Η
πολυπλοκότητα των σχέσεων που αναπτύσσουν μεταξύ τους είναι αντίστοιχη με
εκείνη των ανθρώπων στις πρώιμες κοινωνίες. Αυτό αποκάλυψε τριακονταετής μελέτη ρινοδέλφινων του είδους Tursiops aduncus. Dolphin allies form
teams to help their pals fight rivals who might try to take away a fertile
female. Here, two males assist their pals in guarding a lone female. SIMON ALLEN
Οι
άνθρωποι χρησιμοποιούν τη γνώση και την εμπειρία τους για να κατατάξουν τους
ανθρώπους του περίγυρού τους σε διάφορες κατηγορίες, ανάλογα με το είδος της
συνεργασίας την οποία αναπτύσσουν με αυτούς. Έτσι, έχουν τη δυνατότητα να
ξεχωρίζουν από το περιβάλλον τους ανθρώπους οι οποίοι σχετίζονται,
παραδείγματος χάριν, με την εργασία τους ή αυτούς που σχετίζονται με τον
αθλητικό σύλλογο στον οποίο συμμετέχουν. Μέχρι πρότινος οι επιστήμονες πίστευαν
ότι η ικανότητα αυτή ήταν αποκλειστικό «προνόμιο» του ανθρώπου. Νέα μελέτη
ωστόσο καταδεικνύει ότι τα άτομα ενός είδους ρινοδέλφινων χρησιμοποιούν ηχητικά
ερεθίσματα σε συνδυασμό με τη μνήμη τους για να ξεχωρίσουν τους συμμάχους τους.
Τα αποτελέσματα της πρόσφατης έρευνας, τα οποία δημοσιεύτηκαν στην επιθεώρηση
«Nature Communications», υποδεικνύουν ότι ο τρόπος με τον οποίο τα δελφίνια
αυτά κατηγοριοποιούν τα άτομα του περιβάλλοντός τους είναι πιθανότατα παρόμοιος
με αυτόν που χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι στις πρώιμες κοινωνίες.
Ένα ιδιαίτερο είδος δελφινιών
Με
ποια κριτήρια τα άτομα μιας κοινότητας ζώων «αποφασίζουν» ποιος είναι εχθρός
και ποιος είναι φίλος; Πολλά είδη ζώων μπορούν να ξεχωρίζουν τα άτομα τα οποία
δεν ανήκουν στην αγέλη, ενώ άλλα δημιουργούν στενότερους δεσμούς με βάση τις
συγγενικές σχέσεις. Μια ιδιαίτερη περίπτωση είναι τα δελφίνια, τα οποία μπορούν
να αναπτύξουν πολλαπλά επίπεδα σχέσεων μεταξύ τους. Επί τρεις δεκαετίες οι
επιστήμονες μελετούν δελφίνια του είδους Tursiops
aduncus, τα οποία απαντώνται, μεταξύ άλλων, στον Κόλπο των Καρχαριών στην
Αυστραλία, με σκοπό να κατανοήσουν τον τρόπο με τον οποίο σχηματίζουν τις
κοινότητές τους. Οι έρευνες έχουν αναδείξει ότι η σύσταση των κοινοτήτων των
συγκεκριμένων δελφινιών, σε αντίθεση με άλλα είδη, μπορεί να αλλάξει ανά πάσα
στιγμή. Επιπλέον, έχει παρατηρηθεί ότι μεταξύ των αρσενικών ατόμων του είδους
αναπτύσσονται πολύ ισχυροί δεσμοί. Οι δεσμοί αυτοί επιτρέπουν στα δελφίνια να
σχηματίσουν μια σταθερή στον χρόνο… ομάδα κρούσης, η οποία τους επιτρέπει να
προσεγγίσουν με αποτελεσματικότητα τα θηλυκά άτομα του είδους, απομακρύνοντας
τις αντίστοιχες ομάδες των αντίζηλών τους. «Η δημιουργία συνεργασιών στα
αρσενικά ενός είδους δεν συνηθίζεται στο πλαίσιο της αναπαραγωγής, επειδή τα
αρσενικά επιχειρούν να αποκτήσουν πρόσβαση σε κάτι το οποίο δεν μπορούν να
μοιραστούν, ήτοι την πατρότητα» εξηγεί ο ερευνητής δρ Σίμον Άλεν, ένας από τους
επικεφαλής της δημοσίευσης, ενώ συμπληρώνει ότι «έχουν καταγραφεί πλέον διάφορα
κοινωνικά συστήματα τα οποία συμπεριλαμβάνουν τη δημιουργία συνεργασιών των
αρσενικών ατόμων, ωστόσο η δημιουργία συνεργασιών σε πολλά επίπεδα είναι
εξαιρετικά σπάνια».
