Απολιθώματα πλανητών πιο πυκνά από τον σίδηρο. Puzzling Super-Dense Space Objects Could Be a New Type of Planet

CLOSE ENCOUNTERS: Compressed planets may be the remnants of ice giants stripped of their outer layers by a close encounter with their suns. Image: NASA/ESA/C.Carreau

Μια μυστηριώδης ομάδα εξωπλανητών, που φαίνεται να έχουν μικρό μέγεθος αλλά ακραία πυκνότητα, δεν αποκλείεται να είναι τα ζαρωμένα απομεινάρια γιγάντιων πλανητών σαν τον Δία, οι οποίοι είχαν την ατυχία να παραψηθούν στη ζέστη των μητρικών τους άστρων.

Η νέα θεωρία προτείνεται προκειμένου να εξηγήσει μια από πιο απρόσμενες ανακαλύψεις του διαστημικού τηλεσκοπίου Kepler, το οποίο ειδικεύεται στην αναζήτηση μακρινών πλανητικών συστημάτων.

Το Kepler μπορεί συχνά να προσφέρει εκτιμήσεις για τη μάζα των εξωπλανητών που εντοπίζει, σπάνια όμως επιτρέπει τον υπολογισμό και της μάζας και του μεγέθους αυτών των σωμάτων -τις δύο παραμέτρους που απαιτούνται για τον υπολογισμό της πυκνότητας.

Τα παράδοξα αποτελέσματα

Σε ορισμένες όμως από τις σπάνιες περιπτώσεις που αυτό ήταν εφικτό, οι υπολογισμοί οδηγούσαν σε περίεργα αποτελέσματα: κάποιοι πλανήτες δείχνουν έχουν μέγεθος παρόμοιο με τη Γη, η μάζα τους όμως είναι δυσανάλογα μεγάλη -τόσο μεγάλη ώστε η πυκνότητά τους θα πρέπει να υπερβαίνει τον καθαρό σίδηρο.

Τα σημερινά μοντέλα για το σχηματισμό των πλανητών δεν μπορούν να εξηγήσουν τις παρατηρήσεις: «Δεν υπάρχει εξήγηση στο δικό μας Ηλιακό Σύστημα» αναφέρει στο Νature.com ο Ολιβιέ Γκρασέ, γεωφυσικός στο Πανεπιστήμιο της Ναντ στη Γαλλία.

Η νέα θεωρία

Ο Γκράσε και οι συνεργάτες του διατύπωσαν τη νέα θεωρία σε συνέδριο που πραγματοποίησε η βρετανική Βασιλική Εταιρεία με θέμα τους εξωπλανήτες.

Οι ερευνητές εκτιμούν ότι οι υπέρπυκνοι εξωπλανήτες είναι οι «απολιθωμένοι» πυρήνες γιγάντιων πλανητών σαν τον Δία. Όπως συμβαίνει και στο Ηλιακό Σύστημα, οι πλανήτες αυτοί αποτελούνται κυρίως από αέρια όπως το υδρογόνο και το ήλιο. Επιπλέον, οι γίγαντες αυτοί σχηματίζονται συνήθως μακριά από τα μητρικά τους άστρα.

Φαίνεται όμως ότι ορισμένοι από αυτούς παρεκκλίνουν της τροχιάς τους λόγω της βαρυτικής αλληλεπίδρασης με άλλα σώματα του ίδιου συστήματος. Μπορούν έτσι να καταλήξουν κοντά στο μητρικό τους άστρο και να αρχίσουν να βράζουν από την ακραία ακτινοβολία.

Απολιθωμένοι πυρήνες

Γιγάντιοι πλανήτες (πάνω αριστερά) πλησιάζουν τα μητρικά τους άστρα, ψήνονται και ζαρώνουν (κάτω αριστερά). Πηγή: T. Riecken

Σε θερμοκρασίες που φτάνουν τους 6.000 βαθμούς Κελσίου, τα αέρια και πτητικά συστατικά της ατμόσφαιρας διαστέλλονται και τελικά χάνονται στο Διάστημα. Και, έπειτα από μερικές χιλιάδες χρόνια σε αυτόν τον φούρνο, το μόνο που απομένει είναι ο πυρήνας των γιγάντιων κάποτε πλανητών.

