Οι κλιματικές συνθήκες άλλαξαν το σχήμα της μύτης. Nose form was shaped by climate

Frida Kahlo, Autoportrait au collier, Détail Le visage, Self-portrait with the collar, Detail the face, 1933. Νέα μελέτη αναφέρει ότι η μύτη όσων ζουν σε ζεστά κλίματα είναι πιο πλατιά και κοντή, ενώ η μύτη όσων ζουν σε κρύο και ξηρό κλίμα είναι πιο λεπτή και μακριά. Big, small, broad, narrow, long or short, turned up, pug, hooked, bulbous or prominent, humans inherit their nose shape from their parents, but ultimately, the shape of someone's nose and that of their parents was formed by a long process of adaptation to our local climate, according to an international team of researchers.

Το μέγεθος και το σχήμα της μύτης διαφέρει μεταξύ των ανθρώπων και αυτό εν μέρει οφείλεται στις επιδράσεις του διαφορετικού κατά τόπου κλίματος, σύμφωνα με αμερικανική μελέτη που δημοσιεύεται στο επιστημονικό έντυπο PLoS Genetics. 

Η νέα αυτή θεωρία έρχεται να ανατρέψει την παγιωμένη αντίληψη ότι τα χαρακτηριστικά του προσώπου επηρεάζονται κυρίως από την κληρονομικότητα.

Μετρώντας... μύτες

Out of all the aspects of nose shape that were studied, only the width of the nose stood out as being more different across populations than expected by chance.

Οι ερευνητές του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια των ΗΠΑ, με επικεφαλής τον καθηγητή Ανθρωπολογίας Μαρκ Σρίβερ, υποστηρίζουν ότι οι περιβαλλοντικές συνθήκες παίζουν εξίσου καθοριστικό ρόλο, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι που ζουν σε ζεστά κλίματα να έχουν πιο πλατιές και κοντές μύτες, ενώ όσοι ζουν σε κρύο και ξηρό κλίμα έχουν μύτες πιο λεπτές και μακριές.

Οι επιστήμονες κατέληξαν στο παραπάνω συμπέρασμα αφού μελέτησαν τρισδιάστατες εικόνες και συνέκριναν πάνω από 2.600 μύτες ανθρώπων από την Αφρική, την Ασία και την Ευρώπη. Συγκεκριμένα, επιβεβαίωσαν ότι οι διαφορές στο μέγεθος και στο σχήμα της μύτης δεν είναι τυχαίες, αλλά συνδέονται με τις διαφορές στις κλιματικές συνθήκες.

Τονίζουν, πάντως, ότι η μύτη έχει πολύπλοκη ιστορία και στη διαμόρφωσή της πρέπει να έχουν παίξει ρόλο τόσο τυχαίοι γενετικοί παράγοντες, όσο και οι προτιμήσεις για την εύρεση συντρόφου.

Ο ελκυστικός σύντροφος από τη μύτη πιάνεται

Όποιος έχει τη «σωστή» μύτη για την εποχή του και για τον τόπο του, έχει μεγαλύτερη πέραση στο άλλο φύλο, άρα έχει μεγαλύτερη αναπαραγωγική επιτυχία. Κάτι τέτοιο επιτρέπει στα γονίδια της «σωστής» μύτης να εξαπλώνονται στον υπόλοιπο πληθυσμό. Differences in the human nose may have accumulated among populations through time as a result of a random process called genetic drift. However, divergent selection -- variation in natural selection across populations -- may also be the reason that different populations have differing noses. Teasing the two apart is difficult, especially in humans. Credit: © schankz / Fotolia

Ανάλογα με το ποια μύτη θεωρεί ένας πολιτισμός πιο ελκυστική - μία μικρή ή μια μεγάλη μύτη - λειτουργεί σταδιακά η διαδικασία της σεξουαλικής επιλογής, έτσι ώστε οι μύτες να διαμορφωθούν ανάλογα. Όποιος ή όποια έχει τη «σωστή» μύτη για την εποχή του και για τον τόπο του/της, έχει μεγαλύτερη πέραση στο άλλο φύλο, άρα έχει μεγαλύτερη αναπαραγωγική επιτυχία και τα γονίδια της «σωστής» μύτης εξαπλώνονται στον υπόλοιπο πληθυσμό.

Γεγονός παραμένει ωστόσο ότι οι ανδρικές μύτες είναι -κατά μέσο όρο- πιο μεγάλες από τις γυναικείες.

Η μύτη δεν χρησιμεύει μόνο για την όσφρηση και την αναπνοή. Κάνει πιο υγρό και ζεστό τον εισπνεόμενο αέρα που φθάνει στους πνεύμονες, μειώνοντας έτσι την πιθανότητα λοιμώξεων. Έτσι και οι επιστήμονες εικάζουν ότι οι διαφορές στη θερμοκρασία και στην υγρασία του αέρα στο μακρινό παρελθόν επηρέασαν το μέγεθος και το πλάτος των ρουθουνιών.

Υπό διερεύνηση εξάλλου είναι το κατά πόσο το σχήμα της μύτης και το μέγεθος της ρινικής κοιλότητας επηρεάζουν τον κίνδυνο ενός ανθρώπου να κολλήσει μια αναπνευστική νόσο, όταν ζει σε ένα κλίμα διαφορετικό από αυτό για το οποίο είναι «φτιαγμένη» η μύτη του. Για παράδειγμα, κάποιος με στενή μύτη, πιθανώς, κινδυνεύει περισσότερο να εκδηλώσει αναπνευστικά νοσήματα σε ένα τροπικό κλίμα.

Πηγές: PLOS Genetics, 2017; 13 (3): e1006616 DOI: 10.1371/journal.pgen.1006616 - http://www.tovima.gr/science/medicine-biology/article/?aid=868190

Ρομπότ έφτιαξαν δική τους γλώσσα. Robots are creating their own language

Ερευνητές από το εργαστήριο τεχνητής νοημοσύνης του Έλον Μασκ εκπαίδευσαν τα ρομπότ ώστε να αναπτύσσουν τη δική τους γλώσσα. A new experiment conducted by an artificial intelligence lab has proved successful in getting robots to lay the groundwork for creating their very own language. Experts at Open AI, the artificial intelligence lab created by Elon Musk and Sam Altman, designed a two-dimensional big, white square where robots had to learn how to communicate with each other in order to accomplish menial tasks. Photograph: Blutgruppe/Blutgruppe/Corbis

Ερευνητές του εργαστηρίου τεχνητής νοημοσύνης OpenAI, του ιδρυτή της Tesla, Έλον Μασκ, έμαθαν ρομποτικούς πράκτορες (robotic agents) πώς να δημιουργήσουν την δική τους γλώσσα ώστε να επικοινωνούν επιτυχώς μεταξύ τους και να ολοκληρώνουν συγκεκριμένες αποστολές, μέσα σε ένα περιβάλλον δύο διαστάσεων.

Μελλοντικά οι ειδικοί προβλέπουν ότι η νέα ρομπο-γλώσσα ίσως γίνει ακόμα πιο περίπλοκη, γεγονός που θα μπορούσε να οδηγήσει στην ανάγκη ρομποτικών μεταφραστών.