Άμυνα
τριών γραμμών
Τα
διαφορετικά επίπεδα συνεργασίας αποτυπώνονται στους σχηματισμούς τους οποίους
δημιουργούν τα δελφίνια κατά την περίοδο αναπαραγωγής, οι οποίοι αποτελούνται
από τρεις γραμμές άμυνας. Στην πρώτη γραμμή βρίσκονται δύο ή τρία δελφίνια. Τα
δελφίνια της πρώτης γραμμής συνοδεύονται από μια δεύτερη γραμμή, η οποία
περιλαμβάνει μέχρι και 14 δελφίνια, τα οποία προστατεύουν την πρώτη γραμμή από
τυχόν επιθέσεις άλλων σχηματισμών δελφινιών. Σε κάποιες περιπτώσεις, μάλιστα, τα
δελφίνια σχηματίζουν και μια τρίτη γραμμή άμυνας, η οποία συγκροτείται από
άτομα της δεύτερης γραμμής. Αν και η σύσταση της πρώτης γραμμής αλλάζει συχνά,
στη γραμμή που βρίσκεται στα μετόπισθεν αναπτύσσονται πολύ ισχυρές σχέσεις: τα
άτομα τα οποία συνθέτουν τη δεύτερη γραμμή μπορούν να μείνουν μαζί ακόμη και
για δεκαετίες. «Ο πληθυσμός δελφινιών τα οποία βρίσκονται στον Κόλπο των
Καρχαριών στην Αυστραλία είναι μοναδικός ως προς το ότι καμία άλλη κοινότητα
δεν δημιουργεί παρόμοιους σχηματισμούς τριών επιπέδων. Τέτοιου είδους
σχηματισμοί σε έναν πληθυσμό έχουν παρατηρηθεί σε ένα μόνο είδος ακόμη, αυτό
του ανθρώπου» επισημαίνει ο ερευνητής.
Πολύπλοκο
δίκτυο σχέσεων
Memory whiz.
Dolphins, such as Kai, remember each other’s whistles for decades. (Inset: The spectrogram of Kai’s signature
contact whistle.) JASON BRUCK
Λαμβάνοντας
υπ’ όψιν αυτό το πολύπλοκο δίκτυο σχέσεων, δημιουργείται ένα εύλογο ερώτημα: με
ποιον τρόπο τα δελφίνια αντιλαμβάνονται και επεξεργάζονται τους διαφορετικούς
τύπους σχέσεων με τα άτομα με τα οποία αναπτύσσουν συμμαχίες ανά τον χρόνο; Η
αντίληψη ενός τέτοιου δικτύου θα απαιτούσε μια στοιχειώδη κωδικοποίηση, ώστε το
κάθε δελφίνι να είναι σε θέση να επιλέξει με ποιο άτομο θα συνεργαστεί και
πότε. Οι επιστήμονες έχουν αναγνωρίσει αρκετούς παράγοντες οι οποίοι
ενδεχομένως επιτρέπουν στα δελφίνια να επεξεργαστούν τέτοιου είδους
πληροφορίες. Ένας τέτοιος παράγοντας είναι ότι τα δελφίνια αποτυπώνουν στη
μνήμη τους τις κοινωνικές σχέσεις με άλλα δελφίνια, ενώ η μνήμη αυτή διαρκεί
για δεκαετίες. Ένας άλλος παράγοντας είναι ο συριγμός των δελφινιών. Τα
δελφίνια χρησιμοποιούν τους ήχους τους οποίους παράγουν για να αποδώσουν,
μεταξύ άλλων, «ονόματα» σε άλλα άτομα δελφινιών. Οι ερευνητές έχουν εξακριβώσει
ότι τα δελφίνια μπορούν να παράγουν συριγμούς χαρακτηριστικούς για κάθε άτομο,
δηλαδή να δώσουν ένα ξεχωριστό «όνομα» σε κάθε δελφίνι της κοινότητας. Επίσης,
οι έρευνες έχουν δείξει ότι ένα δελφίνι θυμάται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής
του τους συριγμούς αυτούς. Ωστόσο, προηγούμενες έρευνες των επιστημόνων έδειξαν
ότι οι συριγμοί δεν χρησιμοποιούνται από τα δελφίνια για να αποδώσουν σε άλλα
άτομα μια «ταυτότητα» ως προς τη θέση τους στην κοινότητα, δηλαδή ένας συριγμός
δεν λειτουργεί ως κοινό «συνθηματικό» μεταξύ των ατόμων τα οποία βρίσκονται
στην ίδια ομάδα.
Ιχνηλατώντας τα δελφίνια
Κάποιες
έρευνες έχουν επικεντρωθεί λοιπόν στην παρατήρηση της συμπεριφοράς των
δελφινιών με σκοπό να διαλευκανθεί με ποιον τρόπο τα δελφίνια κατηγοριοποιούν
τις σχέσεις τους με άλλα άτομα δελφινιών – με ποια λογική, δηλαδή, τα δελφίνια
οργανώνονται κατά ομάδες στην πρώτη, στη δεύτερη ή στην τρίτη γραμμή κατά την
αναπαραγωγική περίοδο. «Δεδομένου ότι σε ένα τόσο πολύπλοκο δίκτυο
σχηματίζονται φιλίες και στα τρία επίπεδα, θελήσαμε να διερευνήσουμε με ποιον
τρόπο τα δελφίνια κατηγοριοποιούν τις σχέσεις συνεργασίας με τα άλλα άτομα»
σημειώνει ο ερευνητής. «Είχαμε τρεις υποθέσεις: ότι τα δελφίνια θα αντιδρούσαν
πιο έντονα όταν άκουγαν έναν συριγμό από ένα δελφίνι της πρώτης γραμμής, με το
οποίο είχαν συνεργαστεί στο παρελθόν για να διεκδικήσουν ένα θηλυκό, ότι θα
αντιδρούσαν πιο έντονα στο κάλεσμα ενός δελφινιού που ανήκει στη δεύτερη
γραμμή, με το οποίο συνεργάζονται στις επιθέσεις έναντι άλλων σχηματισμών, ή
ότι θα ανταποκρίνονταν στο κάλεσμα ενός δελφινιού της τρίτης γραμμής, με τα
οποία μερικές φορές ανταγωνίζονται αλλά ενίοτε συνεργάζονται στο πλαίσιο μιας
επίθεσης». Για να βρουν απαντήσεις στις υποθέσεις τους, οι επιστήμονες αρχικά
χρησιμοποίησαν δεδομένα τα οποία συνέλεγαν επί 30 χρόνια από την ιχνηλάτηση
ομάδων δελφινιών του συγκεκριμένου είδους στον Κόλπο των Καρχαριών. Τα δεδομένα
αυτά τους επέτρεψαν να καταγράψουν με συστηματικό τρόπο τις αλλαγές στη σύσταση
των ομάδων των δελφινιών, δηλαδή να «μαρκάρουν» ένα προς ένα τα δελφίνια και να
μελετήσουν σε βάθος χρόνου με ποιον τρόπο μεταπηδούσαν από τη μια γραμμή του
σχηματισμού στην άλλη. Σε ένα δεύτερο στάδιο, ηχογράφησαν για διάστημα δύο ετών
ήχους συριγμών των υπό μελέτη δελφινιών, καταγράφοντας διαφορετικούς συριγμούς
από κάθε δελφίνι. Τέλος, οι ερευνητές τοποθέτησαν υποβρύχια ηχεία στις περιοχές
όπου εμφανίζονταν οι σχηματισμοί των δελφινιών. Όταν τα δελφίνια πλησίαζαν στα
ηχεία, οι ερευνητές αναπαρήγαγαν επιλεγμένους ηχογραφημένους συριγμούς, ενώ
παράλληλα κατέγραφαν με ένα μη επανδρωμένο αεροσκάφος (drone) τις κινήσεις των
δελφινιών. Έτσι μπόρεσαν να καταγράψουν με ποιον τρόπο αντιδρούσε κάθε δελφίνι
ξεχωριστά στους συριγμούς τους οποίους είχαν ηχογραφήσει από αυτά τα ίδια
δελφίνια.
