Ποιον προστάτευαν οι Σφίγγες και οι Καρυάτιδες. Who will protected by the Sphinxes and Caryatids

Το υπουργείο Πολιτισμού έδωσε στη δημοσιότητα ένα σκίτσο αναπαράστασης του τύμβου στην Αμφίπολη. Το σκίτσο παρουσιάζει την πρώτη αξονομετρική σχεδιαστική αναπαράσταση του ταφικού μνημείου, από τον αρχιτέκτονα κ. Μ. Λεφαντζή με τους δύο διαφραγματικούς τοίχους επί των οποίων φέρονται, στον μεν πρώτο οι Σφίγγες, στο δε δεύτερο οι Καρυάτιδες. Οι αρχαιολογικοί κύκλοι διαπιστώνουν πως οι ημιανάγλυφες αυτές Καρυάτιδες είναι αρχαϊστικές, δηλαδή μιμούνται τις αρχαϊκές, μια τάση που παρατηρείται στα τέλη του 2ου αι. π.Χ. The Greek Ministry of Culture released an axonometric representation of the burial monument. Today, the first design axonometric representation of the burial monument was presented by the architect of the Ministry of Culture Mr. M. Lefantzis. On one can see two diaphragm walls. The first is where the Sphinxes were found while the second wall is where the two Caryatids are located.

Δύο Καρυάτιδες από μάρμαρο Θάσου κοσμούν τον πεσσό πάνω από τη θύρα του νεκρικού θαλάμου, που παραμένει κλειστή από δεύτερο σφραγιστικό τοίχο. Two tall and beautiful women were discovered while Greek archaeologists were excavating a massive Alexander the Great-era tomb in the Greek region of Serres. The kicker? They're actually massive stone guardians meant to keep intruders from entering the inner chamber's of the tomb. (Photo : Greek Ministry of Culture)

Καρυάτιδες στον τάφο της Αμφίπολης; Μέχρι τώρα ξέραμε τις Καρυάτιδες (Κόρες από τις Καρυές της Σπάρτης) της Κλασικής Εποχής, που στηρίζουν την πρόσταση του Ερεχθείου (421-415 π.Χ.) αντί για κίονες. Υπάρχουν και οι άλλες Καρυάτιδες στο Θησαυροφυλάκειο των Σιφναίων στους Δελφούς, οι οποίες είναι Αρχαϊκής Εποχής (525 π.Χ.).

Οι Καρυάτιδες της Αμφίπολης φέρουν «κίστη» στο κεφάλι, όπως η περίφημη Καρυάτιδα που στήριζε τη στέγη των μικρών Προπυλαίων της Ελευσίνας.

Εξαιρετική είναι επίσης και η Καρυάτιδα που στήριζε τη στέγη των μικρών Προπυλαίων της Ελευσίνας, η οποία φέρει πάνω στο κεφάλι της μια «κίστη», δηλαδή ένα ιερό κιβώτιο διακοσμημένο με σύμβολα της ελευσινιακής λατρείας (παπαρούνες, ροζέτες, στάχυα), όπως αυτό που φέρουν πάνω στα κεφάλια τους και οι Καρυάτιδες της Αμφίπολης. Πρέπει να πούμε ότι Καρυάτιδες στην αρχιτεκτονική ονομάζονται οι ολόγλυφες ή ανάγλυφες Κόρες που στηρίζουν και διακοσμούν πύλες, προσόψεις, γείσα, ζωφόρους, σκεπές κ.ά. Απαντώνται στην αρχαία αρχιτεκτονική σε μνημεία ιωνικού ρυθμού, όπως είναι και αυτό της Αμφίπολης. Στο δωρικό ρυθμό προτιμούσαν να τοποθετούν ανδρικά γεροδεμένα κορμιά.

Μόνο στο θρακικό τάφο Sveshtari της Βουλγαρίας έχουν βρεθεί Καρυάτιδες.

Καρυάτιδες σε ταφικό μνημείο στον ελλαδικό χώρο, και μάλιστα σε μακεδονικό τάφο, δεν έχουν ξαναδεί οι αρχαιολόγοι. Από αυτή την άποψη είναι μοναδικές. Παρόμοιες όμως Καρυάτιδες έχουν βρεθεί στο θρακικό τάφο Sveshtari, 2,5 χλμ. από το ομώνυμο χωριό στα βόρεια της Βουλγαρίας.

The interior of Thracian Tomb of Sveshtari. Discovered in 1982 in a mound, this 3rd century BC Getic tomb reflects the fundamental structural principles of Thracian cult buildings. The tomb's architectural decor is considered to be unique, with polychrome half-human, half-plant caryatids and painted murals. The ten female figures carved in high relief on the walls of the central chamber and the decorations of the lunette in its vault are the only examples of this type found so far in the Thracian lands. It is a remarkable reminder of the culture of the Getae, a Thracian people who were in contact with the Hellenistic and Hyperborean worlds, according to ancient geographers. In 2012, Archaeologists uncovered a significant treasure near the village. The treasure included a golden ring, 44 female figure depictions and 100 golden buttons, found in 150 tombs from the 4th century BC. It has been suggested that it is part of the site of the Getan city of Helis.

Ο τάφος αυτός θεωρήθηκε σπάνιο δείγμα του πολιτισμού των Γετών, ενός θρακικού φύλου που είχε επαφές με τον ελληνιστικό κόσμο, γι' αυτό ανακηρύχθηκε το 1985 μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. Πρόκειται για βασιλικό τάφο (3ου αι. π.Χ.) πιθανόν του Γέτη βασιλιά Δρομιχαίτη.

Δεν πρέπει ωστόσο να λησμονούμε ότι στην περιοχή, αρχικά στα δυτικά του Στρυμόνα, κατοικούσαν οι Οδομάντες ή Οδόμαντες ή Οδομαντοί, ένας αρχαίος θρακικός λαός, οι οποίοι αργότερα εξαπλώθηκαν ώς το Παγγαίο όρος, εκμεταλλευόμενοι τα χρυσωρυχεία μαζί με τους Πίερες και τους Σάτρες, στην περιοχή που ονομαζόταν Οδομαντίδα ή Οδομαντική. Ο βασιλιάς των Οδομάντων Πόλλης, όταν ο Αθηναίος στρατηγός Κλέων εκστράτευσε στη Θράκη (422 π.Χ.) ήταν πρόθυμος να ενισχύσει το αθηναϊκό στράτευμα με πολλούς μισθοφόρους. Όμως αργότερα περιήλθαν κι αυτοί στο κράτος του Φιλίππου του Β'.

Με γλυκό πρόσωπο αποδίδονται, όπως ήταν και οι αρχαϊκές Καρυάτιδες. Amphipolis: The western caryatid.

Η αρχαιολογική ομάδα της Αμφίπολης δεν φαίνεται να κάνει προς το παρόν συσχετισμούς ή να δίνει ερμηνείες. Ωστόσο, αρχαιολογικοί κύκλοι διαπιστώνουν πως οι ημιανάγλυφες αυτές Καρυάτιδες είναι αρχαϊστικές, δηλαδή μιμούνται τις αρχαϊκές, μια τάση που παρατηρείται στα τέλη του 2ου αι. π.Χ. Πάντως το 168 π.Χ. η Μακεδονία κατελήφθη από τους Ρωμαίους.

Τι γνωρίζουμε για τις Καρυάτιδες

Amphipolis: The eastern caryatid’s face is missing.

Οι δύο Κόρες, από τις οποίες μόνο η μία σώζει σχεδόν ακέραιο το πρόσωπό της, φέρουν πλούσιους βοστρύχους που καλύπτουν τους ώμους τους, ενώτια και χειριδωτό (με μανίκια) χιτώνα, ενώ υπάρχουν ίχνη κόκκινου και μπλε χρώματος. Μια ακόμα ενδιαφέρουσα παράμετρος είναι τα δυο χέρια τους, το δεξί της μίας και το αριστερό της άλλης, τα οποία, αν και δεν σώζουν το μεγαλύτερο μέρος τους, έχουν φανερή κατεύθυνση: «Ήταν προτεταμμένα, ώστε με την κίνηση τους να αποτρέπουν συμβολικά εκείνους οι οποίοι θα επιχειρούσαν την είσοδο στον τάφο και ήταν ένθετα. Ακολουθείται, δηλαδή, η ίδια τεχνική, όπως στις κεφαλές και στα φτερά των Σφιγγών» πληροφορεί το ΥΠΠΟΑ. Τα τμήματα παλάμης και τα μικρότερα θραύσματα από τα δάκτυλά τους που βρέθηκαν ανάμεσα στα αμμώδη χώματα, αφήνουν ανοιχτό το ενδεχόμενο να εντοπιστούν κι άλλα μέρη τους.

Οι πέντε από τις έξι Καρυάτιδες κοσμούν το Μουσείο Ακρόπολης.

Τι γνωρίζουμε όμως για τον τύπο αυτό των γλυπτών, με διασημότερους εκπροσώπους τις έξι Κόρες που στήριζαν την οροφή της νότιας πρόστασης του Ερεχθείου και οι οποίες σήμερα βρίσκονται οι πέντε «ξαναγεννημένες» με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας στο Μουσείο της Ακρόπολης και η έκτη, που αφαίρεσε βίαια ο Έλγιν το 1801, στο Βρετανικό Μουσείο; Σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη, οι Καρυάτιδες ταυτίζονται με τις νεαρές κοπέλες από τις Καρυές της Λακωνίας, που χόρευαν με καλάθια στο κεφάλι σε τελετουργίες προς τιμήν της Καρυάτιδος Αρτέμιδος. Οι γυναικείες μορφές τους χρησιμοποιήθηκαν στην αρχαία αρχιτεκτονική -κυρίως στον ιωνικό ρυθμό- αντί για κίονες, ενώ το «ανδρικό» τους αντίστοιχο είχε τη μορφή του Άτλαντα.

The Caryatids of the Erechtheion reflect the sculpture of "elaborate style" of the last quarter of the 4th century B.C. In the book "Akropolis through its Museum," professor Panos Valavanis notes that "the architectural role of the daughter is served by their stance (axial skeleton), their heavy clothing (vertical external aspects of the veil as streaks of columns), the complicated and voluminous hairstyle (for strengthening the support of the head), and a kind of basket on the head". He also says that the six statues were projects of different sculptures who copied a pattern, possible a work of Phidias's students or even of Callimachus, while he is not excluding that each daughter had clothing of different colors. One of the most convincing explanations for their symbolic nature is that they are Libation Bearers, who were attributing values to the ancient king of Cecrops city, whose tomb was located just below the south porch of the Erechtheion.

Όπως αναφέρουν οι πληροφορίες, οι Καρυάτιδες του Ερεχθείου αντικατοπτρίζουν τη γλυπτική του «πλούσιου ρυθμού» του τελευταίου τέταρτου του 4ου αι. π. Χ., στο δε βιβλίο των Εκδόσεων Καπόν «Η Ακρόπολη μέσα από το Μουσείο της», ο καθηγητής Πάνος Βαλαβάνης σημειώνει «ότι ο αρχιτεκτονικός ρόλος των κορών υπηρετείται από τη στάση τους (αξονικός σκελετός), τα βαριά τους ενδύματα (κατακόρυφες εξωτερικές πτυχές του πέπλου σαν ραβδώσεις κιόνων), την περίπλοκη και ογκώδη κόμμωσή τους (για την ενίσχυση του αδύναμου για στήριξη αυχένα), και ένα είδος καλαθιού στο κεφάλι που λειτουργεί ως κιονόκρανο». Ο ίδιος, δε, πληροφορεί ότι τα έξι αγάλματα αποτελούσαν έργα διαφορετικών γλυπτών που αντέγραψαν κάποιο πρότυπο, πιθανόν έργο μαθητών του Φειδία ή ακόμη και του Καλλίμαχου, ενώ δεν αποκλείει κάθε μία Κόρη να έφερε διαφορετικά χρώματα στην ενδυμασία της. Από τις πιο πειστικές ερμηνείες για τον συμβολικό τους χαρακτήρα, είναι ότι πρόκειται για χοηφόρους, που απέδιδαν τιμές στον αρχαίο βασιλιά της πόλης Κέκροπα, ο τάφος του οποίου βρισκόταν ακριβώς κάτω από τη νότια πρόσταση του Ερεχθείου.

Από τον θησαυρό των Σιφνίων σώζονται η ζωφόρος, το ανατολικό αέτωμα, το περίθυρο και οι Καρυάτιδες (πηγή: Μουσείο Δελφών). Precursors of the Caryatids of the Erechtheion, considered the Daughters that adorned the Treasure Siphnian, which is dated shortly before 525 B.C. and is one of the most impressive monuments in the sanctuary of Delphi. Instead of columns, two daughters supported the entablature of the building (the statues are exhibited in the Museum of Delphi), while one retains much of the trunk and head, with a basket decorated with embossed Dionysian scene with maenads and Silenus. Their clothes must have been colored (red, blue, green, ocher and gold color) for more sensationalism.

Πρόδρομες μορφές των Καρυάτιδων του Ερεχθείου θεωρούνται οι Κόρες που στόλιζαν τον Θησαυρό των Σιφνίων, ο οποίος χρονολογείται λίγο πριν το 525 π. Χ. και είναι ένα από τα εντυπωσιακότερα μνημεία στο ιερό των Δελφών. Αντί για κίονες, δύο Κόρες στήριζαν τον θριγκό του κτιρίου (τα αγάλματα εκτίθενται στο Μουσείο των Δελφών), ενώ η μία διατηρεί μεγάλο μέρος του κορμού και το κεφάλι με τον κάλαθο διακοσμημένο με ανάγλυφη διονυσιακή σκηνή μαινάδων και σιληνών. Τα ενδύματά τους πρέπει να ήταν κι αυτά χρωματισμένα (με κόκκινο, μπλε, πράσινο, ώχρα και χρυσαφί χρώμα) για περισσότερο εντυπωσιασμό.

Caryatid Attica, Greece, 54 – 48 BC. The inhabitants of the village still regard [this sculpture] with a very high degree of veneration. They attributed to its presence the fertility of the land, and it was for this reason that they heaped around it the manure intended for their fields. E D Clarke, 1801. Two other Caryatids, of the first century B.C., adorned and supported the small entrance of the Sanctuary of Demeter at Eleusis. Vast in size, one is a central exhibit in the museum of Eleusis, while the second is in the Fitzwilliam Museum in Cambridge.

Δύο άλλες Καρυάτιδες, του 1ου αι. π. Χ. αυτή τη φορά, στόλιζαν και στήριζαν τα μικρά προπύλαια του Ιερού της Δήμητρας της Ελευσίνας. Τεράστιες σε μέγεθος, η μία αποτελεί κεντρικό έκθεμα του μουσείου της Ελευσίνας, ενώ η δεύτερη βρίσκεται στο Fitzwilliam Museum του Cabridge.

Η «Κιστοφόρος Κόρη» (πηγή: Μουσείο της Ελευσίνας). The "Cistophoric Daughter," as it is known the Caryatid in the Greek museum, bears in her head a Keystone, a cylindrical container that was used for storing food, which the Cistophoric hold in the mystery cults, such as those of Eleusis. The Caryatid which is located in Cambridge museum, carries the same decorative pattern with the emigrant sister, while her story is quite common with the story of the Caryatid grabbed by Elgin: It was done about the same period with the sack of the Acropolis from Edward Clark, Cambridge doctorate, specialist in mineralogy, who achieved the transfer of the giant marble Cistophoric Caryatid from Eleusis in England.

Η «Κιστοφόρος Κόρη», όπως είναι γνωστή η Καρυάτιδα του ελληνικού μουσείου, φέρει στην κεφαλή της την κίστη, ένα κιβώτιο κυλινδρικού σχήματος που χρησίμευε για τη φύλαξη τροφών και το οποίο κρατούσαν στις μυστηριακές λατρείες, όπως αυτές των Ελευσινίων, οι κιστοφόροι. Η Καρυάτιδα που βρίσκεται στο μουσείο του Κέιμπριτζ, φέρει κι αυτή το ίδιο διακοσμητικό μοτίβο με την ξενιτεμένη αδελφή της, ενώ η ιστορία της έχει αρκετά κοινά με την Καρυάτιδα που άρπαξε ο Έλγιν: Έγινε περίπου την ίδια περίοδο με τη λεηλασία στην Ακρόπολη από τον περιηγητή Έντουαρντ Κλαρκ, διδάκτωρ του Kέιμπριτζ, ειδικό στην ορυκτολογία, ο οποίος πέτυχε τη μεταφορά από την Ελευσίνα της κολοσσιαίας μαρμάρινης Kαρυάτιδας-Kιστοφόρου στην Αγγλία. Μια ιστορία που «πρωταγωνιστεί» στο αρχαιολογικό ντοκιμαντέρ της Ελένης Στούπου-Κατσαμούρη «Το παράξενο πεπρωμένο της αρπαγείσας κόρης», το οποίο κέρδισε το βραβείο μικρού μήκους στο Διεθνές Φεστιβάλ Αρχαιολογικών Ταινιών της Αμιένης το 2010.

Οι «Μαγεμένες» της Θεσσαλονίκης εκτίθενται στο Μουσείο του Λούβρου.

Τέλος, οι «Μαγεμένες» της Θεσσαλονίκης, οι ανάγλυφες παραστάσεις που κοσμούσαν κάποτε τις δυο πλευρές των πεσσών μιας κορινθιακής κιονοστοιχίας, έχει επικρατήσει να ονομάζονται ως οι «Καρυάτιδες» της πόλης. Νεότερες από τις προηγούμενες (είναι ρωμαϊκές, των τελών του 2ου αι. μ.Χ.), αλλά με παρόμοια ιστορία υφαρπαγής να τις συνοδεύουν, οι «Μαγεμένες» εκτίθενται σήμερα στο μουσείο του Λούβρου. Τα οκτώ ανάγλυφα απεικόνιζαν μυθολογικές μορφές που σχετίζονταν με τη λατρεία του Διονύσου, όπως του ίδιου του θεού, της Αριάδνης, του Γανυμήδη, της Αύρας και του Διόσκουρου. Αργότερα οι Χριστιανοί τις ονόμασαν «Είδωλα», ενώ οι Ισπανοεβραίοι της πόλης «Las Incantadas», δηλαδή οι Μαγεμένες. Βρίσκονταν κοντά στην Αρχαία Αγορά, δίπλα από τα Λουτρά Παράδεισος. Το 1864 αφαιρέθηκαν και μεταφέρθηκαν στη Γαλλία, με την άδεια των οθωμανικών αρχών, από τον Γάλλο παλαιογράφο Εμανουέλ Μίλερ. Η ιστορία τους έγινε ακόμα ένα αρχαιολογικό ντοκιμαντέρ, με τίτλο «Οι Μαγεμένες» (2010), μια παραγωγή του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Μακεδονικών και Θρακικών Σπουδών (https://www.youtube.com/watch?v=RdrNgPkENwU).

Πηγή: http://www.enet.gr/, Έθνος. 

Τιτανόσαυρος ο… Αφρικανός. New Species Of Titanosaurian Dinosaur Found In Tanzania

Καλλιτεχνική απεικόνιση του Rukwatitan bisepultus και του περιβάλλοντος που ζούσε στην Αφρική όπου ανακαλύφθηκε. This artistic rendering shows a deceased Rukwatitan bisepultus individual and the initial floodplain depositional setting from which the holotypic skeleton was recovered. Image credit: MARK WITTON (UNIVERSITY OF PORTSMOUTH)

Τον γύρο του κόσμου έκανε την περασμένη εβδομάδα η είδηση της ανακάλυψης στην Αργεντινή ενός άγνωστου μέχρι σήμερα είδους Τιτανόσαυρου στο οποίο ανήκουν οι μεγαλύτεροι σε μέγεθος δεινόσαυροι που πάτησαν το πόδι τους στη Γη. Παλαιοντολόγοι από τις ΗΠΑ ανακάλυψαν στην Τανζανία ένα νέο είδος τιτανόσαυρου. Η ανακάλυψη είναι σημαντική γιατί έχουν εντοπισθεί ελάχιστα απολιθώματα τιτανόσαυρων στην αφρικανική ήπειρο. Επίσης φαίνεται ότι αυτός ο δεινόσαυρος διαθέτει μοναδικά χαρακτηριστικά στον κόσμο των τιτανόσαυρων.

