Κ.Π. Καβάφης, Των Eβραίων (50 μ.X.). C.P. Cavafy, Of the Jews (A.D. 50)

Β. Στάττλερ, Οι Μακκαβαίοι, 1844. Τα ιστορικά γεγονότα, που προηγήθηκαν της εξέγερσης των Μακκαβαίων κατά του Σελευκίδη βασιλέα Αντίοχου Δ΄του Επιφανούς, η οποία θα καταλήξει στην επανίδρυση ανεξάρτητου εβραϊκού κράτους, αποδεικνύουν ότι η υπόθεση ξεκινά όχι τόσο ως σύγκρουση μεταξύ εθνών ή έστω μεταξύ ενός έθνους και μιας κρατικής οντότητας που ασκεί εξουσία στα εδάφη του, αλλά ως εμφύλια διαμάχη μεταξύ ορθόδοξων και εξελληνισμένων («Ελληνιστών») Εβραίων. 175 π.Χ.: στην Αντιόχεια επικρατεί δυναστική κρίση. Ο Σέλευκος Δ΄ έχει μόλις πεθάνει και τον διαδέχεται ο αδελφός του Αντίοχος και όχι ο νόμιμος διάδοχος, ο γιος του Δημήτριος που βρίσκεται ως όμηρος στη Ρώμη, όπου έχει μόλις αντικαταστήσει τον θείο του. Ο Αρχιερέας Ονίας πηγαίνει στην Αντιόχεια για να δώσει εξηγήσεις, καθώς οι αρχές του Ναού της Ιερουσαλήμ αρνήθηκαν να καταβάλουν τη χρηματική εισφορά που όφειλαν. Την κατάσταση την εκμεταλλεύεται ο αδελφός του αρχιερέα, ο Γιοσουέ, που έχει εξελληνίσει το όνομά του και αναφέρεται πλέον ως Ιάσων. Ζητά από τον Σελευκίδη μονάρχη το αρχιερατικό αξίωμα καθώς και την άδεια να οργανώσει την Ιερουσαλήμ στα πρότυπα ελληνικής πόλεως με την ονομασία Αντιόχεια, κάτι που συνεπάγεται την επίσημη καταγραφή των πολιτών και την ίδρυση και ανέγερση γυμνασίου και εφηβείου. Τί σημαίνουν όλα αυτά; Θα μπορούσε ο Ιάσων να αποδυθεί σε μια τέτοια προσπάθεια, αν δεν είχε βάσιμες ελπίδες ότι θα πετύχει; Προφανώς, όχι. Μάλλον μπορούμε να συμπεράνουμε ότι κατά την εποχή εκείνη ο ελληνικός τρόπος ζωής και σκέψης ασκεί αδιαμφιβήτητη γοητεία και επιρροή σε ένα υπολογίσιμο κομμάτι της εβραϊκής ελίτ. Τούτο δε, μολονότι ο Ιουδαϊσμός ήταν φύσει ανθεκτικότερος στην επίδραση του Ελληνισμού, μια και ο Νόμος δεν καθορίζει μόνο τη θρησκευτική ζωή, αλλά και την καθημερινότητα. Όπως επισημαίνει και ο Μωρίς Σαρτρ: «η βούληση του Ιάσωνα να προβεί σε μεταρρυθμίσεις απορρέει από το μέλημά του να εντάξει κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο τους εξελληνισμένους (σαν κι εκείνον) συμπατριώτες του  στην κοινωνία της εποχής. Αυτό στο οποίο στοχεύει μοιάζει πολύ με ό,τι συνέβη στη Φοινίκη έναν αιώνα νωρίτερα και συντελείται επίσης στη Μεσοποταμία και στην ενδοχώρα της Ανατολίας. Με άλλα λόγια, ο Ιάσων δεν επιθυμεί κάτι άλλο παρά να είναι μοντέρνος». Παράλληλα, διαπιστώνει ότι ο ελληνικός τρόπος ζωής δεν συνεπάγεται απαραίτητα κάτι που αντιβαίνει στην ιουδαϊκή πίστη. Επομένως, προχωρά στην υλοποίηση των σχεδίων του. Φαίνεται όμως πως δεν έλαβε υπόψη του κάποια δεδομένα, τα οποία επρόκειτο να καταδικάσουν το εγχείρημά του: το σχέδιο έχει ως αποτέλεσμα τη διαίρεση των Εβραίων σε πολίτες δύο κατηγοριών, με τους εξελληνισμένους να βρίσκονται στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας, κι έχει ακόμη ως έμμεση συνέπεια την ενθάρρυνη πρακτικών που τελικώς αντιβαίνουν στον Μωσαϊκό Νόμο. Οι ελληνιστές που συχνάζουν στο γυμνάσιο και ασκούνται γυμνοί θέλουν να μη διαφέρουν σε τίποτα από τους πραγματικούς Έλληνες: συνεπώς προσπαθούν με χειρουργικές επεμβάσεις να καλύψουν τα σημάδια της περιτομής ή αποφεύγουν να κάνουν περιτομή στα παιδιά τους. Η περιτομή, όμως, συμβολίζει την ένωση του Γιαχβέ με τον λαό του. Ο Ιάσων «είχε ανοίξει το κουτί της Πανδώρας». Τα γεγονότα θα τον ξεπεράσουν κι όταν τον διαδεχθούν άλλοι, με μικρότερη έγνοια να τηρήσουν τα προστάγματα της Τορά, όπως ο Μενέλαος (όνομα όχι «αθώο», αν θυμηθούμε τον μύθο που εμφάνιζε την Ιερουσαλήμ σαν αδελφή πόλη της Σπάρτης), η σύγκρουση θα καταστεί αναπόφευκτη και το «ελληνικό πείραμα» της Ιερουσαλήμ θα καταλήξει σε οικτρή αποτυχία.

