Arts Universe and Philology

Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.

Τρίτη 14 Απριλίου 2015

Γιώργος Δάγλας, Φρίκες

Τις νύχτες,
που σπάει λίγο ο αέρας,
ένας αγαθός γίγαντας,
με ένα ψάρι στο χέρι
μπαίνει στην κρύπτη μας.
Πιάνει αμέσως δουλειά,
ο κόκκινος σιδεράς
-νταπ-ντουπ-νταπ-
στρογγυλεύει τους κρίκους,
ενώνει την αλυσίδα.
Ο άγνωστος φεύγει.
«Κρατείστε» λέει,
«θα ξανάρθω».
Νταπ-ντουπ, πιο δυνατά,
ο κόκκινος σιδεράς,
ενώνει ξανά την αλυσίδα της αγάπης.
Διακόσιες μέρες βρέχει
στις καρδιές των ανθρώπων.


*

Το δωμάτιο˙
γέμισ’ αίματα.
Τα κρανιά των συντρόφων με μάτια να τρέχουν
εκδίκηση
έρχονται και ζητάν τ’ αδύνατο.
Ο χρόνος κατ’ απ’ τη λάμπα
σα λυσσασμένο σκυλί εποπτεύει το χώρο
που θα σημειωθούν τα ονόματα
και δίπλα τους προσεκτικά
μικροί μαύροι σταυροί.
Δεν υπάρχει πια καιρός για λογοτεχνικές περιγραφές.
Άλλωστε οι φυλακισμένοι κι’ η μητέρα
χωρίς όρια και χωρίς κανένα φόβο
έχουν κιόλας ξεκινήσει.


*

Κάθε πρωί
βγαίνω ήρεμα στο δρόμο
και κολλάω τ’ αυτί μου στις εξατμίσεις.
Αγοράζω ό,τι πιο άχρηστο βρω
και μπαίνω σ’ όλα τα καφενεία.
Δεν βρίσκεται κάνεις να μ’ ακούσει.
Ανάμεσα στους κόσμους των αμαρτωλών
και των πανηγυριών
μπαίνω και βγαίνω χτυπώντας τυφλά
το σφυράκι του ψυχιάτρου.
Δεν είναι ζωή ετούτη.


*

Όταν βρέχει
και φοβούνται τα σπουργίτια
αναστενάζω
φεύγω για τη Λάρισα
Όταν βρέχει
διαβάζω ανέκδοτα
Φίλοι μου
Όταν πιάνει μπόρα
σταματάω όλα τα ταξί
μπαίνω μέσα και κλαίω.
Έρχομαι.

Φωτογραφίες: © Κωνσταντίνος Βακουφτσής

Γιώργος Δάγλας, Ποιήματα (επιλογή απ’ το έργο του, Κώστας Παπαθανασίου). «Φρίκες 8/2/2010», απ’ τη συλλογή «Η μέρα των φωταγωγών» εκδ. Ελεύθερος Τύπος.

Κυνηγοί σκοτεινής ύλης παρουσιάζουν χάρτη του αόρατου. Researchers Create a New Map of Invisible Dark Matter

Κατανομή της σκοτεινής ύλης σε μια μεγάλη περιοχή του ουρανού. Τα χρώματα εκφράζουν την πυκνότητα μάζας: οι περιοχές με κίτρινο και κόκκινο χρώμα έχουν μεγαλύτερη πυκνότητα μάζας, ενώ οι πράσινες και μπλε περιοχές μικρότερη. Τα σμήνη γαλαξιών φαίνονται ως γκρι κύκλοι. This is the first Dark Energy Survey map to trace the detailed distribution of dark matter across a large area of sky. The color scale represents the density of mass: Yellow and red are regions with more dense matter; green and blue are regions with less dense matter. Superimposed on this map are clusters of galaxies shown by the gray dots. The dark matter map conforms to the current picture of mass distribution in the universe where large filaments of matter align with galaxies and clusters of galaxies. Credit: (Dark Energy Survey)