Λόλα να ένας… επεξεργαστής

In the above step-by-step run, at t=0 the red agent says a word corresponding to the red landmark (center right), then at t=1 says a word that is equivalent to 'Goto', then in t=2 says 'green-agent'. The green-agent hears its instructions and immediately moves to the red landmark.

Στο πλαίσιο του πειράματός τους, οι ερευνητές έβαλαν τα ρομπότ σε έναν απλό δισδιάστατο κόσμο. Τους προσέφεραν τη δυνατότητα να επικοινωνούν μεταξύ τους και τους έθεσαν στόχους τους οποίους καλούνταν να εκπληρώσουν μέσω της επικοινωνίας τους. Κάθε φορά που ολοκλήρωναν μια αποστολή, λάμβαναν μια μορφή ανταμοιβής.

«Εκπαιδεύσαμε τα ρομπότ μέσω της τεχνικής της ενισχυτικής μάθησης και λόγω του προσεκτικού σχεδιασμού του πειράματος, εκείνα κατάφεραν να αναπτύξουν μια κοινή γλώσσα μεταξύ τους ώστε να επιτυγχάνουν τους στόχους τους» εξηγούν οι ερευνητές.

Με την πάροδο του χρόνου, τα ρομπότ αναμένεται να διευρύνουν το λεξιλόγιό τους πράγμα που θα τους επιτρέπει σταδιακά να φτιάχνουν προτάσεις, μεταβιβάζοντας έτσι με μεγαλύτερη ευκολία ιδέες μεταξύ τους.

«Σκεφτόμαστε ότι αν σιγά-σιγά αυξήσουμε την περιπλοκότητα του περιβάλλοντός τους όπως και το εύρος των επιτρεπόμενων πράξεών τους, τότε θα μπορούσε να είναι δυνατή η ανάπτυξη μιας εκφραστικής ρομποτικής γλώσσας που να περιέχει έννοιες πέρα από τα βασικά ρήματα και ουσιαστικά που αναπτύχθηκαν σε πρώτη φάση» καταλήγουν οι ειδικοί.

Πηγές: New York Post - http://www.tovima.gr/science/technology-planet/article/?aid=868245

Μικρότερη η παρουσία σκοτεινής ύλης στους «αρχαίους» γαλαξίες. Dark matter less influential in galaxies in early universe

Σχηματική αναπαράσταση περιστρεφόμενων γαλαξιακών δίσκων στο πρώιμο σύμπαν (δεξιά) και σήμερα (αριστερά). Schematic representation of rotating disc galaxies in the early Universe (right) and the present day (left). New observations from ESO’s Very Large Telescope (VLT) suggest that such massive star-forming disc galaxies in the early Universe were less influenced by dark matter (shown in red), as it was less concentrated. As a result the outer parts of distant galaxies rotate more slowly than comparable regions of galaxies in the local Universe. Credit: ESO/L. Calçada

Με βάση τους υπολογισμούς των κοσμολόγων, η σκοτεινή ύλη αποτελεί το 27% περίπου της ενέργειας – ύλης του σύμπαντος, με συνέπεια να είναι πολλαπλάσια από τη συμβατική ύλη, το ποσοστό της οποίας δεν ξεπερνά το 5%.

Καθώς η σκοτεινή ύλη δεν έχει ανιχνευθεί μέχρι σήμερα, εκτιμήσεις όπως οι παραπάνω προέρχονται από τη βαρυτική αλληλεπίδραση που ασκεί αυτή σε κοσμικές δομές όπως οι γαλαξίες. Εξάλλου, οι παρατηρούμενες ανωμαλίες στην κίνηση των σπειροειδών γαλαξιών, όπου τα εξωτερικά τους τμήματα περιστρέφονται πιο γρήγορα απ’ ό,τι αν υπήρχε μόνο η συμβατική ύλη, ήταν η αιτία για την υπόθεση ύπαρξης αυτής της «εξωτικής» μορφής ύλης, ήδη από τη δεκαετία του 1930.

Τώρα όμως, μία διεθνής ομάδα αστρονόμων διαπίστωσε πως η σκοτεινή ύλη έπαιζε μικρότερο ρόλο στο πρώιμο σύμπαν. Κι αυτό γιατί, μελετώντας 6 «αρχαίους» γαλαξίες, ανακάλυψε πως οι εξωτερικές τους περιοχές περιστρέφονται πιο αργά από τα τμήματα στο κέντρο τους.

Οι επιστήμονες εξέτασαν γαλαξίες που δημιουργήθηκαν πριν από 10 δισεκατομμύρια χρόνια. Για να τους αναλύσουν, χρησιμοποίησαν το Πολύ Μεγάλο Τηλεσκόπιο στη Χιλή.

A hydrogen signature reveals the structure of six galaxies (top, bright regions appear red) observed with the Very Large Telescope in Chile. The signature also shows the velocities (bottom) of stars in the galaxies (blue regions are moving toward the telescope; red areas, away). Stars farther from the galactic center unexpectedly appear to move more slowly than stars closer in. © MPE

Τα αποτελέσματά τους δείχνουν πως, σε αντίθεση με τους σπειροειδείς γαλαξίες που σχηματίσθηκαν σε επόμενες φάσεις της συμπαντικής εξέλιξης, σε αυτές τις κοσμικές δομές οι εξωτερικές τους περιοχές φαίνεται να περιστρέφονται πιο αργά, συγκριτικά με τα τμήματα που βρίσκονται πιο κοντά στον «πυρήνα» τους.

Αυτό υποδεικνύει πως περιέχουν λιγότερη σκοτεινή ύλη. Επομένως, τα χαρακτηριστικά τους φαίνεται πως καθορίζονται περισσότερο από τη συμβατική ύλη που περιέχουν.

Πιο συγκεκριμένα η ενεργός ακτίνα, δηλαδή η περιοχή από την οποία προέρχεται το 50% της φωτεινότητας ενός γαλαξία, εκτιμάται πως αποτελείται από 50-80% από σκοτεινή ύλη, στην περίπτωση του Γαλαξία μας και των υπόλοιπων κοσμικών δομών που σχηματίσθηκαν σε σχετικά πρόσφατες φάσεις της «ιστορίας» του σύμπαντος.

Αντίθετα, στους μισούς από τους γαλαξίες από το πρώιμο σύμπαν που μελέτησαν οι επιστήμονες, το ποσοστό της σκοτεινής ύλης για την αντίστοιχη περιοχή δεν υπερβαίνει το 10%.

Οι ερευνητές υποθέτουν πως, 3 με 4 δισεκατομμύρια χρόνια μετά τη Μεγάλη Έκρηξη, τα αέρια των γαλαξιών ήταν συμπιεσμένα με πεπλατυσμένους, περιστρεφόμενους δίσκους. Η σκοτεινή ύλη περιέβαλλε αυτούς τους δίσκους, με συνέπεια να είναι αρκετά διασκορπισμένη.

