Οι
πόλεις του πολιτισμού της Κοιλάδας του Ινδού είχαν πολυώροφα κτίρια από ψημένα
τούβλα και εξελιγμένα συστήματα ύδρευσης και αποχέτευσης. Αντίθετα με την
κρατούσα θεωρία, ο πολιτισμός της Κοιλάδας άνθησε στην Εποχή του Χαλκού χωρίς
την παρουσία ενός μεγάλου ποταμού. The Indus Valley Civilisation
possessed considerable skills when it came to town planning and building,
including toilets and baths (pictured), which were connected to a brick
drainage system that ran along the streets.
Ο
πολιτισμός της Κοιλάδας του Ινδού είναι ένας από τους πιο λαμπρούς που έχει να
επιδείξει η προϊστορία μας. Άνθησε στην Εποχή του Χαλκού, πριν από περίπου
5.000 χρόνια, στο βορειοδυτικό τμήμα της Ινδικής Χερσονήσου, στα σημερινά
σύνορα της Ινδίας με το Πακιστάν. Κινητήριος δύναμή του ήταν, όπως πίστευαν ως
τώρα οι επιστήμονες, ένας ποταμός που, όπως και ο ίδιος ο πολιτισμός, σβήστηκε
από τον χάρτη πριν από χιλιετίες. Τελικά όμως το ποτάμι και ο πολιτισμός δεν
συνυπήρξαν ποτέ, σύμφωνα με μια νέα μελέτη. Και αυτό είναι κάτι αξιοπερίεργο,
σε μια χρονική περίοδο όπου όλα έδειχναν, μέχρι τώρα, ότι τα μεγάλα υδάτινα
σώματα αποτελούσαν απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη μεγάλων αστικών
κοινωνιών.
Το
μυστήριο της Κοιλάδας
An excavated street
at the Indus site of Kalibangan, a Bronze Age settlement that sits right along
the Ghaggar-Hakra paleochannel, visible in the background. Credit: S.
Gupta/Imperial College London
Ο
χαράπειος πολιτισμός, όπως είναι επίσης γνωστός από τη Χαράπα, την πόλη όπου
ανακαλύφθηκαν τα πρώτα ερείπιά του το 1925, άρχισε να αναπτύσσεται γύρω στο
3300 π.Χ. Στην περίοδο της μεγάλης ακμής του, γύρω στο 2300 π.Χ., εκτιμάται ότι
ο πληθυσμός του ξεπερνούσε τα 5 εκατομμύρια και θεωρείται ότι ήταν ο
μεγαλύτερος στον πλανήτη. Εκτεινόταν σε ένα εκατομμύριο τ.χλμ. στην Κοιλάδα του
Ινδού, σε πόλεις με μελετημένη πολεοδομία και πολυώροφα κτίρια από ψημένα τούβλα
που υποστηρίζονταν από συστήματα ύδρευσης, αποχέτευσης και άρδευσης. Πέραν της
γεωργίας, οι πληθυσμοί τους είχαν αναπτύξει καινοτόμες τεχνικές στη
μεταλλουργία και στη χειροτεχνία, ενώ επίσης είχαν προηγμένη αγγειοπλαστική.
Στις πόλεις που έχουν ανασκαφεί ως τώρα έχουν βρεθεί πολλά παιδικά παιχνίδια,
κοσμήματα και σφραγίδες, αλλά ελάχιστα όπλα, κάτι το οποίο υποδηλώνει ότι οι
κάτοικοί τους απολάμβαναν ως επί το πλείστον την ειρήνη και την ευημερία. Από
το 1900 π.Χ. και μετά, ωστόσο, αυτός ο ανθηρός πολιτισμός άρχισε να παρακμάζει,
ώσπου το 1300 π.Χ. χάθηκε οριστικά, αφήνοντας πίσω του ένα μυστήριο.
