Η πολιτιστική ιστορία της αρχαίας Ελλάδας, με τη ματιά του Έγκον Φριντέλ. Egon Friedell, A Cultural History of Antiquity

Παρότι διδάκτορας της Χαϊδελβέργης αρνήθηκε την ακαδημαϊκή καριέρα προτιμώντας να γίνει καλλιτεχνικός διευθυντής… καμπαρέ στη Βιέννη για να ανεβάζει έργα του με πρωταγωνιστή τον ίδιο. Απαρνήθηκε τον ιουδαϊσμό και ασπάσθηκε τον προτεσταντισμό, αλλάζοντας το όνομά του. Θέλοντας να διαμαρτυρηθεί για την εισβολή των Ναζί στην Αυστρία, άνοιξε το παράθυρό του και βούτηξε στο κενό φωνάζοντας στους περαστικούς: «προσέχετε, παρακαλώ!».

In Arkadien: Friedell vermutlich mit Hund Lumpi am Prillsee bei Kufstein ( Foto von 1934)

Είναι ο Έγκον Φριντέλ (πρώην Φρίντμαν) που γεννήθηκε το 1878, εργάστηκε ως ηθοποιός, έγραψε βιβλία για την πολιτιστική ιστορία των λαών, κριτικός θεάτρου, αρθρογράφος, άνθρωπος ατίθασος, ένας από τους μεγαλύτερους στυλίστες της Γερμανίας, ο οποίος αυτοκτόνησε για να μη δει τα ναζιστικά στρατεύματα να διαφεντεύουν τη χώρα του. Οι κληρονόμοι του κατάφεραν να πάρουν τα χειρόγραφά του τελευταίου βιβλίου του «Πολιτιστική Ιστορία της αρχαίας Ελλάδας», που κατασχέθηκαν από τη φοβερή Γκεστάπο και κυκλοφόρησαν το 1940 στην Ελβετία. Αυτό το βιβλίο κυκλοφορεί τώρα για δεύτερη φορά στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Τόπος, σε μετάφραση του Δημοσθένη Κούρτοβικ (πρώτη έκδοση το 1984, από τις εκδόσεις Πορεία) με υπότιτλο «Μύθος και πραγματικότητα της προχριστιανικής ψυχής».

Friedell in der Rolle als Merkur in der von ihm umgearbeiteten Buffo-Oper „Die schöne Helena“ von Jacques Offenbach, Theater am Kurfürstendamm 1931.

Είναι 207 σελίδες ενός παθιασμένου διανοούμενου, θαυμαστή του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, ο οποίος, με δυναμική τεκμηρίωση και γοητευτική γλώσσα, αφηγείται τα επιτεύγματα των Ελλήνων, φωτίζοντας παράλληλα, με Θουκυδίδειο ρεαλισμό, τα μαύρα σημεία τους.

Ajax portant le corps d'Achille, Peintre Exékias.

Στις σελίδες του τόμου παρελαύνουν θεότητες και ακτήμονες, στρατηγοί και αλιείς, φιλόσοφοι και εταίρες, ανδρείοι και ατομιστές, ήρωες και αδελφοκτόνοι, ρήτορες και μισθοφόροι, εκπολιτιστές και βάρβαροι.

Combat fratricide d'Etéocle et Polynice, tombe François, Vulci.

Ξεκινάει με τη γεωγραφική ερμηνεία του αισθήματος ανεξαρτησίας και τοπικισμού των πόλεων-κρατών, κάτι μοναδικό στην παγκόσμια Ιστορία. Ο αρχαίος Έλληνας –τονίζει– δεν ανεχόταν κανένα άλλο πάνω από το κεφάλι του παρά μόνο την κοινότητά του θεωρώντας τυραννία ακόμη και τις κινήσεις για ευρύτερη κρατική οργάνωση. Παράλληλα επισημαίνει ότι η ιστορία των πόλεων ήταν ιστορία μιας συνεχούς αδελφοκτονίας και δεν είναι τυχαίο ότι η μυθολογία ήταν γεμάτη με οικογενειακές φρικαλεότητες. Ο πόλεμος εναντίον όλων, από χωριό σε χωριό, από κοιλάδα σε κοιλάδα , από επαρχία σε επαρχία, ήταν η συνηθισμένη κατάσταση στη αρχαία Ελλάδα… Από την άλλη μεριά, η ίδια η γεωγραφική διαμόρφωση καθιστούσε σχεδόν αδύνατη την υποταγή των πόλεων με τα πολεμικά μέσα της εποχής, γι΄αυτό και ήταν… διαδεδομένη η επιδίωξη συνεννόησης δια του εσωτερικού εχθρού με την… πανάρχαια μέθοδο της προδοσίας.