Συνδεδεμένη σε ένα τηλεσκόπιο στη Χιλή, μια από τις ισχυρότερες ψηφιακές κάμερες του κόσμου ολοκλήρωσε τον πρώτο από μια σειρά χαρτών, ο οποίος εμφανίζει την κατανομή της μυστηριώδους ύλης σε ένα σχετικά μεγάλο τμήμα του ουρανού, και επιβεβαιώνει τον κρίσιμο ρόλο της στο σχηματισμό του Σύμπαντος, όπως το γνωρίζουμε.

Μυστηριώδης

Η σκοτεινή ύλη, ένα υλικό άγνωστης σύστασης που δεν ανακλά και δεν απορροφά το φως, είναι εξ' ορισμού αόρατη. Πιστεύεται όμως ότι υπάρχει παντού γύρω μας σε ποσότητα τέσσερις φορές μεγαλύτερη από την κανονική ύλη.

Η ύπαρξή της μπορεί να γίνει έμμεσα αντιληπτή από την επίδραση της βαρύτητάς της όχι μόνο στην κανονική ύλη αλλά και στο ίδιο το φως: σύμφωνα με τη Γενική Σχετικότητα του Αϊνστάιν, τα αντικείμενα μεγάλης μάζας, όπως οι μεγάλες συγκεντρώσεις σκοτεινής ύλης, παραμορφώνουν τον χώρο και αναγκάζουν έτσι τις ακτίνες φωτός να ακολουθούν καμπύλη πορεία.

Αυτή είναι η προσέγγιση που επέτρεψε τη δημιουργία του νέου χάρτη, ο οποίος παρουσιάστηκε τη Δευτέρα σε συνέδριο της Αμερικανικής Εταιρείας Φυσικής στη Βαλτιμόρη, και πρόκειται να δημοσιευτεί στη βρετανική επιθεώρηση «Monthly Notices of the Royal Astronomical Society». Ουσιαστικά οι ερευνητές μέτρησαν πώς οι συγκεντρώσεις σκοτεινής ύλης παραμορφώνουν με τη βαρύτητά τους τα είδωλα γαλαξιών που βρίσκονται σε μεγαλύτερη απόσταση -ένα φαινόμενο που ονομάζεται «βαρυτικός φακός».

Ο χάρτης

Εμφανίζει την κατανομή της μυστηριώδους ύλης σε ένα σχετικά μεγάλο τμήμα του ουρανού. Part of a dark matter map released by the Dark Energy Survey that will help researchers test their models for the evolution of the universe. Regions with a high density of mass (red) coincide with a large number of galaxies and galaxy clusters (circles). Regions that are less dense in mass (blue) host fewer galaxies. Credit: (Dark Energy Survey)

Ο χάρτης καλύπτει περίπου δύο εκατομμύρια γαλαξίες σε μια σχετικά μεγάλη περιοχή του ουρανού του Νότιου Ημισφαιρίου, μια περιοχή που αντιστοιχεί σε επιφάνεια 700 φορές μεγαλύτερη από ό,τι ο ηλιακός δίσκος όπως φαίνεται από τη Γη. Στις αποστάσεις των εκατοντάδων εκατομμυρίων ετών φωτός που καλύπτει η μελέτη, η σκοτεινή ύλη διακρίνεται να συγκεντρώνεται σε γιγάντιους σβόλους και νήματα, ανάμεσα στα οποία υπάρχουν αχανείς, άδειες εκτάσεις.

Η εικόνα αυτή δείχνει να επιβεβαιώνει τα μοντέλα της σύγχρονης Κοσμολογίας, σύμφωνα με τα οποία η σκοτεινή ύλη κατηύθυνε τον σχηματισμό των γαλαξιών. Δεδομένου ότι η σκοτεινή ύλη είναι πολύ περισσότερη από την κανονική, η βαρυτική έλξη της έπαιξε και πιο σημαντικό ρόλο. Η κανονική ύλη συγκεντρώθηκε αναγκαστικά εκεί όπου την τραβούσε η σκοτεινή ύλη και σταδιακά σχημάτισε τους γαλαξίες που βλέπουμε.