This map of
northwestern India and Pakistan shows the locations of ancient Indus
settlements. Though some larger cities are on modern Himalayan rivers, most of
the villages sit in areas not fed by major rivers. Credit: P.J. Mason/S. Gupta
(Imperial College London) (Data for map courtesy of NASA and the U.S.
Geological Survey)
Το
μεγάλο αίνιγμα για τους επιστήμονες σχετικά με τον χαμένο πολιτισμό είναι η
ανάπτυξή του στον συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο. Η κρατούσα θεωρία ήθελε τους μεγάλους
αστικούς πολιτισμούς της προϊστορικής περιόδου, όπως της Μεσοποταμίας ή της
Αιγύπτου, να ανθούν κοντά σε μεγάλους ποταμούς, οι οποίοι τους πρόσφεραν άφθονο
νερό και εύφορα εδάφη. Κανένα μεγάλο υδάτινο σώμα δεν φαίνεται όμως να κυλούσε
πλάι στις μεγαλουπόλεις του χαράπειου πολιτισμού. Αντιθέτως, τα ερείπιά τους
έχουν βρεθεί ανάμεσα στα ποτάμια συστήματα του Γάγγη και του Ινδού, μακριά από
μεγάλους ενεργούς ποταμούς. Πώς αυτοί οι οικισμοί κατόρθωσαν να γνωρίσουν
τέτοια ευημερία;
Το
χαμένο νερό
Trace of
Ghaggar-Hakra palaeochannel on northwestern Indo-Gangetic plain. Landsat 5 TM
colour composite satellite image mosaic. The Ghaggar-Hakra palaeochannel is
visible as a sinuous, dark blue feature. The main core drilling site is located
adjacent to the Indus urban centre of Kalibangan. Location of key Indus urban
settlements indicated by triangles. Credit: P.J. Mason/S. Gupta (Imperial
College London) (Landsat Imagery courtesy of NASA Goddard Space Flight Center
and U.S. Geological Survey)
Μέχρι
τώρα οι ειδικοί θεωρούσαν ότι η ανάπτυξη του χαράπειου πολιτισμού είχε καταστεί
εφικτή χάρη σε έναν ποταμό ο οποίος σήμερα δεν υπάρχει πια. Ένα «παλαιοκανάλι»,
τα κατάλοιπα δηλαδή της κοίτης ενός αρχαίου ποταμού ο οποίος κάποτε κατέβαινε
από τα Ιμαλάια και περνούσε ανάμεσα από τρεις μεγάλους οικισμούς του,
αποτελούσε το βασικό επιχείρημα αυτής της θεωρίας. Ερευνητές από το Ινδικό
Ινστιτούτο Τεχνολογίας στην Κανπούρ και το Imperial College του Λονδίνου έρχονται, ωστόσο, να
καταρρίψουν την ιδέα. Χρονολογώντας τα ιζήματα του αρχαίου καναλιού, ανακάλυψαν
ότι ο ποταμός είχε ήδη αλλάξει πορεία, εγκαταλείποντας τη συγκεκριμένη κοίτη,
πριν από 8.000 χρόνια - πολύ νωρίτερα από την έλευση των αστικών κέντρων.
Detailed Landsat 5
TM colour composite satellite image showing Ghaggar-Hakra palaeochannel.
Locations of urban-phase Indus settlements along Ghaggar-Hakra palaeochannel
are shown in white triangles. Credit: P.J. Mason/S. Gupta (Imperial College
London) (Landsat Imagery courtesy of NASA Goddard Space Flight Center and U.S.
