Η κορυφαία του χορού του δράματος Ηλέκτρα σε δύο παραστάσεις αγγείων. Φιλολογικές πηγές και εικονογραφικό υλικό. The chorus’ leader of the drama “Electra” in two vase paintings. Literary sources and iconographic material.

Εικ. 1. Ερυθρόμορφος ετρουσκικός κιονωτός κρατήρας του πρώιμου 4ου αιώνα π.Χ. Βερολίνο, Staatl. Mus. 30042 (Φωτ.: LIMC III, λ. «Elektra», εικ. 66). Fig. 1. Red-figured Etruscan column crater dated to the early 4th century B.C., Berlin, Staatl. Mus. 30042 (After LIMC III s.v. «Elektra», fig. 66).

Ο Ιούλιος Πολυδεύκης αναφέρεται στο τέταρτο βιβλίο του Ὀνομαστικοῦ του στην τραγική όρχηση και συγκεκριμένα στις χορευτικές κινήσεις των χεριών (σιμή χείρ, χείρ καταπρανής), στα είδη ορχήσεως (καλαθίσκος, θερμαυστρίς) και στις κινήσεις όλου του σώματος (κυβίστησις): Καὶ μὲν τραγικῆς ὀρχήσεως σχήματα σιμή χείρ, καλαθίσκος, χεὶρ καταπρανής, ξύλου παράληψις, διπλῆ, θερμαυστρίς, κυβίστησις, παραβῆναι τὰ τέτταρα (σημ. 1). Σε αμέσως επόμενο χωρίο απαριθμεί τα μέλη του χορού του αρχαίου θεάτρου, μεταξύ των οποίων αναφέρει το χορευτή, το συγχορευτή, τη συγχορεύτρια, τον ηγεμόνα και τον κορυφαίο του χορού: Τούτοις δ’ ἂν προσήκοι χορός, χορευτής, χοροποιία, χοροστασία, χορικὸν μέλος, χορεῦσαι, συγχορευτής… Πρόσχορον δ’ Ἀριστοφάνης τὴν συγχορεύουσαν κέκληκεν. Τὴν δ’ αὐτὴν καὶ συγχορεύτριαν. Ἡγεμὼν χοροῦ, καρυφαῖος χοροῦ (σημ. 2). 

Υπάρχουν δύο κατωιταλιωτικές αγγειογραφίες του πρώιμου 4ου αιώνα π.Χ. συνδεόμενες με την τραγωδία Ἠλέκτρα του Ευριπίδη. Η πρώτη εντοπίσθηκε σε έναν ερυθρόμορφο ετρουσκικό κιονωτό κρατήρα του πρώιμου 4ου αιώνα π.Χ. (εικ. 1) (σημ. 3) και έχει ως θέμα τη συνάντηση της Ηλέκτρας και του Ορέστη. Στο σώμα του αγγείου έχει απεικονισθεί, από τα αριστερά προς τα δεξιά, μια γυναίκα με υδρία στο κεφάλι, ένας νεαρός ταξιδιώτης και μια δεύτερη γυναικεία μορφή. Σύμφωνα με τον Beazley (σημ. 4), η συγκεκριμένη παράσταση πιθανότατα παραπέμπει στην αρχή της Ἠλέκτρας του Ευριπίδη, «μόνο που ο καλλιτέχνης θα έπρεπε να παρουσιάσει το περιστατικό πιο ξεκάθαρα». Πράγματι, στην Ἠλέκτραν του Ευριπίδη, η Ηλέκτρα βγαίνει από το φτωχικό της σπίτι με μια υδρία στο κεφάλι, Ἠλέκτρα: Ὦ νὺξ μέλαινα, χρυσέων ἄστρων τροφέ, ἐν ᾗ τόδ’ ἄγγος τῷδ’ ἐφεδρεῦον κάρᾳ φέρουσα πηγὰς ποταμίας μετέρχομαι (σημ. 5) και η συνάντηση των δύο αδελφιών γίνεται κοντά στο σπίτι της: -Ἠλέκτρα: Οἴμοι, γυναῖκες, ἐξέβην θρηνημάτων. Ξένοι τινὲς παρ’ οἶκον οἳδ’ ἐφεστίους εὐνὰς ἔχοντες ἐξανίστανται λόχου (σημ. 6). 

Εικ. 2. Ερυθρόμορφος απουλικός παναθηναϊκός αμφορέας του 400 π.Χ., του «Ζωγράφου του Σισύφου». Gravina, Τάρας, Mus. Naz. (Φωτ.: LIMC III, λ. «Elektra», εικ. 2). Fig. 2. Red-figured Apulian panathenaic amphora dated to 400 B.C. and attributed to the “Sisyphus Painter”. From Gravina. Taras, Mus. Naz. (After LIMC III s.v. «Elektra», fig. 2).

