Στον Τιτάνα κάνεις μπάνιο...σε μεθάνιο. Cassini explores a methane sea on Titan

Οι θάλασσες του Τιτάνα διαθέτουν σίγουρα μεθάνιο. A new study finds that a large sea on Saturn's moon Titan is composed mostly of pure liquid methane, independently confirming an earlier result. The seabed may be covered in a sludge of carbon- and nitrogen-rich material, and its shores may be surrounded by wetlands. Sunlight glints off of Titan's northern seas this near-infrared, color mosaic from NASA's Cassini spacecraft. Credit: NASA/JPL/Univ. Arizona/Univ. Idaho

Έχει διαπιστωθεί ότι στην επιφάνεια του Τιτάνα υπάρχουν θάλασσες και λίμνες υγρών υδρογονανθράκων. Μια νέα μελέτη αναφέρει ότι μια από αυτές αποτελείται από καθαρό μεθάνιο.

Ξεχωριστός

A radar image of Titan’s north polar regions (centre), with close ups of numerous lakes (left) and a large sea (right). The sea, Ligeia Mare, measures roughly 420 x 350 km and is the second largest known body of liquid hydrocarbons on Titan. Its shorelines extend for some 2000 km and many rivers can be seen draining into the sea. By contrast, the numerous lakes are typically less than 100 km across and have more rounded shapes with steep sides. The radar images were created using data collected by the international Cassini spacecraft. Credit: Centre: NASA/JPL-Caltech/ASI/USGS; left and right: NASA/ESA. Acknowledgement: T. Cornet, ESA

Από όλους τους δορυφόρους στο ηλιακό μας σύστημα, ο Τιτάν είναι ο μόνος που διαθέτει πυκνή ατμόσφαιρα και μεγάλα υγρά αποθέματα, μοιάζοντας έτσι περισσότερο με πλανήτη. Αλλά ενώ η ατμόσφαιρά του, όπως και η γήινη, περιέχει κυρίως άζωτο (πάνω από 95%), διαθέτει ελάχιστο οξυγόνο και, αντί για αυτό, περιέχει άφθονο μεθάνιο. Καθώς η θερμοκρασία στον Τιτάνα είναι χαμηλή λόγω της μεγάλης απόστασης από τον Ήλιο, το μεθάνιο συσσωρεύεται στην επιφάνειά του σε υγρή μορφή.

How different organic compounds make their way to the seas and lakes on Titan, the largest moon of Saturn. A recent study revealed that Ligeia Mare, one of Titan’s three seas, consists of pure methane and has a seabed covered by sludge of organic-rich material. In the atmosphere of Titan, nitrogen and methane react to produce a wealth of organic molecules. Scientists believe that the heaviest of these molecules fall to the surface. When they reach the sea, either by directly falling from the air, via rain, or through the rivers, some are dissolved in the liquid methane (shown in yellow), while the insoluble ones – such as nitriles and benzene, shown in brown – sink to the sea floor. Credit: ESA

Εκτιμάται ότι περίπου το 2% της επιφάνειας του Τιτάνα καλύπτεται από υγρούς υδρογονάνθρακες. Υπάρχουν τρεις μεγάλες θάλασσες κοντά στο βόρειο πόλο του, οι οποίες περιβάλλονται από δεκάδες μικρότερες λίμνες, ενώ στο νότιο ημισφαίριό του υπάρχει μόνο μια λίμνη.

Τα ευρήματα

Ligeia Mare, shown here in a false-colour image from the international Cassini mission, is the second largest known body of liquid on Saturn's moon Titan. It measures roughly 420 km x 350 km and its shorelines extend for over 3,000 km. It is filled with liquid methane. The mosaic shown here is composed from synthetic aperture radar images from flybys between February 2006 and April 2007. Credit: NASA/JPL-Caltech/ASI/Cornell

Η νέα έρευνα, με επικεφαλής την Αλίς Λε Γκολ του Εργαστηρίου LATMOS (Laboratoire Atmospheres, Milieux, Observations Spatiales) του γαλλικού Πανεπιστημίου των Βερσαλλιών Σεν-Κεντέν, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η μεγάλη θάλασσα Ligeia Mare αποτελείται από μεθάνιο.

Οι εκτιμήσεις βασίσθηκαν στις παρατηρήσεις των θερμικών εκπομπών από τη Ligeia Mare σε μήκος κύματος μικροκυμάτων. Η εν λόγω θάλασσα εκτιμάται ότι έχει βάθος τουλάχιστον 160 μέτρων. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Journal of Geophysical Research: Planets».

