He has been
characterised as one of the most influential people of the visual arts from
1950 onwards; however, he has not been duly recognised in Greece, in contrast
to the recognition he receives abroad. His significant contribution to
international art can be briefly summarised by the number of galleries he
founded, his promotion of artists all over the world, the unstoppable momentum
of his activities, his crucial role in the establishment of the European
Surrealists in America, as well as that of many other young artists. A close
friend of his until the very end, Andy Warhol, was discovered by Iolas. Thirty
years after his death, the exhibition-tribute to Alexander Iolas, the largest
that has been organised to date in honour of this patron of the arts, is being
held at the ideal time and in the ideal place: in Thessaloniki. This is where
traces of his benefaction survive through his contribution to the foundation of
the first centre for contemporary art in Greece, which then evolved into the
first museum of contemporary art, the Macedonian Museum of Contemporary Art. ©
Stefanos Tsakiris
Αλέξανδρος
Ιόλας: έχει χαρακτηριστεί ως ένας από τους πιο επιδραστικούς ανθρώπους της
τέχνης από το 1950 και ως τα τέλη της δεκαετίας 1970, ο οποίος όμως δεν έχει
τιμηθεί δεόντως στην Ελλάδα, σε αντίθεση με αυτό που συμβαίνει ολοένα και
περισσότερο στο εξωτερικό. Η παραδοξολογία αυτή σχετίζεται με την άτυχη
καταγραφή του Ιόλα στη μνήμη ειδικά του ελληνικού κοινού, καθώς η πρόθεση της
δωρεάς συλλογών του στο ελληνικό κράτος δεν ευοδώθηκε τελικώς και ελάχιστα
αρχεία έχουν σωθεί εντός ελληνικού εδάφους.
Ο Ιόλας χορευτής στο Βερολίνο. Iolas
the dancer, Berlin. © O.K. Vogelsang
Αλέξανδρος
Ιόλας: αντισυμβατικός, κοσμοπολίτης άνδρας της ελληνικής διασποράς,
αντιφατικός, παθιασμένος, λάτρης των πολιτισμών του κόσμου από την Αρχαιότητα
και την Αναγέννηση μέχρι τη σύγχρονη τέχνη, από την Κίνα μέχρι την Αμερική, από
τη βυζαντινή τέχνη μέχρι την νεωτερικότητα, λάτρης των εκκεντρικών ρούχων και
των ξεχωριστών αντικειμένων.
Αλέξανδρος
Ιόλας: ο άνθρωπος ο οποίος ένωσε το χορό με τις εικαστικές τέχνες, τη ζωγραφική
με τις παραστατικές τέχνες, έζησε μεγάλες στιγμές των μητροπολιτικών
καλλιτεχνικών κέντρων, ήρθε αντιμέτωπος με την ελληνική «κοινωνία του θεάματος»
και μέρος του κίτρινου τύπου, στην προσπάθειά του να μεταστρέψει τις αισθητικές
αξίες της ελληνικής κοινωνίας.
Ο
Ιόλας χορευτής φωτογραφημένος
από τον
Herbert List. Iolas dancing. Photograph from Herbert List. © Macedonian Museum of
Contemporary Art Collection
Αλέξανδρος
Ιόλας: ίσως ο μοναδικός σημαντικός κρίκος που συνδέει την ελληνική συμμετοχή
στα παγκόσμια γεγονότα των εικαστικών τεχνών του 20ού αιώνα, ο οποίος
περιβλήθηκε με την αχλύ και το κύρος του μύθου και του οποίου την σημερινή
υπόσταση συγκροτούν περισσότερο δευτερογενείς ατομικές αφηγήσεις παρά πρωτογενή
τεκμήρια.
Ο
γεννημένος στην Αίγυπτο Κωνσταντίνος Κουτσούδης, όπως ήταν το αρχικό του όνομα,
σπούδασε χορό και μάλιστα εμφανίστηκε ως χορευτής σε περιοδείες στην Ευρώπη και
την Αμερική. Σε ένα από αυτά τα ταξίδια του πρωτομπήκε το «μικρόβιο» της
τέχνης, η οποία έμελλε να γίνει και η μεγάλη αγάπη της ζωής του.