Οι πυρήνες αυτοί είναι λογικό να αποτελούνται από βαριά υλικά -σίδηρο, πυκνά πετρώματα- που είχαν βυθιστεί στο κέντρο του πλανήτη αμέσως μετά τον σχηματισμό του. Επιπλέον, οι πυρήνες σχηματίζονται κάτω από συνθήκες ακραίας πίεσης, επομένως τα υλικά τους μπορεί να είναι ασυνήθιστα συμπιεσμένα.

Τα απομεινάρια των παραψημένων γιγάντων μπορούν επομένως να έχουν το μέγεθος της Γης αλλά  με πολύ μεγαλύτερη μάζα -ένα είδος πλανητών που πήραν το όνομα «υπερ-Γαίες».

Η θεωρία αυτή είναι ευλογοφανής, όπως σχολίασαν ανεξάρτητοι επιστήμονες, δεν μπορεί όμως να θεωρηθεί δεδομένη: Το Κepler σπάνια μπορεί να προσδιορίσει με ακρίβεια τη μάζα και την ακτίνα των εξωπλανητών.

Πέρα όμως από την αβεβαιότητα στις μετρήσεις, οι πλανητολόγοι είναι πιθανό να μην έχουν κατανοήσει ακόμα πώς συμπεριφέρονται τα συστατικά των πλανητών σε ακραίες συνθήκες.

Κανείς εξάλλου δεν είναι σίγουρος για το τι κρύβεται στην καρδιά του Δία, του Κρόνου, του Ουρανού και του Ποσειδώνα -των αέριων γιγάντων του δικού μας Ηλιακού Συστήματος. Μια θεωρία που έχει προταθεί είναι ότι ο πυρήνας του Δία δεν αποτελείται κυρίως από σίδηρο, αλλά από καθαρό διαμάντι.

O Richard Feynman για τον αριθμό π. Richard Feynman & the "Feynman Point" in Pi

Richard Feynman was damn witty. He once noted that he wished to memorize Pi all the way up to the 762nd place, because at that point begins a series of six nines in a row.

(….) Θα συνεχίσω τώρα με την προσωπική εμπειρία μου στα μαθηματικά ως νεαρός. Ένα άλλο που μου είχε πει ο πατέρας μου είναι ότι, σε κάθε κύκλο, ο λόγος της περιφέρειας προς τη διάμετρο παραμένει σταθερός, ανεξάρτητα από το μέγεθος του κύκλου.

Δεν μπορώ να το εξηγήσω καλά, διότι αφορά περισσότερο μια αίσθηση παρά κάτι περιγράψιμο. Ο λόγος του ενός μήκους προς το άλλο είχε κάποια θαυμαστή ιδιότητα.

Ήταν ένας μαγευτικός, γεμάτος μυστήριο αριθμός, ο π.

Όταν ήμουν μικρός, δεν μπορούσα να καταλάβω τι έκρυβε ο αριθμός αυτός. Αλλά μου φαινόταν ότι επρόκειτο για ένα πολύ σπουδαίο πράγμα, με αποτέλεσμα να ψάχνω παντού για τον π.

Όταν αργότερα στο σχολείο είχα να μετατρέψω το 3 και 1/8 σε δεκαδικό αριθμό και, αφού το έκανα 3,125, νόμισα ότι αναγνώρισα έναν παλιόφιλο, έγραψα ότι ισούται με τον π, το λόγο της περιφέρειας προς τη διάμετρο του κύκλου. Ο δάσκαλος με διόρθωσε λέγοντάς μου ότι ο αριθμός εκείνος ήταν ο 3,1416.