Στο συγκεκριμένο αγγείο η μία από τις δύο γυναικείες μορφές φέρει υδρία στο κεφάλι και  ο χώρος του σπιτιού πιθανότατα δηλώνεται χάρη στην ύπαρξη του κίονα, ο οποίος είναι τοποθετημένος ανάμεσα στη γυναικεία μορφή με την υδρία στο κεφάλι και στον νεαρό ταξιδιώτη. Σε αυτή την εικονογραφική σύνθεση, την οποία μπορούμε πράγματι να συνδέσουμε με το έργο του Ευριπίδη, ο κίονας πρέπει να συμβολίζει το σπίτι της Ηλέκτρας, ενώ σε άλλες παραστάσεις συνδεόμενες με την Ἠλέκτραν του Σοφοκλή ο κίονας δηλώνει τον τάφο του Αγαμέμνονα, όπου συναντήθηκαν τα δύο αδέλφια (εικ. 2) (σημ. 7). Ο Cambitoglou επισημαίνει ότι κίονες χρησιμοποιούνταν για τη συμβολική απεικόνιση κτηρίων και στην αττική και στην κατωιταλιωτική αγγειογραφία (σημ. 8). Παρά τις ομοιότητες, υπάρχουν και ορισμένες διαφορές μεταξύ της πρώτης εικονογραφικής σύνθεσης και του κειμένου: στη συγκεκριμένη αγγειογραφία (εικ. 1) η Ηλέκτρα έχει παρασταθεί με μακριά κόμη και καθαρά ενδύματα, ενώ στο κείμενο παρουσιάζεται με κουρεμένο κεφάλι, χέρα τε κρᾶτ’ ἐπί κούριμον (σημ. 9), Ὀρέστης: Ἀλλ’ –εἰσορῶ γὰρ τήνδε προσπόλον τινά, πηγαῖον ἄχθος ἐν κεκαρμένῳ κάρᾳ φέρουσαν (σημ. 10) και με ακάθαρτα ενδύματα, καὶ τρύχη τάδ’ ἐμῶν πέπλων, εἰ πρέποντ’ Ἀγαμέμνονος κούρᾳ ’σται βασιλείᾳ (σημ. 11). Η ύπαρξη της δεύτερης γυναικείας μορφής μπορεί να δικαιολογηθεί, αν θεωρήσουμε ότι αντιπροσωπεύει την κορυφαία του χορού (σημ. 12), ο οποίος ήταν παρών στη σκηνή της συνάντησης, δεδομένου ότι η Ηλέκτρα του απευθύνεται (σημ. 13).

Εικ. 4. Νικόλεως: Λεπτομέρεια από την εικόνα 5. Fig. 4. Nikoleos: Detail from figure 5.

Εικ. 5: Αττικός ερυθρόμορφος ελικωτός κρατήρας του 410-400 π.Χ. αποδιδόμενος στον «Ζωγράφο του Προνόμου». Νεάπολη, Mus. Arch. Naz. H 3240 (Φωτ.: Green, Handley, 1995, εικ. 5). Fig. 5. Red-figured Attic volute crater dated between 410-400 B.C. by the “Pronomos Painter”, Naples, Mus. Arch. Naz. H 3240 (After Green - Handley, 1995, fig. 5).

Επιπλέον, η ταύτιση της συγκεκριμένης μορφής με μέλος του χορού ενισχύεται από το γεγονός ότι η κίνηση που κάνει είναι χορευτική και θυμίζει την αντίστοιχη του Νικόλεω στο αγγείο του Προνόμου. Ο Νικόλεως (εικ. 4) είναι μια ορχούμενη (σημ. 14) μορφή με προσωπείο Σατύρου, περίζωμα με τονισμένο το φαλλικό στοιχείο και με ουρά (εικ. 5) (σημ. 15). Τέλος, από την παραπάνω απεικόνιση απουσιάζει ο Πυλάδης, ο οποίος συνόδευε τον Ορέστη, όπως προκύπτει από τα λεγόμενα της Ηλέκτρας περί ξένων κρυμμένων κοντά στο σπίτι της (σημ. 16). Ενδεχομένως, ο καλλιτέχνης να ήθελε να περιορισθεί στα κύρια πρόσωπα του επεισοδίου και ως εκ τούτου δεν τον απεικόνισε.

Εικ. 6: Ερυθρόμορφη λευκανική πελίκη του πρώιμου 4ου αιώνα π.Χ., η οποία αποδίδεται στον «Ζωγράφο του Vaste». Logie Coll., University of Canterbury, Christchurch (Φωτ.: LIMC I, λ. «Aigisthos», εικ. 15). Fig. 6. Red-figured Lucanian pelike dated to the early 4th century B.C. and attributed to the “Vaste Painter”, Logie Coll. University of Canterbury, Christchurch (After LIMC I s.v. «Aigisthos», fig. 15).