Sphinx des Naxiens, Sanctuaire de la Terre, Delphes, en Marbre, H. 2,32 m.

Προχωρώντας στη σελίδα 48 αναφέρεται στο ήθος των προγόνων μας, λέγοντας ότι ήταν ηθικοί όσο ήταν και ανήθικοι. Αυτοί, πάντως, πρωτοδίδαξαν στον κόσμο τι είναι ελευθερία και υπευθυνότητα, πατριωτισμός και ευσέβεια, διότι οι ανατολικοί λαοί δεν γνώριζαν αυτές τις ηθικές αξίες στην καθαρή τους έκφραση. Ωστόσο –σπεύδει να εξηγήσει– μάταια θα αναζητήσει κανείς στους αρχαίους Έλληνες το σημερινό αίσθημα δικαίου, αφού, με εξαίρεση μερικούς ποιητές και φιλοσόφους, τους έλειπε η αντίληψη ότι το έγκλημα είναι απορριπτέο για λόγους αρχών. Σημειώνει ότι το έγκλημα ήταν μια ιδιωτική υπόθεση που αφορούσε το θύτη και το θύμα. Ακόμη και ο φόνος μπορούσε να μείνει ατιμώρητος αν το θύμα συγχωρούσε, πριν πεθάνει, τον φονιά του, ενώ οι συγγενείς δεν δεσμεύονταν πια από το χρέος της κατηγορίας, την οποία απήγγειλαν εκείνοι και όχι το κράτος.

Amphore à Figures noires, Dionysos et deux Ménades, Peintre d'Amasis, Trouvé à Vulci, H. 0.33 m.

Αμέσως μετά, στην ενότητα για την περιλάλητη αρχαιοελληνική σωφροσύνη, ο συγγραφέας διερωτάται πως είναι δυνατόν αυτός ο θυμόσοφος λαός να κατακρεουργεί τους βαρβάρους, ενώ κορυφωνόταν η πολιτιστική του ανάπτυξη με το λόγο και τα αγάλματα; Η εξήγηση που δίνει είναι ότι ο λαός μαστιζόταν από μαζικές παραισθήσεις, από οργιαστικές χορομανίες, λες και ένα άγχος, μία μελαγχολία, κυρίευε τους πάντες και τα πάντα μέσα στο άπλετο φως του ήλιου.

Echélos enlevant la nymphe Basilé, relief votif, Attique, marbre du Pentélique, H. 0.76 m.

Στην ενότητα για τον ατομικισμό του αρχαίου Έλληνα υπογραμμίζει ότι σε αυτή την ιδιότητα, έναντι της κρατικής επιβολής, θεμελιώνεται η δημιουργική δύναμη του πολιτισμού. Αλλά: Από την άλλη πλευρά μιλάει για έναν «αλλόκοτο ατομισμό». Και φέρνει παράδειγμα τον εξοστρακισμό, που χρησιμοποιήθηκε για να εξουδετερωθεί όποιος εμφάνιζε ασυνήθιστη δύναμη, στον οποίο φόρτωναν την κατηγορία του «εχθρού του δήμου».

Stamnos, Détail, Ulysse et les sirènes, Peintre des Sirènes, Art Attique, Vulci, H. 0.352 m.