Και, αν κοιτάξει κανείς στις μεγάλες κλίμακες που εξετάζει η νέα μελέτη, τόσο η σκοτεινή ύλη όσο και η κανονική συγκεντρώνονται σε νήματα και σβόλους. Αυτή είναι η αδρή υφή του Σύμπαντος, την οποία οι κοσμολόγοι αποκαλούν «κοσμικό ιστό». Ο νέος χάρτης καλύπτει μόλις το 3% της περιοχής που θα εξετάσει το διεθνές ερευνητικό πρόγραμμα Dark Energy Survey μέχρι να ολοκληρωθεί το 2018. Βασίζεται στην Dark Energy Camera, μια κάμερα των 570 Mpixel που λειτουργεί συνδεδεμένη με το τηλεσκόπιο Victor Blanco, με κάτοπτρο 4 μέτρων, σε αστεροσκοπείο της Χιλής.

Το ερευνητικό πρόγραμμα και η κάμερα παίρνουν το όνομά τους όχι από τη σκοτεινή ύλη αλλά από την ακόμα πιο μυστηριώδη σκοτεινή ενέργεια, μια δύναμη που δρα αντίθετα από τη βαρύτητα και επιταχύνει τη διαστολή του Σύμπαντος. Η προσπάθεια έχει ως απώτερο στόχο τη χαρτογράφηση της σκοτεινής ύλης με αρκετή ακρίβεια ώστε να είναι δυνατή η μέτρηση της σκοτεινής ενέργειας.

Ενδείξεις παρουσίας νερού σε υγρή μορφή στον Άρη. Scientists just found the first evidence for liquid water on Mars

Είναι πιθανό να υπάρχει νερό σε υγρή μορφή στον Άρη, γεγονός που θα ενισχύσει την προσπάθεια εντοπισμού κάποιων μορφών ζωής αλλά και την προσπάθεια να επιβιώσει εκεί ο άνθρωπος. A rendering of the lake that scientists believe filled Mars's Gale Crater billions of years ago. Credit: (NASA/JPL-Caltech/ESA/DLR/FU Berlin/MSSS)

Οι επιστήμονες γνώριζαν εδώ και καιρό ότι στους πόλους του Άρη υπάρχει νερό σε μορφή πάγου, καθώς και υδρατμοί στην ατμόσφαιρά του, ενώ προ ημερών έγινε και η εκτίμηση ότι μπορεί να υπάρχουν επίσης χιλιάδες παγετώνες σκεπασμένοι από την αρειανή σκόνη.

Well done, Curiosity. Well done. Credit: (NASA/JPL-Caltech/Malin Space Science Systems)

Τώρα, για πρώτη φορά, νέες εκτιμήσεις με βάση τα στοιχεία που συνέλεξε ο ρομποτικός εξερευνητής Curiosity της NASA, δείχνουν ότι είναι πολύ πιθανό να υπάρχει υγρό νερό και μάλιστα λίγο κάτω από την επιφάνεια. Αν οι εκτιμήσεις γίνουν βεβαιότητα τότε έχουμε να κάνουμε με ένα εξαιρετικής σημασίας γεγονός. Και αυτό διότι η παρουσία του νερού σε υγρή μορφή πολλαπλασιάζει τις πιθανότητες ύπαρξης κάποιων μορφών ζωής έστω και σε μικροβιακό επίπεδο ενώ επιπλέον διευκολύνεται η πιθανή «μετανάστευση» του ανθρώπου στον Κόκκινο Πλανήτη.
  