Giorgio de Chirico, Hebdomeros (from the Travels of Odysseus), 1967 Charcoal, 50
x 60 cm. Donated by Alexandros Iolas
«Μια
μέρα στάθηκα μπροστά σε μια γκαλερί στο Παρίσι. Ένας παράξενος πίνακας είχε
τραβήξει την προσοχή μου. Ήταν ένα έργο του Τζιόρτζιο Ντε Κίρικο, το πρώτο
μοντέρνο ζωγραφιστό έργο που έβλεπα στη ζωή μου. Παρίστανε μια πλατεία άδεια,
στη μέση είχε ένα άγαλμα, στο βάθος ένα τρένο με το φουγάρο του που περνούσε.
Τίτλος του πίνακα ?Μελαγχολία?. Μπήκα στην γκαλερί και ρώτησα τι είναι αυτό.
Μού απάντησαν πως είναι ένα αριστούργημα του Ντε Κίρικο και πως μπορούσα να το
αγοράσω με 2.000 δολάρια. Περνούσα, λοιπόν, από την γκαλερί δίνοντας λίγα λίγα
χρήματα. Τελικά, ύστερα από πέντε ολόκληρα χρόνια, ο πίνακας έγινε δικός μου.
Από τότε μου μπήκε η ιδέα να ανοίξω τη δική μου γκαλερί», είχε εξομολογηθεί ο
ίδιος. There he got his first glimpse of a painting by Giorgio de Chirico. In
an interview he gave in 1971 he described that moment: “The first time the
desire to own a painting came over me was […] around 1933. One day, I stopped
short in front of a gallery on rue Marignan in Paris. A strange painting had
attracted my attention. It was a tableau by de Chirico, the first modern
painting I’d ever seen. It showed a wide square with a statue in the middle,
and a train with smoke pouring out of its chimney crossing in the background.
The title of the painting was Melancholy. I went into the gallery and asked,
‘What is that?’ and they answered, ‘It’s a masterpiece by de Chirico, you can
buy it for $2,000.’ I kept visiting the
gallery whenever I could, giving them small sums. After five years, it was
finally mine. Those frequent visits to the gallery on rue Marignan were also
what planted the seed for me to open my own gallery one day.”
Amedeo
Modigliani
Τζίορτζιο
ντε Κίρικο, «Οι αρχαιολόγοι», 1960.
Δωρεά Αλέξανδρου Ιόλα. Η διευθύντρια
του ΜΜΣΤ, Θούλη Μισιρλόγλου, γράφει για τον Αλέξανδρο Ιόλα με αφορμή τη
σπουδαία έκθεση του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης: «Ο Ιόλας εκτιμώ ότι
δεν εντυπωσιάζεται από τον de Chirico ως Έλληνας της Ελλάδας, αλλά ως Έλληνας
του κόσμου. Ο Ιόλας στον de Chirico αναγνωρίζει την ανασύνθεση της παράδοσης
και την παράδοξη αναβίωση των διαφόρων πολιτισμικών περιόδων της Δύσης
(αρχαιότητα, Μεσαίωνας, Αναγέννηση) μέσα σ’ ένα χώρο διαχρονικό και κατάσπαρτο
από τα σύμβολα του παρόντος και του νέου τεχνοκρατικού πολιτισμού. Αναγνωρίζει
και τη δύναμη του ερωτισμού, και του ανορθολογισμού, όσο και της εσχατολογικής
σάτιρας και παρωδίας».
Ρενέ
Μαγκρίτ, Ο Θεραπευτής (Le Therapeute), 1967 Μπρούντζος, 145 x
128 x 90 εκ. Δωρεά Αλέξανδρου Ιόλα.
Victor
Brauner. «Και για όλους εκείνους που κινήθηκαν στη μεγαλύτερη ή μικρότερη
περιφέρεια του σουρεαλισμού, η μεγάλη ανάγκη ήταν να ξαναφτιάξουν μετά τους
πολέμους νέες εικόνες και νέα όνειρα. Ο Ιόλας με τις επιλογές και τις
αντιφάσεις του, θα έλεγε κανείς, καταχρηστικά ίσως, ότι έγινε ο ίδιος η
πολεμική μηχανή που φιλοδοξούσε να γίνει η «σουρεαλιστική μηχανή, ακόμη και
μετά το σουρεαλισμό. Για να το φτιάξω σε εικόνα, οι απρόοπτες συναντήσεις μιας
ραπτομηχανής και μιας ομπρέλας πάνω σ’ ένα χειρουργικό τραπέζι, όπως λέει ο
Lautreamont, θα λέγαμε ότι μεταφορικά είναι και η απρόοπτη συνάντηση που μας
επιτρέπει ο Ιόλας με το χάος που άφησε. Τα όνειρα βεβαίως μεγάλωναν και
άλλαζαν. Από τον de Chirico στον Man Ray, από τον Χατζηκυριάκο-Γκίκα στον
Victor Brauner και τον Τάκι, από τον Calder στον Jean Tinguely, από τον
Magritte στον Pino Pascali και τον Martial Raysse, από τον Modigliani στον
Warhol, η διαδρομή που διένυσε ο Ιόλας μέσα στον καλλιτεχνικό χώρο, δεν
αποτυπώνει μόνο υποκειμενικές προτιμήσεις, αλλά και ένα οξύ βλέμμα, διαρκώς
ανοιχτό στην καλλιτεχνική έκφραση».
Victor
Brauner
Πρώτο
του «ορμητήριο» ήταν η Γκαλερί Hugo
της Νέας Υόρκης, την οποία διηύθυνε για μία δεκαετία, από το 1945 έως το 1955. Εκεί
είχε την ευκαιρία να ξεδιπλώσει το ταλέντο, το γούστο και τη διορατικότητά του
δίνοντας την ευκαιρία σε πρωτοποριακούς καλλιτέχνες να παρουσιάσουν τη δουλειά
τους. Ακολούθησε μια λαμπρή καριέρα, η οποία, δικαίως, του χάρισε μία θέση
ανάμεσα στις σημαντικότερες προσωπικότητες της τέχνης παγκοσμίως.
The Repentant
Minotaur, 1969. High-relief silver patinated bronze, height
38.5 cm, base 14.5 x 32 cm. This work, the only high-relief sculpture executed
by de Chirico, has a scenographic set-up: the bull-headed, human-bodied Cretan
monster is standing in front of a small Doric temple, his right hand resting on
his heart in an apologetic gesture. For a number of dechirican scholars (G.
dalla Chiesa 1988, p. 60; J. de Sanna 1998, p. 262), this constitutes the first
appearance of the Minotaur in a work by de Chirico, who, with regard to
this Mediterranean myth had always favoured Ariadne, both in painting and
in sculpture. In fact, as Franco Ragazzi pointed out (Il grande Metafisico.
Giorgio de Chirico scultore, 2004), the subject actually appeared for the first
time in the artist’s theatre work, where interesting elaborations on this
mythological character are found. In 1937, de Chirico executed a number of
sketches for the ballet Le Minotaure by Louis Gauthier-Vignal,
as part of a trilogy to be staged in Athens’ Teatro di Bacco, with chorography
by Iolas Coutsoudis (Alexander Iolas, future art dealer of de Chirico), but
which was never actually produced. The drawings were exhibited a number of
times between 1939 and 1946. In the sketch Messaniscena per Le Minotaure we
find this disturbing creature wearing the same mask, the same draped tunic, and
in the same pose with hand on chest. As for the temple, as early as the 1930s
this architectural element was often seen in de Chirico’s scenographic
elaborations. The sculpture’s high-relief temple however, can be identified in
a painting of the 1960s entitled Temple in a Room, in the
collection of Rome’s Galleria Nazionale d’Arte Moderna e Contemporanea. In the
catalogue of the exhibition held in New York in 1972, de Chirico chose a quote
from his 1929 novel Hebdomeros to illustrate the sculpture:
“It was one of his principal weaknesses always to have a certain nostalgia for
the past, even for such a gloomy past”. The human-like facial features and the
adjective ‘repentant’ in the work’s title seem to dissolve the figure of its
cruel and animal aspect, affording it the look and attitude of a guardian, a
caretaker of the truth held within the temple. (B. D’A.)