Για την αρχαία τεμπελιά και τις αρχαίες… μίζες είναι κατηγορηματικός: «Ένιωθαν απύθμενη απέχθεια για κάθε βιοποριστική ασχολία, αν και ήταν υλιστές, βάζοντας το χρήμα και την ιδιοκτησία πάνω απ’ όλα. Ακόμα και οι λαμπρότεροι ήρωές τους, ο Αγαμέμνων, ο Οδυσσέας, ο Αχιλλέας, είναι απίστευτα άπληστοι και στο μυαλό τους έχουν ολοένα λουφέδες, λύτρα και δώρα, ενώ όλοι οι γειτονικοί λαοί, οι Πέρσες και οι Αιγύπτιοι, οι Φοίνικες και οι Ρωμαίοι συμφωνούσαν ότι κάθε Έλληνας εξαγοράζεται. Το μοναδικό αντίθετο παράδειγμα είναι ο Αριστείδης, που με την ανιδιοτέλειά του έγινε αξιοπερίεργο θέαμα».

Larnax provenant de la tombe de Philippe II de Macédoine, Vergina, Or.

Ο Φριντέλ, επισκοπώντας την πολιτιστική ιστορία μέχρι και την παρακμή του ελληνισμού μετά τους επιγόνους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τελειώνει το βιβλίο με την εξής παράγραφο θαυμασμού:

«Ο ελληνισμός ξεκίνησε για να γίνει παγκόσμιος, για να ξεπεράσει τον εαυτό του. Για να γίνει αυτό, η ελληνική ψυχή, μεταρσιωμένη σε ψυχή της ανθρωπότητας , έπρεπε να πεθάνει για να γίνει αθάνατη. Ο Αλέξανδρος, κατακτώντας τον κόσμο, θυσίασε την Ελλάδα στο βωμό της Ιστορίας. Στην αλεξανδρινή εποχή το ελληνικό έθνος δεν είναι πια αξιόλογο ιστορικό μέγεθος, αλλά εξιδανικευμένο σε είδωλο, λάμπει ως σήμερα σαν αστερισμός στον ουρανό των θνητών».

Ο Δημοσθένης Κούρτοβικ με τη δημιουργική του μετάφραση (εύυγρη γη, βραχυβιότητα, βότανα που θρασομανούν, ιππογνώστες, αρτίωση) προσφέρει στον αναγνώστη τη δυνατότητα απόλαυσης του κειμένου ενός συγγραφέα που διδάσκει τέρποντας, συνδυάζοντας την εμβρίθεια της μελέτης με τη λογοτεχνικότητα της αφήγησης.

Oι εγκέφαλοι Boltzmann, το πολυσύμπαν και η θεωρία των χορδών. String theory may limit space brain threat

Οι εγκέφαλοι Boltzmann είναι συνειδητές οντότητες που είναι δυνατόν ν’ αναδυθούν αυθόρμητα στο χώρο. No brainer if the multiverse rules (Image: Lynette Cook/SPL).

Είναι γεγονός πως οι φυσικοί κατά καιρούς επεξεργάζονται περίεργες ιδέες, αλλά με την ιδέα των εγκεφάλων Boltzmann θα μπορούσε κάποιος να τους κατηγορήσει πως έχουν «ξεφύγει» τελείως.

Ludwig Boltzmann (1844-1906), austrian phyisicist.

Όταν αναφερόμαστε σε «εγκέφαλο Boltzmann», εννοούμε έναν παρατηρητή που εμφανίζεται στο σύμπαν εξ αιτίας των τυχαίων διακυμάνσεων του χωρόχρονου. Αυτή η ιδέα της συνειδητής οντότητας που αναδύεται αυθόρμητα στο χώρο, φέρει το όνομα του μεγάλου θεωρητικού φυσικού Ludwig Boltzmann.

Φαντάζει αδύνατος ο αυθόρμητος σχηματισμός ενός εγκεφάλου, όμως οι νόμοι της φυσικής δεν το αποκλείουν εντελώς. Το μόνο που χρειάζεται είναι ένα τεράστιο χρονικό διάστημα για να συνδυαστούν με τον κατάλληλο τρόπο τα σωματίδια στην μορφή ενός λειτουργικού μυαλού.

Είναι η ίδια λογική που λέει ότι ένα εκατομμύριο πίθηκοι που πληκτρολογούν τυχαία σε ένα εκατομμύριο γραφομηχανές θα αναπαράγουν τα έργα του Σαίξπηρ, αν τους αφήσουμε να «εργάζονται» για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα.

Τα περισσότερα κοσμολογικά μοντέλα προβλέπουν ότι το σύμπαν θα διαστέλλεται εκθετικά για πάντα. Στο άπειρο αυτό χρονικό διάστημα είναι δυνατόν να παραχθεί ένας αδιανόητος αριθμός εγκεφάλων Boltzmann που μάλιστα θα υπερτερεί αριθμητικά των ανθρώπων που έζησαν, ζουν ή θα ζήσουν στο μέλλον.

Αυτό σημαίνει ότι οι παρατηρητές σε ολόκληρη την ιστορία του σύμπαντος, είναι οι εγκέφαλοι Boltzmann και όχι εμείς. Αυτό είναι ένα πρόβλημα, γιατί η αφετηρία για την κατανόηση του σύμπαντος και την συμπεριφορά του είναι ότι οι άνθρωποι είναι οι παρατηρητές. Αν δεν είναι, τότε οι θεωρίες μας αρχίζουν να φαίνονται προβληματικές.

«Πρέπει να είναι πιο πιθανό να είσαι ένας απλός παρατηρητής απ’ ότι ένας εγκέφαλος Boltzmann», ισχυρίζεται η Claire Zukowski από το Πανεπιστήμιο Berkeley στην Καλιφόρνια.

Ένα ιδιαίτερο πρόβλημα είναι ότι οι περισσότεροι εγκέφαλοι Boltzmann θα υπάρξουν στο απώτερο μέλλον, όταν το σύμπαν δεν θα είναι τίποτα περισσότερο από κενό βυθισμένο στο σκοτάδι, με ένα παρελθόν δυσδιάκριτο από το μέλλον. Αυτό όμως ανατρέπει την εικόνα του βέλους του χρόνου που καθορίζεται από τον εμπειρικό δεύτερο θερμοδυναμικό νόμο [η εντροπία αυξάνει μόνο προς το μέλλον, ποτέ προς το παρελθόν - αυτή η ασυμμετρία ονομάζεται θερμοδυναμικό βέλος του χρόνου].

Ωστόσο, αν αποδείξουμε ότι το σύμπαν έχει πεπερασμένη διάρκεια ζωής, τότε η ιδέα των εγκεφάλων Boltzmann που απαιτεί άπειρο χρόνο απορρίπτεται.

Η θεωρία των χορδών μπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση, ισχυρίζεται η Zukowski, η οποία μελέτησε το πρόβλημα ως μέρος της διδακτορικής της έρευνας υπό την καθοδήγηση του Raphael Bousso.

Σύμφωνα με τη θεωρία χορδών, μπορεί να υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός από σύμπαντα. Όλα αυτά τα σύμπαντα δημιουργούνται μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται αιώνιος πληθωρισμός, στην οποία ένα τουλάχιστον σύμπαν διαστέλλεται συνεχώς με απίστευτο ρυθμό, ενώ άλλα δημιουργούνται και να αναπτύσσονται μέσα σε αυτό σαν φυσαλίδες. Αυτό το σύνολο των συμπάντων ονομάζεται πολυσύμπαν. Πολλά από αυτά τα σύμπαντα θα μπορούσαν να είναι ασφυκτικά γεμάτα από εγκεφάλους από πολύ νωρίς στην ιστορία τους, ανατρέποντας την γνωστή μας εικόνα όσον αφορά το βέλος του χρόνου.

Η τελευταία εργασία των Zukowski και Bousso [«Multi-Vacuum Initial Conditions and the Arrow of Time»] αποδεικνύει ότι κάτι τέτοιο δεν θα συμβεί. Στο πολυσύμπαν, συνεχώς «εκκολάπτονται» σύμπαντα μέσα στο μητρικό σύμπαν, έτσι ώστε τα χαρακτηριστικά των γονεϊκών συμπάντων να καθορίζουν την μορφή των «μωρών» συμπάντων που προκύπτουν – και είτε τα σύμπαντα αυτά δεν παραμένουν για αρκετό χρόνο ώστε να γεμίσουν με εγκεφάλους Boltzmann εγκεφάλους ή εξαφανίζονται αμέσως.

Οι Bousso και Zukowski πραγματοποίησαν μια μαθηματική ανάλυση των πολυσυμπάντων χρησιμοποιώντας δύο διαφορετικές αρχικές καταστάσεις: ένα παλαιότερο μοντέλο που προτάθηκε πρώτα από τον Stephen Hawking και τον συνεργάτη του James Hartle, και ένα νεότερο μοντέλο που προέκυψε από τις μαθηματικές θεωρήσεις του πολυσύμπαντος στη θεωρία των χορδών.

Ενώ το μοντέλο Hartle-Hawking μοντέλο οδηγεί σε «κατακλυσμό» εγκεφάλων Boltzmann, στο μοντέλο της θεωρίας των χορδών επικρατούν οι συνηθισμένες συνειδήσεις – όπως η ανθρώπινη. Αυτό κάνει την θεώρηση του σύμπαντός μας απόλυτα φυσιολογική  στα πλαίσια του πολυσύμπαντος.

Η ιδέα της θεωρίας των χορδών και του πολυσύμπαντος είναι ακόμα αμφιλεγόμενη. Δέχεται συχνά επιθέσεις ως κάτι υπερβολικά πολύπλοκο και δύσκολο να αποδειχθεί. Αν όμως οι Bousso και Zukowski είναι σωστοί και επιλύουν το πρόβλημα των εγκεφάλων Boltzmann, τότε η θεωρία μπορεί να αποκτήσει περισσότερους υποστηρικτές.

Αυτό βέβαια απέχει πολύ από το να θεωρήσουμε πως τα παραπάνω είναι: «ενδεχομένως μια επιπλέον πειραματική επιτυχία της θεωρίας των χορδών και του αιώνιου πληθωρισμού» όπως ισχυρίζεται ο Daniel Harlow, φυσικός στο πανεπιστήμιο Ρrinceton.

Εννέα μήνες εξερεύνησης σε... 60 δευτερόλεπτα! Stunning time-lapse video of Mars Curiosity rover sums up nine months of work - in just 60 seconds

After back-to-back computer problems, the six-wheel Curiosity rover, seen in this self-portrait, has resumed its science experiments.

Ο αμερικανός προγραμματιστής Κάρλ Σάνφορντ συγκέντρωσε οπτικό υλικό που έχει δημοσιεύσει η NASA στην επίσημη ιστοσελίδα της αποστολής Curiosity και δημιούργησε ένα πολύ ενδιαφέρον βίντεο.

Start: The incredible time lapse video begins with just a faint shadow of the Mars Curiosity rover in the early days of its mission in August 2012.

Το ρομπότ βρίσκεται από τον Αύγουστο του 2012 στον Κόκκινο Πλανήτη με βασική αποστολή να εξακριβώσει αν ο Άρης διέθετε κάποτε τις κατάλληλες συνθήκες για την εμφάνιση μικροβιακής ζωής.

Surface: The terrain of the red planet is seen in one of the images taken by Curiosity.

Tο Curiosity βρίσκεται στον κρατήρα Γκέιλ ο οποίος, σύμφωνα με τις αναλύσεις των ειδικών, είναι ένα από τα ιδανικότερα σημεία του Άρη για γεωλογικές μελέτες. 

An image captured by the Mast Camera (Mastcam) on NASA's Mars rover Curiosity revealing interesting internal color in this rock which was broken by Curiosity when it drove over it.

Σε αυτούς τους εννέα μήνες παραμονής του στον κρατήρα το Curiosity έχει πραγματοποίησει σειρά ανακαλύψεων και γεωλογικών ερευνών. 

Internet sensation: The video has been making the rounds on social media, and even Curiosity itself posted the YouTube link on its official Twitter account.

Ο Σάνφορντ κατάφερε να δημιούργησει ένα βίντεο στο οποίο «συμπυκνώνονται» μέσα σε 60 δευτερόλεπτα οι κινήσεις και οι εργασίες που έχει κάνει το Curiosity όλο το προηγούμενο διάστημα.