Αλμπέρ Καμύ: Ο «Επαναστατημένος άνθρωπος». Albert Camus: “The rebellious man”

“Find meaning. Distinguish melancholy from sadness. Go out for a walk. It doesn’t have to be a romantic walk in the park, spring at its most spectacular moment, flowers and smells and outstanding poetical imagery smoothly transferring you into another world. It doesn’t have to be a walk during which you’ll have multiple life epiphanies and discover meanings no other brain ever managed to encounter. Do not be afraid of spending quality time by yourself. Find meaning or don’t find meaning but ‘steal’ some time and give it freely and exclusively to your own self. Opt for privacy and solitude. That doesn’t make you antisocial or cause you to reject the rest of the world. But you need to breathe. And you need to be.” Albert Camus (Notebooks 1951-1959)

Η τετραμελής παρέα είχε ξεκινήσει την προηγούμενη ημέρα από το Λουρμαρέν της Προβηγκίας με προορισμό το Παρίσι. Αφού διανυκτέρευσαν στο μικρό πανδοχείο «Chapon Fin», στο Θουασί, συνέχισαν τον δρόμο τους πλησιάζοντας προς τη γαλλική πρωτεύουσα. Το σπορ Φασέλ-Βεγκά οδηγούσε ο εκδότης Μισέλ Γκαλιμάρ. Δίπλα του καθόταν ο φίλος του και νομπελίστας λογοτέχνης Αλμπέρ Καμύ. Στα πίσω καθίσματα η σύζυγος του Γκαλιμάρ Ζανίν, η κόρη τους Άννα και ο Φλοκ, ο ράτσας τεριέ σκύλος τους. Έριχνε χιόνι, γεγονός που έκανε τον δρόμο ιδιαιτέρως ολισθηρό. Επρόκειτο όμως για διαδρομή εύκολη, μια ευθεία με ψηλά δέντρα αριστερά και δεξιά. Ο οδηγός πάτησε γκάζι, όταν κάποια στιγμή έχασε τον έλεγχο. Το αμάξι άρχισε να κάνει ζιγκ ζαγκ για να τερματίσει βίαια την τρελή πορεία του πάνω σε έναν πλάτανο. Ήταν δύο το μεσημέρι της 4ης Ιανουαρίου 1960. Ο Καμύ ανασύρθηκε νεκρός, ο Γκαλιμάρ βαρύτατα τραυματισμένος για να υποκύψει πέντε ημέρες αργότερα, οι δύο γυναίκες δεν είχαν πάθει απολύτως τίποτε, ενώ ο σκύλος είχε εξαφανιστεί.

Ατύχημα-«σκάνδαλο»

Το 1951 η έκδοση του «Επαναστατημένου Ανθρώπου» πέφτει σαν βόμβα. Ο Καμύ δέχεται επιθέσεις από δεξιά κι αριστερά (με πρωτοστάτη τον Σαρτρ), από κληρικούς και άθεους. Η «φιλοσοφία» του είναι μια φιλοσοφία ενάντια στο δογματισμό, πάσης φύσης, και υπέρ του ανθρώπου. «Ο επαναστατημένος δε φυλάει τίποτα», γράφει, «τα παίζει όλα για όλα».

Μετά το αρχικό σοκ ο Ζαν-Πολ Σαρτρ έγραφε αποχαιρετώντας τον φίλο και (από κάποια στιγμή) ιδεολογικό αντίπαλό του: «Άλλοι πεθαίνουν γέροι, άλλοι πάλι (πάντα με αναστολή) μπορούν να πεθάνουν οποιαδήποτε στιγμή χωρίς να αλλάξει το νόημα της ζωής τους, το νόημα της ζωής γενικότερα. Έχουμε όμως ανάγκη οι καλύτεροι από εμάς άνθρωποι να φτάνουν ως το τέρμα της σήραγγας. Σπάνια ο χαρακτήρας ενός έργου και οι συνθήκες της ιστορικής στιγμής απαιτούσαν με τόσο ξεκάθαρο τρόπο να ζήσει ένας συγγραφέας. Το ατύχημα που σκότωσε τον Καμύ το αποκαλώ "σκάνδαλο" γιατί προβάλλει στην καρδιά του ανθρώπινου κόσμου τον παραλογισμό των βαθύτερων απαιτήσεών μας. Ο Καμύ, στα είκοσι χρόνια του, χτυπημένος ξαφνικά από μια αρρώστια που ανέτρεψε τη ζωή του, ανακάλυψε το παράλογο - ανόητη άρνηση του ανθρώπου. Το συνήθισε, στοχάστηκε την ανυπόφορη υπόστασή του, τα βρήκε με τον εαυτό του, γλίτωσε. Ωστόσο (...) ο ασθενής που γιατρεύτηκε συνετρίβη από έναν θάνατο απρόβλεπτο, που ήρθε από αλλού. Και το παράλογο μοιάζει να προβάλλει ως το ερώτημα που κανένας δεν του θέτει πια, που ο ίδιος δεν θέτει πια σε κανέναν, είναι η σιωπή που δεν είναι πια σιωπή, που δεν είναι πια απολύτως τίποτε...».

«Κάθε ιδεολογία», έγραφε στον Επαναστατημένο Άνθρωπο, «αρνιέται όλες τις άλλες, υποχρεωτικά ξεπλανευτικές. Τότε είναι που αρχίζουμε να σκοτώνουμε.»

Σήμερα, 53 χρόνια από την αποχώρηση και 100 χρόνια από τη γέννηση του «προφήτη του παραλόγου», όπως τον αποκάλεσαν - με τη λέξη «προφήτης» να αποκτά σχεδόν κυριολεκτική διάσταση, δεδομένου ότι ο Καμύ ήταν εκείνος που χαρακτήρισε τον εικοστό αιώνα «αιώνα του άγχους και του στρες» και τον 21ο «αιώνα της κατάθλιψης και της μελαγχολίας» -, η συζήτηση σχετικά με το πόσο ο τραγικός θάνατός του αποτελεί την επιβεβαίωση της θεωρίας του περί ύπαρξης του παραλόγου μέσα στον κόσμο αλλά και μέσα στον άνθρωπο (μόνη σωτηρία μας είναι η αποδοχή του, έλεγε) συνεχίζεται. Εξάλλου και ο ίδιος είχε πει, σε ανύποπτο χρόνο, ότι «δεν υπάρχει τίποτε πιο παράλογο από τον θάνατο σε τροχαίο δυστύχημα»...

Ηθική και πολιτική

«…να αξιωθούμε μια μέρα να ζήσουμε σαν ελεύθεροι άνθρωποι, δηλαδή σαν άνθρωποι που αρνιούνται να ασκήσουν καθώς και να υποστούν τη φρίκη» Αλμπέρ Καμύ

Την ίδια στιγμή τα πανανθρώπινα νοήματα που εμπεριέχονται στο έργο του είναι εδώ, διαχρονικά και επίκαιρα, για να πυροδοτήσουν τη σκέψη του σύγχρονου ανθρώπου: ο έντονος ανθρωπισμός του όπως έχει αποτυπωθεί στα κείμενα και στα θεατρικά του, οι βαθιά ηθικές απόψεις του για την πολιτική (δεν μπορεί να υπάρχει πολιτική χωρίς ηθική, διακήρυττε), για την ελευθερία («η άνευ όρων ελευθερία είναι το αντίθετο της ελευθερίας»), για τον ρόλο των πνευματικών ανθρώπων («αρκεί η σιωπή ενός άγνωστου φυλακισμένου που ταπεινώνεται στην άλλη άκρη της γης για να ανασύρει τον συγγραφέα από την εξορία του»), για την ιστορική ευθύνη των λαών («ενώπιον ενός κόσμου που απειλείται με διάσπαση, όπου οι μεγάλοι Ιεροεξεταστές κινδυνεύουν να εδραιώσουν για πάντα τα βασίλεια του θανάτου, η γενιά μου ξέρει ότι οφείλει μια ειρήνη ανάμεσα στα έθνη που να μην είναι απότοκο δουλείας»)...

Με την εισβολή του Χίτλερ στην Πολωνία, που «ξάφνιασε» πολλούς μετριοπαθείς, γράφει: «Να ‘χεις ζήσει μέσα στο μίσος αυτού του θεριού, να το έχεις μπροστά σου και να μην ξέρεις να το αναγνωρίσεις. Τόσο λίγα πράγματα έχουν αλλάξει. Πιο ύστερα, χωρίς αμφιβολία, θα έρθουν η λάσπη, το αίμα, η πελώρια αηδία. Αλλά για σήμερα διαπιστώνουμε πως η αρχή των πολέμων είναι όμοια με την αρχή της ειρήνης: Ο κόσμος και η καρδιά την αγνοούν».

