Ανρί Ματίς. Henri Matisse

Henri Matisse, Luxe, Calme et Volupté, Luxury, Calm and Pleasure, Χλιδή Ηρεμία και Απόλαυση, 1904, Musée National d'Art Moderne, Paris. Έργο εμπνευσμένο από τα "Άνθη του Κακού " του Μπωντλαίρ.

Ο φωτεινός Γάλλος καλλιτέχνης Ανρί Ματίς, γλύπτης, σχεδιαστής και συγγραφέας (1869-1954), αφίχθηκε στην τέχνη συγκριτικά αργά ενώ πρωταγωνίστησε ως ο κλειδοκράτορας του Φωβισμού, μακράν το πρώτο avant-garde κίνημα στη στροφή του αιώνα. Από τους λαμπρότερους καλλιτέχνες της Γαλλίας ο Henri Matisse γεννήθηκε το 1869, έτος που το γνωστό ιστιοφόρο Cutty Sark ξεκίνησε τους πλόες του μεταφέροντας φρεσκομαζεμένο τσάι από τη Σαγκάη στο Λονδίνο σε μόλις 122 ημέρες ! Πέθανε το 1954 όταν έγινε η πρώτη πυρηνική δοκιμή υδρογονοβόμβας στην ατόλη Bikini.

The Blue Window, 1911, 130 x 90 cm. Museum of Modern Art, New York.

Έζησε μέσα σε μερικά από τα τραυματικότερα πολιτικά γεγονότα στην καταγραμμένη ιστορία, τους χειρότερους πολέμους, τις μεγαλύτερες σφαγές, τους πιο παρανοϊκούς ανταγωνισμούς της ιδεολογίας : Όλα αποδείχθηκαν τόσο μάταια, ούτε μια τρίχα δεν άλλαξε στη γης. Δεν έκανε ποτέ διδακτική ζωγραφική, δεν υπέγραψε μανιφέστα, για εξήντα συνεχή χρόνια, παρήγαγε τις εικόνες της άνεσης, πρόσφερε καταφύγια χαράς. Συναρπάστηκε με τα «Παράθυρα». Δύο από τα πασίγνωστα έργα ζωγραφικής του, είναι “Tο ανοικτό παράθυρο” που έκανε το 1905 και “Το μπλε παράθυρο” που έκανε το 1911.

Matisse at work cutting paper forms while bed-bound in later life.

Στα τελευταία του χρόνια, ο Ματίς εστράφη στα βιτρώ ως νέο μέσο της καλλιτεχνικής έκφρασης. Σε ηλικία ογδόντα ενός ετών έστεψε τη σταδιοδρομία του με τη δημιουργία του νέου παρεκκλησιού του Rosary of Dominican Nuns of Venice, στη Γαλλία, το αριστούργημα του όπως έλεγε ο ίδιος. Ακόμα κι όταν καθηλώθηκε σε ένα κρεβάτι στο στούντιό του, ο Ματίς υπήρξε καινοτόμος, ανέδειξε την τεχνική gouache. Χρωματισμένα φύλλα χαρτιού τα έκοβε με το ψαλίδι κι οι βοηθοί του ανέπτυσσαν το κολάζ στον τοίχο απέναντι από το κρεβάτι του.

Baigneuses à la tortue, 1908.

«Δεν μπορώ να αντιγράψω πιστά τη φύση. Αντίθετα, νιώθω την ανάγκη να την ερμηνεύω… …η ακριβής αντιγραφή των αντικειμένων που αποτελούν τη νεκρή φύση, δεν είναι τέχνη.  Αυτό που μετράει είναι να εκφράσεις τα συναισθήματα που δημιουργεί, την αίσθηση που προκαλεί…».

Brassaï. Matisse dessinant un nu dans son atelier de la rue des Plantes, 1939.