Επομένως, φαίνεται πως χρειάστηκαν χρόνια για να συσσωρευθεί η σκοτεινή ύλη σε μικρότερο χώρο, κάτι που θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί διαδραματίζει μεγαλύτερο ρόλο στην περιστροφή των πιο πρόσφατων γαλαξιών. Η υπόθεση αυτή συμφωνεί επίσης με το γεγονός ότι οι «αρχαιότεροι» γαλαξίες έχουν μικρότερο μέγεθος και μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε αέρια, από τους γαλαξίες που συντέθηκαν αργότερα.

Πηγές: Nature, nature.com/articles/doi:10.1038/nature21685 - naftemporiki.gr – phys.org

Έπαιζαν τα παιδιά των Βίκινγκς; The toy boat that sailed the seas of time

Αν και ταλαιπωρημένο σήμερα, το ηλικίας 1.000 ετών καραβάκι αποτελεί ρεαλιστικό αντίγραφο των πλοίων των Βίκινγκς και φτιάχτηκε ως παιχνίδι για ένα παιδί. Από την τρύπα στη μέση κάποτε περνούσε το κατάρτι. The toy boat had a hole in the middle where a mast could have been stepped, allowing a child to sail the boat. Credit: Åge Hojem, NTNU University Museum

Είναι ταλαιπωρημένο από τον χρόνο, όμως είναι ξεκάθαρο: το σκαλισμένο ξύλο με την ανασηκωμένη «γυριστή» πλώρη και μια τρύπα από όπου έπρεπε να περνούσε το κατάρτι είναι ένα κναρ, ένα υπερήφανο πλοίο των Βίκινγκς σε μικρογραφία. Βρέθηκε στη Νορβηγία και μαρτυρεί ότι πριν από 1.000 χρόνια κάποιος το σκάλισε με φροντίδα για να το δώσει σε ένα παιδί. Δεν είναι το πρώτο παιχνίδι της εποχής των Βίκινγκς που έρχεται στο φως, αν και τα σχετικά ευρήματα είναι λιγοστά. Είναι όμως το μοναδικό που έχει βρεθεί σε μια άλλοτε όχι και τόσο προνομιούχο αγροτική περιοχή. Και υποδηλώνει ότι ακόμη και στα σχετικά φτωχικά αγροκτήματα οι σκληροτράχηλοι κάτοικοι του Βορρά πρόσφεραν στα παιδιά τους τον απαραίτητο χρόνο και τα μέσα για παιχνίδι, μια «πολυτέλεια» που δεν εξυπακούεται για τα παιδιά όλων των κοινωνικών τάξεων σε όλες τις εποχές.

Θαμμένο στο μεσαιωνικό πηγάδι

An overview of the Ørland dig where the boat and shoes were found. Credit: Åge Hojem, NTNU University Museum

Το καραβάκι ανασκάφηκε στον αρχαιολογικό χώρο της Αεροπορικής Βάσης του Έρλαντ στην Κεντρική Νορβηγία, στη θέση όπου στους μεσαιωνικούς χρόνους υπήρχε ένα αγρόκτημα. Είχε θαφτεί σε ένα πηγάδι το οποίο οι αγρότες της εποχής είχαν κλείσει, είτε γιατί είχε στερέψει είτε γιατί το νερό του είχε μολυνθεί. Το υγρό περιβάλλον του πηγαδιού επέτρεψε στο ξύλο να διατηρηθεί τόσο καλά για δέκα αιώνες, προς μεγάλη χαρά των αρχαιολόγων.

«Αυτό το καραβάκι-παιχνίδι λέει κάτι για τους ανθρώπους που ζούσαν εδώ» δήλωσε σε δελτίο Τύπου ο Ουλφ Φράνσον, αρχαιολόγος του Πανεπιστημιακού Μουσείου του Νορβηγικού Πανεπιστημίου Επιστήμης και Τεχνολογίας (NTNU) και εκ των επικεφαλής των ανασκαφών στο συγκεκριμένο μεσαιωνικό αγρόκτημα. Όπως ανέφερε, το εύρημα είναι ξεχωριστό από πολλές απόψεις. «Κατ' αρχάς δεν είναι τόσο συνηθισμένο να βρίσκουμε αντικείμενα τα οποία σχετίζονταν με παιδιά» επεσήμανε. «Δείχνει όμως επίσης ότι τα παιδιά σε αυτό το αγρόκτημα μπορούσαν να παίξουν, ότι είχαν την άδεια να κάνουν κάτι άλλο εκτός από το να δουλεύουν στα χωράφια ή να βοηθούν στις δουλειές του αγροκτήματος».

Παιδιά της πόλης και της εξοχής

Ellen L.Wijgård Randerz (left) and Ulf Fransson, from the NTNU University Museum, look at a toy boat that archaeologists found in an abandoned well in Ørland. Randerz is the museum’s conservator, and Fransson was one of the field directors for the Ørland dig. Credit: Åge Hojem, NTNU University Museum

Πράγματι, η ανάσυρση μεσαιωνικών σκανδιναβικών παιχνιδιών δεν είναι κάτι συνηθισμένο, από την άλλη πλευρά όμως το καραβάκι του Έρλαντ δεν είναι μοναδικό. Ένα παρόμοιο καραβάκι, τόσο από την άποψη της ηλικίας όσο και από αυτήν της κατασκευής, είχε βρεθεί πριν από λίγο περισσότερο από έναν αιώνα, το 1900, σχετικά κοντά, στο Τροντχάιμ (τρίτη σε μέγεθος πόλη της Νορβηγίας και έδρα του NTNU), κατά τη διάρκεια εργασιών στον δρόμο μπροστά από τη Δημοτική Βιβλιοθήκη. Ωστόσο το Τροντχάιμ στους μεσαιωνικούς χρόνους ήταν ήδη ένα πλούσιο εμπορικό κέντρο - υπήρξε μάλιστα πρωτεύουσα της χώρας ως το 1217. Οι αρχαιολόγοι θεωρούν εύλογο ότι τα παιδιά των εύπορων αστικών οικογενειών θα είχαν χρόνο για παιχνίδι - αν όχι όλα, τουλάχιστον κάποια.

The map shows the location of the Ørland archaeological dig (red) along with approximate coastlines from different periods. The yellow shows the land area and coastline from 200 BC, the green shows the land area from roughly 350 AD and the grey shows today’s coastline. Credit: Magnar Mojaren Gran

Το καραβάκι του Έρλαντ είναι επομένως ένα εύρημα με ιδιαίτερη σημασία, εφόσον έχει βρεθεί σε ένα εντελώς διαφορετικό κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον, σε μια κάθε άλλο παρά εύπορη αγροικία. «Το μεσαιωνικό αγρόκτημα εδώ βρίσκεται μακριά από τη θάλασσα, δεν έχει τόσο στρατηγική θέση» εξήγησε η Ίνγκριντ Ιστγκααρντ, η αρχαιολόγος που είναι επικεφαλής ολόκληρης της ανασκαφής στην Αεροπορική Βάση του Έρλαντ. «Υπάρχουν και άλλα αγροκτήματα στο Έρλαντ, τα οποία έχουν καλύτερη θέση». Η αρχαιολόγος υπογράμμισε πως παρά το γεγονός ότι το αγρόκτημα στο οποίο βρέθηκε το καραβάκι ανήκε στα λιγότερο εύπορα και προνομιούχα της περιοχής, το εύρημα δείχνει ότι η ζωή ήταν αρκετά καλή εκεί ώστε κάποιος να αφιερώσει χρόνο στο να σκαλίσει ένα παιχνίδι για ένα παιδί - και το παιδί να έχει τη δυνατότητα να παίζει με αυτό.