Τα λέω αυτά επειδή θέλω να τονίσω την επίδραση που μπορεί να έχουν. Το σημαντικό για μένα δεν ήταν αυτός ο ίδιος ο αριθμός αλλά το πέπλο μυστηρίου που τον κάλυπτε. Πολύ αργότερα έκανα πειράματα στο εργαστήριο· εννοώ στο δικό μου εργαστήριο, στο σπίτι μου, όπου … α, με συγχωρείτε … δεν έκανα πειράματα, ποτέ στη ζωή μου δεν έκανα πειράματα. 

Σκάλιζα κάτι σύνεργα, κάτι πομπούς και ραδιόφωνα. Με τον καιρό ανακάλυψα σε βιβλία εγχειρίδια ότι υπήρχαν τύποι οι οποίοι μπορούσαν να εφαρμοστούν στον ηλεκτρισμό και συνέδεαν την ένταση του ρεύματος με την αντίσταση κ.λ.π.

The Feynman point: To σημείο στο οποίο αρχίζει η ακολουθία των έξι 9 (από το 762ο δεκαδικό ψηφίο του αριθμού π).  O Richard Feynman είχε δηλώσει ότι θα ήθελε να απομνημονεύσει τα ψηφία του π μέχρι το σημείο αυτό έτσι ώστε κατά την απαγγελία τους, μόλις θα έφτανε εκεί …. να κάνει πλάκα: “nine nine nine nine nine nine …”. The Feynman Point, highlighted in red, was amusing for him so that he could recite the digits up to that point, and then say “nine-nine-nine-nine-nine-nine and so forth,” thus implying that Pi was rational.

Μια μέρα, λοιπόν, εκεί που ξεφύλλιζα τα βιβλία, βρίσκω έναν τύπο ο οποίος έδινε για τη συχνότητα συντονισμού ενός κυκλώματος 2π√LC, όπου L είναι η αυτεπαγωγή και C η χωρητικότητα του κυκλώματος. Νάτος ο π, μα ο κύκλος πουθενά. Εσείς γελάτε, αλλά εγώ τα αντιμετώπιζα πολύ σοβαρά τότε. Ο π σχετιζόταν με τους κύκλους, και τώρα ήταν σφηνωμένος μέσα σε έναν τύπο για ηλεκτρικό κύκλωμα, όπου αντιστοιχεί σε έναν κύκλο. Εσείς, όμως, που γελάτε ξέρετε γιατί υπάρχει ο π σε τούτη την ιστορία;

Έπρεπε να αντιμετωπίσω το ζήτημα με αγάπη· να το ψάξω· να το σκεφτώ. Και τότε, βέβαια, ανακάλυψα ότι τα πηνία φτιάχνονται με κύκλους. Έπειτα από μισό χρόνο, βρήκα ένα άλλο βιβλίο, το οποίο έδινε αυτεπαγωγή των κυκλικών και τετραγωνικών πηνίων με τύπους στους οποίους υπήρχε ο π. Άρχισα πάλι να σκέφτομαι, και κατέληξα ότι η ύπαρξη του π σε αυτούς τους τύπους δεν οφειλόταν στα κυκλικά πηνία. Σήμερα το καταλαβαίνω καλύτερα, αλλά ακόμη δεν μπορώ να νιώσω που είναι αυτός ο κύκλος, από πού προέρχεται το π (…)

Απόσπασμα από την διάλεξη που έδωσε ο Richard Feynman, τον Απρίλιο του 1966, στην Ένωση Καθηγητών Θετικών Επιστημών (NSTA) των ΗΠΑ

ΠΗΓΗ: «Η Χαρά της ανακάλυψης», Τα καλύτερα μικρά έργα του Richard P. Feynman, εκδόσεις κάτοπτρο

Η ημερομηνία 14 Μαρτίου (3/14 ) έχει καθιερωθεί (για ευνόητους λόγους) ως παγκόσμια ημέρα του αριθμού π.

Στη διεύθυνση www.wolframalpha.com γράφοντας pi μπορείτε να δείτε όσα ψηφία του π θέλετε. Αρκεί να γράψετε pi και στη συνέχεια να πατάτε More digits.

Στο βίντεο που ακολουθεί – δημιουργήθηκε ειδικά για την ημέρα του π – χρησιμοποιούνται πάρα πολλές πίτες (!) για να προσδιοριστεί ο αριθμός π:

Η μουσική που παράγουν τα ψηφία του αριθμού π:

Η εμπειρία των Εβραίων της Ελλάδας στις οπτικοακουστικές μαρτυρίες για το Ολοκαύτωμα. The Holocaust of the Greek Jews

Συγκέντρωση Ελλήνων Εβραίων στην πλατεία Ελευθερίας στη Θεσσαλονίκη πριν από τη μεταφορά τους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Collection of Greek Jews in Liberty Square in Thessaloniki before transporting them to concentration camps.

Μαρτυρίες ξεριζωμού, πολέμου και γενοκτονίας. Διηγήσεις από τη σύλληψη, τον εκπατρισμό, τη διαβίωση στα στρατόπεδα εργασίας. Αλλά και ιστορίες απόδρασης, απελευθέρωσης και επαναπατρισμού. Η φρίκη και το ψυχικό σθένος συνυπάρχουν με μοναδικό τρόπο στις μαρτυρίες των Ελλήνων Εβραίων που έζησαν το Ολοκαύτωμα.

One of the most famous photographs of the Holocaust. Shoah is the one where Jews of Salonica are forced by the Germans to perform “exercises”, accompanied by beatings, in Eleftherias Square, where approximatelly 9000 male Jews were gathered to be registered and sent to forced labor in Chalkidiki, Domoko, Leptokaria, Alexandria Imathias where many died from malaria or were shot.

Κι όμως, στην Ελλάδα, αυτές οι σκοτεινές «γωνιές» της ιστορίας παραμένουν αγνοημένες και παραγκωνισμένες, σαν να αφορούν κάποιους «άλλους» και όχι Έλληνες πολίτες που μόλις πριν μερικές δεκαετίες υπέστησαν ανείπωτα βασανιστήρια. Αυτή τη συλλογική «λησμονιά» φιλοδοξεί να καταπολεμήσει μία ομάδα ερευνητών από το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας, με όπλο το διαδίκτυο, τα ψηφιακά μέσα και τις νέες τεχνολογίες.

Γιάννενα, 25.3.1944. Εβραίοι των Ιωαννίνων συγκεντρωμένοι για να μεταφερθούν στη Λάρισα και από εκεί, με τρένα, στα στρατόπεδα του θανάτου (Bundesarchiv, Koblenz)

Η ερευνητική ομάδα με επικεφαλής την κυρία Εριέττα-Βαλερή Μπενβενίστε, καθηγήτρια στο τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, και με την χρηματοδότηση του κοινωφελούς ιδρύματος Ιωάννη Λάτση συγκέντρωσε για πρώτη φορά περισσότερες από χίλιες οπτικές ή ακουστικές μαρτυρίες 850 Εβραίων της Ελλάδας, επιζώντων του Ολοκαυτώματος. Οι ιστορικοί κατηγοριοποίησαν τις μαρτυρίες με βάση διαφορετικά κριτήρια (πχ. μαρτυρίες από στρατόπεδο συγκέντρωσης, πορεία θανάτου, διάσωση, αντιστασιακή δράση, απόδραση κλπ), τις ομαδοποίησαν με τοπικά χαρακτηριστικά (πχ. με βάση τον τόπο γέννησης ή τον τόπο του στρατοπέδου συγκέντρωσης) και τις «έντυσαν» με διαδραστικούς χάρτες και σύνθετες μηχανές αναζήτησης. Κατόρθωσαν έτσι να δημιουργήσουν ένα «ζωντανό αρχείο» που απευθύνεται όχι μόνο σε ειδικούς ιστορικούς αλλά κυρίως σε όλους τους πολίτες που αντιλαμβάνονται ότι η ιστορία του Ολοκαυτώματος δεν είναι «εβραϊκή» αλλά πανανθρώπινη.