Τριάντα
χρόνια μετά το θάνατό του, το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης διοργανώνει
την έκθεση-αφιέρωμα στον Αλέξανδρο Ιόλα με τίτλο «Αλέξανδρος Ιόλας: Η
κληρονομιά». Η έκθεση θα αναδείξει τη δικτύωση του Αλέξανδρου Ιόλα σε
καλλιτεχνικό και κοινωνικό επίπεδο, τη δραστηριότητα και την προσωπικότητά του,
μέσα από πλούσιο οπτικό, ερευνητικό και αρχειακό υλικό, μέρος του οποίου
παρουσιάζεται για πρώτη φορά. Κυρίως όμως εστιάζει στην ενασχόλησή του με τη
σύγχρονη τέχνη και ειδικά στην αποκαλυπτική σχέση του με μια πληθώρα
καλλιτεχνών, πολύ διαφορετικών μεταξύ τους. Από τον de Chirico στον Man Ray, από
τον Χατζηκυριάκο-Γκίκα στον Victor Brauner και τον Τάκι, από τον Calder στον
Jean Tinguely, από τον Magritte στον Pino Pascali και τον Martial Raysse, από
τον Modigliani στον Warhol, η διαδρομή που διένυσε ο Ιόλας μέσα στον
καλλιτεχνικό χώρο, δεν αποτυπώνει μόνο υποκειμενικές προτιμήσεις, αλλά και ένα
οξύ βλέμμα, διαρκώς ανοιχτό στην καλλιτεχνική έκφραση. Με σταθερή αγάπη προς το
έργο τέχνης ως αντικείμενο, ο Ιόλας διατήρησε αμείωτα τα ανακλαστικά του
απέναντι στις καλλιτεχνικές αναζητήσεις μετά τον πόλεμο, όταν συνολικό
ζητούμενο ήταν η δημιουργία μιας νέας οπτικής και πολιτισμικής πραγματικότητας,
προκειμένου να μεταστραφεί το κλίμα απογοήτευσης από την εξέλιξη της ζωής.
Ειδικά στις δεκαετίες 1960 και 1970, οι αναρίθμητες εκθέσεις που παρουσίασε
αποδεικνύουν την καθοριστική δράση του στο διεθνές καλλιτεχνικό περιβάλλον,
αλλά και την υποστήριξη από μέρους του της νέας καλλιτεχνικής έκφρασης.
Η
έκθεση παρουσιάζει και την πλούσια εκδοτική δραστηριότητα του Αλέξανδρου Ιόλα
μέσα από ένα πλούσιο αρχείο καταλόγων που συνόδευσαν τις εκθέσεις του, ο
ειδικός σχεδιασμός των οποίων τεκμηριώνει μέρος της τυπογραφικής ιστορίας, αλλά
ταυτόχρονα αναδεικνύει το ειδικό ενδιαφέρον του για τα συγκεκριμένα έντυπα ως
αυτόνομα έργα τέχνης.