Σε μια ερυθρόμορφη λευκανική πελίκη του πρώιμου 4ου αιώνα π.Χ., η οποία αποδίδεται στον «Ζωγράφο του Vaste» (εικ. 6) (σημ. 17),  ο Ορέστης  κρατά με το αριστερό χέρι τον Αίγισθο από τα μαλλιά και με το δεξί ετοιμάζεται να του καταφέρει θανατηφόρο χτύπημα με εγχειρίδιο. Ο Αίγισθος είναι καθισμένος σε βωμό. Πίσω του υπάρχει κίονας, ο οποίος επιστέφεται από βουκράνιο. Το γεγονός της ύπαρξης του βωμού και του βουκρανίου που επιστέφει τον κίονα παραπέμπουν στο ευριπίδειο δράμα: -Ἄγγελος: Λαβὼν δὲ προχύτας μητρὸς εὐνέτης σέθεν ἔβαλλε βωμούς… Κἄσφαξ ἐπ’ ὤμων μόσχον ὡς ἦραν χεροῖν δμῶες (σημ. 18). Σύμφωνα με τη λογική άποψη του Moret (σημ. 19), δηλώνουν ότι το συμβάν διαδραματίζεται σε χώρο ιερού.  Ακριβώς δίπλα από τον κίονα μια γυναικεία μορφή με απλωμένα τα χέρια, ίσως η Ηλέκτρα (σημ. 20), κινείται προς τα δεξιά της σύνθεσης έχοντας στραμμένο το κεφάλι προς τα πίσω. Ο Moret (σημ. 21) δεν την ταυτίζει ούτε με την Κλυταιμήστρα ούτε με θεραπαινίδα, δεδομένου ότι καμία γυναίκα δεν ήταν παρούσα τη στιγμή της προσφοράς θυσίας από μέρους του Αιγίσθου, σύμφωνα με το ευριπίδειο δράμα. Τη θεωρεί συμβατικό εικονογραφικό τύπο, ο οποίος περιλαμβάνεται σε βίαιες σκηνές που διαδραματίζονται σε ιερά (σημ. 22). Σε ό,τι αφορά τη συγκεκριμένη γυναίκα, θα μπορούσε ίσως να ταυτισθεί με την κορυφαία του χορού (σημ. 23), η οποία, αν και δεν ήταν παρούσα στο περιστατικό, επανέλαβε στην Ηλέκτρα το χαρμόσυνο νέο της εξόντωσης του Αιγίσθου, το οποίο πληροφορήθηκε χάρη στη διήγηση του αγγελιαφόρου: Χορός: Σύ μὲν νυν ἀγάλματ’ ἄειρε  κρατί. Τὸ δ’ ἀμέτερον χωρήσεται Μούσαισι χόρευμα φίλον. Νῦν οἱ πάρος ἁμέτεροι γαίας τυραννεύσουσι φίλοι βασιλῆες, δικαίως … τοὺς δ’ ἀδίκους καθελόντες. Ἀλλ’ ἴτω ξύναυλος βόα χαρᾷ (σημ. 24). Η σύνδεσή της με την κορυφαία του χορού ενισχύεται και χάρη στις κινήσεις των χεριών της και συγκεκριμένα των παλαμών της που είναι στραμμένες προς τα πάνω, γεγονός το οποίο μας παραπέμπει σε μια κίνηση των χεριών που ονομάζεται  σιμή χείρ από τον Πολυδεύκη (σημ. 25).

Orestes, Electra and Hermes at Agamemnon's tomb. Side A of a Lucanian red-figure pelike, c. 380–370 BC. Choephoroi Painter.

Ύστερα από αυτή τη συνοπτική παρουσίαση εύκολα κατανοεί κανείς πόσο χρήσιμες είναι οι φιλολογικές πηγές για την ερμηνεία του εικονογραφικού υλικού και ταυτόχρονα πόσο απαραίτητα είναι τα εικονογραφικά τεκμήρια για την κατανόηση των κειμένων.

Ευαγγελία Κ. Μιμίδου. Διδάκτωρ Κλασσικής Αρχαιολογίας, εργαζόμενη στο Γραφείο Τεκμηρίωσης του Παρθενώνα (Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης).

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Πολυδ. Δ 105.

2. Πολυδ. Δ 106.

3. LIMC Elektra, σ. 716, εικ. 66. Beazley 1947, σ. 66.

4. Beazley 1947, σ. 66.

5. -Ηλέκτρα: Ω, μαύρη νύχτα, συ που στα χρυσά άστρα δίνεις τροφή, μέσα στη σκοτεινιά σου έχοντας αυτή τη στάμνα στο κεφάλι μου πηγαίνω στο ποτάμι, για να φέρω νερό: Εὐρ. Ἠλ. 54 – 56. (Για τη μετάφραση βλ. Μαυρόπουλος, 2006, τ. Β΄, σ. 125).

