Τάσος Λειβαδίτης, Γράμματα στον Υπόνομο

Paul Delvaux, Squelettes dans un bureau, 1944. Huile sur Toile, 97x123 cm. Israël, musée de Jérusalem.

Οι απελπισμένοι δε φοβούνται τα μεγάλα λόγια

έτσι θά ’ρθει ό καιρός που θ’ ανοίξω το παράθυρο και θα χαιρετήσω τα χαμένα καράβια

«για ποιο ταξίδι ονειρευτό» όπως έλεγε νέος, σχεδόν παιδί, ένας φίλος μου ποιητής–

α, ζήσαμε μεγάλα χρόνια, όμως πράγματα ασήμαντα μάς πέθαναν

κι αυτό το ωραίο όνειρο μάς πήγε τόσο μακριά που δεν ξαναβρήκαμε το δρόμο

με τα ρολόγια σταματημένα στη μοναδική ώρα: την ώρα που αργήσαμε

κι ο ταχυδρόμος που κουράστηκε κι έριξε όλα τα γράμματα στον υπόνομο,

ίσως εκεί να ήταν η απάντηση κι εγώ γιατί δε γυρίζω πίσω, ποιος με κρατάει σ’ αυτήν την ηλικία

γράφοντας μακροσκελή ποιήματα σαν παρατεταμένα σινιάλα στην υστεροφημία

κι αν φοβάμαι τη νύχτα δεν είναι οι τύψεις ή τα φαντάσματα αλλά αυτή η απειλητική ευωδιά των ρόδων που ερημώνει τα προάστια –

πρέπει νά ’σαι προικισμένος για τη δυστυχία...

Pablo Picasso, The Absinthe drinker (La buveuse assoupie), 1902, oil on panel, 80 x 62 cm, Kunstmuseum Bern.

Από την ποιητική συλλογή: «Βιολέτες για μια εποχή» (1985).

Από το βιβλίο: Τάσος Λειβαδίτης, «Ποίηση», τόμος τρίτος, Κέδρος, Αθήνα 1988, σελ. 261.

Πρώτη ματιά στη γέννηση ενός χημικού δεσμού. First glimpse of a chemical bond being born

Καλλιτεχνική απεικόνιση χημικής αντίδρασης. Τα αντιδρώντα είναι ένα μόριο μονοξειδίου του άνθρακα [ένα άτομο άνθρακα (μαύρο) και ένα άτομο οξυγόνου (κόκκινο)] και λίγο δεξιά του ένα άτομο οξυγόνου, αλληλεπιδρούν πάνω στην επιφάνεια του καταλύτη, σχηματίζοντας τελικά ένα μόριο διοξειδίου του άνθρακα. This illustration shows atoms forming a tentative bond, a moment captured for the first time in experiments with an X-ray laser at SLAC National Accelerator Laboratory. The reactants are a carbon monoxide molecule, left, made of a carbon atom (black) and an oxygen atom (red), and a single atom of oxygen, just to the right of it. They are attached to the surface of a ruthenium catalyst, which holds them close to each other so they can react more easily. When hit with an optical laser pulse, the reactants vibrate and bump into each other, and the carbon atom forms a transitional bond with the lone oxygen, center. The resulting carbon dioxide molecule detaches and floats away, upper right. The Linac Coherent Light Source (LCLS) X-ray laser probed the reaction as it proceeded and allowed the movie to be created. Credit: SLAC National Accelerator Laboratory

Το φαινόμενο διαρκεί τόσο λίγο ώστε πολλοί επιστήμονες πίστευαν ότι δεν θα το έβλεπαν ποτέ: χρησιμοποιώντας ένα ισχυρό λέιζερ ακτίνων Χ, ερευνητές του αμερικανικού υπουργείου Ενέργειας παρατήρησαν για πρώτη φορά τη μεταβατική κατάσταση δύο ατόμων πριν ενωθούν και σχηματίσουν ένα μόριο.

Ενθουσιασμός

Οι ερευνητές που υπογράφουν τη μελέτη στην επιθεώρηση «Science» δηλώνουν ενθουσιασμένοι με τα αποτελέσματά τους: «Αυτός είναι ο πραγματικός πυρήνας όλης της Χημείας» σχολιάζει ο Άντερς Νίλσον, επικεφαλής της προσπάθειας στο Εθνικό Εργαστήριο Επιταχυντή SLAC.

«Είναι αυτό που θεωρούμε Ιερό Δισκοπότηρο, αφού ελέγχει τη χημική αντιδραστικότητα. Κανείς δεν πίστευε ότι θα μπορούσαμε να το παρατηρήσουμε, δεδομένου ότι τα μόρια που βρίσκονται σε αυτή τη μεταβατική κατάσταση ανά πάσα στιγμή είναι ελάχιστα» επισήμανε. Η ομάδα του Νίλσον χρησιμοποίησε ένα λέιζερ ακτίνων-Χ, μια σχετικά νέα τεχνολογία που επιτρέπει την παρατήρηση εξαιρετικά γρήγορων φαινομένων, καθώς και τον προσδιορισμό της τρισδιάστατης δομής μορίων ή και ζωντανών κυττάρων.

To λέιζερ

The moment when two atoms come together and create a bond between them has been caught. Researchers at Stockholm University have led an international collaboration using an X-ray laser to make the observations. The findings are published in Science Express. Excessive vibration excited by the laser pulse. The movement slows down around the reaction transition state, which is observed by the X-ray laser before the carbon dioxide rapidly leaves the surface. The illustration is made by Henrik Öström.

Σαν ένα είδος στροβοσκοπικής λάμπας, το λέιζερ εκπέμπει εξαιρετικά σύντομους παλμούς φωτός, οι οποίοι είναι σαν να φωτίζουν μεμονωμένα «καρέ» μιας πολύ σύντομης διαδικασίας. Οι ερευνητές εξέτασαν τη χημική αντίδραση που εξουδετερώνει το μονοξείδιο του άνθρακα (CO) στους καταλύτες των αυτοκινήτων: η επιφάνεια του καταλύτη συλλαμβάνει μόρια μονοξειδίου του άνθρακα και οξυγόνου και τα φέρνει σε μικρή απόσταση, έτσι ώστε να συνδεθούν και να σχηματίσουν μόρια διοξειδίου του άνθρακα (CO2).

Σε πρώτη φάση, οι ερευνητές συνέδεσαν CO και άτομα οξυγόνου στην επιφάνεια ενός καταλύτη από ρουθήνιο, και χρησιμοποίησαν ένα οπτικό λέιζερ για να θερμάνουν τον καταλύτη και να ξεκινήσουν την αντίδραση. Σε θερμοκρασία άνω των 1.500 βαθμών Κελσίου, τα άτομα CO και οξυγόνου άρχισαν να δονούνται, αυξάνοντας έτσι την πιθανότητα μεταξύ τους σύγκρουσης και σχηματισμού του νέου χημικού δεσμού.

Η παρατήρηση

Anders Nilsson, a professor at SLAC and at Stockholm University, explains how scientists used an X-ray laser to watch atoms form a tentative bond, and why that's important.

Η ερευνητική ομάδα παρατήρησε αυτή τη διαδικασία με το λέιζερ ακτίνων-Χ, το οποίο αποκάλυψε μεταβολές στη διάταξη των ηλεκτρονίων των ατόμων. Οι μεταβολές αυτές, τα πρώτα στάδια του σχηματισμού ενός χημικού δεσμού, συνέβησαν σε μερικά femtosecond, ή τετράκις εκατομμυριοστά του δευτερολέπτου.

Αυτό είναι ένα εξαιρετικά σύντομο χρονικό διάστημα, δεδομένου ότι σε χρόνο ενός femtosecond το ίδιο το φως θα διένυε απόσταση 0,3 μικρομέτρων στο κενό, περίπου το πλάτος ενός ιού. «Πρώτα ενεργοποιούνται τα άτομα οξυγόνου και λίγο αργότερα ακολουθεί το μονοξείδιο του άνθρακα» περιγράφει ο Νίλσον. «Αρχίζουν να δονούνται και να κινούνται λίγο. Στη συνέχεια, έπειτα από ένα τρισεκατομμυριοστό του δευτερολέπτου, αρχίζουν να συγκρούονται και να σχηματίσουν αυτές τις μεταβατικές καταστάσεις». Οι ερευνητές δηλώνουν όμως έκπληκτοι από μια άλλη παρατήρηση: τα άτομα που φτάνουν σε αυτή τη μεταβατική κατάσταση είναι πολλά, ωστόσο μόνο ένα πολύ μικρό μέρος συνεχίζει την αντίδραση για να σχηματίσει διοξείδιο του άνθρακα. Τα υπόλοιπα άτομα επιστρέφουν τελικά στην αρχική τους κατάσταση.

«Αυτό που βλέπουμε ότι, ενώ υπάρχουν πολλές προσπάθειες, ελάχιστες αντιδράσεις συνεχίζονται μέχρι το τελικό προϊόν. Έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας μέχρι να κατανοήσουμε λεπτομερώς αυτό που βλέπουμε» λέει ο δρ Νίλσον.

Η ερευνητική ομάδα επισημαίνει ότι τα πειράματα έχουν σημασία για τη θεωρία της χημείας: «Είναι εξαιρετικά σημαντική μέθοδος για τους θεωρητικούς χημικούς» λέει ο Φρανκ Άμπιλντ-Πέντερσεν, συνεργάτης του Νίλσεν. «Ανοίγει έναν εντελώς νέο ερευνητικό πεδίο» προβλέπει.

Η σκοτεινή ύλη είναι… fit. Dark matter may be much lighter than thought

Νέα θεωρία υποστηρίζει ότι τα σωματίδια της μυστηριώδους σκοτεινής ύλης έχουν μικρότερο βάρος από όσο (θεωρητικά) θα πρέπει να έχουν, για αυτό και δεν μπορούμε να τα εντοπίσουμε. University of Southampton researchers have proposed a hypothetical fundamental particle for dark matter (illustrated). It has a mass only about 0.02 per cent that of an electron - making it extremely 'light'. This would make it unable to pass through Earth's atmosphere - so Earth-based detectors would not be able to detect it.

Η σκοτεινή ύλη είναι μια αόρατη κοσμική «ουσία», η βαρύτητα της οποίας πιστεύεται ότι συγκρατεί τους γαλαξίες και τα αντικείμενα του Σύμπαντος στη θέση τους. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς των κοσμολόγων το Σύμπαν αποτελείται από τη συμβατική ύλη (την ορατή ύλη) σε ποσοστό μόλις περίπου 5% ενώ η σκοτεινή ύλη υπολογίζεται ότι αντιστοιχεί σε ποσοστό περίπου 27%, με το υπόλοιπο ποσοστό να αντιστοιχεί στην επίσης μυστηριώδη σκοτεινή ενέργεια.

The researchers plan to perform an experiment in space to find out if they can detect dark matter. Maqro (Macroscopic Quantum Resonators) will aim to test the weird behaviour of subatomic particles at a larger scale. A nanoparticle will be suspended in space to see if dark matter alters its position (illustrated).

Ως σήμερα έχει καταστεί αδύνατο να εντοπίσουμε τη σκοτεινή ύλη. Ομάδα ερευνητών του Πανεπιστημίου του Σαουθάμπτον ανέπτυξε μια νέα θεωρία σύμφωνα με την οποία τα σωματίδια της σκοτεινής ύλης είναι ελαφρύτερα από όσο πιστεύαμε και για αυτό δεν μπορούμε να τα εντοπίσουμε. Οι ερευνητές προτείνουν την ύπαρξη ενός νέου (υποθετικού) σωματιδίου με μάζα μόλις 0,02% της μάζας του ηλεκτρονίου, ρίχνοντας στο τραπέζι την ιδέα ότι η σκοτεινή ύλη αποτελείται από αυτό το σούπερ ελαφρύ σωματίδιο. «Η ύπαρξη του σωματιδίου που προτείνουμε ακούγεται ίσως κάπως τρελή αλλά αυτή τη στιγμή δεν υπάρχουν καταγεγραμμένα δεδομένα, παρατηρήσεις ή κάποια άλλη απτή απόδειξη που να αποκλείει την ύπαρξή του» αναφέρει ο καθηγητής Τζέιμς Μπέιτμαν, μέλος της ερευνητικής ομάδας, η θεωρία της οποίας δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Scientific Reports». Οι ερευνητές ευελπιστούν ότι η θεωρία τους θα τύχει αποδοχής από την επιστημονική κοινότητα σε βαθμό τέτοιο ώστε να οργανωθεί μια προσπάθεια εντοπισμού του σωματιδίου που προτείνουν.

Αόρατη

Οι επιστήμονες αναζητούν εναγωνίως στοιχεία που θα αποκαλύψουν τη μυστηριώδη σκοτεινή ύλη του Σύμπαντος. Scientists have been struggling to locate dark matter for years. Image Credit: NASA / Victor Bertol

Το μυστήριο της σκοτεινής ύλης χρονολογείται από τη δεκαετία του 1930, όταν οι αστρονόμοι αντιλήφθηκαν ότι η μάζα και η βαρύτητα των σωμάτων που βλέπουμε στο Σύμπαν δεν είναι αρκετές για να εξηγηθεί η κίνηση των γαλαξιών. Η σκοτεινή ύλη γίνεται αντιληπτή λόγω της βαρυτικής της επίδρασης στους γαλαξίες, οι επιστήμονες όμως δεν έχουν ιδέα από τι αποτελείται. Γνωρίζουν πάντως ότι δεν εκπέμπει, δεν ανακλά και δεν διαθλά την ακτινοβολία, γι' αυτό και είναι κυριολεκτικά αόρατη.

Προσπάθεια εντοπισμού στα έγκατα της Γης

The Large Underground Xenon (LUX) experiment, the world's most advanced test to find this elusive material.

Μια γιγάντια δεξαμενή κατεψυγμένου αερίου, κρυμμένη σε βάθος ενάμισι χιλιομέτρου μέσα σε ένα εγκαταλελειμμένο χρυσωρυχείο στη Νότια Ντακότα στις ΗΠΑ, συγκεντρώνει τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον των επιστημόνων που αναζητούν τη σκοτεινή ύλη. Τα πρώτα πειράματα που έγιναν εκεί δεν κατάφεραν να εντοπίσουν την παρουσία ή έστω τα ίχνη της, αλλά τους τελευταίους μήνες βρίσκεται σε εξέλιξη ένα νέο πείραμα που είναι και το πιο φιλόδοξο από όσα έχουν γίνει μέχρι σήμερα σε ό,τι αφορά την αναζήτηση της σκοτεινής ύλης. Ο Μεγάλος Υπόγειος Ανιχνευτής Ξένου (ή LUX) είναι ο πιο ευαίσθητος ανιχνευτής σκοτεινής ύλης και σχεδιάστηκε για την αναζήτηση υποθετικών σωματιδίων που ονομάζονται WIMP (ασθενώς αλληλεπιδρώντα σωματίδια μεγάλης μάζας, σε ελεύθερη απόδοση), από τα οποία ενδέχεται να αποτελείται η λεγόμενη σκοτεινή ύλη.

Ο σκοτεινός δακτύλιος

Ένας δακτύλιος σκοτεινής ύλης είναι πιθανό να περιβάλλει τον πλανήτη μας. A number of GPS satellites have revealed that a halo of dark matter may be surrounding Earth, causing our planet to be heavier than first believed. Dark matter is considered crucial to theories explaining how the universe is expanding and how galaxies interact.

Αμερικανός επιστήμονας υποστηρίζει ότι τη Γη περιβάλλει ένας δακτύλιος σκοτεινής ύλης η παρουσία του οποίου προσθέτει... κιλά στην κοσμική ζυγαριά και αυξάνει το βάρος του πλανήτη μας. Ο Μπεν Χάρις, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Τέξας, μελέτησε δεδομένα που έχουν συλλέξει δορυφόροι καταγραφής και εντοπισμού στίγματος (GPS). Αυτοί οι δορυφόροι αποτελούν πηγές καταγραφής των βαρυτικών δυνάμεων και βαρυτικών αλληλεπιδράσεων της Γης. Αυτά τα δεδομένα χρησιμοποιούνται ανάμεσα στα άλλα και για τον υπολογισμό της μάζας του πλανήτη μας.

Ο Χάρις υπολόγισε ότι η Γη είναι 0,005%-0,008% βαρύτερη από όσο αναφέρει η επίσημη τιμή που έχει καθιερώσει η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Σύμφωνα με τη ΔΑΕ το βάρος της Γης είναι 5,972,000,000,000,000,000,000,000 κιλά. Ο καθηγητής εκτιμά ότι η διαφορά αυτή στο βάρος είναι συμβατή με την παρουσία ενός δακτυλίου σκοτεινής ύλης που περιβάλλει τον ισημερινό του πλανήτη μας. Ο δακτύλιος αυτός, σύμφωνα με τον Χάρις, έχει διάμετρο 70 χιλιάδες χλμ., πάχος 191 χλμ. και επηρεάζοντας τη βαρύτητα της Γης επηρεάζει και τη μάζα της.

Αστρικό ζεύγος έκανε... βόλτα στη γειτονιά μας. Closest known flyby of star to our solar system: Dim star passed through Oort Cloud 70,000 years ago

Καλλιτεχνική απεικόνιση του δυαδικού συστήματος που τρύπωσε στο ηλιακό μας σύστημα. Στο βάθος της εικόνας το άστρο που λάμπει είναι ο Ήλιος. Artist's conception of Scholz's star and its brown dwarf companion (foreground) during its flyby of the solar system 70,000 years ago. The Sun (left, background) would have appeared as a brilliant star. The pair is now about 20 light years away. Credit: Michael Osadciw/University of Rochester.

