Ο
«Έλληνας» Γκρεκοπίθηκος και όχι ο «Αφρικανός» Σαχελάνθρωπος είναι ο πρώτος
προάνθρωπος. An artist's reconstruction of Graecopithecus freybergi, left, with the jawbone and tooth found in
Bulgaria and Greece. CREDIT: UNIVERSITY
OF TORONTO
Τα
νερά της επιστημονικής κοινότητας έρχεται να ταράξει μια νέα θεωρία, σύμφωνα με
την οποία ο χωρισμός των ανθρώπων από τους χιμπατζήδες, μπορεί να έγινε στην
περιοχή της σημερινής Βαλκανικής και όχι στην Αφρική, άρα ο αρχαιότερος
προάνθρωπος (hominin)
πιθανώς εμφανίσθηκε στη Νοτιοανατολική Ευρώπη.
Η
ελληνική κάτω γνάθος του Γκρεκοπίθηκου. The lower jaw of
the 7.175 million year old Graecopithecus freybergi (El Graeco) from Pyrgos
Vassilissis, Greece (today in metropolitan Athens). Credit: Wolfgang Gerber, University of
Tübingen
Η
νέα αυτή «αιρετική» επιστημονική υπόθεση -που δεν αμφισβητεί ότι ο πρώτος
σύγχρονος άνθρωπος (Homo
sapiens) εμφανίσθηκε
στην Αφρική, αλλά υποστηρίζει ότι ο πρώτος προάνθρωπος εμφανίσθηκε εκτός
Αφρικής - βασίζεται σε δύο σπάνια απολιθώματα του Γκρεκοπίθηκου (Graecopithecus freybergi),
μία κάτω γνάθο και έναν άνω προγόμφιο, που είχαν ανακαλυφθεί στην Ελλάδα και
στη Βουλγαρία το 1944 και 2009 αντίστοιχα και τα οποία, όπως ανακοινώθηκε τώρα,
έχουν σχεδόν την ίδια ηλικία, περίπου 7,2 εκατομμυρίων ετών.
Τη
χρονολόγηση αυτή (στα 7,17 - 7,24 εκατ. έτη) έκαναν Γερμανοί, Βούλγαροι,
Έλληνες, Καναδοί και άλλοι επιστήμονες, με επικεφαλής την καθηγήτρια Μάντλεν
Μπέμε του Κέντρου Σένκενμπεργκ για την Ανθρώπινη Εξέλιξη & και το
Παλαιοπεριβάλλον του Πανεπιστημίου του Τίμπιγκεν και τον καθηγητή Νικολάι
Σπασόφ της Βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών και του Εθνικού Μουσείου Φυσικής
Ιστορίας στη Σόφια, οι οποίοι έκαναν δύο σχετικές επιστημονικές δημοσιεύσεις
στο περιοδικό PLoS
One. Από ελληνικής πλευράς συμμετείχαν ο
καθηγητής Παλαιοντολογίας-Στρωματογραφίας Γεώργιος Θεοδώρου και ο επίκουρος
καθηγητής Σωκράτης Ρουσιάκης του Τμήματος Γεωλογίας & Γεωπεριβάλλοντος του
Πανεπιστημίου Αθηνών.
Οι
ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για απολιθώματα προανθρώπων,
ενώ υποστηρίζουν μάλιστα πως δεν αποκλείεται να πρόκειται για το αρχαιότερο
γνωστό είδος των Ανθρωπίνων (Hominini)
που έζησε στην Ευρώπη. Αυτό, όπως λένε, σημαίνει ότι ο διαχωρισμός μεταξύ των
ανθρώπων και των χιμπατζήδων έγινε αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια νωρίτερα
από ό,τι θεωρείτο μέχρι σήμερα.
Το
πότε ζούσε ο τελευταίος κοινός πρόγονος ανθρώπων-χιμπατζήδων (των πιο στενών
γενετικών συγγενών του ανθρώπου) αποτελεί «καυτό» θέμα διαμάχης στην
παλαιοανθρωπολογία. Σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις, ο πρόγονος αυτός ζούσε προ
πέντε έως επτά εκατομμυρίων ετών και ο διαχωρισμός των ανθρώπων από τους
χιμπατζήδες έγινε στην Αφρική, όπου και έζησαν οι πρώτοι προ-άνθρωποι.
Οι
ερευνητές, όμως, προβάλλουν τον ισχυρισμό ότι, με βάση τα νέα ευρήματα, ο
διαχωρισμός ανθρώπων και χιμπατζήδων δεν έγινε στην Αφρική όπως συνήθως
πιστεύεται, αλλά στη νοτιοανατολική Μεσόγειο.
A 7.24 million year
old upper premolar of Graecopithecus from Azmaka, Bulgaria. Credit: Wolfgang Gerber, University of
Tübingen
Οι
ερευνητές ανέλυσαν τα δύο δείγματα Γκρεκοπίθηκου, την ελληνική κάτω γνάθο (που
έχει το υποκοριστικό «Ελ Γκρέκο») και το βουλγαρικό δόντι (άνω προγόμφιο),
χρησιμοποιώντας εξελιγμένες μεθόδους υπολογιστικής τομογραφίας. Κατάφεραν έτσι
να κάνουν την οπτική απεικόνιση της εσωτερικής δομής των απολιθωμάτων, ιδίως
των δοντιών, αποκαλύπτοντας ανατομικά χαρακτηριστικά περισσότερο ανθρώπινα και
προανθρώπινα (όπως του Αυστραλοπίθηκου και του Αρδιπίθηκου), παρά χαρακτηριστικά
μεγάλων πιθήκων.
Οι
ερευνητές εκτιμούν ότι ο Γκρεκοπίθηκος, ως είδος, πρέπει να ενταχθεί στην
προ-ανθρώπινη εξελικτική γραμμή. «Εκπλαγήκαμε
από τα ευρήματά μας, επειδή οι προ-άνθρωποι προηγουμένως ήσαν γνωστοί μόνο από
την υποσαχάρια Αφρική» δήλωσε ο ερευνητής Γιόχεν Φους.
Παλαιότερος του
αφρικανικού Σαχελάνθρωπου
An artist's
impression of Graecopithecus. CREDIT: NATIONAL MUSEUM OF NATURAL HISTORY -
SOFIA, ASSEN IGNATOV
Πολλοί
επιστήμονες θεωρούν ως αρχαιότερο γνωστό είδος προανθρώπου τον Σαχελάνθρωπο του
Τσαντ (Sahelanthropus
tchadensis), που ζούσε πριν από έξι έως επτά
εκατομμύρια χρόνια στην Αφρική. Ο Γκρεκοπίθηκος, όμως, είναι εκατοντάδες
χιλιάδες χρόνια παλαιότερος του Σαχελάνθρωπου.
«Η χρονολόγηση του Γκρεκοπίθηκου μας
επιτρέπει να μετακινήσουμε τον διαχωρισμό ανθρώπου-χιμπατζή στην περιοχή της
Μεσογείου» δήλωσε ο καθηγητής Ντέηβιντ Μπέγκαν του Τμήματος Ανθρωπολογίας
του Πανεπιστημίου του Τορόντο.
An electron
microscope image of a dust particle rounded by eolian transport. It originated
in the Sahara desert and was found in 7.2 million year old sediments in Greece.
Credit: Ulf Linnemann, Senckenberg Center for Human Evolution and
Palaeoenvironment, University of Tübingen
Σύμφωνα
με τις αναλύσεις των επιστημόνων, ο Γκρεκοπίθηκος ζούσε σε ένα περιβάλλον στη
νοτιοανατολική Ευρώπη, που εκείνη την εποχή είχε χαρακτηριστικά σαβάνας και
φιλοξενούσε επίσης ρινόκερους, καμηλοπαραδάλεις, αντιλόπες και γαζέλες.
Μάλιστα, στις τοποθεσίες όπου βρέθηκαν τα απολιθώματα του Γκεροκοπίθηκου στην
Ελλάδα και στη Βουλγαρία, ανακάλυψαν ίχνη από πανάρχαια σκόνη της
βορειοαφρικανικής Σαχάρας, που είχε ταξιδέψει προς τα βόρεια από τον άνεμο.
Σύμφωνα
με τη Μπέμε, «ο σχηματισμός μιας ερήμου
πριν από περισσότερα από επτά εκατομμύρια χρόνια στη βόρεια Αφρική και η
εξάπλωση της σαβάνας στη Νότια Ευρώπη μπορεί να έπαιξε κεντρικό ρόλο για το
διαχωρισμό του κλάδου των ανθρώπου από τον κλάδο του χιμπατζή».
Πηγή:
http://journals.plos.org
Ο όχι ιδιαίτερα
γνωστός Γκρεκοπίθηκος (Graecopithecus
freybergi) θεωρείται κατοπινό είδος από τον Ουρανοπίθηκο τον μακεδονικό (Ouranopithecus macedoniensis). Το απολίθωμα του πρώτου ανακαλύφθηκε στον
Πύργο Βασιλίσσης στην Αττική το 1944 και βρίσκεται σήμερα στην Γερμανία. Ενώ
αρκετά απολιθώματα του Ουρανοπίθηκου βρέθηκαν στην κεντρική Μακεδονία (στην
κοιλάδα του Αξιού-περιοχή Ν.Μεσήμβριας το 1973, στο Ξηροχώρι το 1989 και στη
Νικήτη Χαλκιδικής το 1990).