Σαν αγωνιστικό αυτοκίνητο

Ένα σύγχρονο ξύλινο μοντέλο του κναρ, του υπερήφανου πλοίου των Βίκινγκς που αποτελούσε τεχνολογικό επίτευγμα για την εποχή του. A model of a knarr – exhibited in a museum in Hedeby, in northern Germany. A knarr was a kind of a freighter, and was broader and shorter than a Viking war ship. Credit: WikiCommons

Και το παιχνίδι που σκαλίστηκε για αυτό το όχι και τόσο προνομιούχο παιδί ήταν κάθε άλλο παρά «δεύτερης διαλογής». Στον Μεσαίωνα τα πλοία συγκαταλέγονταν στις πλέον προηγμένες τεχνολογικές κατασκευές, επομένως το συγκεκριμένο καραβάκι ήταν κάτι πολύ «προχωρημένο» για τα μέτρα της εποχής. «Αν έφτιαχνες τότε ένα πλοίο των Βίκινγκς, ένα κναρ, παιδιά και μεγάλοι θα το θεωρούσαν κάτι πολύ σημαντικό. Ήταν μια πολύ εξειδικευμένη κατασκευή» τόνισε ο κ. Φράνσον. «Αυτό το καραβάκι είναι πολύ "αληθινό". Δεν ήταν ανάγκη να κάνει κάποιος τόση δουλειά για να φτιάξει ένα παιχνίδι για ένα παιδί».

A thousand-year-old boat that was found in an abandoned well during an archaeological dig in mid-Norway gives researchers insights into what life was like on a medieval Norwegian farm.

«Όποιος το έφτιαξε εργάστηκε με επιμέλεια για να δημιουργήσει κάτι που έμοιαζε με το αληθινό πλοίο» πρόσθεσε ο αρχαιολόγος, τονίζοντας ότι ακριβώς επειδή ήταν τόσο ρεαλιστικό το καραβάκι αυτό «θα πρέπει να ήταν πολύ "κουλ" για την εποχή εκείνη, θα πρέπει να το έβλεπαν όπως τα σημερινά παιδιά βλέπουν τα πραγματικά "κουλ" αγωνιστικά αυτοκίνητα ή τα αεροπλανάκια».

Παπούτσια χιλιετίας

Το δερμάτινο παπούτσι που πετάχτηκε ολόκληρο δείχνει ότι ο κάτοχός του, πριν από 1.000 χρόνια, δεν ήταν πλούσιος αλλά ούτε και υπερβολικά φτωχός. One of the most complete shoes from this time period found at the Ørland site. Credit: Åge Hojem, NTNU University Museum

Άλλα αντικείμενα που βρέθηκαν στο ίδιο πηγάδι και στο διπλανό του μπορεί να μην εθεωρούντο στην εποχή τους τόσο «κουλ», αλλά είναι επίσης σπάνια. Μεταξύ αυτών τα υπολείμματα από τέσσερα δερμάτινα παπούτσια τα οποία, αντίθετα από ό,τι συμβαίνει συνήθως, έχουν και αυτά διατηρηθεί σε πολύ καλή κατάσταση εξαιτίας του νερού των πηγαδιών. «Αυτό ήταν είδηση» σχολίασε η κυρία Ιστγκααρντ. «Βρήκαμε παπούτσια της εποχής του Όλαφ ντεν Χέλιγκε, ο οποίος ήταν βασιλιάς της Νορβηγίας από το 1015 ως το 1028!».

This worn-out sole tells archaeologists that the owner was willing to pay to repair his shoes, since the front of the sole is clearly cut off. The size of the heel suggests the owner was probably male and had fairly large feet. Credit: Åge Hojem, NTNU University Museum

Λιωμένα, τρύπια και μπαλωμένα, τα μεσαιωνικά «παπούτσια εργασίας», τα οποία οι σύγχρονοί μας θα έβρισκαν εξαιρετικά άβολα και κρύα, δείχνουν ότι οι κάτοχοί τους δεν είχαν την οικονομική ευχέρεια να τα αντικαθιστούν συχνά για να αγοράσουν καινούργια. Από την άλλη πλευρά όμως, το γεγονός ότι ένα παπούτσι βρέθηκε σχεδόν ολόκληρο δείχνει ότι δεν βρίσκονταν και σε απόλυτη ένδεια. «Αυτό μου λέει ότι δεν θα πρέπει να ήταν και τόσο φτωχοί, αφού είχαν τη δυνατότητα να πετάξουν ολόκληρο παπούτσι» επεσήμανε ο κ. Φράνσον.

Πηγές: The Archaeology News - http://www.tovima.gr/science/article/?aid=868058

Φύκη ηλικίας 1,6 δισ. ετών. World’s Oldest Red Algae Fossils Found

Πρόκειται για τα αρχαιότερα απολιθώματα φυτικής μορφής και εντοπίστηκαν στην Ινδία. Η εντυπωσιακή ανακάλυψη ενισχύει την πεποίθηση ότι η εξελιγμένη πολυκυτταρική ζωή αναπτύχθηκε στον πλανήτη μας πολύ νωρίτερα απ' ό,τι πιστευόταν μέχρι σήμερα. An international team of paleontologists from the Nordic Center for Earth Evolution and the Swedish Museum of Natural History has unearthed uniquely well-preserved fossils of 1.6 billion-year-old crown-group rhodophytes (red algae). Ramathallus lobatus. Image credit: S. Bengtson et al, doi: 10.1371/journal.pbio.2000735

Σουηδοί επιστήμονες ανακάλυψαν στην κεντρική Ινδία τα αρχαιότερα στη Γη απολιθώματα φυτικής μορφής, που προέρχονται από φύκη ηλικίας περίπου 1,6 δισεκατομμυρίων ετών. Η εντυπωσιακή ανακάλυψη ενισχύει την πεποίθηση ότι η εξελιγμένη πολυκυτταρική ζωή αναπτύχθηκε στον πλανήτη μας πολύ νωρίτερα απ' ό,τι συνήθως πιστεύεται.

Οι ερευνητές του Σουηδικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας, με επικεφαλής τον ομότιμο καθηγητή παλαιοζωολογίας Στέφαν Μπένγκστον, οι οποίοι πραγματοποίησαν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό βιολογίας PLoS Biology, βρήκαν δύο είδη καλοδιατηρημένων απολιθωμάτων σε ιζηματογενή πετρώματα στην περιοχή Τσιτρακούτ, τα οποία πιθανότατα προέρχονται από ερυθρά φύκη (red algae).

«Δεν μπορεί κανείς να είναι 100% σίγουρος με υλικό τόσο παλιό, καθώς δεν έχει διασωθεί DNA, αλλά η μορφολογία και η δομή δείχνουν ότι πρόκειται για ερυθρά φύκη», δήλωσε ο Στέφαν Μπένγκστον.