Η ανάλυση και αποτίμηση του συνόλου της δημιουργίας του είναι βεβαίως υπόθεση δύσκολη και αφορά τους μελετητές, ερευνητές και τους σύγχρονους φιλοσόφους. Εμείς, ως απλοί αναγνώστες αλλά και ως άνθρωποι διψασμένοι για την αλήθεια που εμπεριέχει ο λόγος των αληθινά φωτισμένων, μπορούμε πάντα να ανατρέχουμε σε αυτή τη δημιουργία και να βρίσκουμε, αν όχι λύσεις και απαντήσεις, σίγουρα παρηγοριά από ένα πνεύμα βαθιά οξυδερκές αλλά και απέραντα συμπονετικό. Από τον συγγραφέα που θεωρούσε ότι δεν μπορεί να τεθεί «στην υπηρεσία εκείνων που δημιουργούν την Ιστορία αλλά μόνο στην υπηρεσία εκείνων που την υφίστανται». Από τον άνθρωπο που δήλωσε: «Ανάμεσα στη Δικαιοσύνη σας (σ.σ.: αναφερόταν, βεβαίως, στην κατεστημένη εξουσία) και στη μάνα μου προτιμώ τη μάνα μου».

Ελευθερία ως το τέλος

«Δεν έμαθα την ελευθερία από τον Μαρξ, την έμαθα στην αθλιότητα».

Επίλογος: Ο Αλμπέρ Καμύ ετάφη στο χωριό Λουρμαρέν, ο ήλιος του οποίου του θύμιζε την Αλγερία. Το 2009 με αφορμή την πεντηκοστή επέτειο του θανάτου του (1960) ο Νικολά Σαρκοζί πρότεινε ως «μια εξαιρετικά συμβολική πράξη» τη μεταφορά των οστών του στο παρισινό Πάνθεον (όπου, μεταξύ άλλων, βρίσκονται οι τάφοι των Ρουσό, Ουγκό, Ζολά, Βολταίρου...). Ο γιος του, Ζαν Καμύ, αρνήθηκε λέγοντας ότι κάτι τέτοιο ερχόταν σε αντίθεση με τις απόψεις και με τη στάση ζωής του πατέρα του. Η δίδυμη αδελφή του Κατρίν θύμισε ότι «δεν του άρεσαν οι τιμές». Ο διδάκτωρ της Φιλοσοφίας Μισέλ Ονφρέ σε επιστολή που απηύθυνε στον Σαρκοζί τόνισε: «Ο Καμύ υπερασπίστηκε την ελευθερία και τη δικαιοσύνη. Γι' αυτόν η ελευθερία χωρίς δικαιοσύνη είναι η αγριότητα του πιο ισχυρού. Και η δικαιοσύνη χωρίς ελευθερία είναι η κυριαρχία του συρματοπλέγματος. Η κοινωνία μας, αυτή που εσείς επίσημα ενσαρκώνετε, δεν είναι ελεύθερη παρά μόνο για τους ισχυρούς και είναι άδικη για τους αδύναμους». Ο Καμύ αναπαύεται μέχρι σήμερα στο Λουρμαρέν.

Πηγές: ΤΟ BHMA, tvxs

Γαλαξίες παρόμοιοι με τον δικό μας. Tracing the growth of Milky Way-like galaxies

Η εξέλιξη γαλαξιών (σαν τον δικό μας). Μια σύνθεση φωτογραφιών από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble. This composite image shows examples of galaxies similar to our Milky Way at various stages of construction over a time span of 11 billion years. The galaxies are arranged according to time. Those on the left reside nearby; those at far right existed when the cosmos was about 2 billion years old. The bluish glow from young stars dominates the color of the galaxies on the right. The galaxies at left are redder from the glow of older stellar populations. Astronomers found the distant galaxies in two Hubble Space Telescope surveys: 3D-HST and the Cosmic Assembly Near-infrared Deep Extragalactic Legacy Survey, or CANDELS. The observations were made in visible and near-infrared light by Hubble's Wide Field Camera 3 and Advanced Camera for Surveys. The nearby galaxies were taken from the Sloan Digital Sky Survey. This image traces Milky Way-like galaxies over most of cosmic history, revealing how they evolve over time. Hubble's sharp vision resolved the galaxies' shapes, showing that their bulges and disks grew simultaneously. Credit: NASA, ESA, P. van Dokkum (Yale University), S. Patel (Leiden University), and the 3D-HST Team

Mια σύνθετη εικόνα που περιέχει γαλαξίες παρόμοιους με τον δικό μας στα διάφορα στάδια της εξέλιξής των μέσα σε ένα χρονικό διάστημα 11 δισεκατομμυρίων χρόνων.

“For the first time, we have direct images of what the Milky Way looked like in the past,” said Pieter van Dokkum, a co-author of the study and an Astronomer at Yale University. “Of course, we can’t see the Milky Way itself in the past. We selected galaxies billions of light-years away that will evolve into galaxies like the Milky Way. By tracing the Milky Way’s siblings, we find that our galaxy built up 90 percent of its stars between 11 billion and 7 billion years ago, which is something that has not been measured directly before.” (Image courtesy NASA/ESA)

Οι γαλαξίες είναι τοποθετημένοι συναρτήσει του χρόνου. Αριστερά βρίσκονται γαλαξίες παρόμοιας ηλικίας με τον δικό μας, ενώ προς τα δεξιά περιέχονται γαλαξίες μεγαλύτερης ηλικίας. Η γαλαζωπή λάμψη από τα νέα άστρα κυριαρχεί στο χρώμα των γαλαξιών προς τα δεξιά, ενώ το χρώμα των γαλαξιών αριστερά είναι προς το ερυθρό, εξαιτίας της λάμψης των γηραιότερων άστρων.

Οι σκύλοι είναι... Ευρωπαίοι. Europe is origin of dogs, DNA study of fossils suggests

Hashimoto Kansetsu, Dogs from Europe, 1941, color on silk / pair of two-panel screens. Οι σκύλοι φαίνεται ότι είναι Ευρωπαίοι, σύμφωνα με νέα γενετική ανάλυση. Dogs likely originated in Europe more than 18,000 years ago.

Τα αποτελέσματα μιας νέας γενετικής μελέτης μαρτυρούν ότι οι σκύλοι έχουν... ευρωπαϊκή ταυτότητα – με άλλα λόγια οι λύκοι από τους οποίους προήλθαν εξημερώθηκαν επί ευρωπαϊκού εδάφους.

A Grey Wolf (Canis lupus) on a moss-covered rock in the Bavarian Forest, Bavaria, Germany. PHOTOGRAPH BY ROBERT SEITZ, IMAGEBROKER/CORBIS

Κανένας δεν αμφισβητεί ότι ο «καλύτερος φίλος του ανθρώπου» αποτελεί εξελικτικό απόγονο του γκρι λύκου, ωστόσο επί μακρόν οι επιστήμονες βρίσκονταν σε διαμάχη σχετικά με τον χρόνο και τον τόπο της εξημέρωσης των λύκων.

Πριν από τουλάχιστον 18.000 χρόνια η εξημέρωση

European grey wolves inhabit the animal park of Rhodes, France in December 2012. If your dog could talk, he might have a European accent. A new study comparing DNA from modern dogs and ancient fossils suggests today’s pets descended from wolves in Europe. Man’s earliest best friends likely scavenged their meals from scrap piles left behind by hunter-gatherers, said the report by international researchers in the journal Science. The bolder the wolf, the more he would be able to eat and the more loyal to humans he would grow. Scientists believe this process of domestication likely began as many as 19,000 to 32,000 years ago. Photograph by: JEAN-CHRISTOPHE VERHAEGEN , AFP/Getty Images

Η νέα μελέτη που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Science» βασίστηκε σε γενετική ανάλυση δειγμάτων σύγχρονων και αρχαίων σκύλων αλλά και λύκων και δείχνει ευρωπαϊκή καταγωγή των σκύλων η οποία χρονολογείται πριν από τουλάχιστον 18.000 χρόνια.

A lateral view of a Pleistocene wolf from the Trou des Nutons cave (Belgium), calibrated age of 26,000 years Before the Present. This wolf species was particularly large. Credit: Royal Belgian Institute of Natural Sciences

Από προηγούμενες γενετικές μελέτες είχε προκύψει ότι οι σύγχρονοι σκύλοι – σε όλα τα… σχήματα και μεγέθη – προήλθαν από τους λύκους οι οποίοι ήλθαν σε επαφή με τις ανθρώπινες κοινωνίες στη Μέση Ανατολή ή στην Ανατολική Ασία πριν από περίπου 15.000 έτη. Το πρόβλημα όμως με αυτή τη θεωρία ήταν ότι δεν φαινόταν να συνάδει με τα ευρήματα των παλαιοντολόγων οι οποίοι έχουν ανακαλύψει απολιθώματα ζώων που μοιάζουν με σκύλους τα οποία χρονολογούνται πριν από 30.000 χρόνια ή και περισσότερο.