Πηγή: A. Le Gall, M. J. Malaska, R. D. Lorenz, M. A. Janssen, T. Tokano, A. G. Hayes, M. Mastrogiuseppe, J. I. Lunine, G. Veyssière, P. Encrenaz, O. Karatekin. Composition, seasonal change, and bathymetry of Ligeia Mare, Titan, derived from its microwave thermal emission. Journal of Geophysical Research: Planets, 2016; 121 (2): 233 DOI:10.1002/2015JE004920

Η αδελφή του Πλούτωνα έχει και «σύντροφο». Distant Dwarf Planet Makemake Has Its Own Moon!

Καλλιτεχνική απεικόνιση του Μακεμάκε και του μικρού δορυφόρου του. This artist's concept shows the distant dwarf planet Makemake and its newly discovered moon. Makemake and its moon, nicknamed MK 2, are more than 50 times farther away than Earth is from the sun. Credits: NASA, ESA, and A. Parker (Southwest Research Institute)

Αστρονόμοι στις ΗΠΑ με τη βοήθεια του διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble ανακάλυψαν ότι ο μακρινός πλανήτης νάνος Μακεμάκε διαθέτει τον δικό του μικρό δορυφόρο. Ο Μακεμάκε είναι, μετά τον Πλούτωνα, ο δεύτερος φωτεινότερος παγωμένος νάνος πλανήτης στη Ζώνη Κάϊπερ, στις εσχατιές του ηλιακού μας συστήματος. Οι επιστήμονες χαρακτηρίζουν τον Μaκεμάκε ως «την μικρή αδελφή» του Πλούτωνα.

Σκοτεινός κόσμος

This Hubble image reveals the first moon ever discovered around the dwarf planet Makemake. The tiny satellite, located just above Makemake in this image, is barely visible because it is almost lost in the glare of the very bright dwarf planet. Hubble’s sharp-eyed WFC3 made the observation in April 2015. Credits: NASA, ESA, and A. Parker and M. Buie (SwRI)

Ο Μακεμάκε είχε ανακαλυφθεί το 2005 και φέρει το όνομα της θεάς της δημιουργίας του πολιτισμού των Ράπα Νούι της Νήσου του Πάσχα. Ο δορυφόρος που εντοπίστηκε έλαβε την κωδική ονομασία ΜΚ2 και είναι πολύ σκοτεινός, περίπου 1.300 φορές πιο αχνός από τον «μητρικό» πλανήτη του. Έχει διάμετρο περίπου 160 χιλιομέτρων έναντι 1.400 χλμ. του ίδιου του Μακεμάκε, ο οποίος είναι ένας από τους πέντε νάνους πλανήτες που έχει αναγνωρίσει μέχρι στιγμής η Διεθνής Αστρονομική Ένωση.

Δείτε και ένα βίντεο που δόθηκε στη δημοσιότητα για την ανακάλυψη του ΜΚ 2. Astronomers using the Hubble Space Telescope discovered a moon orbiting dwarf planet Makemake -- the third largest known object past the orbit of Neptune, about two thirds the size of Pluto. Further observations of this moon may allow astronomers to calculate Makemake's mass, which will give them a better idea of its density and thus its bulk composition. The Hubble Space Telescope has been instrumental in studying our outer solar system; it also discovered four of the five moons orbiting Pluto. Credits: NASA/Goddard/Katrina Jackson

Η τροχιά του δορυφόρου, η ηλικία του, η σύστασή του και η προέλευσή του παραμένουν άγνωστες προς το παρόν. Πιθανώς ο ΜΚ 2 προήλθε μετά από σύγκρουση του Μακεμάκε με άλλο σώμα της Ζώνης Κάϊπερ. Αίνιγμα αποτελεί επίσης η μεγάλη χρωματική διαφορά: ενώ ο νάνος πλανήτης είναι φωτεινός σαν φρέσκο χιόνι, ο δορυφόρος του είναι σκούρος σαν κάρβουνο.

Meet the dwarf planets of our solar system, Pluto Eris, Haumea, Makemake and Ceres. Credit: Karl Tate, SPACE.com contributor

Η ανακάλυψη του δορυφόρου του Μακεμάκε, που έγινε από ομάδα ερευνητών του Νοτιοδυτικού Ινστιτούτου Ερευνών στο Κολοράντο, ενισχύει την πεποίθηση των επιστημόνων ότι οι περισσότεροι νάνοι πλανήτες -πολλοί από τους οποίους βρίσκονται στη Ζώνη Κάϊπερ, διαθέτουν δορυφόρους.

Εντόπισαν τον πατριάρχη των ανδρών. Half of Western European men descended from one Bronze Age ‘king’

Ένας άνδρας που έζησε πριν από περίπου 200 χιλιάδες έτη είναι σύμφωνα με τη νέα μελέτη ο πρόγονος όλων των ανδρών. The largest ever study of global genetic variation in the human Y chromosome has uncovered the hidden history of men. Research published in Nature Genetics reveals explosions in male population numbers in five continents, occurring at times between 55 thousand and four thousand years ago. Hulton Archive/Getty Images

Όλοι οι σύγχρονοι άνδρες στη Γη κατάγονται από έναν μόνο άνδρα που έζησε πριν από περίπου 190.000 χρόνια. Όσον αφορά ειδικότερα τη «γηραιά» ήπειρο, οι μισοί σύγχρονοι Δυτικοευρωπαίοι κατάγονται από έναν «βασιλιά» της Εποχής του Χαλκού, ο οποίος ζούσε πριν από περίπου 4.000 χρόνια και υπήρξε ο γενάρχης μιας δυναστείας ευγενών, οι οποίοι σταδιακά εξαπλώθηκαν σε όλη σχεδόν την Ευρώπη, δίνοντας τέλος στις λιγότερο ιεραρχικές κοινωνίες που είχαν προηγηθεί.

Η ανάλυση

The largest ever study of global genetic variation in the Y chromosome – only held by men – has revealed when populations exploded, beginning 55,000 years ago. This complex diagram shows a type of family tree, where branch lengths are proportional to the estimated times between splits, with the most ancient division occurring around 190,000 years ago. Coloured triangles represent the major clades (shown above).

Αυτά είναι τα πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα μίας νέας γενετικής ανάλυσης του ανδρικού χρωμοσώματος 1.244 ανδρών από 26 πληθυσμούς ανά τον κόσμο. Το εν λόγω χρωμόσωμα περνάει μόνο από τον πατέρα στον γιο και οι διαχρονικές μεταλλάξεις του αποκαλύπτουν ποιος σχετίζεται γενετικά με ποιον, με αποτέλεσμα να είναι δυνατή η κατασκευή ενός οικογενειακού «δέντρου» σε βάθος χρόνου.

Half of all Western European men are descendants of a Bronze Age 'king' who live 4,000 years ago, shown by the brown dots in this graph.  The discovery was made in largest ever study of global genetic variation in the Y chromosome. Scientists believe he fathered a group of nobles who then spread across Europe.

Οι 42 ερευνητές από τέσσερις ηπείρους, με επικεφαλής τον δρ. Κρις Τάϊλερ-Σμιθ του βρετανικού ινστιτούτου γενετικής Wellcome Trust Sanger δήλωσαν ότι πρόκειται για την μεγαλύτερη μελέτη που έχει γίνει ποτέ στο χρωμόσωμα Υ και στις γενετικές παραλλαγές του σε παγκόσμια κλίμακα, αποκαλύπτοντας έτσι την «κρυφή» ιστορία των ανδρών.

Τα κύματα

The team used data to build a tree of 1,200 Y chromosomes, showing how they are all related to one another. The project sheds light on human evolution, showing we all descend from a single man living approximately 190,000 years ago, but populations exploded when technology was shared (illustrated above).

Μεταξύ άλλων, η γενετική ανάλυση δείχνει ότι υπήρξε μια εκρηκτική αύξηση στον αριθμό μερικών ομάδων ανδρών μέσα σε λίγες μόνο γενιές, κάτι που δεν συνέβη στις γυναίκες, ούτε σε όλους τους άνδρες. Πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι η ραγδαία αύξηση του ανδρικού πληθυσμού πριν από 50.000 έως 55.000 χρόνια στην Ευρώπη και στην Ασία, καθώς και πριν από 15.000 χρόνια στην Αμερική. Ακολούθησαν πιο πρόσφατες επεκτάσεις των ανδρών στην υποσαχάρια Αφρική, στη Δυτική Ευρώπη, στη Νότια και στην Ανατολική Ασία πριν από 8.000 έως 4.000 χρόνια.

Όπως είπε ο Τάϊλερ-Σμιθ, αυτά τα επεκτατικά «κύματα» πιθανώς οφείλονταν στις διαδοχικές τεχνολογικές προόδους, οι οποίες ελέγχονταν από μικρές ομάδες ανδρών, όπως ο τροχός για τις μεταφορές/μετακινήσεις, η μεταλλουργία, τα εξελιγμένα όπλα κ.α. Οι πρόοδοι αυτές βοήθησαν τις μεταναστεύσεις και κατακτήσεις. «Ο μισός ανδρικός πληθυσμός της Ευρώπης κατάγεται μόνο από έναν άνδρα. Μπορούμε μόνο εικασίες να κάνουμε για το τι συνέβη. Η καλύτερη εξήγηση είναι ότι αυτή η εξέλιξη σχετίζεται με τεχνολογικές εξελίξεις που ήσαν υπό τον έλεγχο λίγων ανδρών», δήλωσε. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Nature Genetics».

Άλμπερτ Αϊνστάιν: Γιατί σοσιαλισμός; Albert Einstein: Why Socialism?

Οι προοδευτικές αντιλήψεις του Αϊνστάιν δεν μπορούσε να μην τον φέρουν αντιμέτωπο και με το θεμελιώδες για την εποχή μας ζήτημα του σοσιαλισμού. Ασχολήθηκε με αυτό στο μεγάλης σημασίας άρθρο του «Γιατί Σοσιαλισμός;», που δημοσιεύθηκε στο πρώτο τεύχος του περιοδικού Monthly Review το 1949. Εκεί ο Αϊνστάιν παίρνει ρητά θέση υπέρ του σοσιαλισμού, αναγνωρίζοντας την υπεροχή του απέναντι στο καπιταλιστικό σύστημα. The essay by Albert Einstein, “Why Socialism?“, written for the inaugural issue of Monthly Review magazine in 1949. It was re-published for the internet age in 2009. 

Ας εξετάσουμε πρώτ’ απ’ όλα το ζήτημα αυτό από την άποψη της επιστημονικής γνώσης. Μπορεί να φανεί ότι δεν υπάρχουν ουσιαστικές μεθοδολογικές διαφορές ανάμεσα στην αστρονομία και την οικονομία: οι επιστήμονες και στους δύο τομείς προσπαθούν να ανακαλύψουν τους νόμους, που έχουν γενική εφαρμογή σε ορισμένες ομάδες φαινομένων; για να κάνουν την αμοιβαία σχέση των φαινομένων αυτών όσο γίνεται πιο κατανοητή.

Αλλά τέτοιες μεθοδολογικές διαφορές υπάρχουν στην πραγματικότητα. Η ανακάλυψη των γενικών νόμων στον τομέα της οικονομίας είναι δυσκολότερη γιατί τα υπό παρατήρηση οικονομικά φαινόμενα, επηρεάζονται συχνά από πολλούς παράγοντες, που είναι πάρα πολύ δύσκολο να εκτιμηθούν ξεχωριστά. Εκτός από αυτό, η πείρα που συγκεντρώθηκε από την αρχή της λεγόμενης πολιτισμένης περιόδου της ανθρώπινης ιστορίας, υποβάλλονταν και υποβάλλεται, ως γνωστόν, σε σοβαρές επιδράσεις και περιορισμούς όχι μόνο οικονομικού χαρακτήρα. ...

Otto Dix, Autoportrait en prisonnier de guerre. 1947

Για παράδειγμα, οι περισσότερες μεγάλες δυνάμεις στην ιστορία οφείλουν την ύπαρξη τους στις κατακτήσεις. Οι λαοί κατακτητές εδραιώνονταν νομικά και οικονομικά ως προνομιούχα τάξη στην κατακτημένη χώρα… Πουθενά δεν έχει ξεπεραστεί πραγματικά εκείνο που ο Βέμπλεν αποκαλεί «ληστρική φάση» ανάπτυξης της ανθρωπότητας. Ορισμένα οικονομικά γεγονότα, που παρατηρούμε, αφορούν τη φάση αυτή και μάλιστα οι νόμοι, που μπορούμε να εξάγουμε από αυτά, δεν είναι εφαρμόσιμοι σε καμιά άλλη φάση. Δεδομένου ότι ο πραγματικός σκοπός του σοσιαλισμού είναι ακριβώς να ξεπεράσει τη «ληστρική φάση» στην ανάπτυξη της ανθρωπότητας και να προχωρήσει προς τα εμπρός, η οικονομική επιστήμη στη σημερινή κατάστασή της μπορεί να ρίξει μόνο ένα πολύ ασήμαντο φως στη σοσιαλιστική κοινωνία του μέλλοντος.

Δεύτερο, ο σκοπός του σοσιαλισμού είναι κοινωνικοηθικός. Η επιστήμη δεν μπορεί να δημιουργεί σκοπούς και είναι ακόμη λιγότερο ικανή να τους εμφυσήσει στους ανθρώπους. Το μέγιστο που μπορεί να κάνει η επιστήμη είναι να προσφέρει τα μέσα για την επίτευξη ορισμένων σκοπών. Αλλά αυτοί καθαυτοί οι σκοποί επιτυγχάνονται από προσωπικότητες με υψηλά ηθικά ιδανικά και, αν οι σκοποί αυτοί δεν είναι θνησιγενείς αλλά βιώσιμοι και ισχυροί, τους υπo στηρίζουν και τους αναπτύσσουν πολλοί άνθρωποι, που καθορίζουν εν μέρει υποσυνείδητα την αργή εξέλιξη της κοινωνίας. 

Λόγω των αιτίων αυτών οφείλουμε να είμαστε προσεκτικοί και να μην υπερεκτιμούμε την επιστήμη και τις επιστημονικές μεθόδους, όταν η υπόθεση αφορά ανθρώπινα προβλήματα. Δεν πρέπει επίσης να σκεφτόμαστε ότι μόνο οι ειδικοί έχουν το δικαίωμα να διατυπώνουν τη γνώμη τους για τα ζητήματα οργάνωσης της κοινωνίας.

 Pablo Picasso, La Guerre, The War. 1952

Τελευταία ακούγονται πάρα πολλές φωνές ότι η ανθρώπινη κοινωνία περνάει κρίση, ότι η σταθερότητά της έχει κλονιστεί σοβαρά. Η κατάσταση αυτή χαρακτηρίζεται από το γεγονός ότι τα άτομα αδιαφορούν ή ακόμα και εχθρεύονται τις μικρές ή μεγάλες ομάδες όπου ανήκουν. Για να δείξω τι εννοώ, επιτρέψτε να επικαλεστώ την προσωπική μου πείρα. Πρόσφατα, συζητώντας με έναν έξυπνο και αξιόπιστο άνθρωπο για την απειλή πολέμου που, κατά τη γνώμη μου, θα αποτελούσε σοβαρό κίνδυνο για την ίδια την ύπαρξη της ανθρωπότητας, διαπίστωσα ότι μόνο μια υπερεθνική οργάνωση μπορεί να μας προφυλάξει από τον κίνδυνο αυτό. Σχετικά με αυτό ο συνομιλητής μου, μου είπε πολύ ήρεμα και ψυχρά: «Μα γιατί φοβόσαστε τόσο την εξαφάνιση της ανθρώπινης φυλής;».

Είμαι βέβαιος ότι μόλις έναν αιώνα πριν κανείς δε θα έκανε παρόμοια παρατήρηση με τόση ευκολία. Πρόκειται για δήλωση ανθρώπου που μάταια προσπαθούσε να βρει ισορροπία μέσα του και έχασε πρακτικά την ελπίδα για επιτυχία. Ποια όμως είναι η αιτία; Υπάρχει διέξοδος; 

Ο άνθρωπος είναι ταυτόχρονα προσωπικότητα και κοινωνικό ον. Ως προσωπικότητα πρoσπαθεί να προστατεύσει τη δική του ύπαρξη και την ύπαρξη των οικείων του, να ικανοποιήσει τις προσωπικές τους επιθυμίες και να αναπτύξει τις ικανότητές του. Σαν κοινωνικό ον επιδιώκει να κερδίσει την αναγνώριση και την αγάπη των άλλων ανθρώπων, να συμμεριστεί τις χαρές τους, να τους παρηγορήσει στη λύπη, να καλυτερέψει τους όρους ζωής τους. Μόνο η ύπαρξη αυτών των διαφόρων, συχνά αντιφατικών επιδιώξεων καθορίζει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του ανθρώπου και από τους ιδιόμορφους συνδυασμούς τους εξαρτάται ο βαθμός που το άτομο μπορεί να πετύχει την εσωτερική ισορροπία και να συμβάλει στην ευημερία της κοινωνίας. Είναι εντελώς δυνατό η σχετική δύναμη των δυο αυτών επιδιώξεων να είναι βασικά προσδιορισμένη από την κληρονομικότητα. Αλλά η προσωπικότητα διαμορφώνεται οριστικά στο περιβάλλον, όπου ο άνθρωπος βρίσκεται στη διαδικασία της ανάπτυξής του, από τη διάρθρωση της κοινωνίας όπου μεγαλώνει, από τις παραδόσεις της κοινωνίας αυτής, από το πώς εκτιμά τους διάφορους τύπους συμπεριφοράς. Η αφηρημένη έννοια «κοινωνία» σημαίνει για το ατoμικό ανθρώπινο ον το σύνολο των άμεσων και έμμεσων αμοιβαίων σχέσεων με τους σύγχρονούς του και με όλες τις προηγούμενες γενεές. Το άτομο είναι σε θέση να σκέπτεται, να νοιώθει, να προσπαθεί να εργαστεί αυτοτελώς, αλλά εξαρτάται τόσο πολύ από την κοινωνία στη φυσική, διανοητική και συναισθηματική ύπαρξή του, που είναι αδύνατο να σκέπτεται γι’ αυτήν ή να την κατανοεί εκτός των πλαισίων της κοινωνίας. Η «κοινωνία» αυτή εξασφαλίζει στον άνθρωπο τροφή, ενδυμασία, κατοικία, εργαλεία εργασίας, τον προικίζει με γλώσσα, με τις μορφές και το βασικό περιεχόμενο των σκέψεων. Η ζωή του είναι δυνατή χάρη στην εργασία και στα επιτεύγματα πολλών εκατομμυρίων ανθρώπων στο παρελθόν και στο παρόν, όλων εκείνων που κρύβονται πίσω από τη μικρή λέξη «κοινωνία» … 

Barbara Kruger, Untitled (The marriage of Murder and Suicide). 1988

0 άνθρωπος κατά τη γέννησή του χάρη στην κληρονομικότητα αποκτά βιολογική σύσταση, που πρέπει να τη θεωρούμε καθορισμένη και αμετάβλητη, η οποία περιλαμβάνει φυσικές επιδιώξεις που είναι χαρακτηριστικές για τα ανθρώπινα όντα. (Όπως αναφέραμε παραπάνω, η βιολογική φύση του ανθρώπου δεν μπορεί να αλλάξει για πρακτικούς λόγους). Εκτός από αυτό, στη διάρκεια της ζωής του αποκτά πολιτιστική ψυχοσύνθεση, που την παίρνει από την κοινωνία μέσω της επικοινωνίας και με πολλά άλλα είδη επίδρασης… Η κοινωνική συμπεριφορά των ανθρώπινων υπάρξεων μπορεί να διαφέρει πολύ ανάλογα με τα επικρατούντα πολιτιστικά πρότυπα και τύπους οργάνωσης που κυριαρχούν στην κοινωνία. Σε αυτό ακριβώς βασίζουν τις ελπίδες όσοι επιδιώκουν να καλυτερέψουν την τύχη του ανθρώπου: οι άνθρωποι δεν είναι καταδικασμένοι λόγω της βιολογικής τους ψυχοσύνθεσης να αλληλοεξοντώνονται ή να παραδίδονται στο έλεος της σκληρής και αναπόφευκτης μοίρας.

Αν αναρωτηθούμε πώς πρέπει να αλλάξουμε τη διάρθρωση της κοινωνίας και του πολιτισμού της για να γίνει πιο ευνοϊκή η ανθρώπινη ζωή, πρέπει να θυμούμαστε ότι πάντα υπάρχουν ορισμένες συνθήκες που δεν μπορούμε να τις αλλάξουμε. Πολύ περισσότερο, οι τεχνoλογικές και δημογραφικές διαδικασίες μερικών τελευταίων αιώνων δημιούργησαν συνθήκες που είναι επίσης αμετάβλητες. Στις περιοχές με μόνιμο και πυκνό πληθυσμό η παραγωγή των αναγκαίων για τη ζωή αγαθών προϋποθέτει υποχρεωτικά τον καταμερισμό της εργασίας και μια μεγάλη συγκέντρωση παραγωγικού μηχανισμού. Η εποχή που τα άτομα ή συγκριτικά μικρές ομάδες μπορούσαν να έχουν πλήρη επάρκεια, η οποία όταν κοιτάμε στα περασμένα μας φαίνεται τόσο ειδυλλιακή, έφυγε μια για πάντα. Θα είναι απλώς μια μικρή υπερβολή αν πούμε ότι από την άποψη της παραγωγής και κατανάλωσης η ανθρωπότητα αποτελεί σήμερα κιόλας μια παγκόσμια κοινότητα.

Edvard Munch, Two Human Beings (The Lonely Ones). 1896  

Τώρα μπορώ να προσδιορίσω σύντομα την ουσία της σημερινής κρίσης. Πρόκειται για τη στάση του ατόμου απέναντι στην κοινωνία. Το άτομο συνειδητοποιεί σε μεγαλύτερο βαθμό παρά ποτέ άλλοτε την εξάρτησή του από την κοινωνία. Όμως δεν εκλαμβάνει την εξάρτηση αυτή ως θετικό φαινόμενο, ως οργανική σχέση, ως προστατευτική δύναμη, αλλά μάλλον ως απειλή κατά των φυσικών του δικαιωμάτων ή ακόμα και κατά της οικονομικής του ύπαρξης. Πολύ περισσότερο, η θέση του στην κοινωνία είναι τέτοια που οι εγωιστικές επιδιώξεις του αυξάνουν συνεχώς, ενώ οι κοινωνικές, πιο αδύνατες από τη φύση τους επιδιώξεις του, όλο και πιο πολύ καταρρέουν. Όλοι οι άνθρωποι ανεξάρτητα από τη θέση τους στην κοινωνία υποφέρουν από τη διαδικασία αυτή. Αιχμάλωτοι του εγωισμού τους, χωρίς οι ίδιοι να το αντιλαμβάνoνται, νοιώθουν ανυπεράσπιστοι, μοναχικοί, στερημένοι από την ικανότητα, με αφέλεια, απλά και απερίσκεπτα να χαίρονται τη ζωή. 0 άνθρωπος μπορεί να βρει νόημα στη ζωή – που είναι τόσο σύντομη και γεμάτη κινδύνους – μόνο αφιερώνοντας τον εαυτό του στην κοινωνία. 

Η οικονομική αναρχία της καπιταλιστικής κοινωνίας, όπως υπάρχει σήμερα, είναι κατά τη γνώμη μου η πραγματική πηγή του κακού. Βλέπουμε μια τεράστια μάζα παραγωγών που πα σχίζουν ακατάπαυστα να αφαιρέσουν ο ένας από τον άλλο τους καρπούς της συλλογικής εργασίας τους – όχι με τη βία, αλλά σύμφωνα με τους νόμιμα καθιερωμένους κανόνες. Από την άποψη αυτή είναι σημαντικό ότι τα μέσα παραγωγής, δηλαδή όλες οι παραγωγικές δυνάμεις, απαραίτητα για την παραγωγή καταναλωτικών εμπορευμάτων, καθώς και οι ολοένα νέες επενδύσεις μπορούν να είναι νόμιμα και κατά το μεγαλύτερο μέρος αποτελούν ατομική ιδιοκτησία ξεχωριστών προσώπων.