Ξεχωριστός

Members from the excavation team applying plaster jackets to protect and transport several ribs and a humerus of Rukwatitan. Image credit: ERIC GORSCAK (OHIO UNIVERSITY)

Την ανακάλυψη έκαναν παλαιοντολόγοι του Πανεπιστημίου του Οχάιο σε ένα απόκρημνο σημείο του λεκανοπέδιου Rukwa που βρίσκεται στα νοτιοδυτικά της Τανζανίας. Στη συνέχεια την ανάλυση και μελέτη των ευρημάτων ανέλαβε ομάδα ειδικών διαφόρων ειδικοτήτων (βιολόγοι, καθηγητές ανατομίας κ.α) του ιδίου πανεπιστημίου.

The pieces of the skeleton recovered of Rukwatitan bisepultus within a silhouette of the animal. The bar equals 1 meter. Image credit: Eric Gorscak, Ohio University.

Οι ερευνητές ονόμασαν το νέο είδος Rukwatitan bisepultus, ζούσε πριν από περίπου 100 εκ. έτη και ήταν μεσαίου μεγέθους τιτανόσαυρος. Ο συγκεκριμένος δεινόσαυρος παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον επειδή όπως φαίνεται από τις πρώτες μελέτες των απολιθωμάτων δείχνουν ότι διέθετε ορισμένα χαρακτηριστικά που δεν διέθεταν οι τιτανόσαυροι που ζούσαν σε άλλες περιοχές του πλανήτη.

Παγιδευμένος

With the aid of branches and rope encased in plaster, the team prepares to carry a jacket that contains three articulated cervical (neck) vertebrae. Image credit: ERIC GORSCAK (OHIO UNIVERSITY)

Οι ερευνητές εικάζουν ότι τα ιδιαίτερα περιβαλλοντικά και μορφολογικά στοιχεία των περιοχών που ζούσε αυτός ο δεινόσαυρος επηρέασε την εξέλιξη του και ανέπτυξε χαρακτηριστικά διαφορετικά από τους υπολοίπους της οικογένειας των τιτανόσαυρων. Ο Rukwatitan bisepultus ζούσε σε μια περιοχή την οποία περιέβαλαν έρημοι, οροσειρές και μεγάλα κανάλια νερού με αποτέλεσμα να περιορίζεται η κίνηση του, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα να προσαρμοστεί εξελικτικά σε αυτές τις συνθήκες… εγκλωβισμού. Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Vertebrate Paleontology».

Στίβεν Χόκινγκ: Το σωματίδιο του Θεού θα καταστρέψει το Σύμπαν. Stephen Hawking: 'God particle' could destroy the universe

Ο διάσημος αστροφυσικός υποστηρίζει τη θεωρία σύμφωνα με την οποία το μποζόνιο Χιγκς θα καταστρέψει κάποτε τον Κόσμο. Stephen Hawking wrote that the recently-found Higgs boson 'God particle' could destroy the universe.

Τα φώτα της δημοσιότητας συγκεντρώνει για μια ακόμη φορά ο διάσημος αστροφυσικός Στίβεν Χόκινγκ, που ως γνωστόν είναι παράλυτος και επικοινωνεί μέσω ειδικά σχεδιασμένου για αυτόν τον σκοπό υπολογιστή.

O Στίβεν Χόκινγκ κατά την παρουσίαση του βιβλίου στο οποίο «προφητεύει» το τέλος του Σύμπνατος από το... μποζόνιο Χιγκς. Stephen Hawking and Garik Israelian in Southampton. Starmus Festival and Stephen Hawking launch the book "Starmus, 50 Years of Man in Space".

Ο Χόκινγκ προλογίζει το βιβλίο «Starmus, 50 Years of Man in Space» στο οποίο περιέχονται δοκίμια και διαλέξεις του φεστιβάλ αστρονομίας Starmus που διεξάγεται τα τελευταία χρόνια στα Κανάρια Νησιά. Ο Βρετανός επιστήμονας κάνει σε αυτόν τον πρόλογο κάνει ειδική αναφορά στο περίφημο μποζόνιο Χιγκς, το επονομαζόμενο «σωματίδιο του Θεού», υποστηρίζοντας ότι είναι πιθανό να προκαλέσει την καταστροφή του Σύμπαντος.

Κοσμική ανανέωση

The cyclic universe theory is a model of cosmic evolution according to which the universe undergoes endless cycles of expansion and cooling, each beginning with a “big bang” and ending in a “big crunch”.

Ο Χόκινγκ είναι όπως φαίνεται υποστηρικτής της θεωρίας του λεγόμενου «κυκλικού Σύμπαντος». Πρόκειται για μια θεωρία που αναπτύχθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1990 σύμφωνα με την οποία υπάρχει ένας αέναος κύκλος δημιουργίας συμπάντων.

Simulated data from the Large Hadron Collider particle detector shows the Higgs boson produced after two protons collide. The theory of a Higgs boson doomsday, where a quantum fluctuation creates a vacuum "bubble" that expands through space and wipes out the universe, has existed for a while. However, scientists don't think it could happen anytime soon. Credit: CERN

Η θεωρία αυτή βασίζεται στην ιδέα ενός κοσμικού «κενού» ή ενός «ασταθούς κενού» όπως το ονομάζουν οι ειδικοί. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία εκτός από τον τρισδιάστατο κόσμο που εμείς βιώνουμε και αντιλαμβανόμαστε υπάρχει και ένας ακόμη τρισδιάστατος κόσμος που δεν μπορούμε να δούμε και να αντιληφθούμε.  Τους δύο κόσμους χωρίζει μια τέταρτη διάσταση που λειτουργεί ως ένα αδιαπέραστος κοσμικός φράχτης. Σε αυτόν τον φράχτη όμως υπάρχει ένα κενό, μικρό μεν αλλά ικανό, όταν δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες, να επιτρέψει την αλληλεπίδραση των δύο κόσμων με τρόπο τέτοιον που τελικά να οδηγήσει στην αντικατάσταση του δικού μας σύμπαντος.

Η φυσαλίδα-σκούπα

Proton-proton collisions at the Large Hadron Collider show events consistent with the Higgs boson particle. Credit: CERN/CMS/Taylor, L; McCauley, T.

Η συμπαντική εναλλαγή γίνεται σύμφωνα με αυτή τη θεωρία μέσω μιας φυσαλίδας που κβαντικές διακυμάνσεις δημιουργούν σε κάποιο κενό του υπαρκτού Σύμπαντος. Αυτή η φυσαλίδα αρχίζει να μεγαλώνει και καθώς μεγαλώνει «καταπίνει» τον χώρο, δηλαδή το Σύμπαν, στο όποιο δημιουργήθηκε επιτρέποντας έτσι σε ένα νέο Σύμπαν να εγκατασταθεί στη θέση του προηγούμενου.

British scientist Peter Higgs predicted the God Particle in the early 1960s but it was only found in 2012.

Η θεωρία αυτή δεν είχε βρει πολλούς υποστηρικτές στην επιστημονική κοινότητα μέχρις ότου το 2012 επετεύχθη ο εντοπισμός του μποζονίου Χιγκς, του ιερού δισκοπότηρου της Φυσικής.

The God Particle could destabilise at high energy, threatening the universe, but the Cern particle accelerator is too slow to cause such a problem.

 Πρόσφατες αναλύσεις υποδεικνύουν ότι το μποζόνιο Χιγκς διαθέτει ενέργεια 126 δισεκατομμύρια ηλεκτροβόλτ (eV), ή αλλιώς ότι έχει 126 φορές μεγαλύτερη μάζα από το πρωτόνιο. Αυτό σημαίνει ότι το σύμπαν μπορεί να είναι θεμελιωδώς ασταθές αφού για να είναι σταθερό θα έπρεπε (θεωρητικώς) η ενέργεια του μποζονίου Χιγκς να είναι περίπου 130 δισ. eV. Αυτή η εξέλιξη έφερε στο προσκήνιο τη θεωρία του κυκλικού Σύμπαντος με αρκετούς επιστήμονες, ανάμεσα τους και μεγάλα ονόματα όπως ο Χόκινγκ, να τη βρίσκουν ιδιαίτερα ελκυστική και να θεωρούν πιθανό το μποζόνιο Χιγκς να προκαλέσει το τέλος του Σύμπαντος (μας).

Αργεί ακόμη…

Βέβαια ακόμη και αν το κυκλικό Σύμπαν είναι τελικά ένα υπαρκτό φαινόμενο οι επιστήμονες αναφέρουν ότι είμαστε ασφαλείς για πάρα πολλά δισεκατομμύρια έτη. Όπως αναφέρουν ακόμη και αν αυτή η καταστροφική φυσαλίδα έκανε την εμφάνιση της σήμερα η επέκταση της στο Σύμπαν θα γινόταν με την ταχύτητα του φωτός (αν δεχτούμε τη θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν) και έτσι θα χρειαζόταν περί τα δέκα δις έτη μέχρι να φτάσει στο ηλιακό μας σύστημα. Έτσι και αλλιώς η Γη θα έχει καταστραφεί πολύ νωρίτερα αφού υπολογίζεται ότι σε 4,5 δισ. έτη ο Ήλιος που θα βρίσκεται τότε στη φάση του «κόκκινου γίγαντα» θα μετατρέψει τον πλανήτη μας σε ένα πυρακτωμένο βράχο ή θα διογκωθεί τόσο πολύ που τελικά θα τον καταπιεί.

Το μποζόνιο Χιγκς

The Higgs boson particle is thought to be part of the mechanism that gives matter its mass, but scientists do not fully understand it yet.

Ό,τι υπάρχει στο Σύμπαν πιστεύεται ότι χωρίζεται σε δύο κατηγορίες στοιχειωδών σωματιδίων. Η πρώτη είναι τα φερμιόνια, τα οποία είναι συστατικά της ύλης. Η δεύτερη είναι τα μποζόνια, τα οποία λειτουργούν ως φορείς των φυσικών δυνάμεων και των αντίστοιχων πεδίων τους. Το φωτόνιο, για παράδειγμα, μεταδίδει την ηλεκτρομαγνητική δύναμη στη μορφή φωτός και είναι φορέας του ηλεκτρομαγνητικού πεδίου.

Το μποζόνιο του Χιγκς είναι το σωματίδιο που αντιστοιχεί στο πεδίο του Χιγκς, το οποίο προσδίδει μάζα στην ύλη. Είναι στοιχειώδες σωματίδιο, δηλαδή δεν έχει εσωτερική δομή και δεν αποτελείται από άλλα, συστατικά σωματίδια. Παρόλα αυτά, είναι εξαιρετικά ασταθές και όταν σχηματιστεί καταρρέει σχεδόν ακαριαία και δίνει άλλα υποατομικά σωματίδια. Αν και λέγεται και γράφεται ευρέως ότι το μποζόνιο του Χιγκς δίνει στα στοιχειώδη σωματίδια τη μάζα τους, αυτό δεν είναι απόλυτα σωστό. Τη μάζα τη δίνει το πεδίο του Χιγκς, το οποίο δεν τη δημιουργεί εκ του μηδενός αλλά την εμπεριέχει από πριν ως ενέργεια.

Τη στιγμή που εμφανίστηκε το Σύμπαν, τα στοιχειώδη σωματίδια δεν είχαν μάζα. Αυτό άλλαξε ένα τρισεκατομμυριοστό του δευτερολέπτου αργότερα, όταν εμφανίστηκε το πεδίο του Χιγκς, λέει η θεωρία, την οποία πρότειναν τη δεκαετία του 1960 οι Χιγκς και Ενγκλέρ και άλλοι θεωρητικοί φυσικοί.

Άφαντα τα γονίδια της εξυπνάδας. Intelligence inheritance – three genes that add to your IQ score

Η μεγαλοφυΐα του Αϊνστάιν βγάζει τη γλώσσα στους ερευνητές που αναζητούν τα γονίδια της ευφυΐας. Intelligence, cognitive ability or cognitive performance is usually measured by a battery of tests that aim to quantify skills such as memory and analytical ability. There is loads of variation between people in how they perform on such tests, and these differences can be due to genetic and environment factors, and their interplay. In research published in the Proceedings of the National Academy of Science (PNAS) today, we show three genetic variants in humans that can account for a couple of IQ points – but before you get excited, these are only three variants out of likely thousands. The theoretical physicist Albert Einstein sticks his tongue out while leaving his 72nd birthday celebration on 14 March 1951. Sasse's oft-parodied photograph has appeared on everything from mugs and posters to t-shirts and mouse mats. Photograph: Arthur Sasse/ AFP

«Δεν βρήκαμε τίποτα» παραδέχονται οι ερευνητές μιας από τις μεγαλύτερες μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί ως σήμερα για τα γονίδια της υψηλής νοημοσύνης. Προηγούμενες μελέτες σε ομοζυγωτικούς και ετεροζυγωτικούς διδύμους έχουν δείξει, σχεδόν πέρα από κάθε αμφιβολία, ότι η υψηλή νοημοσύνη έχει ισχυρό γενετικό υπόβαθρο.

Η νέα έρευνα δείχνει τώρα να επιβεβαιώνει τις υποψίες ότι το υψηλό IQ έχει μεν ισχυρή γενετική βάση, πρέπει όμως να επηρεάζεται από πολλά διαφορετικά γονίδια, καθένα από τα οποία έχει μικρή μόνο επίδραση, και όχι από λίγα γονίδια που θα ήταν εύκολο να εντοπιστούν.

Τα νέα ευρήματα

Andy Warhol, Dix portraits de juif du XXe siècle, Albert Einstein, 1980, 101,6x101,6 cm. Νέα μελέτη αναφέρει ότι το IQ είναι προϊόν ενός σύνθετου μηχανισμού. There’s no one universal ‘intelligence gene’ but many thousands each contributing a small increment – and here are three.

Η τελευταία μελέτη παρουσιάζεται από την «Κοινοπραξία Γενετικού Συσχετισμού Κοινωνικών Επιστημών», μια διεθνή ερευνητική ομάδα που εξετάσει τη σχέση των γονιδίων με τις γνωσιακές ικανότητες και τη συμπεριφορά.

Οι ερευνητές εξέτασαν γενετικά δεδομένα σε 106.000 άτομα, από τα οποία τα 24.000 είχαν υποβληθεί σε τεστ νοημοσύνης. Εντόπισαν μόνο τρεις γενετικές ποικιλομορφίες που σχετίζονται με τα χρόνια εκπαίδευσης και με το IQ, αν και η επίδρασή τους ήταν εξαιρετικά μικρή.

Καθεμία από τις τρεις ποικιλομορφίες εκτιμάται ότι αντιστοιχεί σε αύξηση μόλις 0,3 μονάδων στο τεστ IQ. Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι που φέρουν και τις τρεις ποικιλομορφίες σε δύο αντίγραφα η καθεμία (ένα από τον πατέρα και ένα από τη μητέρα) θα ήταν μόλις 1,8 μονάδες εξυπνότερος σε σχέση με κάποιον που δεν φέρει καμία από τις ποικιλομορφίες. 

Είναι προφανές ότι οι τρεις ποικιλομορφίες που αναγνωρίστηκαν δεν είναι δυνατό να εξηγήσουν την ποικιλότητα της νοημοσύνης στο γενικό πληθυσμό, αναφέρει η ερευνητική κοινοπραξία στην αμερικανική επιθεώρηση «PNAS». «Δεν βρήκαμε τίποτα» παραδέχεται στο δικτυακό τόπο του Nature ο Ντάνιελ Μπέντζαμιν του Πανεπιστημίου Cornell στη Νέα Υόρκη, ένας από τους σχεδιαστές της μελέτης. Όπως εκτιμά ο ερευνητής, ο μεγάλος αριθμός και η μικρή επίδραση των γονιδίων που συνδέονται με τη νοημοσύνη σημαίνει ότι ο εντοπισμός τους θα απαιτήσει πολύ μεγαλύτερες μελέτες, με τουλάχιστον ένα εκατομμύριο συμμετέχοντες.

Οι μισοί εξωπλανήτες περιφέρονται γύρω από δύο άστρα. Half of all exoplanet host stars are binaries

Καλλιτεχνική απεικόνιση εξωπλανητών σε δυαδικό αστρικό σύστημα. Artist’s concept of exoplanets in a two-stars system. Credit: NASA/JPL-Caltech/T. Pyle

Σύμφωνα με μία νέα έρευνα που δημοσιεύει το περιοδικό Astrophysical Journal, τα δυαδικά αστρικά συστήματα είναι εξίσου πιθανό να φιλοξενούν πλανήτες με τα ηλιακά συστήματα που έχουν στο κέντρο τους ένα άστρο, όπως το δικό μας.

Η έρευνα στηρίζεται σε δεδομένα από το διαστημικό τηλεσκόπιο Κέπλερ, το οποίο για τέσσερα χρόνια παρακολούθησε 150.000 άστρα ερευνώντας για πλανήτες εκτός του Ηλιακού μας Συστήματος. Μέχρι σήμερα, έχει επιβεβαιωθεί η ύπαρξη περισσότερων από 1.500 εξωπλανητών από τα δεδομένα του Κέπλερ, ενώ υπάρχει ακόμη μία λίστα από 7.000 πιθανά αντικείμενα που θα μπορούσαν μελλοντικά να αποδειχθούν πλανήτες.

Μία ομάδα αστρονόμων του πανεπιστημίου του Κονέκτικατ, προσπαθώντας να απαντήσει στο ερώτημα του πόσοι εξωπλανήτες βρίσκονται σε τροχιά γύρω από δυαδικά άστρα, υπολόγισε πως τουλάχιστον ένα 40 με 50% του συνολικού αριθμού των εξωπλανητών ανήκει σε αυτή την κατηγορία.

The Kepler field of view, located between two bright stars in the summer triangle, rising over the WIYN telescope in southern Arizona.

Για την έρευνά τους οι αστρονόμοι χρησιμοποίησαν το τηλεσκόπιο WIYN στην Αριζόνα των ΗΠΑ και το Gemini στη Χαβάη, εστιάζοντας σε μερικά από τα άστρα που είχε χαρακτηρίσει το Κέπλερ ως πιθανούς τόπους για την ύπαρξη εξωπλανητών.

Κάνοντας χρήση μίας μεθόδου που αποκαλείται στιγματική απεικόνιση, κατά την οποία οι ψηφιακές εικόνες που λάμβαναν επεξεργαζόντουσαν από ένα ειδικό λογισμικό με ανεπτυγμένους αλγορίθμους, οι ερευνητές ήταν σε θέση να αποκτήσουν εικόνες με ευκρίνεια μεγαλύτερη ακόμη και από αυτή του διαστημικού τηλεσκοπίου Χάμπλ.

Με τη μέθοδο αυτή, ήταν ανίχνευσαν αχνά άστρα με 125 φορές μικρότερη λάμψη από το συνοδό τους, καταφέρνοντας να αποδείξουν πως ήταν τελικά πάρα πολλά τα πλανητικά συστήματα με δύο άστρα στο κέντρο τους.

«Είναι πολύ ενδιαφέρον πως τα πλανητικά συστήματα με περισσότερα από ένα άστρο φαίνεται πως είναι πολύ λιγότερο σπάνια από ότι πιστεύαμε πριν μερικά χρόνια», δήλωσε σχετικά ο Έλιοτ Χορτς, αστροφυσικός στο πανεπιστήμιο του νότιου Κονέκτικατ, ο οποίος ηγήθηκε της έρευνας.

Το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται ένας πλανήτης που περιφέρεται γύρω από δύο άστρα είναι καταρχάς εχθρικό: και μόνο οι παλιρροϊκές δυνάμεις από την αντιμαχόμενη βαρύτητα των δύο ήλιων θα μπορούσε να αποβεί καταστρεπτική για ένα πλανήτη, τεμαχίζοντάς τον στην κυριολεξία.

Η ζωή, σύμφωνα με τους επιστήμονες, θα μπορούσε να αναπτυχθεί σε έναν πλανήτη σαν τον Tatooine του Luke Skywalker. Kepler has discovered a number of circumbinary planets, that is, a planet that orbits both stars in very close binary systems. There also exist exoplanets that are known to orbit one of the stars in very wide binary systems. If the two stars are very close to each other and the planet far away, a circumbinary planet will be reminiscent of Tatooine in Star Wars.

Ωστόσο η εικόνα ενός ηλιοβασιλέματος με δύο ήλιους, παρόμοια με αυτή από τον πλανήτη Τατουίν από τον πόλεμο των άστρων, θα ήταν αναμφισβήτητα ένα πολύ ξεχωριστό θέαμα.