Τάκις
Τάκις
Τάκις
Τάκις
Robert
Rauschenberg
Όπως
σημειώνει η διευθύντρια του ΜΜΣΤ, Θούλη Μισιρλόγλου, «ο άνθρωπος που έδειξε
μοναδικό ενδιαφέρον για όλες τις όψεις του πολιτισμού, αρχαίου, κυρίως όμως
σύγχρονου, ο άνθρωπος που δεν γνώριζε όρια, όχι μόνο καλλιτεχνικά, αλλά και
εθνικά, ένας άνθρωπος πολύγλωσσος, με αναρίθμητες ταυτότητες, θα είναι το
τιμώμενο πρόσωπο της νέας έκθεσης του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και
της Θεσσαλονίκης για το φθινόπωρο του 2018. Ειδικά μάλιστα, όταν το Μακεδονικό
Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και η Θεσσαλονίκη του οφείλουν πολλά: η δωρεά έργων
της συλλογής του είναι εκείνη που επέτρεψε την ίδρυση του Μακεδονικού Κέντρου
Σύγχρονης Τέχνης, το οποίο μετεξελίχθηκε στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης
Τέχνης. Η δωρεά του Ιόλα αποτέλεσε τον θεμέλιο λίθο που επέτρεψε να ‘χτιστεί’
το πρώτο μουσείο σύγχρονης τέχνης της Ελλάδας και μαζί η πρώτη συλλογική
ανανεωτική προσπάθεια και συμβολή στην αναθεώρηση της πολιτισμικής και
καλλιτεχνικής σύγχρονης ιστορίας».
Έτσι,
κληρονομιά του Ιόλα σαφώς δεν είναι μόνο το υλικό μέρος των δωρεών του, αλλά
και η κοσμοπολίτικη κουλτούρα του, η ανανέωση των εμπειριών της περιπέτειας,
της τόλμης, του απρόβλεπτου, αλλά και της συγκίνησης μέσα από τη σύγχρονη
τέχνη.
Γιώργος
Λαζόγκας
Γιώργος
Λαζόγκας
Φωτογραφίες:
© Κωνσταντίνος Βακουφτσής
Στην
έκθεση παρουσιάζονται σχεδόν 100 έργα των:
Αλέξης
Ακριθάκης (GR, 1939-1994) / Δημήτρης Αληθεινός (GR, 1945) / Ανδρέας Βούσουρας
(GR, 1957) / Victor Brauner (FR/RO, 1903 –1966) / Alexander Calder (US,
1898-1976) / Giorgio de Chirico (IT, 1888-1978) / Robertο Crippa (IT,
1921-1972) / DAS (Επαμεινώνδας Δασκαλόπουλος) (GR, 1952) / Nίκος
Ζουμπούλης_Τίτσα Γραικού (GR, 1953_1951) / Όπυ Ζούνη (GR, 1941-2008) / Novello
Finnotti (IT, 1939) / Lucio Fontana (IT, 1899-1968) / Μαρίνα Καρέλλα (GR, 1940)
/ Μάρα Καρέτσου [Mara Karetsos] (GR, 1944) / Tom Keogh (USA, 1922-1980) /
Γιώργος Λαζόγκας (GR, 1945) / Herbert List (GE, 1903-1975) / René Magritte (FR,
1898 - 1967) / Κατερίνα Μαρούδα (GR, 1958) / Eliseo Mattiacci (IT, 1940) /
Richard de Menocal (USA, 1919-1995) / Amedeo Modigliani (IT, 1884-1920) /
Γιάννης Μπουτέας (GR, 1941) / Dennis Oppenheim (US, 1938-2011) / Κώστας
Πανιάρας (GR, 1934-2014) / Pino Pascali (IT, 1935-1968) / Παύλος (GR, 1930) /
Petros (GR, 1928) / Robert Rauschenberg (USA, 1925-2008) / Jean-Pierre Raynaud
(FR, 1939) / Man Ray (US, 1890-1976) / Martial Raysse (FR, 1936) / Niki de
Saint Phalle (FR, 1930-2002) / Lisa Sotilis (GR/IT) / Harold Stevenson (US,
1929) / Τάκις (GR, 1925) / Jean Tinguely (SE, 1925-1991) / Χρήστος Τζίβελος
(GR, 1949-1995) / Στέργιος Τσιούμας (GR, 1954) / Κώστας Τσόκλης (GR, 1930) /
Andy Warhol (US 1928-1987) / Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας (GR, 1906-1994)
Πηγές:
https://www.mmca.gr/?p=428 - http://www.greece-is.com/alexander-iolas-greek-shaped-20th-century-art/