Αναδρομή στη ζωή

Rafatazmia chitrakootensis, synchrotron-radiation X-ray tomographic microscopy renderings. Abbreviations: sw – septal wall, is – incomplete septum. Scale bars – 50 μm. Image credit: S. Bengtson et al, doi: 10.1371/journal.pbio.2000735

Τα αρχαιότερα ίχνη ζωής στη Γη χρονολογούνται προ τουλάχιστον 3,5 δισεκατομμυρίων ετών και αφορούν απλούς μονοκύτταρους μικροοργανισμούς, χωρίς κυτταρικό πυρήνα. Οι μεγάλοι πολυκύτταροι ευκαρυωτικοί οργανισμοί (με πυρήνα) εμφανίσθηκαν σε μεγάλους αριθμούς πολύ αργότερα, πριν από περίπου 600 εκατ. χρόνια.

Ασαφής παραμένει η κατάσταση στο ενδιάμεσο χρονικό διάστημα, όσον αφορά δηλαδή τους πρώιμους πολυκύτταρους ευκαρυωτικούς οργανισμούς, καθώς οι έως τώρα ανακαλύψεις απολιθωμάτων είναι σποραδικές και δύσκολο να ερμηνευθούν με βεβαιότητα.

Μέχρι σήμερα, τα αρχαιότερα γνωστά απολιθώματα ερυθρών φυκών ήταν ηλικίας 1,2 δισεκατομμυρίων ετών. Τα ινδικά απολιθώματα είναι συνεπώς 400 εκατ. χρόνια παλαιότερα και είναι σαφώς τα αρχαιότερα απολιθώματα φυτικής μορφής, που έχουν ποτέ βρεθεί. Η ανακάλυψη αναμένεται να οδηγήσει σε αλλαγές στα πρώτα «κλαδιά» του δέντρου της ζωής.

Τα απολιθωμένα ινδικά φύκη βρέθηκαν ενσωματωμένα σε απολιθώματα στρωματολίθων, ενός είδους κυανοβακτηρίων. Τα κυανοβακτήρια είναι απλούστεροι προκαρυωτικοί οργανισμοί, διαφορετικοί από τα φύκη.

Τα ευκαρυωτικά πολυκύτταρα φύκη (άλγες) είναι υδρόβιοι φωτοσυνθετικοί οργανισμοί που υπάρχουν τόσο σε γλυκά όσο και σε αλμυρά νερά και τα οποία διαφέρουν από τα φύκια (σπερματόφυτα) που εξελίχθηκαν αργότερα.

Πηγές: S. Bengtson et al. 2017. Three-dimensional preservation of cellular and subcellular structures suggests 1.6 billion-year-old crown-group red algae. PLoS Biology 15 (3): e2000735; doi: 10.1371/journal.pbio.2000735 - http://www.tovima.gr/science/medicine-biology/article/?aid=867601

Οι αράχνες τρώνε περισσότερο κρέας από ό,τι η ανθρωπότητα. Spiders eat 400-800 million tons of prey every year

Οι οκτάποδοι κυνηγοί καταναλώνουν περίπου ετησίως 400-800 εκατ. τόνους εντόμων, συγκριτικά με τους 400 εκατ. τόνους κρέατος που καταναλώνουν οι άνθρωποι. According to a new study published in The Science of Nature, the annual prey kill of the global spider community is in the range of 400-800 million metric tons (fresh weight), with insects and springtails composing more than 90% of the captured prey. Jumping spider Phidippus mystaceus feeding on a nematoceran prey. Credit: David E. Hill, Peckham Society, Simpsonville, South Carolina

Μπορεί να φαίνονται μικρές στο μάτι, όπως φαίνεται όμως είναι από τους πιο αχόρταγους κυνηγούς στη φύση: οι αράχνες όλου του κόσμου καταναλώνουν κάθε χρόνο 400 με 800 εκατομμύρια τόνους εντόμων και άλλων ασπονδύλων, δείχνει νέα μελέτη.

Συγκριτικά, ολόκληρος ο ανθρώπινος πληθυσμός καταναλώνει γύρω στους 400 εκατομμύρια τόνους κρέατος και ψαριών, σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Γεωργίας (FAO) του ΟΗΕ.

Υπάρχουν περισσότερα από 45.000 είδη αράχνης σε όλο τον κόσμο, και το συνολικό τους βάρος φτάνει τα 25 εκατομμύρια τόνους, εκτιμά η μελέτη στην επιθεώρηση «The Science of Nature». Οι περισσότερες ζουν στα δάση, τα λιβάδια και τους θαμνότοπους και ακολουθούν οι καλλιεργούμενες εκτάσεις, οι έρημοι, τα αστικά περιβάλλοντα και η τούνδρα.

«Οι εκτιμήσεις μας αναδεικνύουν τον σημαντικό ρόλο που παίζουν οι αράχνες σε ημι-φυσικά και φυσικά ενδιαιτήματα. Πολλά παράσιτα και φορείς ασθενειών με οικονομική σημασία αναπαράγονται σε αυτά τα δάση και τα λιβάδια» επισημαίνει ο Μάρτιν Νάιφελερ του Πανεπιστημίου της Βασιλείας στην Ελβετία, πρώτος συγγραφέας της δημοσίευσης.

Τα εντυπωσιακά ευρήματα

A jumping spider Phidippus regius preying on a bush cricket (Tettigoniidae). Credit: David E. Hill, Peckham Society, Simpsonville, South Carolina
 
Ο Νάιφελερ και ο συνεργάτης του Κλάους Μπίρκχοφερ του Πανεπιστημίου της Λουντ στη Σουηδία χρησιμοποίησαν δεδομένα από 65 προηγούμενες μελέτες για να εκτιμήσουν τη συνολική βιομάζα των αραχνών στον πλανήτη, περίπου 25 εκατομμύρια τόνοι.

Στη συνέχεια βασίστηκαν σε παρατηρήσεις πεδίου για να υπολογίσουν την πυκνότητα των αραχνών, τις ενεργειακές απαιτήσεις της μέσης αράχνης και τα πόσα ασπόνδυλα σκοτώνει στη διάρκεια ενός έτους.

Ο αριθμός που προέκυψε, 400 με 800 εκατομμύρια τόνοι τροφής το χρόνο, είναι πραγματικά αστρονομικός: οι φάλαινες όλων των ωκεανών εκτιμάται ότι χρειάζονται 280 με 500 εκατομμύρια τόνους, ενώ τα θαλασσοπούλια γύρω στους 70 εκατομμύρια τόνους.

Όπως όμως επισημαίνουν οι ερευνητές, οι αράχνες δεν είναι μόνο σημαντικοί θηρευτές αλλά και σημαντική πηγή τροφής για άλλους κυνηγούς: Περίπου 8 με 10 χιλιάδες είδη άλλων θηρευτών τρέφονται αποκλειστικά με αράχνες, οι οποίες αποτελούν επιπλέον σημαντικό μέρος της δίαιτας 3 με 5 χιλιάδων ειδών πτηνών.

Μια σημαντική παρατήρηση είναι ότι, από τη συνολική ποσότητα τροφής που καταναλώνουν οι αράχνες, το 95% αναλογεί στις αράχνες των δασών.