6. -Ηλέκτρα: Αλίμονο, γυναίκες, τους θρήνους μου τους σταματώ. Κάποιοι ξένοι κοντά στο σπίτι μου έχοντας κρυφτεί αυτή τη στιγμή σηκώνονται από το καρτέρι τους: Εὐρ. Ἠλ. 215-217 και 215 κ.ε. (Για τη μετάφραση βλ. Μαυρόπουλος, 2006, τ. B΄, σ.130).

Εικ. 3. Ερυθρόμορφος λευκανικός κωδωνόσχημος κρατήρας του 360-350 π.Χ., του «Ζωγράφου του Sydney». Βιέννη, Kunsthist. Mus. 689 (Φωτ.: Taplin, 2007, εικ. 25). Fig. 3. Red-figured Lucanian bell crater dated between 360-350 B.C. by the “Sydney Painter”, Vienna, Kunsthist. Mus. 689 (After Taplin, 2007, fig. 25).

7. Βλ. παράσταση ερυθρόμορφου απουλικού παναθηναϊκού αμφορέα του 400 π.Χ., του «Ζωγράφου του Σισύφου» (εικ. 2): LIMC Elektra, σ.710, εικ. 2. Trendall, Cambitoglou 1978, τ. I, σ. 22, 97 και Σοφ. Ἠλ. 77 κ.ε. Μάλιστα, σε ορισμένες διακρίνεται και η τεφροδόχος την οποία ο Ορέστης φέρνει στην Ηλέκτρα δήθεν για να της αποδείξει ότι ο αδελφός της είναι νεκρός, παρότι της αποκαλύπτει ότι οι ζωντανοί δεν έχουν τάφο: -Ὀρέστης: Οὐκ ἔστι. Τοῦ γάρ ζῶντος οὐκ ἔστιν τάφος: Σοφ. Ἠλ. 1219. βλ. παράσταση ερυθρόμορφου λευκανικού κωδωνόσχημου κρατήρα του 360-350 π.Χ., του «Ζωγράφου του Sydney» (εικ. 3): Taplin 2007, σ. 96-97, εικ. 25.

8. Cambitoglou, AntK 18, 1975, σ. 56.

9. -Ηλέκτρα:.. χτυπώντας με τα χέρια μου το κουρεμένο κεφάλι μου: Εὐρ. Ἠλ. 148. (Για τη μετάφραση βλ. Μαυρόπουλος, 2006, τ. B΄, σ. 128).

10. -Ορέστης: Όμως γιατί βλέπω αυτήν εδώ, κάποια παρακόρη, να κουβαλά πάνω στο κεφάλι της το κουρεμένο μια στάμνα με νερό πηγής: Εὐρ. <ι>Ἠλ. 108-110. (Για τη μετάφραση βλ. Μαυρόπουλος, 2006, τ. Β΄, σ. 126).

11. -Ηλέκτρα: Και τα σχισίματα από τα ρούχα μου, αν ταιριάζουν στου Αγαμέμνονα τη βασιλοκόρη: Εὐρ. Ἠλ. 185-187. (Για τη μετάφραση βλ. Μαυρόπουλος, 2006, τ. B΄, σ. 129).

12. Βλ. μέλη του χορού: σημ. 2.

13. Βλ. παραπάνω σημ. 6.

14. Για την τραγική όρχηση βλ. παραπάνω σημ.1.

15. Ο αττικός ερυθρόμορφος ελικωτός κρατήρας του πρώιμου 4ου αιώνα π.Χ. (εικ.5), ο οποίος αποδίδεται στον «Ζωγράφο του Προνόμου», είναι το πλέον αντιπροσωπευτικό αγγείο στο οποίο φαίνεται ξεκάθαρα η επίδραση του θεάτρου στην τέχνη. Στο πάνω μέρος του σώματός του παριστάνεται ο Διόνυσος ανακεκλιμένος και αγκαλιασμένος με την Αριάδνη. Γύρω τους έχουν απεικονισθεί υποκριτές, χορευτές και μουσικοί με πολυποίκιλτα θεατρικά κοστούμια και προσωπεία. Από την κάτω σειρά ξεχωρίζει ο Νικόλεως, για τον οποίο έγινε λόγος παραπάνω. Για το αγγείο του Προνόμου βλ. Melchinger 1974, σ. 204, εικ. 15. Taplin 2007, σ. 31, εικ. 12. Krumeich, Pechstein, Seidensticker, 1999, σ. 55, εικ. 8, 9. Green, Handley, 1995, σ. 23, 25, εικ. 5.