Geological Survey)
Τα
νέα χρονολογικά ευρήματα, τα οποία δημοσιεύθηκαν στην επιθεώρηση «Nature Communications»,
υποδηλώνουν ότι οι πόλεις δεν αναπτύχθηκαν δίπλα σε έναν ενεργό ποταμό. Στο
σχετικό άρθρο τους οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η κινητήριος δύναμη για την
ανάπτυξή τους δεν ήρθε από το νερό του ποταμού, αλλά από τη σχεδόν άδεια κοίτη
του. Η αλλαγή της πορείας τού ποταμού, αναφέρουν, προκάλεσε μια μικρού βαθμού
πλημμύρα στη γύρω περιοχή, ενώ οι βροχές των μουσώνων πρόσφεραν ανά τακτά
χρονικά διαστήματα μια επιπλέον πηγή νερού. Οι δυο αυτοί παράγοντες,
υπογραμμίζουν, έδρασαν συνδυαστικά προσφέροντας στον πολιτισμό της Κοιλάδας του
Ινδού τους απαραίτητους υδάτινους πόρους για την ευημερία του.
Ευεργετικοί
μουσώνες
The new study shows
that a major Himalayan river, the Sutlej River, used to flow along the trace of
the Ghaggar-Hakra river ('Abandoned Sutlej incised valley'), but rapidly
changed course upstream eight thousand years ago (yellow arrow). This meant
that 3,000 years later, when the Indus people settled the area, there was only
an abandoned river valley. Credit: P.J. Mason/S. Gupta (Imperial College
London) (Data for map courtesy of NASA and the U.S. Geological Survey)
Στην
ουσία, οι ερευνητές δεν αμφισβητούν την άποψη ότι η παροχή ικανών ποσοτήτων
νερού αποτελεί βασική προϋπόθεση για την άνθηση ενός πολιτισμού. Απλώς
υποστηρίζουν ότι αυτές οι ικανές ποσότητες, τουλάχιστον στη συγκεκριμένη
περίπτωση, μπορούσαν να εξασφαλιστούν όχι από τον ίδιο τον ποταμό, αλλά από μια
άλλη πηγή, τις εποχικές βροχοπτώσεις, των οποίων τα νερά μαζεύονταν στην ακόμη
ελαφρώς πλημμυρισμένη κοίτη, δίνοντας ζωή στην Κοιλάδα. «Η μελέτη μας καταρρίπτει ξεκάθαρα την παλιά θεωρία που υποστήριζε ότι η
εξαφάνιση του ποταμού οδήγησε στην κατάρρευση του χαράπειου πολιτισμού»
δήλωσε στο BBC ο
καθηγητής Ρατζίβ Σίνα, μέλος της ερευνητικής ομάδας.
«Αντ'
αυτού υποστηρίζουμε πως, παρά το γεγονός ότι οι μεγάλοι ποταμοί έχουν σημαντική
σύνδεση με τις αρχαίες κοινωνίες, η αποχώρησή τους και όχι απαραίτητα η έλευσή
τους μπορεί να ελέγξει τη σταθεροποίηση αυτών των κοινωνιών» τόνισε ο
καθηγητής. «Αυτό αποδεικνύεται σαφώς από τις μεγάλες χρονολογικές διαφορές που
παρατηρούνται ανάμεσα στην εξαφάνιση του ποταμού, πριν από 8.000-12.000 χρόνια,
και την κορύφωση του ώριμου πολιτισμού, πριν από 3.000-4.000 χρόνια». Αξίζει να
σημειωθεί ότι, πριν από πέντε χρόνια, μια μεγάλη μελέτη που είχε γίνει από
διεθνή ομάδα επιστημόνων είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η αιτία της
κατάρρευσης του χαράπειου πολιτισμού ήταν μια αλλαγή του κλίματος, η οποία είχε
οδηγήσει στην εξασθένηση των μουσώνων.
Πηγές: "Counter-intuitive
influence of Himalayan river morphodynamics on Indus Civilisation urban
settlements" by Ajit Singh, Kristina J. Thomsen, Rajiv Sinha, Jan-Pieter
Buylaert, Andrew Carter, Darren F. Mark, Philippa J. Mason, Alexander L.
Densmore, Andrew S. Murray, Mayank Jain, Debajyoti Paul & Sanjeev Gupta,
published 28 November in Nature Communications: nature.com/articles/doi:10.1038/s41467-017-01643-9 - http://www.tovima.gr/science/article/?aid=923262