Με επίκεντρο την ανθρώπινη μαρτυρία

Εβραίοι εκτελούν “ασκήσεις” μετά ξυλοδαρμών, Jews perform “calisthenics” accompanied by beatings.

«Τις τελευταίες δεκαετίες έγινε σε ολόκληρο τον κόσμο μια τεράστια προσπάθεια να διασωθούν οι αφηγήσεις των Εβραίων της Ευρώπης που επέζησαν του Ολοκαυτώματος. Αυτή η "έκρηξη της μνήμης" βοήθησε τους ιστορικούς να αντιληφθούν ότι μια ιστορία που αγνοεί αυτές τις αφηγήσεις, είναι μια ιστορία λειψή. Γιατί να πιστέψει κάποιος ότι τα έγγραφα που συντάχθηκαν λ.χ. από την Γκεστάπο, τους Ες Ες, τη Βέρμαχτ, τη Γερμανική Διοίκηση ή τους Κατοχικούς συνεργάτες είναι πιο αντικειμενικά, περισσότερο ακριβή ή λιγότερο μεροληπτικά από τις αφηγήσεις εκείνων τους οποίους στόχευαν να σκοτώσουν;» αναφέρει η επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας, κυρία Μπενβενίστε.

Όπως τονίζει, οι μαρτυρίες των ίδιων των επιζώντων αποτελούν ένα μοναδικό όχημα που μας βοηθά να προσεγγίσουμε όψεις τις πραγματικότητας του Ολοκαυτώματος, οι οποίες είναι απροσπέλαστες μέσω άλλων πηγών. «Οι συνθήκες της σύλληψης, η δομή και η λειτουργία του στρατοπέδου, οι σχέσεις ανάμεσα στους κρατούμενους, οι μηχανισμοί επιβίωσης, οι συνθήκες εργασίας, οι καθημερινές μορφές αντίστασης, οι πορείες του θανάτου, οι συνθήκες για όσους επέζησαν κρυμμένοι ή πολεμώντας με τους αντάρτες, οι συνθήκες της απελευθέρωσης, η επιστροφή και οι δυσκολίες προσαρμογής στην κανονική ζωή, όλες αυτές οι όψεις παραμένουν απροσπέλαστες χωρίς τις μαρτυρίες των επιζώντων. Το ίδιο και τα βάσανα που όσοι επιβίωσαν κατονομάζουν ως "ανείπωτα". Οι μαρτυρίες λοιπόν, επειδή συχνά κλονίζουν τις βεβαιότητές ή τις διαδεδομένες αντιλήψεις μας, συγκροτούν ένα πολύτιμο αρχειακό υλικό», καταλήγει η κυρία Μπενβενίστε.

Οι μόνες ατομικές φωτογραφίες αφορούσαν εκείνους τους Θεσσαλονικείς που οι Γερμανοί θεωρούσαν τυπικούς υπανθρώπους. The only individual photos the Germans took was of those Thessalonian’s that were considered typical “subhumans”.

«Πρόθεσή μας ήταν να σχεδιαστεί η βάση με τέτοιο τρόπο ώστε να βοηθήσει τους ερευνητές να έρθουν σε επαφή με το εύρος του διάσπαρτου υλικού και να εστιάσουν σε συγκεκριμένες πλευρές της ναζιστικής γενοκτονίας. Πέρα από το δύσκολο έργο της αποδελτίωσης και καταλογογράφησης ενός πολύ μεγάλου αριθμού μαρτυριών, ήταν πολύ σημαντικό αυτό το ενιαίο σώμα μαρτυριών που δημιουργήσαμε να αναδεικνύει την πολλαπλότητα της εμπειρίας των ανθρώπων που επέζησαν», αναφέρει η κυρία Ποθητή Χαντζαρούλα, λέκτορας στο τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου.