Ο κύκλος του αρειανού νερού

Mars's daily liquid water cycle. Credit: (Martín-Torres and Zorzano)

Τα ευρήματα του Curiosity δείχνουν ότι τα κρύα βράδια συγκεντρώνεται νερό σε υγρή μορφή και εξατμίζεται πάλι μετά την ανατολή του Ήλιου, σε έναν αέναο κύκλο. Αν αυτό όντως συμβαίνει (και πρέπει να υπάρξει επιβεβαίωση με άμεση παρατήρηση), τότε αρχικά οι αστροναύτες των επανδρωμένων αποστολών στον Άρη και στη συνέχεια οι άποικοι θα έχουν άμεση πρόσβαση στο πολύτιμο νερό.

Όπως διαπιστώθηκε, στο έδαφος του Άρη υπάρχουν υπερχλωρικές ενώσεις (άλατα), που χαμηλώνουν το σημείο ψύξης έως τους -70 βαθμούς Κελσίου, έτσι ώστε το νερό να μην γίνεται πια πάγος, αλλά να παραμένει σε υγρή και αλμυρή μορφή (για τον ίδιο λόγο στη Γη ρίχνουμε αλάτι για να μην παγώσουν οι δρόμοι τον χειμώνα).

Η ανακάλυψη

Satellite images show seasonal dark streaks on Mars's surface, which might be evidence of seeping water. Credit: (NASA)

Ομάδα ερευνητών από Πανεπιστήμια της Σουηδίας, της Δανίας και ειδικοί της NASA ανακάλυψαν υπερχλωρικό ασβέστιο, ένα άλας το οποίο απορροφά υδρατμούς από την ατμόσφαιρα, ιδίως στη διάρκεια των αρειανών νυχτών, και τους μετατρέπει σε ένα λεπτό υγρό στρώμα άλμης.

Όταν πέφτει το βράδυ, ένα μέρος από τους υδρατμούς στην ατμόσφαιρα του Άρη συμπυκνώνεται και παγώνει στην επιφάνεια του πλανήτη, αλλά στη συνέχεια, εξαιτίας της παρουσίας των υπερχλωρικών ενώσεων και μέσω της διαδικασίας της υγροποίησης, μετατρέπεται σε υγρό αλμυρό νερό. Επειδή η επιφάνεια του πλανήτη είναι πολύ πορώδης, αυτό το νερό απορροφάται στο υπέδαφος, όχι όμως σε μεγάλο βάθος, αλλά μόλις 15 εκατοστά κάτω από την επιφάνεια.

A 3D image shows streaks that look like water seeping out of Mars' surface. Credit: NASA

Οι έως τώρα παρατηρήσεις έχουν δείξει ότι κάποτε υπήρχαν ποτάμια και λίμνες στον Άρη. Πριν από 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια υπήρχε τουλάχιστον εξήμιση φορές περισσότερο νερό από ό,τι σήμερα και έως το ένα πέμπτο του πλανήτη μπορεί να ήταν καλυμμένο από νερό. Σύμφωνα με τις νέες εκτιμήσεις, ένα μέρος αυτού του νερού μπορεί ούτε να έχει εξατμιστεί στο Διάστημα, ούτε να έχει παγώσει, αλλά να παραμένει σε υγρή μορφή, τουλάχιστον παροδικά.

Αν όντως αυτό συμβαίνει (και ορισμένοι επιστήμονες συνεχίζουν να αμφιβάλλουν μέχρι να το δουν με τα μάτια τους), τότε ίσως αυξάνεται η πιθανότητα για εύρεση εξωγήινης μικροβιακής ζωής, αν και κάτι τέτοιο δεν θα είναι εύκολο με μέσες θερμοκρασίες κάτω των -30 βαθμών Κελσίου (στη Γη τουλάχιστον, οι μικροοργανισμοί δεν μπορούν να μεταβολίσουν και να αναπαραχθούν σε τόσο κρύο περιβάλλον). Επιπλέον, η κοσμική ακτινοβολία «βομβαρδίζει» συνεχώς τον απροστάτευτο από μαγνητικό πεδίο Άρη και φθάνει σε βάθος έως ενός μέτρου κάτω από την επιφάνειά του, οπότε τυχόν μικροοργανισμοί δύσκολα θα επιβίωναν - εκτός και αν κρύβονται ακόμη πιο βαθιά. Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Nature Geoscience».