16. Bλ. παραπάνω σημ. 6.

17. LIMC Aigisthos, σ. 374, εικ.15. Moret 1975, τ. Ι, σ.172-173, ν. 112, εικ. 92, I.

18. -Αγγελιαφόρος: Ο ομόκλινος της μάνας σου πήρε κριθάλευρα στα χέρια του κι έριχνε πάνω στους βωμούς….και έσφαξε το μοσχάρι, καθώς το σήκωσαν στους ώμους τους οι δούλοι: Εὐρ. Ἠλ. 804, 813-814. (Για τη μετάφραση βλ. Μαυρόπουλος, 2006, τ. B΄, σ. 152, 153).

19. Moret, 1975, τ. 1, σ. 173.

20. LIMC Aigisthos, σ. 374.

21. Βλ. παραπάνω σημ.19.

22. Βλ. παραπάνω σημ. 22.

23. Για τα μέλη του χορού του δράματος βλ. σημ.2.

24. -Χορός: Συ λοιπόν φέρε στολίδια για το κεφάλι του κι εμείς θα συνεχίσουμε τον χορό που οι Μούσες αγαπούν. Τώρα πια οι προηγούμενοι αγαπημένοι βασιλιάδες τη χώρα θα κυβερνήσουν, δίκαια, αφού σκότωσαν τους άδικους. Έλα, ας προχωρήσει το αρμονικό τραγούδι με τον χορό: Εὐρ. Ἠλ. 873-880. Για τη διήγηση του αγγελιαφόρου βλ. Εὐρ. Ἠλ. 774-858. (Για τη μετάφραση βλ. Μαυρόπουλος, 2006, τ. B΄, σ. 155).

25. Βλ. παραπάνω σημ. 1.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• AntK: Antike Kunst
• Beazley 1947: Beazley J. D., Etruscan Vase-Painting.
• Cambitoglou 1975: Cambitoglou A., «Iphigeneia in Tauris», AntK 18 (1975), σ. 56.
• Gais 1981: Gais R.M., LIMC I, 1 (1981), λ. «Aigisthos», σ. 374, εικ. 15.
• Green, Handley 1995: Green R., Handley E., Images of the Greek Theatre.
• Krumeich, Pechstein, Seidensticker 1999: Krumeich R., Pechstein N., Seidensticker B., Das griechische Satyrspiel.
• LIMC: Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae
• Μαυρόπουλος 2006: Μαυρόπουλος Θ.Γ., Δραματική ποίηση: Ευριπίδης, τ. Β΄.
• McPhee 1986: McPhee I., LIMC III, 1 (1986), λ. «Elektra», σ. 716, εικ. 66.
• Melchinger 1974: Melchinger S., Das Theater der Tragödie. Aischylos, Sophokles, Euripides auf der Bühne ihrer Zeit.
• Moret 1975: Moret J.M., L’Ilioupersis dans la céramique Italiote. Les Mythes et leur expression figure au IVe siècle, τ. Ι.
• Taplin 2007: Taplin O., Pots and Plays: Interactions between Tragedy and Greek Vase–painting of the Fourth Century B.C.
• Trendall, Cambitoglou 1978: Trendall A.D., Cambitoglou A., The red-figured vases of Apulia, τ. I.

Πηγή: Αρχαιολογία Online

Εκπληκτικό βίντεο δείχνει πώς παγώνει μια φυσαλίδα. Watch bubbles freeze in slow motion

Δείτε πως μια φυσαλίδα γίνεται παγάκι σε ένα πραγματικά «μαγικό» βίντεο. An incredible natural phenomenon has been captured on video for the first time as washing-up bubbles are shown freezing in mid-air. As the bubbles hit the air, they are shown crystallising and turning into hollow blocks of ice in slow motion (pictured).

Η Sony θέλοντας να επιδείξει τις δυνατότητες μιας νέας γενιάς καμερών υψηλής ευκρίνειας (ultra HD) ζήτησε από ένα ζευγάρι φωτογράφων και σκηνοθετών από τον Καναδά να φτιάξει κάποιο βίντεο ή να κάνει κάποια καταγραφή που να δείχνει τις δυνατότητες των νέων καμερών.

Το εντυπωσιακό φαινόμενο καταγράφηκε με νέας γενιάς κάμερες υψηλής ευκρίνειας. The video was directed by Leila and Damien de Blinkk and was set in forests near Whistler, Canada. A series of 4K cameras were positioned to captured the bubbles as they hit the air. Shortly after each appears, the crystal-like structures of the ice are shown forming and bonding together (pictured).

Ο Ντάμιεν και Λέιλα ντε Μπλινκ γνωρίστηκαν στη Βασιλική Σχολή Καλών Τεχνών του Λονδίνου και αποφάσισαν να ενώσουν τις ζωές αλλά και το δημιουργικό τους ταλέντο. Διαφημιστικές καμπάνιες κυρίως στον τομέα της μόδας είναι το βασικό τους αντικείμενο αλλά αναλαμβάνουν και διάφορα πρωτοποριακά και δημιουργικά projects όπως αυτό που ζητούσε o ιαπωνικός γίγαντας των ηλεκτρονικών προϊόντων.