Με τέτοιες σκέψεις ίσως ο Ρεαλισμός δεν καταλήγει παρά μια επίδειξης της τεχνικής κατάρτισης. Το ζητούμενο του Συναισθήματος, η σχέση με τα πράγματα, η ανασύνθεση αντί της πιστής μεταφοράς συχνά απουσιάζουν προδίδοντας το νόημα της Τέχνης.

L'Algérienne, 1909

Ευτυχώς αποστράφηκε σύντομα τη δικηγορία. Μελέτησε ταξιδεύοντας ακούραστα. Εμβάθυνε στην Αφρικανική Πλαστική, ενώ στην Αλγερία γνωρίζει την Ισλαμική Τέχνη. Σε ένα ταξίδι στην Μόσχα γνωρίζει και την Βυζαντινή Αγιογραφία και αργότερα την περίφημη Ιαπωνική Τέχνη. Λάτρης του Μεσογειακού τοπίου μαγεύεται από το φως και το εκπεμπόμενο χρώμα.

Brassaï. Henri Matisse dessinant un nu étendu, 1939.

Δίκαια θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τον Ματίς επαναστάτη αλλά και μεγάλο φιλόσοφο αφού με τόση άνεση και απλότητα μας ερμηνεύει την σχετικότητα της επαφής μας με τον πραγματικό κόσμο, ένα κόσμο που απέχει πολύ από τον ορατό. Με το ελεύθερο προσωπικό του στυλ καταφέρνει και αιχμαλωτίζει το φως, τα χρώματα του μπορούν και λειτουργούν ως αυτόματες εκφραστικές αξίες. Οι πίνακες του γίνονται μήτρες φωτός.

La raie verte,  Portrait de madame Matisse, 1906, Statens Museum for Kunst, Copenhague.

Το 1905 μαζί με τους Βλαμένκ και Ντερέν λαμβάνουν μέρος στο Φθινοπωρινό Σαλόνι, οι επαναστατικές για την εποχή τους δημιουργίες εξοργίζουν πολύ τους κριτικούς οι οποίοι τους αποκαλούν ”άγρια θηρία” (fauves). Με αυτό τον χαρακτηρισμό προκύπτει και η ονομασία του κινήματος του Φωβισμού (1904 -1907). Ο Ματίς με το ανατρεπτικό του έργο γίνεται η ψυχή του κινήματος και συγκρούεται με το κοινωνικό και καλλιτεχνικό κατεστημένο. Κουρασμένοι από τις βαρύγδουπες ιδεολογίες δεν υπηρετούν κανένα δόγμα με απόλυτη ελευθερία έχουν τις δικές τους προσωπικές πεποιθήσεις και ιδέες για την ζωγραφική. Κάνουν πράξη την ελευθερία του χρώματος, ενώ δίνουν απάντηση και συνέχεια στους μεγάλους δασκάλους Van Gogh, Gauguin, Seurat και Signac.

La Gitane, 1906.

Στο Φωβισμό γίνεται ένας νέος τόπος ερμηνείας του ορατού κόσμου με κύριο οδηγό το συναίσθημα και το ένστικτο. Ο πίνακας γίνεται ένας αυτόνομος πνευματικός χώρος ξεχωριστός από τον φυσικό. Το ενδιαφέρον δεν επικεντρώνεται στα αντικείμενα αλλά στην αίσθηση που προκαλούν αυτά στην ψυχή, μια υπέρβαση στην ορατή πραγματικότητα.

André Derain, Henri Matisse, 1905.

Όταν ξέσπασε ο πόλεμος το 1914 ήταν σαράντα πέντε χρονών: Πολύ γέρος για να πολεμήσει, και πολύ σοφός για να πιστέψει ότι η τέχνη του θα σώσει κάποια από τα θύματα –όπως νόμιζαν αρκετοί αιθεροβάμονες στα 1960 ακόμη. Έχοντας πλήρη συνείδηση του ακορατηρίου του (κυρίως όμως της κοινής λογικής) είπε κάποτε πως ονειρεύεται την τέχνη του ως το ισοδύναμο μιας αναπαυτικής πολυθρόνας για έναν κουρασμένο επιχειρηματία.