Ένας πραγματικά κολασμένος πλανήτης. Hot and windy on HD 189733b! Exoplanet has temperature of 5,400°F with gusts of 620mph

Kαλλιτεχνική απεικόνιση του πλανήτη HD 189733 που βρίσκεται σε απόσταση (καυτής) αναπνοής από το μητρικό του άστρο. The planet (shown) was already known to orbit 13 times closer to its star that Mercury is to our sun, completing an orbit in just 2.2 days. But the results are exciting, because it highlights just how much information we can glean from a distant world with limited technologies. Credit: (NASA/ Goddard Space Flight Center)

Ελβετοί αστρονόμοι υπολόγισαν με μεγαλύτερη ακρίβεια από ποτέ τη θερμοκρασία της ατμόσφαιρας ενός εξωπλανήτη και βρήκαν ότι φθάνει τους 3.000 βαθμούς Κελσίου - θερμοκρασία αρκετή για να λιώσει ακόμη και σίδηρο. Παράλληλα, στο εσωτερικό της ατμόσφαιράς του πνέουν ισχυρότατοι άνεμοι με ταχύτητα άνω των 1.000 χιλιομέτρων την ώρα (ενώ στη Γη δεν ξεπερνούν τα 400 χλμ/ώρα).

Οι μετρήσεις

Στον HD189733b αναπτύσσονται θερμοκρασίες 3 χιλιάδων βαθμών Κελσίου. Swiss researchers measured the temperature of 'Hot Jupiter' HD 189733b. They found the temperature reaches up to 3,000°C in the atmosphere (shown in diagram). And wind speeds are in excess of 620 miles per hour. The findings were made using a novel technique relying on sodium signals.

Ερευνητές των πανεπιστημίων της Γενεύης και της Βέρνης χρησιμοποίησαν τα όργανα ενός τηλεσκοπίου (HARPS) του Ευρωπαϊκού Νοτίου Αστεροσκοπείου στη Χιλή προκειμένου να πραγματοποιήσουν τις μετρήσεις τους για τον εξωπλανήτη HD189733b, έναν σχετικά κοντινό αέριο γίγαντα σε απόσταση 63 ετών φωτός από τη Γη.


HD 189733b (right) is a gas-giant slightly larger than Jupiter (left) located 600 trillion kilometres from Earth - or 63 light-years. It is located in the constellation Vulpecula in the night sky - also known as the ‘little fox’.

Η μέτρηση ακριβείας ανοίγει τον δρόμο για να μελετηθούν πλέον οι ατμόσφαιρες και άλλων εξωπλανητών. Η νέα τεχνική βασίζεται στη φασματογραφική ανάλυση του χημικού στοιχείου νατρίου στην ατμόσφαιρα.

The scientists found that the temperature on the planet (illustrated) increases dramatically with altitude – up to 3,000C in the upper atmosphere, hot enough to melt lead.

Όπου υπάρχει ατμόσφαιρα, το νάτριο εκπέμπει μια διακριτή χημική «υπογραφή», από τις διαχρονικές μεταβολές της οποίας είναι δυνατό -με την βοήθεια ηλεκτρονικών υπολογιστών- να εξαχθούν πολύτιμα συμπεράσματα σχετικά με την ατμόσφαιρα ενός πλανήτη (πυκνότητα, πίεση, θερμοκρασία). Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στις επιθεωρήσεις «Astronomy & Astrophysics» και «Astrophysical Research Letters».