Και αυτό σημαίνει ότι η προστασία των δασών είναι σημαντική για την προστασία του ανθρώπου από επιβλαβή έντομα. Χωρίς τις αράχνες, η ισορροπία θα χανόταν όχι μόνο σε πολλά από οικοσυστήματα του πλανήτη, αλλά και στις ανθρώπινες καλλιέργειες.

Πηγές: Martin Nyffeler et al, An estimated 400–800 million tons of prey are annually killed by the global spider community, The Science of Nature (2017). DOI: 10.1007/s00114-017-1440-1 - http://www.tovima.gr/science/medicine-biology/article/?aid=867763

Γιώργος Ιωάννου, «Ψηλά στο Εσκί Ντελίκ»

Χαρακτηριστικοί τύποι τουρκικών σπιτιών στην περιοχή «Εσκί» και «Γενί Ντελίκ».

Ήταν μικρές κι αθώες κοπελούδες σαν ήρθανε απ’ την πατρίδα, όμως οι δικοί τους τις πάντρεψαν στα γρήγορα για να προφτάσουν να πάρουνε μερίδιο απ’ τα τούρκικα κτήματα, που μοίραζε στους πρόσφυγες το δημόσιο. Παντρεύτηκαν την ίδια μέρα και στην ίδια εκκλησιά δυο φίλους, πρόσφυγες κι αυτούς — ο ένας μαραγκός, ο άλλος χτίστης. Στο γάμο οι μπουμπουνιέρες δεν έφτασαν• οι γαμπροί, χωρίς να ρωτήσουν κανένα, είχαν καλέσει πάρα πολλούς. Έτρεξαν πανικόβλητοι οι συμπεθέροι κι αγόρασαν κάτι χάρτινες, γαλάζιες και ροζ, απ’ το ζαχαροπλαστείο της γειτονιάς. Σχεδόν όλοι οι καλεσμένοι, που πήραν τις χάρτινες, δυσαρεστήθηκαν. Μερικοί ούτε που τις έπιασαν στο χέρι. Άλλοι πάλι, ιδιαίτερα αυτοί που είχαν στείλει δώρο, τις γύρισαν πίσω την άλλη μέρα πρωί πρωί. Σημάδι πως είχαν γίνει πολλά σχόλια στα διάφορα συζυγικά κρεβάτια εκείνη τη νύχτα. Ήταν ένας κόσμος τσαλαπατημένος, αρχοντοξεπεσμένοι μάλιστα μερικοί, και θίγονταν πολύ εύκολα.

Οι νιόγαμπροι μπατζανάκηδες πήραν το πράγμα κατάκαρδα —έφταιγαν κιόλας λίγο— κι έκαναν το ίδιο βράδυ ένα μεθύσι απ’ τα σπάνια. Αντί να γλεντούν οι καλεσμένοι τους, γλεντοκοπούσανε οι ίδιοι. Στο τέλος, κατέβασαν τα βρακιά τους και χορεύανε ξεβράκωτοι απάνω στα τραπέζια. Οι φίλοι τους ενθουσιασμένοι τους βαρούσανε παλαμάκια τραγουδώντας τους τραγούδια αποκριάτικα, ενώ οι γυναίκες απ’ την αρχή ακόμα βγάλανε μια φωνή και εξαφανίστηκαν.

[…]

Λίγες μέρες μετά το γάμο, όταν επιτέλους ξεμέθυσαν οι γαμπροί, παρουσιάστηκαν τ’ αντρόγυνα με τα καλά τους και τα στεφανοχάρτια τους στην παντοδύναμη επιτροπή, που μοίραζε οικόπεδα και σπίτια. Εκεί, αφού περιεργάστηκαν με μάτι γελαστό γαμπρούς και νύφες, τους πρότειναν σπίτια στην Τούμπα, όπου ο Εποικισμός έχτιζε πανομοιότυπα οικήματα για τους πρόσφυγες. Αρνήθηκαν• η Τούμπα έπεφτε πολύ μακριά, είπαν. Στην πραγματικότητα, δεν τους άρεζε εκεί, το είχαν συζητήσει κιόλας μεταξύ τους. Στην Τούμπα είχε αρχίσει να μαζεύεται κάθε καρυδιάς καρύδι. Τους είπανε για την Καλαμαριά• τους πρόσφεραν παραθαλάσσια οικόπεδα στην Αρετσού, στην Νέα Κρήνη. Μα, αποκεί έπρεπε να περπατάς μισή μέρα, ώσπου να φτάσεις στην πόλη. Τι να τα κάνουνε τα παραθαλάσσια οικόπεδα; Αυτοί ούτε ψαράδες ούτε καϊκτσήδες ήτανε, παρά χτίστες και μαραγκοί. Πώς θα πηγαίναν στις δουλειές τους και προπάντων πώς θα γύριζαν το βράδυ κατακουρασμένοι; Με την ανατολίτικη λογική τους, βλέπαν αιώνα τα πράγματα, όπως στην Τουρκιά.

Συκιές, οδός Ελπίδος. Πανοραμική φωτογραφία στα όρια της συνοικίας «Μεβλεχανέ» και της περιοχής «Γενί Ντελίκ».

Κι έτσι, όταν τους μίλησαν για ένα μεγαλούτσικο οικόπεδο, ψηλά, κοντά στα κάστρα, στο Εσκί Ντελίκ, κοιτάχτηκαν αναμεταξύ τους και αμέσως είπαν: «Ναι, αυτό το θέλουμε». Και πραγματικά, όταν το είδαν από κοντά, διόλου δε μετάνιωσαν. Μπορεί να ήταν ανηφοριά και ερημιά σε κείνους τους μαχαλάδες, μα τα καλοχτισμένα τείχη έδιναν σιγουριά και ζεστασιά στο μέρος. Ύστερα, είχες όλη την πολιτεία στα πόδια σου, που όσο κι αν ήταν ξένη, ήταν όμως καμαρωτή. Κατάγονταν από μέρη, που ως τις τελευταίες στιγμές ήταν βυζαντινά, οχυρωμένα γερά απ’ τους αυτοκράτορες, κι αγαπούσαν να βλέπουν τείχη και κάστρα. Ο χτίστης, ιδιαίτερα, μουρλάθηκε απ’ τη χαρά του, σα χάιδεψε τα καλοκαμωμένα και σκουριασμένα απ’ την πολυκαιρία —και τα αίματα ίσως— τειχιά και το μάτι του στρογγύλεψε από ευχαρίστηση, σαν είδε πως σε πολλές μεριές υπήρχε σωριασμένη άφθονη εκλεκτή πέτρα για να χτίσεις όχι σπίτι μα κάστρο ολόκληρο. Η αλήθεια είναι πως ήρθαν αργότερα περιστάσεις, που βλαστήμησαν την ώρα και τη στιγμή που σκαρφάλωσαν σ’ εκείνα τα μπαΐρια. Το ανέβασμα με τη ζέστα και τον ιδρώτα να τρέχει ποτάμι ή το χειμώνα το κατέβασμα με τη μεγάλη παγωνιά ήταν σωστό μαρτύριο. Το κατηφορικό καλντερίμι έρχονταν και περιχύνονταν με κρύσταλλο, που γλιστρούσε διαβολεμένα. Έκαμνε πολύ γερές παγωνιές τότε. Ένα γείτονα τον μάζεψαν μια μέρα με κουβέρτα, τέτοιο γλίστρημα πήρε. Μα, οι ίδιοι ήταν ακόμα λιγερόκορμοι και ζύγιζαν το κορμί τους καλά, ώστε να μη πέφτουν. Μόνο που έπρεπε να ξεκινούν ακόμα πιο πρωί.

Σπίτια στα Κάστρα. (απροσδιόριστη χρονολογία)

Το χώμα στο οικόπεδο σκάβονταν εύκολα, δεν είχε βράχο αποκάτω ούτε θεμέλια παλιών σπιτιών. Μάλλον θα ήταν χώμα βγαλμένο απ’ τη βαθιά οχυρωματική τάφρο. Άλλωστε, οι βυζαντινοί απόφευγαν να χτίζουν κοντά στα τείχη και είχαν τους λόγους τους. Θα ’ταν επικίνδυνες και κακόφημες οι περιοχές αυτές, μ’ όλους εκείνους τους σκοτεινούς μισθοφόρους που τριγυρνούσαν. Σε καιρούς πολέμων οι νταήδες αυτοί πρέπει να αποχαλινώνονταν. Δεν αποκλείεται και να απαγορευόταν το χτίσιμο κοντά στα οχυρώματα. Πάντως, το γεγονός ήταν ένα, πως το χώμα ήταν καλό και δεν υπήρχε πολυκοσμία και βρωμιά, όπως στην Καλαμαριά με τους πόντιους. Οι δυο μαστόροι σκάβοντας ξέθαβαν κάθε τόσο διάφορα σκουριασμένα σιδερικά και κάτι στρογγυλά πράγματα σαν ταψιά, που ποτέ τους δεν έμαθαν πως ήταν στραπατσαρισμένες ασπίδες. Τις πιο γερές, μάλιστα, τις έστρωσαν για ένα διάστημα στη στέγη βάζοντας πέτρες βαριές αποπάνω. Φύτεψαν κι ένα γύρω στο οικόπεδο αγιόκλημα, καθώς και συκιές, για να συγκρατούν με τις ρίζες τους το χώμα, που το είχαν κόψει σα φέτα πίσω απ’ τα δυο σπίτια. Τα φυτά σχημάτισαν σκιερές γωνιές και κρυψώνες, όπου έπαιζαν αργότερα με αγαλλίαση τα παιδιά.

Η μια απ’ τις αδερφάδες ήταν αλαφροΐσκιωτη. Άρχισε γρήγορα να λέει πως τις νύχτες έβλεπε ένα κουβάρι από φως να περνάει πάνω κάτω στα τείχη. Δεν της έδωσαν και πολλή σημασία• είπαν πως θα ’ναι ο Αη-Δημήτρης και η εμπιστοσύνη τους στα τείχη ενισχύθηκε. Ωστόσο η αλαφροΐσκιωτη με τον ξυλουργό, καθώς και η άλλη με το χτίστη, δεν παράλειπαν να ξεφουρνίζουν κι από κανένα παιδί κάθε τόσο.

Πρώτη και πολύ γρήγορα πέθανε η αλαφροΐσκιωτη. Πήγε από εχινόκοκκους. Μήνες την ανοίγαν και την κλείναν οι γιατροί και τα μαθητευόμενα γιατρουδάκια στο προσφυγικό νοσοκομείο. Το αγαθό και δροσερό κορίτσι ήρθε σε λίγον καιρό κι έγινε σα γριά. Τα τρία παιδιά της, αγόρια όλα, τα κοίταζε όσο μπορούσε η άλλη, που όμως ξενοδούλευε. Ο μαραγκός πλάνιζε και τα μάτια του τρέχαν πάνω στα άσπιλα ξύλα. Στο μεταξύ αρρώστησε και της αλληνής ο μεγάλος γιος απ’ την ίδια αρρώστια. Είχαν ένα σκυλί, που κοιμόταν μαζί τους και τα παιδιά το φιλούσαν στο στόμα. Το απαίσιο αυτό ζώο παρά τρίχα να τους ξεκάνει όλους. Ευτυχώς, ο μικρός τη γλίτωσε την τελευταία στιγμή. Πρόλαβαν οι γιατροί να βγάλουν από μέσα του το σακούλι με τους εχινόκοκκους προτού σπάσει και διασκορπιστεί σ’ όλα τα σωθικά του το μικρόβιο. Ταυτόχρονα σχεδόν με τον μικρό αρρωσταίνει κι ο πατέρας του από διπλή περιπνευμονία κι όπως ο οργανισμός του ήταν αδυνατισμένος απ’ το πιοτό και μια παλιά ελονοσία πεθαίνει γρήγορα κι αυτός. Πήγαμε και στη νέα κηδεία. Καθώς το προσφυγικό νοσοκομείο ήταν απέναντι απ’ τη Βαγγελίστρια, το παιδί παρακολουθούσε απ’ το παράθυρο την κηδεία του πατέρα του, κάνοντας συνεχώς το σταυρό του. […].

Ύστερα κόπηκαν όλα μαχαίρι. Για πολλά χρόνια όχι θάνατος μα ούτε γρίπη δεν παρουσιάστηκε στην οικογένεια. Ο μαραγκός είχε αποθρασυνθεί τελείως. Γυρνούσε κάθε βράδυ μεθυσμένος τραγουδώντας […].

Κάτω απ' τα Κάστρα, ξυπόλυτα παιδιά στο καλντερίμι, ένας εργάτης σε κάποιο έργο και γυναίκες της γειτονιάς. (απροσδιόριστη ημερομηνία)

Τα παιδιά τους κυλιόντουσαν όλη μέρα στις βρωμιές και τα χώματα, παίζανε με σκυλιά, με γατιά, με φίδια και βατράχια, όμως τίποτε δεν τα πείραζε. Τότε που γίνονταν οι μεγάλοι σεισμοί στην Ιερισσό και η πόλη μας συνταράζονταν, ανεβήκαμε να μείνουμε κοντά τους, όσο να περάσει το κακό, μια και δεν μπορούσαμε να κοιμόμαστε κι εμείς στις πλατείες με το λαουτζίκο, όπου τόσα και τόσα συνέβαιναν μες στο σκοτάδι. Κοιμόμασταν έξω στην αυλή τους. Έκαμνε, άλλωστε, μια ζέστα σημαδιακή. Από καιρό σε καιρό η γη σάλευε κάτω απ’ το στρώμα. Με βάζαν μαζί με όλα αυτά τα παιδιά στα ίδια στρωσίδια. Οι πρώτες αϋπνίες μου από τότε χρονολογούνται. Εκτός που με κλοτσούσαν όλη νύχτα και με ξεσκέπαζαν, βρωμούσαν όλων των ειδών τις βρώμες, και ιδίως σκορδίλα […]. Ήμουν σαν ένα κλωσόπουλο της μηχανής, που έπρεπε να τα βγάλει πέρα με κωλοπετσωμένα κοτόπουλα κλώσας. Ευτυχώς που οι σεισμοί σταμάτησαν γρήγορα και γλίτωσα κι από κείνον τον εφιάλτη.

Τα Κάστρα όπως τα φωτογράφησε το 1940 ο ποιητής Κλείτος Κύρου.

Στην Κατοχή, αντίθετα απ’ ό,τι θα φανταζόταν κανείς, δεν υπόφεραν καθόλου περισσότερο από μας, που τάχατες ήμασταν κάτι και κατοικούσαμε στα μέγαρα. Αμολήθηκαν τα παιδιά και πουλούσαν με τα κασελάκια τσιγάρα, τσιγαρόχαρτα, ζαχαρίνες, αντεπρίνες και ό,τι άλλο βάζει ο νους του ανθρώπου. Μόνο γράμματα που δεν έμαθαν. Το δημοτικό είναι ζήτημα αν το τελειώσαν. Η Γεωγραφία και η Ιστορία ήταν ο βραχνάς τους.

Πέρασε η Κατοχή, ήρθαν οι άλλες μάστιγες, οι εφτά πληγές του Φαραώ. Τα παιδιά στο μεταξύ μεγάλωναν. Τρία του μαραγκού, δυο του χτίστη και μια κοπέλα του τελευταίου, η μεγαλύτερη. Πήγαν στο στρατό• έσφιξαν τα δόντια, πολέμησαν τους κόκκινους, τους πράσινους, τους κίτρινους, ό,τι τέλος πάντων τους είπαν οι ανώτεροί τους. Σαν τη γλίτωσαν αποκεί, βγήκαν για δουλειά. Στο στρατό, ώσπου να τους κάνουν να πέσουν στη φωτιά, τους έταζαν λαγούς με πετραχήλια. Τώρα δε γυρνούσε κανένας να τους δει. Καταστάλαξαν στο καφενείο, που ακουμπάει στα τείχη, κι όλη μέρα έπαιζαν χαρτάκια. Το καφενείο ήταν φίσκα από άνεργους, όχι μόνο παλικάρια, αλλά και μεγάλους ανθρώπους, πατεράδες και παιδιά.

Μόλις είχαν αρχίσει να υποψιάζονται τα στραβά κι ανάποδα αυτού του τόπου κι οι συζητήσεις στο καφενείο πήραν να γίνονται πιο ζουμερές, άνοιξαν οι δρόμοι για τη μετανάστευση. Αυτά τα πράγματα δεν συμβαίνουν ποτέ μονάχα σ’ ένα καφενείο. Μάθαν οι άρπαγες την καταλαλιά, φοβήθηκαν πως η τόση εκμετάλλευση μπορούσε να τους βγει ξινή κάποτε, κι αποφάσισαν να τους αμολήσουν. Γράφτηκε αμέσως για τη Γερμανία ο δεύτερος του μαραγκού, ο πιο έξυπνος απ’ όλους, και είπε πως, αν τα πράγματα είναι καλά, θα πάρει και τους άλλους κοντά του. Σαν ήρθε η ώρα, δεν ήθελε να φύγει, ήταν σαν άρρωστος. Πήγαμε ξημερώματα στο σταθμό να τον ξεπροβοδίσουμε. Ήταν όλο το σόι εκεί κι έλεγε αστεία, ενώ από μέσα το αντεράκι τους λιγωνόταν για τον αποχωρισμό. Μια σκορδόπιστη με δυο κατουρλούδες φιλενάδες της σιγόκλαιγε πιο πέρα. «Θα γυρίσω να σε πάρω» της φώναξε, προς μεγάλη αγανάκτηση της θειάς του. Κόσμος πολύς καρτερούσε, μιλώντας δυνατά με ταραχή. Κάποτε έφτασε η ταχεία Αθηνών γεμάτη επιβάτες. Λίγοι κατέβηκαν, οι υπόλοιποι πήγαιναν κι αυτοί για έξω. Μόλις το τραίνο σταμάτησε, χύμηξε απ’ την αποβάθρα ο κόσμος. Δημιουργήθηκε φρακάρισμα στις πόρτες. Αυτοί που ήθελαν να κατέβουν, φώναζαν προβάλλοντας τις βαλίτσες, αυτοί πάλι που ήθελαν ν’ ανεβούν δε λογάριαζαν τίποτε, γιατί δεν είναι παίξε-γέλασε αυτό το ταξίδι. Είχαν και πολλά μπαγάζια όλοι τους, ακόμη και σταμνιά με νερό. Σαν είδαμε τα σκούρα και πως κινδύνευε να πάει όρθιος ως τη Γερμανία, τον αρπάξαμε στα χέρια και των χώσαμε σ’ ένα κουπέ απ’ το παράθυρο. Μας είδαν όλοι και το κόλπο γενικεύτηκε. Η Ελλάδα εγκαταλείπονταν «πατείς με, πατώ σε». Άκουγες συνεχώς το λόγο: «Μαύρη πέτρα θα ρίξω». Κι όταν το τραίνο αργοξεκίνησε και το κάθε παιδί φώναζε τη λέξη του, κουνώντας τα χέρια, μου φάνηκε πως άκουσα αμέτρητα πετροβολήματα κι ένιωσα την ανάγκη να σκύψω.

[…]

Βαδίζοντας στην Άνω Πόλη. Φωτογραφία του ποιητή Κλείτου Κύρου το 1956.

Τριγυρνούσα τον περασμένο Αύγουστο στα κάστρα και στις εκκλησίες της Άνω πόλης μ’ ένα φίλο απ’ την πρωτεύουσα. Όλοι τους, σαν έρχονται στην πόλη μας, θέλουν να βλέπουν γραφικότητες κι εγώ δεν τους χαλάω χατίρι, μια και μου δίνεται η ευκαιρία να ξαναθυμάμαι. Ο φίλος είναι καλό παιδί, μα πλούσιος κι αριστοκράτης. Έχει μάλιστα στενή συγγένεια με κορυφαίο πολιτικό πρόσωπο, που τουφέκισαν στο εικοσιδύο για την Καταστροφή. Κοιτάζοντας τις ρημαγμένες γειτονιές, που αυτός τις έβρισκε πάρα πολύ ωραίες, έλεγα διαρκώς μέσα μου: «Πότε άραγε θα τιμωρήσουμε κι αυτούς που μας διάλυσαν με τη μετανάστευση;»

Πάνω σ’ αυτό καθίσαμε για ένα ούζο κάτω από έναν πλάτανο. Σήκωσα το κεφάλι μου και θαύμασα την κορμοστασιά του. Έχει πολλά και γερά κλωνάρια, που σηκώνουν αρμαθιές ολόκληρες…

Ο λογοτέχνης Γιώργος Ιωάννου σε μια περιήγηση στις προσφυγικές περιοχές της Θεσσαλονίκης. Ταινία του 1997 από την σειρά "Η ΕΡΤ στην Βόρειο Ελλάδα".

Γιώργος Ιωάννου, «Ψηλά στο Εσκί Ντελίκ», Η μόνη κληρονομιά, Ερμής, Αθήνα 1974, σ. 7-8, 9-13, 14-16, 18.