Arts Universe and Philology

Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.

Τρίτη 15 Σεπτεμβρίου 2015

Καυτή η Γη την επόμενη διετία. Next two years hottest, says Met Office

Νέα πρόβλεψη για θερμοκρασίες ρεκόρ τα επόμενα χρόνια. Manmade-driven global warming and other factors could make this year and next break heat records. Photograph: Philippe Huguen/AFP/Getty Images

Η επόμενη διετία μπορεί να είναι η πιο ζεστή από κάθε άλλη φορά στη Γη, σύμφωνα με εκτιμήσεις των επιστημόνων της Μετεωρολογικής Υπηρεσίας της Βρετανίας. Ήδη αναμένεται ότι το καλοκαίρι του 2015 θα ανακηρυχθεί το θερμότερο στα μετεωρολογικά χρονικά, πράγμα που πιθανώς θα ισχύσει και για όλο το φετινό έτος. Όμως το θερμόμετρο φαίνεται πως θα χτυπήσει νέο ρεκόρ το 2016. Το 2014 ήταν το πιο ζεστό έτος από το τέλος του 19ου αιώνα, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Μετεωρολογίας.

Ο θερμός συνδυασμός

With even warmer waters in the central Pacific in August, the hottest in more than 17 years, the NOAA last week upgraded El Nino (illustrated) from moderate status. Met Office experts say it could get stronger.

Οι βρετανοί μετεωρολόγοι προειδοποιούν ότι βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη σημαντικές αλλαγές στο κλιματικό σύστημα του πλανήτη, ιδίως στους ωκεανούς, καθώς τα «αέρια του θερμοκηπίου» συνεχίζουν να επιδεινώνουν την κλιματική αλλαγή.

Ρόλο-κλειδί θα παίξει το φετινό φαινόμενο Ελ Νίνιο στον Ειρηνικό, που θα αυξήσει την παγκόσμια θερμοκρασία περαιτέρω. Το υπό εξέλιξη φετινό Ελ Νίνιο θυμίζει εκείνο του 1998, που είχε προκαλέσει μεγάλη αναστάτωση στα καιρικά συστήματα του πλανήτη.

This map shows the patterns in precipitation over land favoured during El Nino events.

Το παράδοξο όμως είναι ότι, σύμφωνα με τις βρετανικές εκτιμήσεις, τα καλοκαίρια στην Ευρώπη, ιδίως τη βόρεια, μπορεί να γίνουν πιο ψυχρά για ένα διάστημα, παρόλο που ο υπόλοιπος πλανήτης θα «σκάει». Είναι πιθανό ότι για περίπου μια δεκαετία τα καλοκαίρια στην Ευρώπη θα είναι ελαφρώς πιο κρύα και πιο ξηρά. Φυσικά, προβλέψεις σε τόσο βάθος χρόνου γίνονται με κάθε επιφύλαξη.

Τα δεδομένα

Findings will demolish climate sceptics' claims of a global warming slowdown. Photograph: Getty Images

Οι βρετανοί επιστήμονες επιβεβαίωσαν εξάλλου ότι το 2015 η μέση θερμοκρασία στην επιφάνεια της Γης κινείται κοντά ή πάνω από τα επίπεδα ρεκόρ (0,68 βαθμούς Κελσίου πάνω από τον μέσο όρο της περιόδου 1961-1990).

«Εκτός και αν συμβεί κάποια μεγάλη έκρηξη ηφαιστείου (σ.σ. θα σκιάσει, άρα θα κρυώσει τον πλανήτη), φαίνεται πολύ πιθανό ότι παγκοσμίως το 2014, το 2015 και το 2016 θα είναι ανάμεσα στα πιο ζεστά έτη που έχουν ποτέ καταγραφεί», δήλωσε ο καθηγητής Ρόουαν Σάτον του Πανεπιστημίου του Ρέντινγκ.

Την Πέμπτη η Εθνική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας (ΝΟΑΑ) των ΗΠΑ θα δώσει στη δημοσιότητα τα επίσημα παγκόσμια στοιχεία της για τις θερμοκρασίες τον Αύγουστο και το πρώτο οκτάμηνο του έτους. Θεωρείται πιθανό ότι το φετινό καλοκαίρι (Ιούνιος-Αύγουστος) στο βόρειο ημισφαίριο θα έχει τη «σφραγίδα» του πιο ζεστού στα μετεωρολογικά χρονικά μετά το 1895. Τα νέα στοιχεία έρχονται περίπου δύο μήνες πριν τη σύνοδο κορυφής του ΟΗΕ στο Παρίσι, όπου σχεδόν 200 χώρες θα κληθούν να συντονίσουν τη δράση τους, στο πλαίσιο μιας νέας παγκόσμιας συμφωνίας, προκειμένου να επιβραδύνουν την κλιματική αλλαγή.

Οι μέσες παγκόσμιες θερμοκρασίες αυξήθηκαν με γρήγορο ρυθμό κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα, όμως μετά το 1998 η αύξηση αυτή «φρεναρίστηκε», γεγονός που έδωσε λαβή στους σκεπτικιστές να υποστηρίξουν ότι η κλιματική αλλαγή δεν είναι πια... αλλαγή. Όμως, σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες ενδείξεις, για οποιονδήποτε λόγο και αν υπήρξε ένα διάλειμμα στην άνοδο της θερμοκρασίας στη Γη (κατά πάσα πιθανότητα επειδή οι ωκεανοί απορρόφησαν στα βάθη τους την έξτρα θερμότητα της επιφάνειας), αυτό μάλλον έλαβε τέλος και πλέον φαίνεται να αρχίζει ξανά το θερμόμετρο να τραβά την ανηφόρα με επιταχυνόμενο ρυθμό - πράγμα ασφαλώς καθόλου καθησυχαστικό.

Κόντυνε το Mont Blanck

A 4.808,73 m, le Mont-Blanc se tasse un peu. [AFP]

Την ίδια στιγμή που γινόταν γνωστή η μελέτη για τις συνεχιζόμενες κλιματικές αλλαγές ανακοινώθηκε μια εντυπωσιακή επίπτωση τους. Επιστήμονες της κυβέρνησης της Γαλλίας έκαναν νέες μετρήσεις στο Mont Blanck και όπως διαπιστώθηκε το διάσημο όρος έχει… κοντύνει. Σύμφωνα με τις μετρήσεις το ύψος του όρους έχει μειωθεί κατά δύο μέτρα και η κορυφή του βρίσκεται πλέον στα 4.808 μέτρα. Η προηγούμενη μέτρηση είχε γίνει το 2013 όταν η κορυφή του όρους βρισκόταν στα 4.810 μέτρα. Σύμφωνα με τους ειδικούς η συρρίκνωση οφείλεται στην κίνηση των πετρωμάτων οι οποίες προκαλούνται από τις μεταβαλλόμενες καιρικές συνθήκες.

Χωρόχρονος. Spacetime

Ω​​ς γνωστόν ο Σεπτέμβριος είναι ο μήνας της επιστροφής των μαθητών στα σχολεία για μια νέα χρονιά. Από τις αρχές, όμως, του 4ου αιώνα μ.Χ., ο Σεπτέμβριος καθιερώθηκε και ως η αρχή του εκκλησιαστικού αλλά και του πολιτικού έτους, επειδή η 1η Σεπτεμβρίου συνέπιπτε με την αρχή της ινδικτιώνος. Ακόμη και σήμερα η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία εξακολουθεί να εορτάζει την 1η Σεπτεμβρίου ως «αρχή της ινδίκτου», επειδή στο Βυζάντιο εχρησιμοποιείτο για τη χρονολόγηση πράξεων και γεγονότων και είχε παγιωθεί ως το δημοφιλέστερο σύστημα χρονολόγησης για τους Βυζαντινούς. Γι’ αυτό, άλλωστε, σε ορισμένες περιοχές της χώρας μας η 31η Αυγούστου ονομάζεται «κλειδοχρονιά» επειδή «κλειδώνει» (τελειώνει) ο προηγούμενος χρόνος, ενώ η 1η Σεπτεμβρίου ονομάζεται «αρχιχρονιά».
Σχηματοποιώντας τον χώρο σε δύο διαστάσεις, το ξεδίπλωμα του χρόνου μας δίνει την αίσθηση του χωροχρόνου σε τρεις διαστάσεις. Schematic representation of asymmetric velocity time dilation. The animation represents motion as mapped in a Minkowski space-time diagram, with two dimensions of space, (the horizontal plane) and position in time vertically. The circles represent clocks, counting lapse of proper time. The Minkowski coordinate system is co-moving with the non-accelerating clock.

Όλα αυτά τα «λαογραφικά» με οδήγησαν προ ημερών σε σκέψεις σχετικά με το «πέρασμα» του χρόνου και γενικότερα μ’ αυτό που ονομάζουμε «χρόνος», γιατί ως γνωστόν εμείς οι άνθρωποι είμαστε όντα με χρονικό προσανατολισμό. Η έννοια δηλαδή του χρόνου, επιφανειακά τουλάχιστον, φαίνεται να είναι τόσο ευκολονόητη και άμεσα συνδεδεμένη με την καθημερινότητά μας ώστε να μοιάζει σχεδόν κοινότοπη και εμφανής. Κι όμως, μερικά από τα μεγαλύτερα ανθρώπινα μυαλά έχουν καταπιαστεί με την ανάλυση και τα παράδοξά του χωρίς επιτυχία. Οι σύγχρονοι φυσικοί αναφέρονται συχνά-πυκνά στον δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής, στην εντροπία του σύμπαντος και στο βέλος του χρόνου, αλλά τίποτε απ’ όλα αυτά δεν μας δίνει έναν πλήρη ορισμό της έννοιας του χρόνου.

Ακόμη και ο Αϊνστάιν δεν κατόρθωσε να βρει την απάντηση, αν και μας περιέγραψε τι συμβαίνει στον χρόνο όταν τον παρατηρούμε από ένα αντικείμενο που πλησιάζει την ταχύτητα του φωτός ή όταν πλησιάζουμε ορισμένα αντικείμενα μεγάλης βαρύτητας όπως είναι οι μαύρες τρύπες. Όλα αυτά, όμως, δεν σημαίνουν ότι γνώριζε τι είναι ο χρόνος, αν και μας έδειξε ότι ζούμε σ’ ένα σύμπαν τεσσάρων διαστάσεων, γιατί όλοι μας υπάρχουμε μέσα σ’ αυτό που ονόμασε «χωρόχρονο». Ο χρόνος δηλαδή είναι μία από τις τέσσερις διαστάσεις όπου ο τρισδιάστατος χώρος και ο μονοδιάστατος χρόνος αποτελούν ένα τετραδιάστατο χωροχρονικό συνεχές. Σύμφωνα, δηλαδή, με τον Αϊνστάιν, ένα αντικείμενο δεν μπορεί να υπάρχει στον χώρο χωρίς τη διάσταση του χρόνου, γιατί στη φυσική της Σχετικότητας ένα αντικείμενο κινείται στον χωρόχρονο και όχι μόνο στον χώρο. Κι ενώ οι έννοιες του χώρου και του χρόνου είναι σχετικές και εξαρτώνται από τον παρατηρητή και το σύστημα συντεταγμένων που αυτός επιλέγει, ο χωρόχρονος, ως ενοποιημένη έννοια, είναι απόλυτος.

Σχηματοποιώντας αφαιρετικά τον χώρο σε δύο διαστάσεις (επίπεδο πλέγμα), ο χωροχρόνος μπορεί να αποδοθεί με τρεις. Η βαρύτητα, που εκφράζεται ως η καμπύλωση του χωροχρόνου, σχηματοποιείται ως παραμόρφωση του χωρικού πλέγματος. Einstein's theory of general relativity predicts that massive objects warp the space-time around them. NASA's Gravity Probe B found that the space-time around Earth is indeed curved by our planet, and twisted by its rotation. Credit: NASA

Η Σχετικότητα μας λέει επίσης ότι η βαρύτητα δεν είναι μια «πραγματική» δύναμη αλλά το αποτέλεσμα της παραμόρφωσης των τεσσάρων διαστάσεων του χωρόχρονου. Και έτσι η «βαρυτική δύναμη» του Ηλιου δεν είναι αυτή που έλκει τους πλανήτες, ούτε είναι η «βαρύτητα» της Γης η οποία έλκει προς τα κάτω τα μήλα ή οποιοδήποτε άλλο αντικείμενο που πέφτει. Γιατί αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα είναι ότι ο Ήλιος παραμορφώνει τον χωρόχρονο γύρω του και τον κάνει να καμπυλώνει. Όσο, μάλιστα, πλησιέστερα πάμε προς τον Ήλιο τόσο μεγαλύτερη είναι και η καμπυλότητα του χωρόχρονου. Έτσι, καθώς τα διάφορα αντικείμενα κινούνται μέσα στο σύμπαν, είναι σαν να κυλάνε μέσα, έξω και γύρω από αυτές τις χωροχρονικές παραμορφώσεις, ενώ η κίνησή τους επηρεάζεται από τις παραμορφώσεις αυτές παρόλο που δεν μπορούμε να τις δούμε. Βλέπουμε όμως το αποτέλεσμα που έχει η χωροχρονική παραμόρφωση πάνω στα διάφορα αντικείμενα και την επίδραση της φαινομενικά μυστηριώδους δύναμης που ονομάζουμε βαρύτητα. Σύμφωνα με τον Αϊνστάιν, δηλαδή, η δύναμη της βαρύτητας έχει την ικανότητα να παραμορφώνει έντονα τη γεωμετρία του χωρόχρονου, που με απλά λόγια σημαίνει ότι «ο χωρόχρονος λέει στην ύλη πώς να κινείται και η ύλη λέει στον χωρόχρονο πώς να παραμορφώνεται», όπως έλεγε χαρακτηριστικά ο περίφημος φυσικός Τζον Γουίλερ.

Μ’ αυτόν τον τρόπο μπορούμε να περιγράψουμε καλύτερα τις διαδικασίες που συμβαίνουν όχι μόνο στον μικρόκοσμο αλλά και στον μακρόκοσμο, στο εσωτερικό του ατόμου αλλά και στα όρια του σύμπαντος των γαλαξιών. Η «πραγματικότητα», άλλωστε, αυτής της διαπίστωσης έχει επανειλημμένα αποδειχθεί στα πειράματα των πυρηνικών επιταχυντών, αλλά και στις παρατηρήσεις μας στο σύμπαν. Γιατί όταν κοιτάζουμε τους απόμακρους γαλαξίες, βλέπουμε το φως τους όπως ήταν στο παρελθόν και όχι όπως είναι τη στιγμή που τους κοιτάμε. Το σύμπαν δηλαδή δεν εκτείνεται μόνο χωροταξικά, αλλά και χρονικά. Αυτή άλλωστε είναι και η σύγχρονη αντίληψη που έχουμε για το χωροχρονικό μας σύμπαν που γεννήθηκε με μια «Μεγάλη Έκρηξη». Φυσικά, όταν αναφερόμαστε σήμερα στις απαρχές του σύμπαντος και του χωρόχρονου με μια «Μεγάλη Έκρηξη», δεν κάνουμε απλές εικασίες που δεν βασίζονται πουθενά, αλλά αντίθετα αναφερόμαστε σε ένα μαθηματικά θεμελιωμένο μοντέλο που δημιουργήθηκε με τη βοήθεια της Γενικής Σχετικότητας και της Κβαντικής Μηχανικής και συμπληρώθηκε τα τελευταία χρόνια με τις θεωρίες του Πληθωρισμού και των Υπερχορδών. Το μοντέλο, μάλιστα, αυτό επεξηγεί ικανοποιητικά πολλές από τις παρατηρήσεις και τα πειράματα που έχουν γίνει ως τώρα, έστω κι αν δεν είναι ακόμη πλήρως ολοκληρωμένο.

Διονύσης Π. Σιμόπουλος, επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου.