Arts Universe and Philology

Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.

Παρασκευή 3 Φεβρουαρίου 2017

Τα βήματα του μεθυσμένου: Πώς η τυχαιότητα κυβερνά τη ζωή μας. The Drunkard's Walk: the story of randomness and its role in our lives

Marc Chagall, The Drunkard (Le saoul), 1912. With the born storyteller's command of narrative and imaginative approach, Leonard Mlodinow vividly demonstrates how our lives are profoundly informed by chance and randomness and how everything from wine ratings and corporate success to school grades and political polls are less reliable than we believe. By showing us the true nature of chance and revealing the psychological illusions that cause us to misjudge the world around us, Mlodinow gives us the tools we need to make more informed decisions. From the classroom to the courtroom and from financial markets to supermarkets, Mlodinow's intriguing and illuminating look at how randomness, chance, and probability affect our daily lives will intrigue, awe, and inspire.

Σ’ αυτό το ασεβές και διαφωτιστικό βιβλίο, ο Leonard Mlodinow μας δείχνει πώς η τύχη και οι πιθανότητες αποκαλύπτουν πολλά για την καθημερινή μας ζωή και για το πώς παρανοούμε τη σημασία όσων βιώνουμε, από μια χαλαρή συνομιλία μέχρι μια σοβαρή οικονομική αναποδιά. Το αποτέλεσμα είναι να αποδίδουμε συχνά τις επιτυχίες και τις αποτυχίες της ζωής σε σαφείς αιτίες, ενώ στην πραγματικότητα επηρεάζονται καίρια από την τύχη.

Η επιτυχία του αγαπημένου μας ηθοποιού ή συγγραφέα ―στην πραγματικότητα η μοίρα όλων μας― αντανακλά, εξίσου με τις εγγενείς αρετές ή την ικανότητα σχεδιασμού, και την επίδραση της τύχης. Ακόμη και ένας επιχειρηματίας όπως ο Μπιλ Γκέιτς, που έχτισε μια αυτοκρατορία, ίσως να μην ήταν εξωπραγματικά ικανός αλλά απλώς πιο τυχερός από άλλους. Και προκαλεί ίσως σοκ να συνειδητοποιεί κανείς ότι έχει διπλάσιες πιθανότητες να σκοτωθεί σε τροχαίο ατύχημα πηγαίνοντας να αγοράσει ένα λαχείο απ’ ό,τι να κερδίσει το λαχείο.

Ο Mlodinow δείχνει γλαφυρά γιατί οι δημοσκοπήσεις, οι βαθμοί στο σχολείο, και πολλές άλλες ποσοτικές αξιολογήσεις της καθημερινότητας είναι λιγότερο αξιόπιστες απ’ όσο πιστεύουμε. Αποκαλύπτοντάς μας τις ψυχολογικές ψευδαισθήσεις που μας κάνουν να κρίνουμε λανθασμένα τον κόσμο γύρω μας, διαφωτίζει με αμεσότητα και χιούμορ τις αληθινές αιτίες των πραγμάτων. Παράλληλα, αφηγείται το μυθιστορηματικό χρονικό της τυχαιότητας, γραμμένο από επιφανείς τζογαδόρους και ευφυείς μαθηματικούς.

Από τις διαγνώσεις των γιατρών μέχρι τις αποφάσεις των δικαστηρίων, η διερεύνηση του Mlodinow συναρπάζει, εκπλήσσει και εμπνέει. Προσφέροντάς μας μια περιοδεία στην τυχαιότητα, αλλά και έναν καινούργιο τρόπο αντίληψης του κόσμου, αυτό το πρωτότυπο κι αναπάντεχο ταξίδι μάς υπενθυμίζει ότι πολλά πράγματα στη ζωή είναι τόσο προβλέψιμα όσο τα βήματα κάποιου που γυρνάει σπίτι του τρεκλίζοντας μετά από μια νύχτα στο μπαρ.

Παρουσίαση από τον Γιώργο Καρουζάκη:


Αρκεί μια απλή παρατήρηση των συζητήσεων που γίνονται καθημερινά στα δημοφιλή κοινωνικά δίκτυα της εποχής, για να αντιληφθεί κάποιος ότι υπάρχουν δεκάδες άνθρωποι που εξηγούν και ερμηνεύουν κάθε λεπτό, με μεγάλη άνεση, κάθε φαινόμενο ή συμβάν, παγκόσμιο ή τοπικό, χωρίς πολλές φορές να επιτρέπουν σε κανένα στοιχείο και σε καμμία αμφιβολία να διαταράξει τη βεβαιότητά τους. Είναι προφανές ότι η φαντασίωση της απόλυτης γνώσης είναι περισσότερο σύμπτωμα ανθρώπινης αδυναμίας, παρά ικανότητα απόλυτης κατανόησης των φαινομένων του κόσμου.

Την ίδια στιγμή, αυτή η προσέγγιση της πραγματικότητας μοιάζει να είναι εγγενές χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης. «Ο ανθρώπινος νους», γράφει ο φυσικός Leonard Mlodinow στο βιβλίο του «Τα βήματα του μεθυσμένου. Πώς η τυχαιότητα κυβερνά τη ζωή μας» (Μετάφραση Ανδρέας Μιχαηλίδης – Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης),  είναι έτσι φτιαγμένος ώστε να εντοπίζει για κάθε γεγονός μια ορισμένη αιτία, και για τον λόγο αυτό δυσκολεύεται να αποδεχθεί την επιρροή άσχετων ή τυχαίων παραγόντων».

Μέσα από το βιβλίο του, ο συγγραφέας επιχειρεί με καίριες αναφορές σε επιστημονικά δεδομένα, με ζωηρά παραδείγματα από την καθημερινότητά μας και από την ιστορία της επιστήμης, να δείξει πώς η τύχη και οι πιθανότητες έχουν, τελικά, πολύ μεγαλύτερη σημασία στη ζωή μας από όσο πιστεύουμε. Η προσέγγισή του δεν αποτελεί, όπως αντιλαμβάνεστε, κάποιου είδους προτροπή να αποδεχτούμε μοιρολατρικά τη σημασία της τύχης. Μπορεί να μας βοηθήσει, όμως, να αναγνωρίσουμε τη δύναμη των τυχαίων διεργασιών στη ζωή μας και να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τα γεγονότα που συμβαίνουν γύρω μας.

Στο κεφάλαιο με τίτλο, «Παρατηρώντας μέσα από τον φακό της τυχαιότητας», στην προσπάθειά του να φωτίσει τη σχέση της πραγματικότητας με τους μηχανισμούς μέσα από τους οποίους οι άνθρωποι αναλύουν καταστάσεις, αναφέρει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα από τον εκδοτικό χώρο. Τη δεκαετία του ’50 ορισμένοι έγκριτοι εκδότες είχαν απορρίψει την έκδοση ενός βιβλίου με σχόλια όπως «πολύ βαρετό», μια «καταθλιπτική καταγραφή κλασσικών οικογενειακών καυγάδων, μικρομπελάδων και εφηβικών συναισθημάτων». Πρόκειται, όμως, για ένα πασίγνωστο βιβλίο σήμερα, «Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ», που έχει πουλήσει τριάντα εκατομμύρια αντίτυπα και είναι ένα από τα βιβλία με τις μεγαλύτερες πωλήσεις όλων των εποχών. Η «Φάρμα των ζώων» του Τζορτζ Όργουελ είχε απορριφθεί, επίσης, με την αιτιολογία ότι είναι « αδύνατον να πουλήσει κανείς ιστορίες με ζώα στις Η.Π.Α», ενώ ο πρώτος Χάρι Πότερ της Τζ. Κ. Ρόουλινγκ απορρίφθηκε από εννέα εκδότες πριν γνωρίσει την τεράστια επιτυχία που ξέρουμε.

Ο συγγραφέας αναφέρει τα συγκεκριμένα παραδείγματα για να τονίσει ότι η επιτυχία στη σταδιοδρομία μας, στις επενδύσεις, στις μικρές ή μεγάλες αποφάσεις της ζωής μας οφείλεται εξίσου τόσο σε τυχαίους παράγοντες όσο και στις ικανότητες, την ετοιμότητα και τη σκληρή μας δουλειά. «Συνεπώς », τονίζει, « η πραγματικότητα που αντιλαμβανόμαστε δεν αποτελεί άμεση αντανάκλαση των ανθρώπων ή των καταστάσεων που εμπλέκονται σε αυτήν, αλλά μια εικόνα που έχει αλλοιωθεί από την τυχαιοποιητική επίδραση απρόβλεπτων ή ρευστών εξωτερικών δυνάμεων. […] η σχέση δράσης και αποτελέσματος δεν είναι τόσο άμεση όσο θα θέλαμε να πιστεύουμε».

Ο Leonard Mlodinow στην περιήγησή του στον ρευστό κόσμο της τυχαιότητας αξιοποιεί με εύληπτο τρόπο τη σκέψη και την έρευνα σπουδαίων θεωρητικών και επιστημόνων, όπως του Ελβετού μαθηματικού Γιακόμπ Μπερνούλι, του Γάλλου μαθηματικού, φυσικού και φιλοσόφου Μπλεζ Πασκάλ, του Γερμανού μαθηματικού Γιόχαν Καρλ Φρίντριχ Γκάους, του Γάλλου μαθηματικού και αστρονόμου Πιερ Σιμόν Λαπλάς, του Βρετανού κληρικού και μαθηματικού Τόμας Μπέυζ κά. Η σκέψη και οι κατακτήσεις τους δίνουν την ευκαιρία στον συγγραφέα να αναφερθεί, με σύγχρονα παραδείγματα (τους βαθμούς στο σχολείο, τις δημοσκοπήσεις, τις ιατρικές διαγνώσεις, τις δικαστικές αποφάσεις κ.ά) στους αντικρουόμενους νόμους των μεγάλων και μικρών αριθμών, στα ψευδώς θετικά αποτελέσματα και στην έλξη που ασκούν στους ανθρώπους οι θεωρίες συνωμοσίας («… συγχέουμε την πιθανότητα να συμβεί μια σειρά γεγονότων αν αυτά είναι προϊόν μιας τεράστιας συνωμοσίας με την πιθανότητα να υφίσταται μια τεράστια συνωμοσία αν συμβεί μια σειρά γεγονότων»). Αλλά και στον ρόλο που διαδραματίζουν οι προσδοκίες μας στις αξιολογήσεις, στις μετρήσεις, ακόμα και στις δημοσκοπήσεις.

John Berkey, Drunkard's Walk

Το στοιχείο που ενώνει αυτό το σύνθετο και πολυεπίπεδο πόνημα, το οποίο διαβάζεται με μεγάλο ενδιαφέρον, εντοπίζεται στον τίτλο του βιβλίου. Τα βήματα του μεθυσμένου ανακαλούν έναν μαθηματικό όρο που περιγράφει την τυχαία κίνηση, παρόμοια με εκείνη που ακολουθούν τα μόρια καθώς κινούνται στον χώρο, αλληλοσυγκρουόμενα διαρκώς με άλλα μόρια. «Η κίνηση αυτή», σημειώνει ο συγγραφέας στον πρόλογο του βιβλίου, «μπορεί να συμβολίζει μεταφορικά τη ζωή μας, την πορεία μας από το πανεπιστήμιο στην επαγγελματική σταδιοδρομία, από την εργένικη στην οικογενειακή ζωή, από την πρώτη μέχρι τη δέκατη όγδοη τρύπα στο γήπεδο του γκολφ». Το ακανόνιστο, χαοτικό βήμα του μεθυσμένου έχει, τελικά, έναν προορισμό. Για αυτό ο συγγραφέας πιστεύει ότι τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται για να κατανοήσουμε τον βηματισμό του μεθυσμένου μπορούν να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα τα γεγονότα και της δικής μας ζωής.

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

Ο Leonard Mlodinow (Λέοναρντ Μλόντινοφ) έλαβε το διδακτορικό του στη φυσική από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, στο Berkeley, εργάστηκε ερευνητικά στο Ινστιτούτο Max Planck, και τώρα διδάσκει μαθήματα σχετικά με την τυχαιότητα σε μελλοντικούς επιστήμονες στο Caltech. Έχει επίσης ασχοληθεί με τη συγγραφή σεναρίου για τις τηλεοπτικές σειρές ΜακΓκάιβερ και ΣταρΤρεκ: Η επόμενη γενιά. Τα προηγούμενα βιβλία του είναι, μεταξύ άλλων: «Το παράθυρο του Ευκλείδη: Η ιστορία της γεωμετρίας, από τις παράλληλες ευθείες έως τον υπερχώρο» (Κάτοπτρο, 2007), «Το ουράνιο τόξο του Φάυνμαν: Μια αναζήτηση του ωραίου στη φυσική και στη ζωή» (Αλεξάνδρεια, 2007) και, μαζί με τον Stephen Hawking, «Ένα συντομότερο χρονικό του χρόνου» (Κάτοπτρο, 2005).