Οι αστρονόμοι εντόπισαν ένα ζευγάρι άστρων τα οποία πιστεύουν ότι πλησίασαν το ηλιακό μας σύστημα περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο άστρο. Τα δύο άστρα «τρύπωσαν» στο ηλιακό μας σύστημα και διέσχισαν το γεμάτο κομήτες Νέφος του Όορτ πριν από περίπου 70.000 χρόνια.

Το πέρασμα

Astronomers from the US, Europe, Chile and South Africa have determined that 70,000 years ago a recently discovered dim star is likely to have passed through the solar system's distant cloud of comets, the Oort Cloud. No other star is known to have ever approached our solar system this close -- five times closer than the current closest star, Proxima Centauri. They analyzed the velocity and trajectory of a low-mass star system nicknamed "Scholz's star." This false-color composite image shows the Scholz’s binary star (center). Image credit: V. D. Ivanov et al., 10.1051/0004-6361/201424883.

Την ανακάλυψη έκαναν επιστήμονες από τις ΗΠΑ, την Ευρώπη και άλλες χώρες, με επικεφαλής τον Έρικ Μάματζεκ του αμερικανικού Πανεπιστημίου του Ρότσεστερ. Όπως αναφέρουν στο άρθρο τους στην επιθεώρηση «Astrophysical Journal Letters», κανένα άλλο άστρο δεν έχει ποτέ πλησιάσει τόσο πολύ το ηλιακό μας σύστημα.

Το δυαδικό σύστημα αποτελείται από έναν ερυθρό νάνο και έναν καφέ νάνο. Ο ερυθρός νάνος ονομάζεται «άστρο του Σολτς» από το όνομα του Γερμανού αστρονόμου Ραλφ-Ντίτερ Σολτς του Ινστιτούτου Αστροφυσικής «Λάϊμπνιτς» του Πότσνταμ που το ανακάλυψε πριν από δύο χρόνια. Σύμφωνα με τους ερευνητές, το δυαδικό σύστημα πέρασε σε απόσταση 0,8 ετών φωτός (σχεδόν 8 τρισεκατομμυρίων χιλιομέτρων) από το ηλιακό μας σύστημα πριν από περίπου 70 χιλιάδες έτη. 

Proxima Centauri is a red dwarf star located in the constellation of Centaurus about 4.24 light-years away. Image credit: Hubble / ESA / NASA.

Το εν λόγω άστρο πλησίασε πέντε φορές πιο κοντά από ό,τι το κοντινότερο σήμερα άστρο στον Ήλιο μας, ο Εγγύς του Κενταύρου, που απέχει 4,2 έτη φωτός.

Οι επισκέψεις

Our Solar System is due for a near-collision with HIP 85605, a star 16 light-years away, in roughly 240,000 years. Credit: Dana Berry, SkyWorks Digital, Inc.

Το άστρο του Σολτς απομακρύνεται πλέον με μεγάλη ταχύτητα από το ηλιακό μας σύστημα - αυτή τη στιγμή απέχει γύρω στα 20 έτη φωτός. Μέχρι σήμερα, το άστρο που θεωρείτο ότι είχε κάνει το κοντινότερο πέρασμα, ήταν το ΗΙΡ 85605, το οποίο εκτιμάται ότι άγγιξε το ηλιακό μας σύστημα πριν από 240.000 έως 470.000 χρόνια. Σήμερα απέχει 200 έτη φωτός από τη Γη.

Τέτοια πλησιάσματα είναι δυνητικά επικίνδυνα, επειδή τα άστρα ασκούν ισχυρές βαρυτικές επιδράσεις σε άλλα σώματα γύρω τους, όπως στους κομήτες, με συνέπεια να τους ωθούν προς την κατεύθυνση του πλανήτη μας. Η νέα αποστολή «Γαία» του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA) θα μετρήσει τις αποστάσεις και ταχύτητες ενός δισεκατομμυρίου άστρων, ώστε οι επιστήμονες να έχουν καλύτερη εικόνα για το αν και πότε κάποια άστρα πέρασαν κάποτε κοντά από τη Γη ή αν μπορεί να περάσουν στο μέλλον.