Το ζεύγος Μπλινκ σκέφτηκε κάτι πρωτότυπο. Πήγε με μικρά παιδιά σε δάση του Καναδά όπου επικρατεί αυτή την εποχή αρκετό ψύχος και τους ζήτησε να κάνουν φυσαλίδες. Χρησιμοποιώντας 4 ultra HD κάμερες το ζευγάρι κατάφερε να καταγράψει σε αργή κίνηση τη μετατροπή των φυσαλίδων σε... παγάκια. 

Ακάλεστο άστρο χάλασε το πάρτι της μαύρης τρύπας. Astronomers solve puzzle about bizarre object at center of our galaxy: Enormous black hole drove two binary stars to merge

Προσομοίωση της άφιξης ενός νέφους αερίου στη μαύρη τρύπα. Οι λάμψεις που περίμεναν να καταγράψουν οι αστρονόμοι δεν ήρθαν ποτέ. The mystery about a thin, bizarre object in the center of the Milky Way that some astronomers believe to be a hydrogen gas cloud headed toward our galaxy's enormous black hole has been solved by astronomers. A simulation of the gas cloud G2's encounter with the supermassive black hole Sgr A*. The blue lines mark the orbits of the so-called "S" stars that are in close orbits around the black hole. Credit: Image by ESO/MPE/Marc Schartmann

Την περασμένη άνοιξη, οι αστρονόμοι περίμεναν με αγωνία τη μαύρη τρύπα που κρύβεται στην καρδιά του Γαλαξία μας να καταπιεί μια μάζα αερίου και να προσφέρει υπερθέαμα. Το σόου όμως δεν ήρθε ποτέ, πιθανότατα λόγω ενός γιγάντιου άστρου που χάλασε το πάρτι.

Τι εμπόδισε το σόου

Telescopes from Hawaii's W.M. Keck Observatory use a powerful technology called adaptive optics, which enabled UCLA astronomers to discover that G2 is a pair of binary stars that merged together, cloaked in gas and dust. Credit: Ethan Tweedie

«Δεν είδαμε πυροτεχνήματα» σχολιάζει η Άντρεα Γκεζ, κορυφαία αστρονόμος του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Λος Άντζελες. Η μελέτη της Γκεζ και των συνεργατών της αφορά το G2, ένα παράξενο αντικείμενο στο κέντρο του Μίλκι Ουέι, για το οποίο οι αστρονόμοι πίστευαν ότι είναι ένα νέφος υδρογόνου. Είχε εντοπιστεί το 2002 να πλησιάζει στον Τοξότη Α*, μια περιοχή στην καρδιά του Γαλαξία στην οποία κρύβεται μια μαύρη τρύπα βαρέων βαρών, με μάζα εκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από του Ήλιου (τέτοιες μαύρες τρύπες πιστεύεται εξάλλου ότι υπάρχουν στα κέντρα όλων των μεγάλων γαλαξιών).

Οι αστρονόμοι προέβλεπαν για χρόνια ότι το νέφος θα γινόταν φέτος βορά της μαύρης τρύπας. Η σύγκρουσή του στον δίσκο υλικού που περιβάλλει τη μαύρη τρύπα θα προκαλούσε μια έντονη λάμψη, η οποία θα αποκάλυπτε νέα στοιχεία για τη συμπεριφορά του τέρατος. Σύμφωνη με την τελευταία μελέτη, το σόου δεν ήρθε ποτέ επειδή το G2 δεν είναι νέφος αερίου αλλά ένα γιγάντιο άστρο, προϊόν της συγχώνευσης δύο μικρότερων, τυλιγμένο με ένα πέπλο αερίου και σκόνης.

Τι περίμεναν οι επιστήμονες

Series of position-velocity diagrams from 2004 to 2013, which were scaled to identical peak luminosities. Over time, the gas cloud becomes increasingly stretched, as can clearly be seen, due to the gravitational shear of the black hole. Credit: MPE

Η έρευνα δείχνει μάλιστα να διαψεύδει προηγούμενες μελέτες, σύμφωνα με τις οποίες το G2 είναι τμήμα ενός μακρόστενου νέφους που μοιάζει με νήμα. «Το G2 επέζησε και συνέχισε να κινείται στην τροχιά του. Ένα απλό νέφος αερίου δεν θα μπορούσε να το κάνει αυτό» λέει η Γκεζ, η οποία εξέτασε το αντικείμενο από το αστεροσκοπείο Keck της Χαβάης, στο οποίο λειτουργούν τα δύο μεγαλύτερα οπτικά και υπέρυθρα τηλεσκόπια του κόσμου.

