το εσωτερικό της Γης είναι ξερό, αν είναι υγρό ή αν είναι μερικώς υγρό με την παρουσία νερού απομονωμένου σε κάποιες περιοχές.

Σε σχέση με την προέλευση του νερού σε τόσο μεγάλο βάθος έχουν διατυπωθεί δύο θεωρίες. Είτε φθάνει εκεί συνεχώς από τον ωκεανό μαζί με τη διαδικασία καταβύθισης των τεκτονικών πλακών, είτε προϋπήρξε από την αρχή της δημιουργίας του πλανήτη, ως μέρος των πρωταρχικών υλικών που σχημάτισαν τη Γη.

Επιπλέον η ανακάλυψη δείχνει ότι μεγάλες ποσότητες νερού μπορεί να κρύβονται στο εσωτερικό άλλων βραχωδών πλανητών, όπως του Άρη. Οι ειδικοί σημειώνουν ότι έχουν βρεθεί ρινγκουβίτες σε μετεωρίτες που έπεσαν στη Γη, γεγονός που ενισχύει τη θεωρία της ύπαρξης νερού στο εσωτερικό και άλλων πλανητών.

Ερευνητές προσδιόρισαν πότε εξερράγη το ηφαίστειο της Σαντορίνης. Santorini tree rings support the traditional dating of the volcanic eruption

Το ηφαίστειο της Σαντορίνης εξερράγη τον 16ο αιώνα π.Χ. και όχι νωρίτερα, σύμφωνα με μια νέα διεθνή επιστημονική έρευνα, που αξιολόγησε ως αναξιόπιστη τη δενδροχρονολόγηση, στην οποία είχαν βασιστεί προηγούμενες εκτιμήσεις ότι η έκρηξη είχε συμβεί πριν από ένα αιώνα περίπου. Aerial view of the inner part of Santorini's caldera, characterised by visible tephra layers, where a branch of an olive tree was found and used to date the Minoan eruption (Friedrich et al. Science 2006). Credit: Turi Humbel, WSL and University of Zurich

Η ακριβής χρονολόγηση της διάσημης έκρηξης στο προϊστορικό Αιγαίο έχει διχάσει τους επιστήμονες εδώ και χρόνια. Ωστόσο, όπως διαπίστωσαν, το ηφαίστειο της Σαντορίνης εξερράγη τον 16ο αιώνα π.Χ. και όχι έναν αιώνα νωρίτερα, όπως είχε προκύψει από τη δενδροχρονολόγηση.

Santorini 3D version. Will the dating of the volcanic eruption of Santorini remain an unsolved mystery? The question whether this natural disaster occurred 3,500 or 3,600 years ago is of great historiographical importance and has indeed at times been the subject of heated discussion among experts.

Όπως αναφέρει σχετικό άρθρο του ΑΜΠΕ, η μεγάλη φυσική καταστροφή -με τις σημαντικές ιστορικές επιπτώσεις της- εκτιμάται ότι συνέβη πριν από 3.500 έως 3.600 χρόνια.

This cross section of a branch from an olive tree currently growing on Santorini displays rings which are very difficult to be distinguished and dated. Photo: Turi Humbel, WSL and University of Zurich

Η παραδοσιακή άποψη -που επιβεβαιώνεται και από τη νέα μελέτη- είναι ότι το ηφαίστειο εξερράγη κάποια στιγμή στη διάρκεια του 16ου αιώνα π.χ. Νεότερες εκτιμήσεις μετά τη δεκαετία του '80 πρότειναν ότι η έκρηξη έλαβε χώρα σχεδόν ένα αιώνα νωρίτερα. Τα τελευταία στοιχεία για αυτή την άποψη προσκόμισε μια δανική μελέτη, που χρησιμοποίησε την μέθοδο της χρονολόγησης με τον ραδιενεργό άνθρακα-14 σε ξύλα από ελιές, που προέρχονται από την εποχή της έκρηξης.

Όμως, νέα μελέτη αντιτείνει ότι η ραδιοχρονολόγηση με άνθρακα-14 μεμονωμένων κομματιών ελιάς, σκεπασμένων από ηφαιστειακές στάχτες, είναι πολύ αναξιόπιστη μέθοδος. Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Πάολο Κερουμπίνι του Ελβετικού Ομοσπονδιακού Ινστιτούτου Ερευνών Δασών και Χιονιού, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο αρχαιολογικό περιοδικό "Antiquity", μελέτησαν πολλούς γέρικους κορμούς ελαιόδενδρων από την Ελλάδα και τη λοιπή νότια Ευρώπη.

«Η ανάλυση δειγμάτων ξύλου έχει νόημα μόνο αν μπορεί να αποδειχτεί ότι τα εν λόγω δέντρα ήσαν ακόμα ζωντανά τη στιγμή της έκρηξης. Όμως στην περίπτωση των γέρικων ελαιόδενδρων στην περιοχή της Μεσογείου, δεν είναι καθόλου ασυνήθιστο νεκρά κλαδιά να μένουν πεσμένα για αρκετές δεκαετίες», δήλωσε ο Κερουμπίνι.

Όπως είπε, για μια πραγματικά σωστή χρονολόγηση με άνθρακα-14, θα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί μια διεθνής καμπύλη αναφοράς, η οποία, στην προκειμένη περίπτωση της Σαντορίνης, πρέπει να βασίζεται σε μετρήσεις δενδροχρονολόγησης (δακτυλίων στο εσωτερικό των κορμών) από δένδρα ηλικίας μεγαλύτερης των 4.000 ετών.

Image and wood density profile, achieved through Neutron Imaging of a branch cross-section from an olive tree currently growing on Santorini: no clear annual rings can be distinguished because of several intra-annual density fluctuations (Cherubini et al. PLoS ONE 2013). (Photo David Mannes, Paul Scherrer Institute).

Σύμφωνα με το ΑΜΠΕ, ο Κερουμπίνι ανέλυσε δείγματα ξύλου από πολλές ελιές της νοτίου Ευρώπης και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα ελαιόδενδρα συχνά παράγουν πολλούς ψευδο-δακτύλιους στο εσωτερικό τους, πράγμα που μπερδεύει την πραγματική ηλικία τους, γεγονός που δείχνει τα περιορισμένα όρια της δενδροχρονολόγησης.

Αυτό, όπως είπε, συμβαίνει ιδιαίτερα σε θερμά μέρη όπως η Σαντορίνη με τις συχνές ξηρές περιόδους τα καλοκαίρια και τους χειμώνες σαν άνοιξη, που έχουν ως αποτέλεσμα να παράγουν μπερδεμένους δακτύλιους μέσα στους κορμούς και έτσι να προκαλούν σύγχυση ακόμα και στους ειδικούς. Ενδεικτικά, ανέφερε, ότι ένα κομμάτι ξύλου ελιάς που χρονολογείται πως έχει ηλικία 72 ετών, στην πραγματικότητα μπορεί να είναι μόνο 30.

Ο Κερουμπίνι πήρε δείγματα από ελαιόδενδρα που βρίσκονται σήμερα στη Σαντορίνη και έκανε ένα «τυφλό τεστ», δίνοντάς τα ίδια ακριβώς σε δέκα ειδικούς σε πέντε εργαστήρια δενδροχρονολόγησης σε διάφορες χώρες. Η συγκριτική ανάλυση ανέδειξε το πρόβλημα: οι μετρήσεις των δακτυλίων (και άρα της εκτιμώμενης ηλικίας του κάθε δένδρου) διέφεραν πάνω από 44% μεταξύ των εργαστηρίων.

After investigating tree rings, an international team of scientists led by the Swiss Federal Institute for Forest, Snow and Landscape Research (WSL) has concluded that the volcano erupted in the 16th century BC, rather than any earlier than that.

Με αυτό το δεδομένο της αναξιοπιστίας, η νέα μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν είναι ρεαλιστικό να θεωρείται ακριβής μια χρονολόγηση της έκρηξης του ηφαιστείου της Σαντορίνης, η οποία βασίζεται μόνο σε ένα κομμάτι ελιάς από την εποχή εκείνη.

Με άλλα λόγια, οι νεότερες εκτιμήσεις ότι η έκρηξη έγινε περίπου έναν αιώνα νωρίτερα, δεν μπορούν να θεωρηθούν αξιόπιστες με βάση τη δενδροχρονολόγηση και, συνεπώς, προς το παρόν τουλάχιστον, ισχύει η εκτίμηση ότι η εντυπωσιακή καλδέρα του νησιού δημιουργήθηκε από την έκρηξη τον 16ο αιώνα π.Χ.