Οι συμπάθειες δεν κρύβονται
Τα
αποτελέσματα της μελέτης ήταν εξαιρετικά ενδιαφέροντα για την επιστημονική
κοινότητα. Όταν ακουγόταν από το ηχείο ένας συριγμός ο οποίος ανήκε σε άτομο
της πρώτης γραμμής, παρατηρήθηκε ότι η ισχυρότερη αντίδραση ερχόταν από άτομα
της δεύτερης γραμμής και όχι από τα άτομα της πρώτης γραμμής. Μάλιστα, οι
παρατηρήσεις έδειξαν ότι, χωρίς να υπάρχει κάποια «εντολή» από δελφίνι της
πρώτης γραμμής, τα δελφίνια τα οποία ανήκαν στη δεύτερη γραμμή αντιδρούσαν στη
συντριπτική πλειονότητά τους πολύ έντονα όταν άκουγαν τον συριγμό κάποιου
δελφινιού που ανήκε επίσης στη δεύτερη γραμμή, ενώ η αντίδρασή τους ήταν
λιγότερο έντονη όταν άκουγαν τον συριγμό ενός ατόμου της τρίτης γραμμής. «Όλα
τα αρσενικά δελφίνια τα οποία βρίσκονται στον σχηματισμό γνωρίζονται μεταξύ
τους, μερικά είναι πιο στενοί φίλοι σε σχέση με άλλα, ενώ κάποια από αυτά
ξοδεύουν λίγο χρόνο με τα υπόλοιπα» υπογραμμίζει ο ερευνητής. «Ωστόσο, η
κοινωνική δομή η οποία είναι πιο συνεκτική είναι αυτή της δεύτερης γραμμής: όσα
δελφίνια συμμετέχουν σε αυτή βοηθούν συστηματικά το ένα το άλλο ανεξάρτητα από
το εάν έχουν βρεθεί μαζί στην πρώτη γραμμή με στόχο την άμεση διεκδίκηση ενός
θηλυκού». Όπως σημειώνουν οι ερευνητές στη δημοσίευση, η ετοιμότητα των
δελφινιών της δεύτερης γραμμής να ανταποκριθούν στον συριγμό ενός ατόμου,
δηλαδή στο κάλεσμα για βοήθεια, ενέχει μεγάλο ρίσκο χωρίς να υπάρχει κάποιο
προφανές και άμεσο αντάλλαγμα γι’ αυτά. Και αυτό επειδή τα δελφίνια της πρώτης
γραμμής είναι αυτά τα οποία «σαγηνεύουν» τελικά ένα θηλυκό, ενώ κατά τη
διάρκεια της μάχης έχουν παρατηρηθεί μέχρι και περιπτώσεις ακρωτηριασμού των
εμπλεκόμενων ατόμων.
Σχέσεις αμοιβαιότητας
Μια
πιθανή εξήγηση αυτής της συμπεριφοράς είναι ότι οι σχέσεις μεταξύ των δελφινιών
ενδέχεται να βασίζονται στην αμοιβαιότητα, δηλαδή στη βάσιμη «ελπίδα» ότι το
δελφίνι το οποίο παρέχει βοήθεια σε ένα άλλο θα ανταμειφθεί στο μέλλον για τη
συμβολή του στο κάλεσμα. Αν και υπάρχουν διάφοροι μηχανισμοί μέσω των οποίων
αναπτύσσεται η αμοιβαιότητα σε μια κοινότητα, στην περίπτωση των δελφινιών η
έρευνα υποδεικνύει ότι αυτή αναπτύσσεται μεταξύ των ατόμων χάρη στον συνδυασμό
του συριγμού, δηλαδή ενός ηχητικού ερεθίσματος, με την ανταπόκριση του κάθε
δελφινιού στο κάλεσμα. Έτσι, τα δελφίνια τα οποία ανήκουν στη δεύτερη γραμμή,
με τη βοήθεια του συριγμού που είναι μοναδικός για κάθε ξεχωριστό άτομο,
θυμούνται ποιο δελφίνι ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα και κατατάσσουν τα δελφίνια
αυτά στην κατηγορία των συμμάχων. Η δεύτερη γραμμή καταλήγει να αποτελείται
λοιπόν από δελφίνια τα οποία, βασισμένα στην εμπειρία τους, δείχνουν ένα είδος
εμπιστοσύνης στα μέλη της ίδιας γραμμής. Οι επιστήμονες παρατηρούν για πρώτη
φορά αυτού του είδους τη μάθηση στο ζωικό βασίλειο. Όπως ωστόσο σημειώνουν, τα
μέλη των πρώτων ανθρώπινων κοινοτήτων ενδεχομένως να χρησιμοποιούσαν ακριβώς
τον ίδιο μηχανισμό, αξιοποιώντας την πρότερη εμπειρία τους, για να σχηματίσουν
συμμαχίες και να εξασφαλίσουν μια στοιχειώδη άμυνα έναντι διάφορων απειλών.
Τα χαρακτηριστικά μιας
ιδιαίτερης κοινότητας
Η
επιλογή της κοινότητας δελφινιών που πρόκειται να μελετηθεί από τους ερευνητές
βασίζεται σε πολύ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Ο σχηματισμός μακροχρόνιων
δεσμών μεταξύ των δελφινιών ήταν ένα κομβικό σημείο της έρευνας των
επιστημόνων. «Ο σχηματισμός δεσμών οι οποίοι διαρκούν για δεκαετίες είναι πιο
πιθανό να συμβεί όταν πληρούνται τρεις προϋποθέσεις: Αρχικά, να υπάρχει σε μια
συγκεκριμένη περιοχή μεγάλος αριθμός αντίζηλων αρσενικών, κάτι που καθιστά σοφή
επιλογή για ένα άτομο δελφινιού να έχει φίλους. Δεύτερον, να υπάρχει ένας
μικρός αριθμός θηλυκών σε σχέση με τον αριθμό των αρσενικών, έτσι ώστε να
δημιουργείται μεγάλος ανταγωνισμός για την πρόσβαση στα θηλυκά άτομα. Τέλος,
αμφότερα τα φύλα να εμφανίζουν φιλοπατρία, δηλαδή να προτιμούν μια συγκεκριμένη
περιοχή, και το μέγεθος μεταξύ θηλυκών και αρσενικών ατόμων να μην είναι
δυσανάλογο» σημειώνει ο ερευνητής δρ Σίμον Άλεν. Γνωρίζοντας ότι οι κοινότητες
των δελφινιών στον Κόλπο των Καρχαριών πληρούν όλες τις παραπάνω προϋποθέσεις,
οι ερευνητές εστίασαν την προσοχή τους σε αυτές. «Πραγματοποιούμε ετήσια
επιτόπια έρευνα στη συγκεκριμένη περιοχή από την αρχή της δεκαετίας του 1980.
Αυτό μας επιτρέπει να δημιουργήσουμε μια αναλυτική βάση δεδομένων για την
εξέλιξη των κοινωνικών σχέσεων του κάθε δελφινιού ξεχωριστά στο πέρασμα του
χρόνου» επισημαίνει ο ερευνητής, ενώ καταλήγει σημειώνοντας ότι η ερευνητική
ομάδα σκοπεύει τώρα να μελετήσει, μεταξύ άλλων, τον τρόπο με τον οποίο
αντιδρούν τα θηλυκά άτομα στους συριγμούς των αρσενικών.
Η κοινωνική ζωή και οι
μακροπρόθεσμες σχέσεις
Οι
κοινότητες των δελφινιών, λόγω της πολυπλοκότητας της οργάνωσής τους, έχουν
αποσπάσει το ενδιαφέρον των ερευνητών εδώ και αρκετές δεκαετίες. «Υπάρχουν
περίπου 40 είδη στην οικογένεια των δελφινιών, στα οποία παρατηρούνται πολλά
και ετερογενή κοινωνικά συστήματα» σημειώνει ο ερευνητής δρ Σίμον Άλεν,
συμπληρώνοντας ότι «για μερικά από αυτά δεν γνωρίζουμε απολύτως τίποτα, ενώ οι
κοινότητες άλλων ειδών είναι καλά μελετημένες. Η Όρκα, παραδείγματος χάριν,
είναι το μεγαλύτερο είδος στην οικογένεια των δελφινιών και το κοινωνικό τους
σύστημα χαρακτηρίζεται από πολύ σταθερές σχέσεις. Μετά τη γέννησή τους τα
δελφίνια του είδους τείνουν να μένουν στην ίδια κοινότητα εφ’ όρου ζωής, η
οποία χαρακτηρίζεται από μητριαρχικές σχέσεις». Το είδος Tursiops aduncus, το οποίο μελέτησαν οι επιστήμονες, αποτελείται
από κοινότητες οι οποίες είναι πιο ανοικτές ως προς τη δυνατότητα υποδοχής νέων
μελών. «Τα δελφίνια του συγκεκριμένου είδους ακολουθούν τη στρατηγική
διάσπασης-σύντηξης, κατά την οποία η σύσταση της ομάδας μπορεί να αλλάξει ακόμη
και μέσα σε λίγα λεπτά ή μία ώρα. Στον Κόλπο των Καρχαριών τα δελφίνια αυτά
ζουν σε ένα μεγάλο και ανοικτό κοινωνικό δίκτυο, όπως κάνουν και οι άνθρωποι.
Τα αρσενικά του είδους ξεκινούν να δημιουργούν μακροπρόθεσμες σχέσεις με άλλα
αρσενικά, όταν ακόμη βρίσκονται στα πρώτα στάδια της ανάπτυξής τους, ενώ όταν
ενηλικιώνονται, οι φιλίες αυτές αποκρυσταλλώνονται σε συμμαχίες, δηλαδή
ισχυρούς δεσμούς οι οποίοι διαρκούν για δεκαετίες. Υπάρχει μια έντονη
ποικιλομορφία και διαφοροποίηση στις σχέσεις μεταξύ των δελφινιών αυτού του
είδους: μπορεί δυο δελφίνια να είναι οι καλύτεροι φίλοι, να έχουν μια αδιάφορη
σχέση ή να είναι οι χειρότεροι εχθροί» σημειώνει ο ερευνητής. Η ιδιομορφία της
κοινωνικής οργάνωσης των ατόμων του συγκεκριμένου είδους παρουσιάζει μεγάλο
ενδιαφέρον για τους ερευνητές, αφού οι σχέσεις οι οποίες αναπτύσσουν έχουν
παρατηρηθεί μέχρι σήμερα μόνο στους ανθρώπους.
Πηγές:
https://www.nature.com/articles/s41467-021-22668-1
- https://www.sciencemag.org/news/2021/04/dolphins-learn-names-their-friends-form-teams-first-animal-kingdom
- https://www.tovima.gr/2021/05/16/science/o-thaymastos-kosmos-kai-oi-periplokes-koinonikes-sxeseis-ton-delfinion/
