Χάος : Κίνηση και Αιτιοκρατία. Chaos : Mouvement et déterminisme

Χάος είναι ο τίτλος που έδωσαν στη σειρά εννέα βίντεο που ολοκλήρωσαν, πρόσφατα, με γνώση και φαντασία τρεις Γάλλοι μαθηματικοί. Πρόκειται για τους Aurélien Alvarez, Etienne Ghys και Jos Leys. Στόχος τους είναι, όπως λένε, να μοιραστούν, με όσο γίνεται  περισσότερους ανθρώπους, τις επιστημονικές τους γνώσεις. Οι δυνατότητες της νέας τεχνολογίας και η αμεσότητα των κινουμένων σχεδίων τους επέτρεψαν να είναι ακριβείς στην παρουσίαση των επιστημονικών θεμάτων και το τελικό αποτέλεσμα να είναι θεαματικό.

Το πρώτο βίντεο της σειράς έχει τίτλο «Chaos I : Motion and Determinism» (Χάος Ι Κίνηση και Αιτιοκρατία). Η ρήση του Ηράκλειτου «Πάντα Ρει», ως υπότιτλος στο πρώτο βίντεο της σειράς, δεν επελέγη τυχαία. Οι μαθηματικοί επικεντρώνονται στην ιδέα της αρχής του Χάους και στις απόψεις που τονίζουν ότι τα πλάσματα αναπτύσσονται αδιάκοπα, ότι όλα βρίσκονται, διαρκώς, σε κίνηση : όλα γίνονται τα πάντα και τα πάντα είναι όλα.

Οι ιδέες αυτές παρουσιάζονται στα πρώτα λεπτά της ταινίας, τόσο με παραδείγματα από την καθημερινή ζωή όσο και με εντυπωσιακά παραδείγματα από τον κόσμο των μαθηματικών.

«Μπορεί η επιστήμη να βοηθήσει στην πρόβλεψη του μέλλοντος ; » αναρωτιούνται, κάποια στιγμή, οι δημιουργοί των βίντεο. Και προσθέτουν : «Αυτό είναι ένα παλιό ερώτημα που διατρέχει ολόκληρη την ταινία», η οποία, να προσθέσουμε, ολοκληρώθηκε σε δύο χρόνια με την οικονομική υποστήριξη των : Centre National de la Recherche Scientifique και Ecole Normale Supérieure de Lyon.

Ας δούμε, όμως, μαζί το πρώτο βίντεο της σειράς με ελληνικούς υπότιτλους:

Τα υπόλοιπα βίντεο μπορεί να δει κανείς  εδώ: www.chaos-math.org/fr/les-chapitres

Η λατρεία των γυναικών, τελετουργία και πραγματικότητα στην κλασική Αθήνα. Worshipping Women: Ritual and Reality in Classical Athens

Το εξώφυλλο του καταλόγου της έκθεσης, όπως αυτός κυκλοφόρησε στη Νέα Υόρκη.

Στην αρχαία Αθήνα, οι γυναίκες δεν ήταν Αθηναίοι πολίτες και δεν έπαιζαν κανέναν ρόλο στην πολιτική ζωή. Δεν μπορούσαν να μιλήσουν ή να ψηφίσουν στη Βουλή ή να είναι ένορκοι στα δικαστήρια. Η ιδιωτική ζωή τους ήταν, επίσης, σχετικά περιχαρακωμένη. Δεν επέλεγαν τον σύζυγό τους ή τον χρόνο που θα παντρεύονταν, ο οποίος για τις κοπέλες της Αθήνας ήταν γενικά αμέσως μόλις μπορούσαν να τεκνοποιήσουν, στην ηλικία των δεκατεσσάρων με δεκαπέντε ετών.

A nuptial lebes with lid, 410 B.C., from Eretria. Photo: National Archaeological Museum, Athens, Greece

Αυτή η κατάσταση, που παραδίδεται σε μας από τις αρχαίες πηγές, οδήγησε πολλούς σύγχρονους ερευνητές να υποθέσουν ότι οι γυναίκες της Αθήνας ζούσαν σε σχεδόν «ανατολίτικου» τύπου απομόνωση, κυρίως περιορισμένες στον οίκο τους, χωρίς να τις βλέπουν άλλοι άνδρες, εκτός από αυτούς του άμεσου οικογενειακού τους περιβάλλοντος και υπό τον απόλυτο έλεγχο ενός αρσενικού φύλακα, του πατέρα ή του συζύγου.

«Ανδροκεντρική»

Άγαλμα της Αρτέμιδος από παριανό μάρμαρο. Περί το 100 π.Χ. Βρέθηκε στη Δήλο στην οικία που αποκαλείται του Διαδουμένου. Statue of the Goddess Artemis, Ca. 100 B.C., Parian marble. Athens, National Archaeological Museum

Όμως, όπως σημειώνει ο διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, Νίκος Καλτσάς, «αυτή η ακραία άποψη βασίστηκε κυρίως στις φιλολογικές πηγές, όπως σε λόγους που εκφωνήθηκαν στα δικαστήρια κατά τον 4ο αι. π.Χ., οι οποίοι αντανακλούν περισσότερο μια «ανδροκεντρική» ιδεολογία για τον ρόλο των δύο φύλων, παρά τη ζώσα πραγματικότητα των αθηναϊκών οικογενειών. Ιδιαίτερα, η εστίαση στον αποκλεισμό των γυναικών από την πολιτική ζωή σκίασε τους σημαντικούς ρόλους που αυτές έπαιξαν στη θρησκευτική ζωή της πόλης, συχνά με πολύ δημόσιους και ορατούς τρόπους».

A three-handled skyphos, or wine cup, circa early fourth century B.C. The main one is the notion that women had a universally mute and passive role in Athenian society. It is true that they lived with restrictions that modern Westerners would find intolerable. Yet, the show argues, the assumption that women lived in a state of purdah, completely removed from public life, is contradicted by the depictions of them in art. Photo: National Archaeological Museum, Athens, Greece

Ακριβώς σε αυτή την πτυχή εστιάζει η έκθεση που επιμελήθηκε ο δρ Καλτσάς και εγκαινιάζεται στις 20 Ιουλίου στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Τίτλος της «Η λατρεία των γυναικών, τελετουργία και πραγματικότητα στην κλασική Αθήνα». Η έκθεση είχε φιλοξενηθεί επί αρκετούς μήνες στο Ωνάσειο Πολιτιστικό Κέντρο της Νέας Υόρκης και τώρα έρχεται στη χώρα μας εμπλουτισμένη με νέα εκθέματα.

A container, circa 400-425 B.C. The management of weddings was female turf, as was childbirth and the rearing of children. And so were the rituals surrounding death. Men were in charge of war and killing; women were in charge of washing and dressing bodies for the all-important last rites, without which souls were left to wander the earth. Birth and death — the only real democratic experiences, existentially speaking — were in women's hands. Photo: National Archaeological Museum, Athens, Greece

Στην εκτενή εισαγωγή του στον κατάλογο της έκθεσης, την οποία συνυπογράφει με τον Αλαν Σαπίρο, ο Νίκος Καλτσάς επισημαίνει πως αντίθετα από ό,τι στις μοντέρνες δυτικές κοινωνίες, η θρησκεία διείσδυε σε κάθε πτυχή της ζωής στην αρχαία ελληνική πόλη και ήταν αδιαχώριστη από τις «κοσμικές» υποθέσεις, το οποίο σημαίνει ότι η δραστηριοποίηση των γυναικών στη λατρεία, στις τελετές και στις γιορτές σηματοδοτεί μια μείζονα συνεισφορά στη δημόσια ζωή της Αθήνας.

A neck amphora, circa 460 B.C. Much of that art is religious, which is no surprise considering the commanding female deities in the Greek pantheon. The goddesses are moody, contradictory personalities, above-it-all in knowledge but quick to play personal politics and intervene in human fate. Photo: Bibliotheque Nationale de France

Η έκθεση ερευνά, λοιπόν, διαμέσου των αρχαιολογικών καταλοίπων, τους πολλαπλούς τρόπους με τους οποίους η θρησκευτική δραστηριότητα των γυναικών συνεισέφερε όχι μόνο στην προσωπική τους ολοκλήρωση, αλλά, επίσης, στη δημόσια ταυτότητα της άρχουσας πόλης του κλασικού ελληνικού κόσμου.

Άγαλμα της Αθηνάς, πρώτο μισό του δεύτερου αιώνα π.Χ., από το Αρχαιολογικό Μουσείο του Άργους.

Το πρώτο μέρος παρουσιάζει τις κύριες γυναικείες θεότητες της Αθήνας, στη λατρεία και στις γιορτές των οποίων ήταν ενεργά αναμεμειγμένες οι γυναίκες. Η εξέχουσα θέση δίνεται στην Αθηνά, την προστάτιδα θεά της πόλης (Πολιάς), στην οποία έδωσε το όνομά της. Λατρευόταν, επίσης, ως Πρόμαχος (αρχηγός στη μάχη), Νίκη (για τη νίκη που φέρνει, είτε σε πόλεμο είτε σε ειρηνικούς διαγωνισμούς), Εργάνη (προστάτιδα των τεχνών, όπως της αγγειοπλαστικής που έφερε ευημερία στην Αθήνα). Ο Ν. Καλτσάς υπενθυμίζει: «Το κύριο ιερό της, ήδη από τα μυκηναϊκά χρόνια, ήταν στον βράχο της Ακρόπολης και τα αμέτρητα αφιερώματα που προσφέρθηκαν στη θεά εκεί στη διάρκεια των αιώνων, πολλά από τα οποία φέρουν επιγραφές από μεγάλα μαρμάρινα αγάλματα έως μικρά και φθηνά πήλινα, μας δίνουν μια εύγλωττη εικόνα για το πώς οι αρχαίοι Αθηναίοι σε όλες τις στιγμές της ζωής τους προσέφεραν στη θεά τους πρώτους καρπούς των κόπων τους (απαρχή) ή τη δεκάτη από το εισόδημά τους, ή αφιερώματα απροσδιόριστης αξίας».

Η θεά Αθηνά σε αγγείο του 470-460 π.Χ., αττικού εργαστηρίου. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

«Από χρονών εφτά κρατούσα (μια χαρά) μέσ’ στις γιορτές της Αθηνάς τα βάζα τα ιερά στα δέκα χρόνια μ’ έβαζαν και άλεθα [με χάριν] το ιερό κριθάρι και την αρκούδα έκανα με φούστα κροκωτή στης Βραυρωνίας τη γιορτή»

Οι στίχοι από τη «Λυσιστράτη» του Αριστοφάνη περιγράφουν εύγλωττα τα καθήκοντα κάθε παιδίσκης. Στην αρχή μετείχε στις γιορτές της Αθηνάς και λίγο μεγαλύτερη στις γιορτές της Βραυρωνίας Αρτέμιδος, ντυμένη σαν «άρκτος» (αρκουδίτσα).

Artemis was a wild-game hunter, but no sooner have we pegged her as the outdoorsy type than she changes. On a gold-hued vase from the State Hermitage Museum in Moscow she appears as Princess Diana, to use her Roman name, crowned and bejeweled in a pleated floor-length gown. Photo: The State Hermitage Museum, St. Petersburg, Russia

Ο χαρακτηριστικός τύπος αγγείου που αφιερωνόταν από τα κορίτσια στην Άρτεμη, γνωστός ως κρατηρίσκος, έχει βρεθεί σε πολλές θέσεις όπου υπήρχε λατρεία της, και η εικονογραφία αυτών των αγγείων κάνει νύξεις για τη φύση της τελετουργίας. Μερικά θα δούμε και στην έκθεση.

Άγαλμα της Αφροδίτης, πρώτος αιώνας π.Χ., από το ιερό του Απόλλωνα Μαλεάτα στην Επίδαυρο. A marble statuette of Aphrodite from the sanctuary of Apollo Maleatas at Epidauros, first-century A.D. Although you might not expect Aphrodite, paragon of physical beauty, to have a dark side, she does. As the goddess of love she was unreliable, sometimes perverse. Yes, she brings people amorously together, but when things go wrong, watch out. Photo: National Archaeological Museum, Athens, Greece

Η Αφροδίτη «θεωρούνταν ότι είχε ιδιαίτερη σχέση με τις γυναίκες, ως προστάτιδα θεά της γυναικείας ομορφιάς και της ερωτικής έλξης.

Στην πραγματικότητα, στην Αθήνα, υπήρχε και μια άλλη υπόσταση της θεάς, ως δημόσια θεά, η οποία ενσαρκωνόταν στον λατρευτικό τίτλο της Πανδήμου (για όλους τους ανθρώπους) και λατρευόταν στην καρδιά της πόλης, στην Ακρόπολη και στην Αγορά».

Παράσταση αγγείου με τη θεά Δήμητρα.

Η θεά Δήμητρα και η κόρη της Περσεφόνη (ή Κόρη) «ήταν, φυσικά, ιδιαίτερα κοντά στις γυναίκες και στα κορίτσια ως αρχέτυπο πρότυπο της σχέσης μητέρας - κόρης».

Το πιο διάσημο ιερό της Δήμητρας, στην Ελευσίνα, δεν είχε περιορισμούς για την είσοδο των γυναικών.

Ειδώλιο Νίκης, περί το 510 π.Χ., αττικού εργαστηρίου.

Τέλος, ο κύκλος των θηλυκών θεοτήτων κλείνει με τη Νύμφη, που λατρευόταν στις υπώρειες της Ακρόπολης.

Παράσταση αγγείου από τη συμμετοχή των γυναικών στη λατρεία του Διονύσου.

Άλλες πτυχές της έκθεσης είναι η λατρεία των ηρωίδων, ανάμεσα στις οποίες και οι Κόρες του Κέκροπα, ιστορικές ιέρειες της κλασικής περιόδου, αλλά και διάφορα είδη λατρευτικών πράξεων, μερικά από τα οποία ισχύουν σε όλες τις λατρείες παγκοσμίως και άλλα που ήταν ειδικά για τη λατρεία μιας ιδιαίτερης θεότητας (χορός, σπονδή, θυσία, συμμετοχή στις πομπές για την Αθηνά και στη δημιουργία του πέπλου της, συμμετοχή στις λατρείες του Διονύσου ή στα Αδώνια, για τον θάνατο του νεαρού και ωραίου Αδώνιδος).

Επιτύμβια στήλη της Πολυξένης, περί το 400 π.Χ., από τη Βοιωτία. Πουλήθηκε στο Παρίσι στις αρχές του προηγούμενου αιώνα και τώρα βρίσκεται σε Μουσείο του Βερολίνου.

Στην αρχαία Ελλάδα, οποιαδήποτε μετάβαση στη ζωή από τη γέννηση έως τον θάνατο σηματοδοτούνταν από κάποιου είδους θρησκευτική τελετουργία.

«Η τελευταία ενότητα ανιχνεύει τον κύκλο της ζωής των γυναικών της Αθήνας, υπογραμμίζοντας συγκεκριμένες καίριες στιγμές μετάβασης και τον ρόλο της τελετουργίας σε καθεμία από αυτές», καταλήγει ο Ν. Καλτσάς.

An inscribed grave stele of "Nikomache," circa 350-360 B.C. There is no more moving image in the show than that of two women, one seated and one standing, facing each other. Both may be priests, or worshipers, in an earth-goddess cult; neither looks young. An inscription identifies the woman commemorated by the stele as Nikomache. The exhibition catalog suggests that she is the seated figure, the one who has settled in and will keep her place when the other walks away. The parting is evidently in progress as the women clasp hands and meet each other's gaze. Photo: Piraeus Archaeological Museum

Τελετές μύησης των κοριτσιών, γαμήλιες τελετές, γεννητούρια και θάνατοι παρουσιάζονται μέσα από σκηνές αγγείων, αγάλματα και επιτύμβιες στήλες.

178 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ

Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 30 Νοεμβρίου. Ο κ. Καλτσάς αναφέρει πως έχουν προστεθεί 23 αντικείμενα. Από τα 155 που είχαν πάει στη Νέα Υόρκη, εδώ θα εκτεθούν 178, καθώς προστίθενται αμετακίνητα.

Ανάμεσά τους, το γνωστό άγαλμα της Αθηνάς της Βαρβακείου, «το οποίο δεν μετακινείται λόγω της σπουδαιότητάς του αλλά και της κατάστασής του».

A krater, or vase, circa 380-400 B.C. The show uses art to survey where, within a system of institutionalized restriction, areas of freedom for women lay. By doing so it makes a valuable, if by now no longer entirely novel, contribution to Classical studies. Photo: Ministero per i Beni e le Attivit Culturali della Republica Italiana

Συνοψίζοντας, λέει ότι στόχος αυτής της έκθεσης δεν είναι να υποστηρίξει πως οι γυναίκες της κλασικής Αθήνας ήταν στην πραγματικότητα απελευθερωμένες με τη σύγχρονη έννοια. «Παραμένει αληθές ότι η ζωή των γυναικών της Αθήνας ήταν ιδιαίτερα περιορισμένη ως προς την κινητικότητα στη δημόσια σφαίρα, στη συμμετοχή στις πολιτικές διαδικασίες και στον έλεγχο του ίδιου του σώματός τους.

Αλλά η ανάμειξη των γυναικών σε λατρείες και γιορτές, μαζί ή χωριστά από τους άνδρες, ήταν σημαντική για την επιτυχή λειτουργία της πόλης, όπως και για κάθε μέλος της κοινωνίας. Εάν στόχος της ελληνικής θρησκείας ήταν να δημιουργηθεί και να διατηρηθεί ένα καθεστώς αρμονίας μεταξύ θνητών και θεών, τότε ο ρόλος των Αθηναίων γυναικών ήταν τόσο ζωτικός στη διαδικασία αυτή όσο αυτός των πολλών πανίσχυρων θεαινών που λατρεύονταν εκεί, ξεκινώντας με την πολιούχο της πόλης Αθηνά».

ΠΗΓΗ: ΕΘΝΟΣ