Ιστορία που μας αφορά

Εβραιόπουλα κρύβονται μεταμφιεσμένα σε ελληνικό χωριό.

Γιατί, ωστόσο, παραμένει σε μεγάλο βαθμό αγνοημένη η ιστορία των Ελλήνων Εβραίων του Ολοκαυτώματος; Αποτελεί άραγε ένδειξη συλλογικής ενοχής ή μήπως αδιαφορίας; «Στο δημόσιο χώρο η συζήτηση για το Ολοκαύτωμα περιορίζεται είτε σε επετειακές αναφορές είτε σε ανιστορικούς σχολιασμούς για την κατάσταση στη Μέση Ανατολή. Συχνά μάλιστα "συνθλίβεται" ανάμεσα σε δύο ανταγωνιστικά πολιτικά αφηγήματα που επιδιώκουν είτε να εγκωμιάσουν την αλληλεγγύη των χριστιανών Ελλήνων είτε να καταγγείλουν έναν διαχρονικό ελληνικό αντισημιτισμό», τονίζει ο κ. Παπαμίχος-Χρονάκης Πάρις, έτερο μέλος της ερευνητικής ομάδας και διδάσκων στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Ο ίδιος υπογραμμίζει ότι το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων δεν αποτελεί μια στενά εβραϊκή ιστορία, αλλά αφορά πρωτίστως τους μη Εβραίους και την δική τους ιστορία. Σε αυτή τη συνειδητοποίηση μπορεί να βοηθήσει ο διαδραστικός χαρακτήρας των νέων τεχνολογιών και κυρίως η χρήση τους στην εκπαίδευση. «Εν προκειμένω σημαντικό ρόλο παίζει η αμεσότητα της οπτικοακουστικής μαρτυρίας σε συνδυασμό με τη διαδραστική σχέση που δημιουργείται χάρη στο Διαδίκτυο και στις ψηφιακές τεχνολογίες. Έτσι οι νέοι μπορούν να γίνουν ενεργοί φορείς μνήμης», προσθέτει ο κ. Παπαμίχος-Χρονάκης. «Καθώς ανιχνεύουν μέσα από τη βάση μας τις διαδρομές ανδρών και γυναικών, επιζώντων των στρατοπέδων και μελών της αντίστασης, Εβραίων που μπορεί να κατοικούσαν στην πόλη τους ή να κρύφτηκαν στο χωριό τους, οι μαθητές προβληματικοποιούν την καθησυχαστική αφήγηση του σχολικού εγχειριδίου και ταυτόχρονα έρχονται σε επαφή με τους προβληματισμούς της σύγχρονης ιστορικής έρευνας», καταλήγει ο ίδιος.

Η εν λόγω προσέγγιση οδηγεί, σύμφωνα με τους ερευνητές, σε μία διαφορετική «ιστορία». «Έχει σημασία να αναμετρηθούν οι Έλληνες φοιτητές και μαθητές με μια ιστορία που δεν αποφεύγει τις εντάσεις, που δεν εξομαλύνει, αλλά μια ιστορία που αποκαλύπτει τις συγκρούσεις, που επαναδιαπραγματεύεται τα τραύματα. Μια ιστορία που αναμετριέται με το μέγεθος της βαρβαρότητας χωρίς να την καλύπτει κάτω από την κουβέρτα της εξομάλυνσης. Η ιστορία που εξομαλύνει δεν μπορεί να ερμηνεύσει και να εκθέσει τις πολιτικές του μίσους και τα ολέθρια αποτελέσματά τους. Αυτό που έγινε μπορεί να επαναληφθεί και πρέπει να το γνωρίσουμε και να το κατανοήσουμε, όχι να το ξορκίσουμε», τονίζει η κυρία Ποθητή Χαντζαρούλα.

Εξερευνήστε το διαδραστικό υλικό: http://www.gjst.ha.uth.gr/el/index.php