Ζωγράφος και ποιητής, δρομεύς και δισκοβόλος,

σαν Ενδυμίων έμορφος, ο Ιάνθης Aντωνίου.

Aπό οικογένειαν φίλην της Συναγωγής.

«Η τιμιότερές μου μέρες είν’ εκείνες

που την αισθητική αναζήτησιν αφίνω,

που εγκαταλείπω τον ωραίο και σκληρόν ελληνισμό,

με την κυρίαρχη προσήλωσι

σε τέλεια καμωμένα και φθαρτά άσπρα μέλη.

Και γένομαι αυτός που θα ήθελα

πάντα να μένω· των Εβραίων, των ιερών Εβραίων, ο υιός.»

Ένθερμη λίαν η δήλωσίς του. «Πάντα

να μένω των Εβραίων, των ιερών Εβραίων —»

Όμως δεν έμενε τοιούτος διόλου.

Ο Ηδονισμός κ’ η Τέχνη της Aλεξανδρείας

αφοσιωμένο τους παιδί τον είχαν.

O εξελληνισμένος Ιουδαίος φιλόσοφος Φίλων ο Αλεξανδρεύς

Of the Jews (A.D. 50)

Members of the Romaniote Greek Jewish Community of Volos: rabbi Moshe Pesach (front left) with his sons (back).

Painter and poet, runner and discus-thrower,

beautiful as Endymion: Ianthis, son of Antony.

From a family on friendly terms with the Synagogue.

“My most valuable days are those

when I give up the pursuit of sensuous beauty,

when I desert the elegant and severe cult of Hellenism,

with its over-riding devotion

to perfectly shaped, corruptible white limbs,

and become the man I would want to remain forever:

son of the Jews, the holy Jews.”

A most fervent declaration on his part: “...to remain forever

a son of the Jews, the holy Jews.”

But he did not remain anything of the kind.

The Hedonism and Art of Alexandria

kept him as their dedicated son.

Mosaic floor of a Jewish synagogue in Greece, built 300 CE, Aegina

Translated by Edmund Keeley/Philip Sherrard

(C.P. Cavafy, Collected Poems. Translated by Edmund Keeley and Philip Sherrard. Edited by George Savidis. Revised Edition. Princeton University Press, 1992)

Πηγή: Έλληνες και Ιουδαίοι κατά την ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο