Arts Universe and Philology

Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.

Πέμπτη 11 Ιουλίου 2019

Απήδημα Μάνης: Κρανίο 210.000 ετών αποτελεί το αρχαιότερο δείγμα σύγχρονου ανθρώπου στην Ευρασία. 210,000-year-old skull in Greece is earliest sign of modern humans in Europe or Asia

Ένα κρανίο που βρέθηκε στην Ελλάδα και χρονολογείται πριν από τουλάχιστον 210.000 έτη αντιπροσωπεύει το αρχαιότερο δείγμα από ανατομικής απόψεως σύγχρονου ανθρώπου στην Ευρασία, δηλαδή εκτός Αφρικής, όπως ανακοίνωσε μια ομάδα ελλήνων και ξένων επιστημόνων. This is the oldest known modern human skull in Eurasia, dating to about 210,000 years ago. The Apidima 1 partial cranium (right) and its reconstruction. The rounded shape of the skull is a unique feature of modern humans and contrasts with Neanderthals and their ancestors. Photograph: Katerina Harvati, Eberhard Karls/University of Tübingen

Ένα κρανίο που βρέθηκε στην Ελλάδα και χρονολογείται πριν από τουλάχιστον 210.000 έτη αντιπροσωπεύει το αρχαιότερο δείγμα από ανατομικής απόψεως σύγχρονου ανθρώπου στην Ευρασία, δηλαδή εκτός Αφρικής, όπως ανακοίνωσε μια ομάδα ελλήνων και ξένων επιστημόνων.

Αυτό σημαίνει ότι, εάν οι επιστήμονες έχουν δίκιο, το κρανίο είναι κατά τουλάχιστον 150.000 χρόνια παλαιότερο από το αρχαιότερο απολίθωμα «έμφρονος ανθρώπου» (Homo sapiens) που είχε βρεθεί έως τώρα στην Ευρώπη.

The Apidima 2 cranium, right, and its reconstruction, left. Apidima 2 shows a collection of features characteristic of Neanderthals, indicating that it belongs to the Neanderthal lineage. (Katerina Harvati / Eberhard Karls University of Tübingen)

Ένα δεύτερο κρανίο που βρέθηκε στην ίδια τοποθεσία της Πελοποννήσου και εκτιμάται ότι είναι τουλάχιστον 170.000 ετών διαθέτει χαρακτηριστικά Νεάντερταλ.

Remains discovered on Mani peninsula could rewrite history of Homo sapiens in Eurasia. The Apidima Cave site in Greece, where the fossils were found. (Katerina Harvati / Eberhard Karls University of Tübingen)

Τα δύο απολιθωμένα κρανία είχαν ανακαλυφθεί στο σπήλαιο Απήδημα, δυτικά της Αερόπολης, στη Μάνη, στα τέλη της δεκαετίας του 1970, κατά τη διάρκεια ερευνών του Ανθρωπολογικού Μουσείου της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Όμως, έως τώρα δεν είχαν μελετηθεί σε βάθος και είχαν παραμείνει σχετικά άγνωστα, παρά τη μεγάλη σπουδαιότητά τους, όπως τώρα γίνεται αντιληπτό με μεγάλη καθυστέρηση.

These fragmented fossils, which were found mere inches apart, could be the skulls from two hominin species separated by tens of thousands of years—a 170,000-year-old Neanderthal (left) and a 210,000-year-old early modern human. COMPOSITE IMAGE COURTESY OF KATERINA HARVATI, EBERHARD KARLS UNIVERSITY OF TÜBINGEN

Όπως δήλωσε η κ. Χαρβάτη, «τα αποτελέσματα της έρευνάς μας δείχνουν τη σημαντικότητα του ελλαδικού χώρου για την ανθρώπινη εξέλιξη. Έχουμε τον αρχαιότερο σύγχρονο άνθρωπο εκτός Αφρικής, που μεταφέρει την άφιξη του Homo sapiens στην Ευρώπη περισσότερο από 150 χιλιάδες χρόνια νωρίτερα απ’ ό,τι νομίζαμε μέχρι τώρα. Η δουλειά αυτή είναι αποτέλεσμα 25 χρόνων έρευνάς μου στην Αφρική, στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Ως Ελληνίδα, εύχομαι η έρευνα στην Ελλάδα να συνεχιστεί, καθώς πιστεύω ότι η χώρα μας έχει ακόμα πολλά να δώσει στο χώρο της παλαιοανθρωπολογίας».

Η ερευνητική ομάδα, η οποία έκανε, μεταξύ άλλων, εικονική ανακατασκευή των κατεστραμμένων τμημάτων των κρανίων, διεξήγαγε συγκρίσεις με άλλα ανθρώπινα απολιθώματα και χρησιμοποίησε μια υψηλής ακριβείας ραδιομετρική μέθοδο χρονολόγησης, προκειμένου να καθορίσει την ηλικία των δύο κρανίων.

The skull fragment scientists say belonged to an early human, found in a cave in southern Greece. Photograph: Katerina Harvati, Eberhard Karls/University of Tübingen

Το «Απήδημα 2», που βρίσκεται σε καλύτερη κατάσταση, εμφανίζει τα χαρακτηριστικά Νεάντερταλ, ενώ το «Απήδημα 1» δεν έχει καθόλου νεαντερτάλια γνωρίσματα, αλλά συνδυάζει σύγχρονα και πρωτόγονα χαρακτηριστικά, τα οποία -κατά τους επιστήμονες- το κατατάσσουν στην οικογένεια του Homo sapiens.

Οι ερευνητές εκτιμούν ότι στο σπήλαιο Απήδημα έζησαν δύο ομάδες: ένας πρώιμος πληθυσμός Homo sapiens, που στη συνέχεια αντικαταστάθηκε από έναν πληθυσμό Νεάντερταλ, οι οποίοι προϋπήρχαν στην ευρύτερη περιοχή της νότιας Ελλάδας.

Με τη σειρά τους, οι Νεάντερταλ αντικαταστάθηκαν από προγόνους του σύγχρονου ανθρώπου της Ανώτερης Παλαιολιθικής Περιόδου, η πιο πρώιμη παρουσία των οποίων στην περιοχή χρονολογείται πριν από περίπου 40.000 χρόνια.

Πολλές «έξοδοι» και η σημασία της Ελλάδας

Some key early fossils of Homo sapiens and related species in Africa and Eurasia. Harvati et al. present their analyses of two fossil skulls from Apidima Cave in Greece. They report that the fossil Apidima 1 is an H. sapiens specimen that is at least 210,000 years old, from a time when Neanderthals occupied many European sites. It is the earliest known example of H. sapiens in Europe, and is at least 160,000 years older than the next oldest H. sapiens fossils found in Europe (not shown). Harvati and colleagues confirm that, as previously reported, Apidima 2 is a Neanderthal specimen, and they estimate that it is at least 170,000 years old. The authors’ findings, along with other discoveries of which a selection is shown here, shed light on the timing and locations of early successful and failed dispersals out of Africa of hominins (modern humans and other human relatives, such as Neanderthals and Denisovans). kyr, thousand years old.

Η ανακάλυψη για την παλαιότητα του κρανίου «Απήδημα 1» και η εκτίμηση ότι ανήκει στον Homo sapiens ενισχύει την άποψη ότι οι πρόγονοι των σημερινών ανθρώπων εξαπλώθηκαν από την Αφρική προς την Ευρώπη και την Ασία νωρίτερα απ’ ό,τι συνήθως πιστεύεται.

Η Νοτιοανατολική Ευρώπη γενικότερα και ειδικότερα η περιοχή της σημερινής Ελλάδας αποτέλεσε σημαντικό διάδρομο για την εξάπλωση των πρώτων αυτών «μεταναστών» από την Αφρική. Η νέα μελέτη, σύμφωνα με τους ερευνητές, ενισχύει επίσης τη θεωρία ότι δεν υπήρξε μόνο μία «έξοδος» από τη μαύρη ήπειρο, αλλά πολλές.

Four manual reconstructions of Apidima 2. Top row, reconstruction 1 (made by C.R., mirroring criterion). Second row, reconstruction (made by C.R., smoothness criterion). Third row, reconstruction 3 (made by A.B., mirroring criterion). Bottom row, reconstruction 4 (made by A.B., smoothness criterion). Scale bar, 3 cm. From: Apidima Cave fossils provide earliest evidence of Homo sapiens in Eurasia

«Το Απήδημα 2 είναι περίπου 170.000 ετών. Θα λέγαμε ότι ήταν ένας Νεάντερταλ» σύμφωνα με την Κατερίνα Χαρβάτη. «Προς μεγάλη μας έκπληξη, το Απήδημα 1 είναι ακόμα παλαιότερο, ηλικίας περίπου 210.000 ετών, αλλά δεν έχει κανένα χαρακτηριστικό Νεάντερταλ».

Αντιθέτως, η μελέτη ανέδειξε μια μίξη σύγχρονων ανθρώπινων και αρχαϊκών χαρακτηριστικών, παραπέμποντας σε έναν πρώιμο Homo sapiens.

«Τα ευρήματά μας υποδηλώνουν ότι τουλάχιστον δύο ομάδες ανθρώπων ζούσαν στην περιοχή της Νοτίου Ελλάδας κατά τη Μέση Πλειστόκαινο Εποχή: ένας πρώιμος πληθυσμός Homo sapiens και, αργότερα, μία ομάδα Νεάντερταλ» εξήγησε η κυρία Χαρβάτη. Αυτό στηρίζει την υπόθεση ότι οι πρώιμοι σύγχρονοι άνθρωποι πραγματοποίησαν πολλές φορές εξορμήσεις πέραν της Αφρικής, στην οποία και πρωτοεμφανίστηκαν.

«Το κρανίο Απήδημα 1», όπως ανέφερε, «δείχνει ότι μια πρώτη διασπορά συνέβη νωρίτερα απ’ ό,τι πιστεύαμε, καθώς και ότι εξαπλώθηκε πολύ περισσότερο γεωγραφικά, έως και στο εσωτερικό της Ευρώπης. Εικάζουμε ότι, όπως και στην Εγγύς Ανατολή, ο πρώιμος σύγχρονος ανθρώπινος πληθυσμός, που αντιπροσωπεύεται από το Απήδημα 1, πιθανώς αντικαταστάθηκε από τους Νεάντερταλ, η παρουσία των οποίων στη Νότια Ελλάδα είναι σαφώς τεκμηριωμένη, λαμβάνοντας υπόψιν και το κρανίο Απήδημα 2 από την ίδια τοποθεσία» πρόσθεσε.

Ωστόσο, και οι Νεάντερταλ με τη σειρά τους αντικαταστάθηκαν από τους σύγχρονους ανθρώπους. Κατά την Ανώτερη Παλαιολιθική Περίοδο, περίπου 40.000 χρόνια πριν, οι νεοαφιχθέντες σύγχρονοι άνθρωποι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή, όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Η παρουσία τους επιβεβαιώνεται από την ανασκαφή λεπτοδουλεμένων λίθινων εργαλείων και άλλων ευρημάτων. Από την άλλη, οι Νεάντερταλ εξαφανίστηκαν περίπου την ίδια περίοδο. «Αυτή η ανακάλυψη υπογραμμίζει τη σημασία της Νοτιοανατολικής Ευρώπης στην εξέλιξη του ανθρώπου» τόνισε η κ. Χαρβάτη.

Από ελληνικής πλευράς στη μελέτη συμμετείχαν επίσης ο καθηγητής Βασίλης Γοργούλης (διευθυντής του Τμήματος Ιστολογίας – Εμβρυολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών), η καθηγήτρια Μυρσίνη Κουλούκουσα (διευθύντρια του Ανθρωπολογικού Μουσείου της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ), ο Φώτης Καρακωστής (Πανεπιστήμιο Τίμπινγκεν), ο Παναγιώτης Καρκάνας (Αμερικανική Σχολή Κλασσικών Σπουδών Αθηνών), η καθηγήτρια ακτινολογίας Λία Μουλοπούλου (Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ) και ο επίκουρος καθηγητής ακτινολογίας Βασίλης Κουτουλίδης (Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ). Μεταξύ των ξένων επιστημόνων είναι ο κορυφαίος διεθνώς παλαιοντολόγος Κρις Στρίνγκερ του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου.

Οι επιστήμονες επισήμαναν τις λιγοστές γνώσεις που ακόμη υπάρχουν για τα ανθρώπινα απολιθώματα στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και τη σημασία της Ελλάδας για την κατανόηση της ανθρώπινης εξέλιξης και των πρώτων μεταναστευτικών κινήσεων.

The depositional setting of the Apidima 1 and Apidima 2 specimens. a, The interior of Apidima Cave A, with the ‘skull breccia’ (red box) before its removal from the cave, shown wedged between the cave walls and near the ceiling. A cross-section of the Apidima 1 cranium can be seen in the bottom left corner of the red box. Note the bedded appearance of the breccia remnant (black dashed line) consisting of different clast sizes and distribution similar to those seen in the talus cone outside the cave in c. b, Cast of the ‘skull breccia’ in the early stages of preparation and cleaning. Apidima 1 is seen on the left, Apidima 2 on the right. c, View of the Apidima site from the sea. Images courtesy and copyright of the Museum of Anthropology, Medical School, National Kapodistrian University of Athens. From: Apidima Cave fossils provide earliest evidence of Homo sapiens in Eurasia

Έτσι, σχεδιάζουν περαιτέρω μελέτες του ανευρεθέντος υλικού στο σπήλαιο Απήδημα, το οποίο ήδη θεωρούνταν σημαντικό στην εξέλιξη του ανθρώπινου είδους και απέκτησε επιπρόσθετη αξία υπό το φως των νέων ανακαλύψεων.

Το σπήλαιο Απήδημα ανεσκάφη στις δεκαετίες του 1970-80 από ερευνητές του Μουσείου Ανθρωπολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, αποφέροντας σημαντικά ευρήματα που φιλοξενούνται στο Μουσείο, το οποίο ιδρύθηκε το 1886 και είναι ένα από τα παλαιότερα του είδους του στην Ευρώπη.

Η νέα έρευνα πραγματοποιήθηκε με χρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας στην K. Χαρβάτη, καθώς και του Γερμανικού Ερευνητικού Ιδρύματος (DFG).

Σχεδόν παράλληλα, δημοσιεύτηκε μια άλλη επιστημονική μελέτη από ερευνητές του Εθνικού Κέντρου Ερευνών της Γαλλίας (CNRS), που εξέτασαν και αυτοί τα δύο κρανία από το σπήλαιο Απήδημα, καταλήγοντας σε ένα διαφορετικό συμπέρασμα, ότι αυτά αντιπροσωπεύουν μια μεταβατική φάση ανάμεσα στον ευρωπαίο «Όρθιο άνθρωπο» (Homo erectus) και στους Νεάντερταλ, κάτι με το οποίο όμως δε συμφωνεί η ερευνητική ομάδα υπό την Κ. Χαρβάτη.











Τετάρτη 10 Ιουλίου 2019

Παιχνίδια με… τη δύναμη του μυαλού! A game that really exercises the mind

Ερευνητές δημιούργησαν ένα δίκτυο επικοινωνίας εγκεφαλικών σημάτων, φτιάχνοντας μια πλατφόρμα όπου οι συμμετέχοντες δεν χρειάζονται παρά το μυαλό τους για να επικοινωνήσουν. Researchers have created a method for two people to help a third person solve a task using only their minds. Brain-computer interface concept. Credit: © freshidea / Adobe Stock

Ηλεκτρονικό παιχνίδι που δεν χρειάζεται παρά μόνο το μυαλό για να παίξει κανείς σχεδίασαν ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον. Σε πρόσφατη δημοσίευσή τους στην επιστημονική επιθεώρηση Scientific Reports οι επιστήμονες περιγράφουν με ποιον τρόπο δημιούργησαν ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι στο οποίο τρία άτομα καταφέρνουν να παίξουν χωρίς τηλεχειριστήριο ή κάμερα που να ανιχνεύει τις κινήσεις τους. Μόνο τους εφόδιο, το μυαλό.

Το Τέτρις του μυαλού

A game in progress. Credit: UNIVERSITY OF WASHINGTON

Οι ερευνητές τοποθέτησαν σε τρεις συμμετέχοντες ηλεκτρόδια, τα οποία ανιχνεύουν την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου. Οι τρεις συμμετέχοντες βρίσκονταν σε διαφορετικά δωμάτια, χωρίς να υπάρχει τρόπος επικοινωνίας μεταξύ τους. Έπειτα κλήθηκαν να παίξουν ένα παιχνίδι σαν το Τέτρις. Στο παιχνίδι αυτό, ένας κύβος που έπεφτε από ψηλά στην οθόνη έπρεπε να «κουμπώσει» σε μια λωρίδα στη βάση της οθόνης. Οι δύο παίκτες έβλεπαν τη λωρίδα αυτή, ενώ ο τρίτος έβλεπε μόνο τον κύβο που πέφτει. Ο κανόνας του παιχνιδιού ήταν οι δύο παίκτες να συμβουλέψουν τον τρίτο εάν ο κύβος θα έπρεπε να στραφεί ή όχι ώστε να «κουμπώσει» σωστά στη βάση της οθόνης. Ο τρίτος παίκτης έπειτα έπαιρνε την τελική απόφαση.

Επικοινωνία με ηλεκτρόδια

Οι επιστήμονες περιγράφουν με ποιον τρόπο δημιούργησαν ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι στο οποίο τρία άτομα καταφέρνουν να παίξουν χωρίς τηλεχειριστήριο ή κάμερα που να ανιχνεύει τις κινήσεις τους. Researchers link three people on a brain-to-brain network. A receiver (centre) and two senders ready to work their brains. Come game time, they were in separate rooms. Credit: MARK STONE/UNIVERSITY OF WASHINGTON

Πώς να συμβουλέψεις όμως κάποιον εάν δεν υπάρχει άλλος τρόπος επικοινωνίας πέρα από τα εγκεφαλικά σήματα; Οι ερευνητές επινόησαν έναν ευφάνταστο τρόπο: Επάνω στην οθόνη υπήρχαν οι λέξεις ΝΑΙ και ΟΧΙ, πίσω από τις οποίες αναβόσβηνε ένα φλας, με διαφορετικό τρόπο το καθένα. Όταν κάποιος παίκτης έκρινε απαραίτητο πως ο κύβος χρειάζεται να στρίψει, έστρεφε το βλέμμα του στη λέξη ΝΑΙ, ενώ όταν επιθυμούσε να παραμείνει ο κύβος στη θέση του κοιτούσε το ΟΧΙ. Τα φλας που αναβόσβηναν πίσω από τις λέξεις ήταν ικανά να επάγουν το καθένα μια συγκεκριμένη εγκεφαλική δραστηριότητα στον εγκέφαλο. Τη δραστηριότητα αυτή ανίχνευαν τα ηλεκτρόδια, τα οποία μετέφεραν την εντολή στον υπολογιστή του παιχνιδιού. Ο υπολογιστής μετέφερε το σήμα στην οθόνη του παίκτη που έπαιρνε την τελική απόφαση και αυτός αποφάσιζε με τον ίδιο τρόπο εάν ο κύβος θα στρίψει ή όχι.

Όπως σημειώνει ο πρώτος συγγραφέας της δημοσίευσης Λίνκξινκ Πρέστον Γιανκ, «όταν ο παίκτης παίρνει μια απόφαση για το αν επιθυμεί ή όχι να γυρίσει ο κύβος, «στέλνει» την απάντησή του στον υπολογιστή συγκεντρώνοντας το βλέμμα του σε ένα από τα δύο φλας», ενώ ο ερευνητής Αντρέα Στόκο, που συμμετείχε επίσης στη δημοσίευση,  συμπληρώνει πως «ουσιαστικά εκμαιεύουμε από τους νευρώνες το σήμα που δέχτηκαν από τα οπτικά σήματα του φλας». Η ερευνητική αυτή πλατφόρμα, η οποία ονομάστηκε BrainNet, ανοίγει τον δρόμο για τη δημιουργία ενός ευρύτερου δικτύου που θα κάνει εφικτή την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων αξιοποιώντας τα εγκεφαλικά σήματα.

Όπως εξηγεί ο ερευνητής Αντρέα Στόκο, μακροπρόθεσμα το δίκτυο αυτό θα μπορούσε να βασίζεται στο Διαδίκτυο, κάτι που θα επέτρεπε σε ανθρώπους από όλον τον κόσμο να συνεργαστούν σε πραγματικό χρόνο για την επίλυση κάποιου προβλήματος.

Πηγές: BrainNet: A Multi-Person Brain-to-Brain Interface for Direct Collaboration Between BrainsScientific Reports, 2019; 9 (1) DOI: 10.1038/s41598-019-41895-7 - https://www.sciencedaily.com/releases/2019/07/190701163827.htm - https://www.tovima.gr/2019/07/06/science/paixnidia-me-lfti-dynami-tou-myalou/




Παρασκευή 5 Ιουλίου 2019

Γενετική έρευνα: Έλληνες ο Γολιάθ και η Δαλιδά; Ancient DNA sheds light on the origins of the Biblical Philistines

Ήταν ο Γολιάθ και η Δαλιδά ελληνικής καταγωγής; Μία νέα μελέτη δείχνει ότι το DNA των Φιλισταίων έμοιαζε με αυτό των Αρχαίων Ελλήνων! The Philistines, epitomised by the original hard man Goliath, originally came from Greece, according to new research. Excavation at the Philistine cemetery of the city of Ashkelon. Credit: Melissa Aja, Leon Levy Expedition to Ashkelon

Είχε ο Γολιάθ ελληνική καταγωγή; Μια νέα διεθνής γενετική επιστημονική έρευνα θεωρεί πιθανό κάτι τέτοιο, αφού κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι Φιλισταίοι, οι μεγαλύτεροι αντίπαλοι των βιβλικών Ισραηλιτών, κατάγονταν από ανθρώπους που είχαν έρθει στην περιοχή της Παλαιστίνης από το Αιγαίο, τη Νότια Ευρώπη και τη Μεσόγειο στην αρχή της Εποχής του Σιδήρου. Ουσιαστικά η γενετική φαίνεται να επιβεβαιώνει τα στοιχεία της αρχαιολογικής σκαπάνης, που είχαν οδηγήσει στη θεωρία ότι οι Φιλισταίοι είχαν μεταναστεύσει από το Αιγαίο, κάτι για το οποίο δεν υπήρχε ομοφωνία έως τώρα.

Fig. 1 Overview of locations and ages of analyzed individuals. (A) Locations of newly reported and other selected published genomes. The newly reported Ashkelon populations are annotated in the upper corner. (B) The range of average ages of the ancient groups is given in thousands of years (ka) BCE. (Feldman et al 2019)

Η συγκριτική μελέτη για πρώτη φορά σύγχρονου και αρχαίου DNA δέκα ανθρώπων που έζησαν πριν από 3.600 έως 2.800 χρόνια στην αρχαία παράκτια πόλη της Ασκελόν (Ασκάλωνας), κοντά στα νότια σύνορα του Ισραήλ με τη Λωρίδα της Γάζας, φωτίζει την καταγωγή των Φιλισταίων, ένα ζήτημα ιδιαίτερα φορτισμένο μέχρι σήμερα από επιστημονική πλευρά, αλλά και με σύγχρονες πολιτικές προεκτάσεις. Η Ασκάλωνα ήταν ένα από τα βασικά κέντρα των Φιλισταίων κατά την εποχή του Σιδήρου και οι σκελετοί από τους οποίους ελήφθησαν τα δείγματα, είχαν ανακαλυφθεί από Ισραηλινούς αρχαιολόγους το 2016.

The Philistines have been traced back to the Aegean. It suggests they descended from migrants who crossed the Mediterranean and reached the shores of modern-day Israel, Palestine and Jordan more than 3,000 years ago. Excavation of the Philistine Cemetery at Ashkelon. Credit: Melissa Aja, Leon Levy Expedition to Ashkelon

Οι ερευνητές, με επικεφαλής την ισραηλινής καταγωγής αρχαιογενετίστρια Μίχαλ Φέλντμαν του γερμανικού Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ για τη Μελέτη της Ανθρώπινης Ιστορίας στην Ιένα, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Science Advances», βρήκαν βάσιμες γενετικές ενδείξεις ότι οι πρόγονοι των Φιλισταίων μετανάστευσαν στη Μέση Ανατολή από τα δυτικά και σταδιακά, μέσα στους επόμενους αιώνες, το DNA τους αναμίχθηκε με εκείνο των ντόπιων.

Η κακή φήμη και η Βίβλος

Illustration depicting a Philistine victory over the Israelites. Source: Internet Archive Book Images, Wikimedia Commons

Οι Φιλισταίοι (ένας από τους οποίους ήταν ο Γολιάθ που μονομάχησε με τον Δαβίδ, αλλά και η Δαλιδά που έκοψε κρυφά τα μαλλιά του Σαμψών) απέκτησαν κακό όνομα, επειδή η εβραϊκή Βίβλος τους κατονομάζει ως βασικούς εχθρούς των Ισραηλιτών. Τα αρχαία κείμενα δεν λένε πολλά πράγματα γι’ αυτούς, πέρα από μια κατοπινή αναφορά ότι ήλθαν από την «Καφθόρ» (όνομα της εποχής του Χαλκού για την Κρήτη). Πριν περίπου ένα αιώνα οι Αιγυπτιολόγοι βρήκαν αναφορές σε ιερογλυφικά κείμενα του ύστερου 12ου αιώνα π.Χ. ότι ένας λαός (που ταυτίστηκε πιθανώς με τους Φιλισταίους) ταξίδεψε από «τα νησιά» και εισέβαλε στην Κύπρο και στις ακτές της σημερινής νότιας Τουρκίας, Συρίας και Λιβάνου, με τελικό στόχο την ίδια την Αίγυπτο.

Μεταξύ 1985-2016 η Αποστολή Λέον Λέβι, ένα πρόγραμμα του Σημιτικού Μουσείου του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, μελέτησε την καταγωγή των Φιλισταίων στην Ασκάλωνα, μία από τις πέντε «φιλισταϊκές» πόλεις, σύμφωνα με τη Βίβλο. Η αποστολή, ο διευθυντής της οποίας αρχαιολόγος Ντάνιελ Μάστερ συμμετείχε στη νέα γενετική μελέτη, βρήκε στοιχεία ότι τον 12ο αιώνα π.Χ. υπήρξαν σημαντικές αλλαγές στη ζωή της περιοχής (π.χ. έντονη παρουσία κεραμικών ελληνικής τεχνοτροπίας), οι οποίες αποδόθηκαν στην άφιξη των Φιλισταίων. Όμως αρκετοί επιστήμονες είχαν έως τώρα αρνηθεί να δεχθούν ότι επρόκειτο για μια μαζική μετακίνηση ανθρώπων, αλλά επέμεναν ότι ήταν απλώς τοπική μίμηση ξένων (μυκηναϊκών και αιγαιακών) συνηθειών, με τις οποίες είχαν έλθει σε επαφή μέσω εμπορικών και άλλων ανταλλαγών.

Photograph of infant burial at the Philistine Cemetery at Ashkelon. Credit: Ilan Sztulman, Leon Levy Expedition to Ashkelon

Η νέα έρευνα, που αποτελεί το αποκορύφωμα άνω των 30 ετών αρχαιολογικών και γενετικών αναλύσεων, συμπέρανε ότι όντως οι Φιλισταίοι κατέφθασαν μαζικά στο νότιο Λεβάντε από τη Δύση μέσω της θάλασσας κατά τη μεταβατική φάση μεταξύ της εποχής του Χαλκού και του Σιδήρου (12ος αιώνας π.Χ.), μια ταραχώδη περίοδο για όλη την ανατολική Μεσόγειο, στη διάρκεια της οποίας πολλές πόλεις καταστράφηκαν και αυτοκρατορίες κατέρρευσαν.

Οι «Λαοί της θάλασσας»

Reconstruction of a Philistine house from the 12th Century B.C. (Artist Balage Balogh / Courtesy Leon Levy Expedition to Ashkelon)

Η Φέλντμαν δήλωσε ότι η μελέτη παραπέμπει σε καταγωγή των Φιλισταίων από τη Νότια Ευρώπη, συνδέοντας τους πιθανώς με τους λεγόμενους «Λαούς της Θάλασσας», αλλά, όπως είπε, θα χρειασθούν περαιτέρω γενετικές αναλύσεις σε μεγαλύτερο δείγμα για να προσδιορισθούν με μεγαλύτερη ακρίβεια οι συγκεκριμένοι μεσογειακοί πληθυσμοί που ήσαν πρόγονοι των Φιλισταίων. Η ίδια, σύμφωνα με το New Scientist, θεωρεί πολύ πιθανή την καταγωγή τους από την Ελλάδα. Το DNA των Φιλισταίων π.χ. εμφανίζει ομοιότητα 25% έως 70% με το DNA αρχαίων σκελετών από την Κρήτη, ενώ ομοιότητες προκύπτουν επίσης με ανθρώπους της Ιβηρικής και της Σαρδηνίας.

The analysis of ancient genomes indicates that the Philistines descended from humans who migrated across the Mediterranean and reached the shores of the eastern Mediterranean coast at the beginning of the Iron Age. Credit: Max Planck Institute for the History of Mankind

Είναι πάντως αξιοσημείωτο ότι μέσα σε μόνο δύο αιώνες από την άφιξη τους, το γενετικό αποτύπωμα των Φιλισταίων είχε τόσο πολύ «αραιωθεί» λόγω επιμιξιών, που είχε ουσιαστικά εξαφανιστεί. Παρόλο που στα μάτια των εχθρών τους Ισραηλιτών παρέμεναν Φιλισταίοι, στην πραγματικότητα το DNA τους ήταν πια λεβαντίνικο, καθώς είχε χαθεί σχεδόν κάθε ελληνικό ίχνος. «Πιθανώς όλοι οι μετανάστες που ήλθαν, παντρεύτηκαν με τον ντόπιο πληθυσμό, εωσότου αυτή η ξενική καταγωγή εξαφανίστηκε στο DNA», δήλωσε η Φέλντμαν.

«Συνυπολογίζοντας τα γενετικά δεδομένα και τα αρχαιολογικά, ενισχύεται πλέον η άποψη ότι υπήρξε μετανάστευση από τις περιοχές που σήμερα αποκαλούμε Ελλάδα και δυτική Τουρκία», δήλωσε ο Κρίστοφ Μπαχούμπερ του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.








Ρέα Γαλανάκη, «Ίκαρος»

Jacob Peter Gowy. Η πτήση του Ίκαρου (1635–1637)

Είπε
δεν φτάνει ν’ αγνοήσεις τον πατέρα
πρέπει να παρακούσεις και τη μοίρα
που σου ορίζει θάνατο στο Αιγαίο.

Λένε
τσακίστηκε σε μια χαράδρα.

Felice Casorati. Ίκαρος, 1936

Ρέα Γαλανάκη. 1975. Πλην Εύχαρις. Αθήνα: Ολκός. Και στον συγκεντρωτικό τόμο: Ρέα Γαλανάκη. 2008. Ποιήματα. Οι Τρυφερές. Πλην Εύχαρις. Τα Ορυκτά. Αθήνα: Καστανιώτης.



Πέμπτη 4 Ιουλίου 2019

Μυστήριο με άστρο που αυξομειώνει τη φωτεινότητά του για άγνωστο λόγο. Astronomers Found a Star That Dims So Erratically, They Have No Explanation For It

Πρόκειται για το άστρο EPIC 249706694 ή HD 139139, σε απόσταση περίπου 350 ετών φωτός από τη Γη. The star known as EPIC 249706694 is around 350 lightyears away, and researchers have noticed some strange activity. When experts studied the star over an 87 day period, they saw the star dip in brightness 28 times. The dips in light are always roughly the same, but they seem to come at totally random times with no discernible patterns, leaving astronomers stumped and possibly pointing to an alien megastructure theory. (pixelparticle/iStock)

Οι αστρονόμοι ξύνουν το κεφάλι τους για να βγάλουν άκρη με το πιο παράξενο άστρο που έχουν ποτέ παρατηρήσει στον ουρανό, το οποίο μειώνει τη φωτεινότητα του κατά καιρούς, αλλά με τυχαίο τρόπο, για άγνωστη αιτία.

A graph showing the seemingly random dimming of the star known as EPIC 249706694. Graphic: Rappaport et al (arXiv)

Πρόκειται για το άστρο EPIC 249706694 ή HD 139139, σε απόσταση περίπου 350 ετών φωτός από τη Γη, το οποίο εμφάνισε 28 ανεξήγητες μειώσεις στη φωτεινότητα του μέσα σε διάστημα 87 ημερών. Αυτό θα μπορούσε να οφείλεται στο ότι γύρω του περιφέρονται εξωπλανήτες, με τη σημαντική διαφορά όμως πως οι αυξομειώσεις της ακτινοβολίας του άστρου δεν εμφανίζουν περιοδικότητα (όπως θα περίμενε κανείς αν μπροστά του περνάνε πλανήτες), αλλά είναι τελείως τυχαίες.

Η αρχική παρατήρηση είχε γίνει από το διαστημικό τηλεσκόπιο Κέπλερ της NASA, προτού αυτό σταματήσει να λειτουργεί. Νεότερες παρατηρήσεις από αστρονόμους, με επικεφαλής τον Άντριου Βάντερμπουργκ του Πανεπιστημίου του Τέξας-Όστιν, σύμφωνα με το New Scientist, αποκαλύπτουν ότι ο χρονισμός των μειώσεων της φωτεινότητας είναι τυχαίος και συνεπώς δεν μπορεί να είναι πλανήτης αυτό που μπλοκάρει το φως του, γιατί τότε η μείωση της φωτεινότητας του άστρου θα γινόταν με ρυθμό ρολογιού.

«Κάτι πολύ περίεργο συμβαίνει εδώ», δήλωσε ο Χιου Όσμπορν του Εργαστηρίου Αστροφυσικής του Πανεπιστημίου της Μασσαλίας στη Γαλλία. «Είναι η πρώτη φορά που βρήκαμε κάτι που μοιάζει με εξωπλανήτη σε τροχιά γύρω από άστρο, αλλά δεν έχει καμία εμφανή περιοδικότητα».

Οι επιστήμονες υπολόγισαν ότι το πολύ τέσσερις από τις συνολικά 28 περιπτώσεις προσωρινής μείωσης της αστρικής φωτεινότητας θα μπορούσα να έχουν προκληθεί από το ίδιο αντικείμενο σε τροχιά γύρω από το άστρο. Αν όντως πρόκειται για εξωπλανήτες, τότε θα πρέπει να υπάρχουν πάρα πολλοί από αυτούς – περισσότεροι από κάθε άλλο αστρικό σύστημα που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα- για να εξηγούν τόσες πολλές τυχαίες αυξομειώσεις του φωτός του άστρου.

Μια εναλλακτική πιθανή εξήγηση είναι ότι το αστρικό φως μπλοκάρεται από τα μεγάλα συντρίμμια ενός διαλυόμενου πλανήτη ή από μια ομάδα αστεροειδών που περνάνε μπροστά από το άστρο. Όμως στην πρώτη περίπτωση πάλι θα έπρεπε να υπάρχει κάποια περιοδικότητα του αστρικού φωτός, ενώ στη δεύτερη οι αστεροειδείς θα έπρεπε να έχουν δημιουργήσει γύρω τους νέφη σκόνης, κάτι που δεν φαίνεται να συμβαίνει.

Δεν φαίνεται επίσης πιθανό οι αυξομειώσεις του φωτός να παράγονται από το ίδιο το άστρο, π.χ. από ηλιακές κηλίδες, γιατί αυτές θα έπρεπε να εμφανίζονται και να εξαφανίζονται μέσα σε λίγες ώρες, ενώ στην περίπτωση αυτή οι μειώσεις της αστρικής ακτινοβολίας διαρκούν από μέρες έως μήνες – κάτι που θα προϋπόθετε ένα είδος σκοτεινής κηλίδας άγνωστο στους επιστήμονες.

An exploration of the star HD 139139 which was shown in the Kepler data to be behaving very strangely.

Μετά από όλα αυτά, έρχεται αναπόφευκτα στο μυαλό ορισμένων η πιθανότητα να περνάνε μπροστά από το άστρο τεράστια διαστημόπλοια ή άλλες κατασκευές εξωγήινων. Αν και είναι ένα ενδεχόμενο που δεν μπορεί να αποκλεισθεί, οι Βάντερμπουργκ και Όσμπορν το θεωρούν αρκετά απίθανο.

«Στην αστρονομία έχουμε μια μακρά ιστορία να μην κατανοούμε κάτι, να το αποδίδουμε στους εξωγήινους και στη συνέχεια να ανακαλύπτουμε ότι η αιτία είναι κάτι άλλο. Οι πιθανότητες είναι ξανά αρκετά μεγάλες πως και σε αυτή την περίπτωση η εξήγηση δεν θα είναι οι εξωγήινοι αλλά κάτι άλλο», δήλωσε ο Βάντερμπουργκ.





Τετάρτη 3 Ιουλίου 2019

Οδυσσέας Ελύτης, «ΜΥΡΙΣΑΙ ΤΟ ΑΡΙΣΤΟΝ» [VIII]

Χρήστος Παλλαντζάς, Υ.Γ Μεγάλου Αλεξάνδρου 50’’. © Christos Pallantzas 2014

Γυμνός, Ιούλιο μήνα, το καταμεσήμερο. Σ' ένα στενό κρεβάτι, ανά-
μεσα σε δυο σεντόνια χοντρά, ντρίλινα, με το μάγουλο πάνω στο
μπράτσο μου, που το γλείφω και γεύομαι την αρμύρα του.
Κοιτάζω τον ασβέστη αντικρύ στον τοίχο της μικρής μου κάμαρας.
Λίγο πιο ψηλά το ταβάνι με τα δοκάρια. Πιο χαμηλά την κασέλα
όπου έχω αποθέσει όλα μου τα υπάρχοντα: δυο παντελόνια, τέσσερα
πουκάμισα, κάτι ασπρόρουχα. Δίπλα, η καρέκλα με την πελώρια ψά-
θα. Χάμου, στ' άσπρα και μαύρα πλακάκια, τα δυο μου σάνταλα. Έχω
στο πλάι μου κι ένα βιβλίο.

Γεννήθηκα για να 'χω τόσα. Δε μου λέει τίποτε να παραδοξολογώ.
Από το ελάχιστο φτάνεις πιο σύντομα οπουδήποτε. Μόνο που 'ναι
πιο δύσκολο. Κι από το κορίτσι που αγαπάς επίσης φτάνεις, αλλά θέ-
λει να ξέρεις να τ' αγγίξεις οπόταν η φύση σου υπακούει. Κι από τη
φύση -αλλά θέλει να ξέρεις να της αφαιρέσεις την αγκίδα της.

Χρήστος Παλλαντζάς,Το βλέμμα. © Christos Pallantzas 2014

Ένα απόσπασμα από τον Μικρό Ναυτίλο (1985)


Δευτέρα 1 Ιουλίου 2019

Νέος πίνακας του Ντελακρουά βρέθηκε στο Παρίσι. Lost version of Delacroix's 'mythic' masterpiece discovered in Paris

Πρόκειται για το έργο «Σπουδή για τις Γυναίκες του Αλγερίου». Ο πίνακας εκτίθεται στη γκαλερί Mendes και αναμένεται να ταξιδέψει σύντομα εκτός Ευρώπης. French gallerist Philippe Mendes poses next to Eugene Delacroix's lost preliminary painting of “Women of Algiers in Their Apartment." (STEPHANE DE SAKUTIN/AFP/Getty Images)

Μια ελαιογραφία με επιρροές της Ανατολής, εκθαμβωτική με έντονα χρώματα, προκαταρκτική σπουδή των διάσημων «Γυναικών του Αλγερίου» του Λούβρου, παρουσιάζεται στη γκαλερί Mendes στο Παρίσι, ενάμισι χρόνο μετά τον εντοπισμό της και την αναγνώρισή της ως αυθεντικού έργου του Ευγένιου Ντελακρουά.

Eugene Delacroix's oil painting 'Women of Algiers in their Apartment' at the Galerie Mendes in Paris.

Διαστάσεων 46 επί 38 εκατοστών, ο πίνακας δείχνει μια γυναίκα να κάθεται σε νωθρή στάση δίπλα σε μια μαύρη υπηρέτρια, η οποία γυρνά το κεφάλι της και την κοιτάζει ενώ απομακρύνεται.

Virginie Cauchi-Fatiga, a Delacroix expert, analysed the technique and use of colours, compared it with other Delacroix paintings, then used infrared and X-ray images to determine its authenticity.

Ο Φιλίπ Μαντές και η ιστορικός τέχνης ειδική στον Ντελακρουά, Βιρζινί Κοσί-Φατιγκά, ερεύνησαν και εξιχνίασαν την ιστορία αυτού του χαμένου πίνακα, μια σπουδή για τις «Γυναίκες του Αλγερίου μέσα στο διαμέρισμά τους».

Γοητευμένος από την Ανατολή, o Ντελακρουά (1798-1863) είχε πάει στο Αλγέρι τον Ιούνιο του 1832 έπειτα από μια διαμονή στο Μαρόκο. Το έργο φιλοτεχνήθηκε γύρω στο 1833-1834 και περιλαμβανόταν στη συλλογή του κόμη του Μορνέ, ενός διπλωμάτη που ο Ντελακρουά είχε συνοδεύσει στη βόρεια Αφρική. Τον Ιανουάριο του 1850, ο κόμης πούλησε σε δημοπρασία ένα μέρος της συλλογής του, συμπεριλαμβανομένων επτά έργων ζωγραφικής του Ντελακρουά.

Eugène Delacroix, Femmes d'Alger dans leur appartement, 1834. Oil on canvas, 180 × 229cm, Louvre.

Τρεις από τους πίνακες εκτίθενται σήμερα σε μουσεία: ο διάσημος πίνακας του Λούβρου, ένας πίνακας στο Μουσείο Φαμπρ του Μονπελιέ και ένας άλλος στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Ρουέν. Ο αριθμός 118 της πώλησης Μορνέ, που μέχρι πρότινος θεωρείτο ο πίνακας του Μονπελιέ, αποδείχτηκε ότι είναι αυτός που ανακαλύφθηκε από τον Φιλίπ Μαντές. Συγκεκριμένα μια συλλέκτρια που είχε τον πίνακα κρεμασμένο στο διαμέρισμά της στο Παρίσι τον πήγε στον Μαντές για να της πει τη γνώμη του. «Όλος ο Ντελακρουά είναι εδώ! Τα χρώματα φτερουγίζουν, το φως πάλλεται», δήλωσε στο AFP ο Μαντές ενθουσιασμένος ενώ ομολογεί πως είχε μια «μύχια πεποίθηση» ότι ανακάλυπτε στον σκονισμένο πίνακα έναν αυθεντικό Ντελακρουά. «Η πεποίθησή μου επιβεβαιώθηκε από ιστορικές έρευνες που διήρκησαν ενάμισι χρόνο».

The number '118' is pictured on the back of the frame of Delacroix's painting that was registered when a study of his work was sold in 1850 by the Count de Mornay.

Στο πίσω μέρος αυτής της σπουδής για τις «Γυναίκες του Αλγερίου μέσα στο διαμέρισμά τους» υπάρχει εξάλλου ο αριθμός 118 γραμμένος με στένσιλ.

Ο πίνακας εκτίθεται στη γκαλερί Μαντές και αναμένεται να ταξιδέψει σύντομα εκτός Ευρώπης, καθώς μουσεία και συλλέκτες εξέφρασαν ενδιαφέρον μετά τη σημαντική αυτή ανακάλυψη.

Ο πίνακας «Ιουδήθ και Ολοφέρνης», έργο του Καραβάτζο. Μετά την ανακάλυψή του, το γαλλικό κράτος κατέταξε το 2016 τον πίνακα στην κατηγορία του «εθνικού θησαυρού» εμποδίζοντας την πώλησή του στο εξωτερικό έως τον Νοέμβριο του 2018. Ωστόσο, το κράτος άφησε τελικά να εκπνεύσει η προθεσμία κατά την οποία μπορούσε το ίδιο να αποκτήσει το έργο. Η έλλειψη βεβαιότητας για τη γνησιότητά του συνέβαλε κυρίως στην απόφασή του να μην καταστεί αγοραστής. Το θέμα της γνησιότητας του πίνακα δίχασε τους διεθνείς ειδικούς. Αν και οι περισσότεροι διέκριναν σε αυτόν το χέρι του Καραβάτζο, του μεγάλου μετρ του κιαροσκούρο, άλλοι εξέφρασαν αμφιβολίες γιατί θεωρούσαν τον συγκεκριμένο πίνακα αντίγραφο του Φλαμανδού ζωγράφου Λουί Φινσόν (1580-1617) που φιλοτέχνησε αρκετούς πίνακες στο στιλ του Καραβάτζο.

Αυτή η παρουσίαση έως τις 11 Ιουλίου ενός πίνακα του Ντελακρουά που ανακαλύφθηκε πρόσφατα διαδέχεται αυτήν στον οίκο δημοπρασιών Ντρουό ενός άλλου πίνακα, του «Ιουδήθ και Ολοφέρνης» που φιλοτεχνήθηκε το 1607 και αποδίδεται στον Καραβάτζο. Ο πίνακας επρόκειτο να βγει στο σφυρί στις 27 Ιουλίου στην Τουλούζη όπου βρέθηκε, αλλά 48 ώρες νωρίτερα αγοράστηκε από ιδιώτη συλλέκτη.