Edvard Munch, Ouvriers rentrant chez eux, Workers on Their Way Home. 1915

Για απλοποίηση θα αποκαλώ στη συνέχεια «εργάτες» όσους δεν ανήκουν στους ιδιοκτήτες μέσων παραγωγής, αν και αυτό δεν αντιστοιχεί πλήρως στη συνηθισμένη χρήση του όρου αυτού. 0 ιδιοκτήτης μέσων παραγωγής είναι σε θέση να αποκτά εργατική δύναμη. Χρησιμοποιώντας τα μέσα παραγωγής, ο εργάτης παράγει νέα εμπορεύματα που γίνονται ιδιοκτησία του καπιταλιστή. Εδώ έχει ακριβώς σημασία η συσχέτιση της πραγματικής αξίας αυτού που ο εργάτης παράγει και εκείνου που του πληρώνουν. Όσο καιρό η σύμβαση εργασίας είναι «ελεύθερη», αυτό που παίρνει ο εργάτης δεν καθορίζεται από την πραγματική αξία των παραγόμενων από αυτόν εμπορευμάτων, αλλά από τις ελάχιστες ανάγκες του και την προσφορά και ζήτηση εργατικής δύναμης από τους καπιταλιστές. Έχει σημασία να καταλάβουμε ότι ακόμη και στη θεωρία η αμοιβή του εργάτη δεν καθορίζεται από την αξία αυτού που έχει παράγει.

Βρισκόμαστε μπροστά στην τάση του ιδιωτικού κεφαλαίου προς την όλο και μεγαλύτερη συγκέντρωση. Εν μέρει λόγω του ανταγωνισμού των καπιταλιστών, εν μέρει γιατί η ανάπτυξη της τεχνολογίας και ο αυξανόμενος καταμερισμός της εργασίας ενθαρρύνουν το σχηματισμό μεγαλύτερων παραγωγικών μονάδων σε βάρος των μικρών. Αποτέλεσμα της ανάπτυξης αυτής είναι η ολιγαρχία του ιδιωτικού κεφαλαίου, η κολοσσιαία εξουσία του οποίου δεν μπορεί να ελέγχεται αποτελεσματικά ακόμη και σε μια δημοκρατική κοινωνία. Αυτό συμβαίνει, γιατί τα μέλη των νομοθετικών οργάνων εκλέγονται από τα πολιτικά κόμματα, τα οποία χρηματοδοτούνται και επηρεάζονται βασικά από τους ιδιώτες επιχειρηματίες, που επιδιώκουν για πρακτικούς σκοπούς να απομακρύνουν το εκλογικό σώμα από τους νομοθέτες. Σαν αποτέλεσμα οι αντιπρόσωποι του λαού δεν υπερασπίζονται αποτελεσματικά τα συμφέροντα των μη προνομιούχων ομάδων του πληθυσμού. Πολύ περισσότερο, στις υπάρχουσες συνθήκες οι ιδιώτες επιχειρηματίες ελέγχουν αναπόφευκτα τις κύριες πηγές πληροφόρησης (τύπο, ραδιόφωνο, εκπαίδευση). Για το λόγο αυτό, ο απλός πολίτης είναι πολύ δύσκολο και στις περισσότερες περιπτώσεις απλώς αδύνατο να καταλήξει σε αντικειμενικά συμπεράσματα και να ασκεί με εξυπνάδα τα πολιτικά του δικαιώματα.

Η κατάσταση που επικρατεί στην οικονομία, βασιζόμενη στην καπιταλιστική ατομική ιδιοκτησία, χαρακτηρίζεται επομένως από δυο κύριες αρχές: πρώτο, τα μέσα παραγωγής (κεφάλαιο), αποτελούν ατομική ιδιοκτησία και οι ιδιοκτήτες τα διαχειρίζονται κατά την κρίση τους. Δεύτερο, η σύμβαση εργασίας είναι ελεύθερη. Φυσικά από την άποψη αυτή δεν υπάρχει καθαρή καπιταλιστική κοινωνία.

Πρέπει ιδιαίτερα να σημειώσουμε ότι οι εργάτες, χάρη στη μακροχρόνια και έντονη πολιτική πάλη σημείωσαν επιτυχίες εξασφαλίζοντας σε ορισμένες κατηγορίες εργατών «βελτιωμένη» μορφή ελεύθερης σύμβασης εργασίας. Αλλά η σημερινή οικονομία στο σύνολό της διαφέρει κατά πολύ από τον «καθαρό» καπιταλισμό.