Οστά σκύλου που ανακαλύφθηκαν στο Ιλινόι των ΗΠΑ. Το απολίθωμα που ήταν μεταξύ των δειγμάτων που χρησιμοποιήθηκαν στη νέα μελέτη χρονολογείται πριν από 8.500 έτη. This fossil specimen is from a dog burial site in Greene County, Illinois, and is estimated to be 8,500 years old. Credit:Del Baston, Center for American Archaeology/Science

Τώρα ο δρ Ολαν Θάλμαν από το Πανεπιστήμιο του Τούρκου στη Φινλανδία και οι συνεργάτες του πιστεύουν ότι δείχνουν έναν νέο επιστημονικό δρόμο σε ό,τι αφορά την εξημέρωση των λύκων.

Ευρωπαϊκή συγγένεια

The head of a Palaeolithic dog from the Goyet cave in Belgium, thought to be 36,000 years old. Researchers believe the species that this fossil represents was an ancient sister-group to all modern dogs and wolves. They believe the species was less likely to be a direct ancestor.

Η μεγάλη γενετική ανάλυση που διεξήγαγαν σε δείγματα σύγχρονων και αρχαίων σκύλων και λύκων αποκάλυψε ότι οι σύγχρονοι σκύλοι έχουν συγγένεια με τους αρχαίους ή σύγχρονους ευρωπαϊκούς λύκους, όχι όμως και με λύκους εκτός Ευρώπης.

Με δεδομένο μάλιστα ότι τα δείγματα των αρχαίων σκύλων που χρησιμοποιήθηκαν στην ανάλυση χρονολογούνται πριν από περισσότερα από 18.000 χρόνια, τα νέα ευρήματα δείχνουν ότι η εξημέρωση έγινε πολύ νωρίτερα από ό,τι πίστευαν ως σήμερα οι επιστήμονες.

Αν τα καινούργια αποτελέσματα αποδειχθούν σωστά, αυτό σημαίνει ότι οι σκύλοι άρχισαν να διαχωρίζονται από τους λύκους όταν οι άνθρωποι βρίσκονταν ακόμη στη φάση του κυνηγού-τροφοσυλλέκτη.

Ακολουθώντας τους κυνηγούς

Is it a wolf? Is it a dog? No, it’s a Czechoslovakian Wolfdog.

Είναι πιθανό κάποιοι λύκοι να ακολουθούσαν τους κυνηγούς, αρχικώς από απόσταση, προκειμένου να τραφούν από τα απομεινάρια μεγάλων ζώων που οι κυνηγοί άφηναν πίσω τους. Τελικώς όμως οι λύκοι ενσωματώθηκαν σε αυτές τις ομάδες καθώς εξοικειώθηκαν με τον άνθρωπο.

Σε αναμονή οριστικής απάντησης

The Basenji represents one of the most divergent dog lineages in existence today. Genetic analyses of modern and ancient canids, including some of the oldest known dog remains, place the origin of modern dogs in Europe between 18,800 and 32,100 years ago. Credit: Science

Πάντως και τα καινούργια ευρήματα, αν και άκρως ενδιαφέροντα, δεν φαίνεται να δίνουν την οριστική απάντηση στο ζήτημα. Και αυτό διότι υπάρχουν διάφορα προβλήματα: καταρχάς οι πληθυσμοί των σκύλων έχουν αναμειχθεί σε μεγάλο βαθμό με την πάροδο του χρόνου, γεγονός που περιπλέκει το «γενετικό σήμα» που μελετούν οι επιστήμονες. Κατά δεύτερον, έχει αποδειχθεί ότι κάποιοι σκύλοι έχουν ξαναζευγαρώσει με άγριους λύκους. Έτσι για να δοθεί η τελειωτική απάντηση στο θέμα θα απαιτηθεί περισσότερη ανάλυση, πιθανότατα του πυρηνικού DNA των αρχαίων ζώων.

Two dogs, seen today: Higgins, left, and Albi.

Μέχρι σήμερα τόσο η νέα μελέτη στο «Science» όσο και οι προηγούμενες έχουν βασιστεί στο μιτοχονδριακό DNA, το οποίο αποτελεί χρήσιμο γενετικό υλικό αλλά δεν δίνει τη συνολική γενετική εικόνα για έναν οργανισμό. Το πυρηνικό DNA μπορεί να προσφέρει στους ειδικούς πολύ περισσότερες πληροφορίες, ωστόσο είναι πολύ δύσκολο να εξαχθεί, κυρίως σε πολύ αρχαία οστά ή σε απολιθώματα.