Παρουσιάζοντας τα ευρήματά τους στο The Astrophysical Journal Letters [Detection of Galactic Center source G2 at 3.8 μm during periapse passage], οι ερευνητές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι το G2 είναι πιθανώς μέλος μιας νέας οικογένειας άστρων, τα οποία δημιουργούνται από τη συγχώνευση άλλων άστρων στην καρδιά του Γαλαξία. Στον δικό μας Γαλαξία, επισημαίνει η Γκεζ, τα μεγάλα άστρα ανήκουν συχνά σε δυαδικά συστήματα, είναι δηλαδή άστρα που κινούνται σε τροχιά γύρω από άλλα άστρα.

Στο παραπάνω βίντεο βλέπουμε σε προσομοίωση την αναμενόμενη συμπεριφορά του νέφους G2 καθώς προσεγγίζει την υπερμεγέθη μαύρη τρύπα Τοξότη Α* (Sgr A*), που βρίσκεται στο κέντρο του γαλαξία μας.

Το G2 φαίνεται να είναι ένα πρώην δυαδικό σύστημα που συγχωνεύτηκε σε ένα άστρο λόγω της ακραίας βαρυτικής επίδρασης της μαύρης τρύπας. Η μετάλλαξη αυτή πρέπει να συνέβη σχετικά πρόσφατα, καθώς το άστρο του G2 δείχνει να βρίσκεται ακόμα στη φάση μιας διόγκωσης που διαρκεί ένα εκατομμύριο χρόνια μετά τη συγχώνευση. Όπως λέει η Γκεζ, το άστρο φαίνεται να περνά τώρα σε μια φάση «σπαγγετοποίησης», ένα φαινόμενο κατά το οποίο μεγάλα σώματα επιμηκύνονται από τη βαρυτική επίδραση μιας μαύρης τρύπας.

«Γύρω από τις μαύρες τρύπες παρατηρούμε φαινόμενα που δεν μπορούμε να δούμε πουθενά αλλού στο Σύμπαν» σχολιάζει η ερευνήτρια. «Αρχίζουμε να κατανοούμε τη φυσική των μελανών οπών με τρόπο που δεν ήταν δυνατός μέχρι σήμερα».

Φτιάχνουν τον «χάρτη» των σεξουαλικών φαντασιώσεων. Sexual fantasies: Are you normal?

Pierre Klossowski, Le secret de Lamiel, 1982. Καναδοί σεξολόγοι και ψυχολόγοι έκαναν μια ενδελεχή έρευνα σε μια απόπειρα να αποφανθούν για το τί είναι φυσιολογικό και τί όχι. To fantasise about sex is normal. But is what you’re dreaming about ‘mainstream’? This study exposes which are the most common erotic thoughts, and which are … out there.

Τι ακριβώς καθιστά «διεστραμμένη» ή «ανώμαλη» μια σεξουαλική φαντασίωση μας; Τι ακριβώς χαρακτηρίζεται ως «φυσιολογικό» σε μια φαντασίωση και τι μπορεί να οριστεί ως «παραφιλία»; Αυτό ακριβώς προσπαθούν να κατανοήσουν οι επιστήμονες από το Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας του Μόντρεαλ εκπονώντας μια μελέτη η οποία για πρώτη φορά θα επιδιώξει μελλοντικά να ορίσει επιστημονικά τις σεξουαλικές αποκλίσεις.

Το ερωτηματολόγιο

Στον παρακάνω πίνακα μπορείτε να δείτε αναλυτικά και τις 55 ερωτήσεις, καθώς και το ποσοστό των γυναικών και των ανδρών που φαντασιώνονται με την καθεμία εξ’ αυτών. The results of the study. Source: Supplied

Η έρευνα, που δημοσιεύτηκε στην «Επιθεώρηση Σεξουαλικής Ιατρικής» (JSM), διενεργήθηκε από ερευνητές από τα πανεπιστήμια του Μόντρεαλ και του Κεμπέκ. Συνολικά 1.517 κάτοικοι του Κεμπέκ -799 άνδρες και 718 γυναίκες μέσης ηλικίας 30 ετών- δέχθηκαν να συμπληρώσουν ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο 55 φαντασιώσεων που αφορούσε τις σεξουαλικές φαντασιώσεις τους. Ενδεικτικά, ιδού 20 από τις συνολικά 55 ερωτήσεις που απαντήθηκαν από άντρες και γυναίκες συμμετέχοντες:

Pierre Klossowski, Roberte interceptée III, 1972. Guess what’s at the top of the male naughty thoughts list?

Έχω φαντασιωθεί να δένω τον ερωτικό μου σύντροφο.

Έχω φαντασιωθεί να κάνω ανταλλαγή ερωτικών συντρόφων με ένα φιλικό μου ζευγάρι.

Έχω φαντασιωθεί να με δέρνει κάποιος.

Έχω φαντασιωθεί να κάνω σεξ με μια γυναίκα με πολύ μεγάλο στήθος.

Έχω φαντασιωθεί να κάνω σεξ με κάποιον πολύ μεγαλύτερο μου σε ηλικία.

Έχω φαντασιωθεί να δέχομαι ικανοποίηση από κάποιον άγνωστο.

Έχω φαντασιωθεί να κάνω σεξ με ένα φετίχ ή ένα ερωτικό αντικείμενο.

Έχω φαντασιωθεί να ουρώ πάνω στον ερωτικό μου σύντροφο.

Έχω φαντασιωθεί να ουρεί πάνω μου ο ερωτικός μου σύντροφος.

Έχω φαντασιωθεί να εκμεταλλεύομαι σεξουαλικά κάποιον κοιμισμένο ή μεθυσμένο.

Έχω φαντασιωθεί να κάνω σεξ με ένα ζώο.

Έχω φαντασιωθεί να φοράω ρούχα του αντίθετου φύλου.

Έχω φαντασιωθεί να κάνω σεξ με έναν άγνωστο σε ένα δημόσιο χώρο.

Έχω φαντασιωθεί να κάνω σεξ με έναν κατά πολύ νεότερο ερωτικό σύντροφο.

Έχω φαντασιωθεί να αυνανίζω έναν γνωστό ή φίλο μου.

Έχω φαντασιωθεί να εξουσιάζω κάποιον σεξουαλικά.

Έχω φαντασιωθεί να κάνω σεξ με δυο γυναίκες ταυτόχρονα.

Έχω φαντασιωθεί να μαστιγώνω κάποιον προκειμένου να λάβω σεξουαλική ικανοποίηση.

Έχω φαντασιωθεί να με αναγκάζει κάποιος να κάνω σεξ μαζί του.

Έχω φαντασιωθεί να με φωτογραφίζει ή να με βιντεοσκοπεί κάποιος την ώρα του σεξ.

Pierre Klossowski, Incident sermonnant son neveu, 1977. Best left under wraps ... Some common daydreams may not be shared by your partner. “Clinically, we know what pathological sexual fantasies are: they involve nonconsenting partners, they induce pain, or they are absolutely necessary in deriving satisfaction,” study author Christian Joyal said.” But apart from that, what exactly are abnormal or atypical fantasies?” The results published in the Journal of Sexual Medicine are a mix of revealing and expected.

«Γνωρίζουμε πως οι φαντασιώσεις που χαρακτηρίζονται παθολογικές είναι εκείνες που εμπεριέχουν μη συναινετικό σεξ, προκαλούν πόνο ή είναι απολύτως απαραίτητες για την πρόκληση ευχαρίστησης. Αλλά, πέραν αυτών, δεν υπάρχουν αντίστοιχες γνώσεις για τις ασυνήθιστες ή άτυπες φαντασιώσεις. Ο κύριος στόχος μας, λοιπόν, ήταν να δούμε ποιος είναι ο κανόνας στις σεξουαλικές φαντασιώσεις, ώστε να αποσαφηνίσουμε όλες τις άλλες», δήλωσε ο επικεφαλής ερευνητής, δρ. Κριστιάν Ζουαγιάλ, επίκουρος καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κεμπέκ και ερευνητής στο Πανεπιστημιακό Ίδρυμα Ψυχικής Υγείας του Μόντρεαλ. Η μελέτη έδειξε ακόμα ότι οι άντρες έχουν περισσότερες φαντασιώσεις και τις περιγράφουν μάλιστα πιο έντονα απ’ ό,τι οι γυναίκες.

Pierre Klossowski, Les barres parrallèles, 1972. Alternate realities ... While men and woman share some of their fantasies, women don’t have the same desire to turn them into reality.

Επιπλέον, η συντριπτική πλειονότητα των ανδρών θέλουν να ζήσουν τις φαντασιώσεις τους. Στην αντίπερα όχθη, ένα σημαντικό ποσοστό των γυναικών (30-60%) έχουν μεν φαντασιώσεις με θέμα την υποταγή (π.χ. δέσιμο ή τον εξουσιασμό), αλλά διευκρινίζουν ότι δεν θέλουν να γίνουν ποτέ οι φαντασιώσεις τους αυτές πραγματικότητα. Επίσης, μια σημαντική διαφορά ανάμεσα στα δυο φύλα είναι το ότι οι γυναίκες έχουν πολύ συχνά φαντασιώσεις με τον μόνιμο σύντροφό τους, αλλά οι άντρες έχουν περισσότερες «εξωσυζυγικές» φαντασιώσεις.