 George Grosz, Unemployed. 1934

Η παραγωγή πραγματοποιείται για χάρη του κέρδους και όχι για το όφελος, αλλά δεν υπάρχει εγγύηση ότι όλοι, όσοι θέλουν και μπορούν να εργαστούν, θα μπορέσουν σίγουρα να βρουν δουλειά. Σχεδόν πάντα υπάρχει στρατιά ανέργων. 0 εργάτης φοβάται συνεχώς να μη χάσει τη δουλειά του. Επειδή οι άνεργοι και οι χαμηλόμισθοι εργάτες δεν αποτελούν προσοδοφόρα αγορά, η παραγωγή καταναλωτικών εμπορευμάτων είναι περιορισμένη με αποτέλεσμα να υπάρχουν σοβαρές δυσκολίες. Η τεχνική πρόοδος οδηγεί συχνά στην αύξηση της ανεργίας και όχι στην ελάφρυνση από τα βάρη της εργασίας. 0 προσανατολισμός στο κέρδος σε συνδυασμό με τον ανταγωνισμό των καπιταλιστών είναι η αιτία της αστάθειας στη συσσώρευση και τη χρησιμοποίηση του κεφαλαίου, πράγμα που οδηγεί σε όλο και πιο σοβαρές καταστάσεις ύφεσης. 0 απεριόριστος ανταγωνισμός οδηγεί σε όλο και μεγαλύτερη σπατάλη εργασίας και έτσι παραμορφώνει την κοινωνική συνείδηση των ανθρώπων, όπως ανάφερα πιο πάνω.

Θεωρώ την παραμόρφωση αυτή των προσωπικοτήτων το μεγαλύτερο κακό του καπιταλισμού. Ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα πάσχει από αυτό το κακό. Το υπέρμετρο αίσθημα του ανταγωνισμού εμφυτεύεται στους φοιτητές, που τους μαθαίνουν να θέτουν υπεράνω την επιτυχία, ως προετοιμασία για τη μελλοντική καριέρα.

Είμαι πεισμένος ότι μόνο ένας δρόμος υπάρχει για να μπει τέλος σε όλο αυτό το κακό, δηλαδή τη δημιουργία της σοσιαλιστικής οικονομίας με το αντίστοιχο σε αυτή σύστημα παιδείας, προσανατολισμένης σε κοινωνικούς σκοπούς. Σε μια τέτοια οικονομία η κοινωνία κατέχει τα μέσα παραγωγής και τα διαχειρίζεται με βάση το σχεδιασμό. Η σχεδιασμένη οικονομία πρoσαρμόζει την παραγωγή στις ανάγκες της κοινωνίας, κατανέμει την εργασία στους ικανούς για εργασία και εγγυάται τα μέσα προς το ζειν για κάθε άνδρα, γυναίκα και παιδί. Αντί για την εξύμνηση της εξουσίας και της επιτυχίας, όπως γίνεται στη σημερινή μας κοινωνία, η παιδεία που συμπληρώνεται με την ανάπτυξη των εσωτερικών ικανοτήτων της προσωπικότητας, θα αποβλέπει στην ανάπτυξη σε αυτή της συναίσθησης της ευθύνης για τους άλλους ανθρώπους. 

Keith Haring, Big Bad Wolf. 1984

Ωστόσο, πρέπει να θυμούμαστε ότι η σχεδιασμένη οικονομία δε σημαίνει ακόμα σοσιαλισμός. Η σχεδιασμένη οικονομία αυτή καθεαυτή μπορεί να συνοδεύεται από την πλήρη υπoδούλωση της προσωπικότητας. Η επίτευξη του σοσιαλισμού απαιτεί την επίλυση ορισμένων εξαιρετικά δύσκολων κοινωνικοπολιτικών προβλημάτων. Πώς, λόγου χάρη, παίρνοντας υπόψη το βάθεμα της συγκέντρωσης της πολιτικής και οικονομικής εξουσίας θα αποτραπεί η μετατροπή της γραφειοκρατίας σε δύναμη που κατέχει την πλήρη εξουσία. Πώς θα προστατευτούν τα δικαιώματα του ατόμου και ταυτόχρονα να υπάρχει εγγύηση ενός δημοκρατικού αντίβαρου στην εξουσία της γραφειοκρατίας. Οι σκοποί και τα προβλήματα του σοσιαλισμού δεν είναι τόσο απλά και η σαφής κατανόησή τους έχει μέγιστη σημασία στο μεταβατικό μας αιώνα. Δεδομένου ότι στις σημερινές συνθήκες η ελεύθερη, ανεμπόδιστη συζήτηση των πρoβλημάτων αυτών βρίσκεται πρακτικά υπό απαγόρευση.

Το παραπάνω κείμενο γράφτηκε αρχικά για το πρώτο τεύχος του Monthly Review (Μάης 1949).