Ο
Ουρανοπίθηκος, που είχε βάρος περίπου 70 κιλών, χρονολογείται από την Ανώτερη
(Ύστερη) Μειόκαινο πιθανώς προ περίπου 9,5 εκατ. ετών και μοιάζει πολύ με τους
σύγχρονους μεγάλους αφρικανικούς πιθήκους, ιδίως τους θηλυκούς γορίλες. Είναι
το αρχαιότερο γνωστό ανθρωποειδές (όχι προ-άνθρωπος) που έζησε στον ελλαδικό
χώρο και φαίνεται ότι αντιπροσωπεύει τον κοινό πρόγονο των μεγάλων πιθήκων της
Αφρικής (γορίλας, χιμπατζής) και του κλάδου του Ανθρωπίνων (Hominini).
Δηλώσεις
Ελλήνων παλαιοντολόγων
The species could
be the first hominid ever to exist. CREDIT: UNIVERSITY OF TORONTO
Άλλοι
ξένοι παλαιοντολόγοι εμφανίσθηκαν επιφυλακτικοί και ανέφεραν στο "New Scientist" ότι
πρέπει να υπάρξουν περισσότερα απολιθώματα για να στηριχθεί η νέα θεωρία. Από
την πλευρά τους, οι Έλληνες παλαιοντολόγοι θεωρούν σημαντικές τις νέες μελέτες,
που βάζουν πιο δυναμικά την Ελλάδα στον «χάρτη» της διεθνούς παλαιοντολογίας. Αλλά
κι αυτοί τονίζουν ότι θα χρειασθεί να βρεθούν περισσότερα απολιθώματα του
Γκρεκοπίθηκου, μέσω ανασκαφών.
Ο
καθηγητής Παλαιοντολογίας-Στρωματογραφίας Γεώργιος Θεοδώρου του ΕΚΠΑ, που
συμμετείχε στη νέα βιοστρωματογραφική και παλαιοπεριβαλλοντική μελέτη, δήλωσε
στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι στις νέες μελέτες «δίδεται
μια εντελώς νέα διάσταση στην διαδοχή στον χώρο και στο χρόνο των προανθρώπων,
καθώς για πρώτη φορά διεθνώς δίδεται η Αττική, με το είδος Graecopihecus freibergi προερχόμενο από τις Άνω
Μειοκαινικές αποθέσεις της Δυτικής Αττικής (Πύργος Βασιλίσσης) και των
Βαλκανίων, ως ο τόπος διαχωρισμού του κλάδου των προανθρώπων από τον κλάδο των
χιμπατζήδων. Το πολύ σημαντικό είναι ότι από την μελέτη που αφορά το περιβάλλον
και τη στρωματογραφία των Μειοκαινικών αποθέσεων Πικερμίου και Αγίων Αναργύρων,
προκύπτει ότι ο διαχωρισμός των δύο εξελικτικών κλάδων πραγματοποιήθηκε λίγο
πριν από την εμφάνιση του μέχρι σήμερα θεωρούμενου παλαιότερου προανθρώπου, του
Sahelanthropus
tchadensis».
«Eίναι βέβαιο ότι θα χρειαστούμε πολλή
δουλειά και πολλά ακόμη δείγματα για να γίνει οριστικά και διεθνώς αποδεκτή
αυτή η άποψη. Είναι απόλυτα βέβαιο ότι χρειαζόμαστε πολλά νέα καλά δείγματα του
Graecopihecus. Ο δρόμος είναι σίγουρα πολύ μακρύς, αλλά το πρώτο βήμα έγινε»
τόνισε ο κ.Θεοδώρου, ο οποίος πραγματοποιεί ήδη ανασκαφές στην περιοχή
Πικερμίου, μαζί με τον κ.Ρουσιάκη και ομάδα μεταπτυχιακών και προπτυχιακών
φοιτητών του ΕΚΠΑ.
Όπως
είπε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η ανασκαφική ομάδα παράλληλα αναζητεί από το 2015-2016 νέα
ανασκαφική θέση στην πυκνοκατοικημένη περιοχή των Αγίων Αναργύρων. Η έρευνα του
Πανεπιστημίου Αθηνών χρηματοδοτείται και στηρίζεται έμπρακτα από τους Δήμους
Ραφήνας Πικερμίου και Αγίων Αναργύρων Καματερού.
«Οι πρόσφατες μελέτες και τα αποτελέσματα των
χρονολογήσεων δημιουργούν βάσιμες ελπίδες για τον εντοπισμό του πολύ σημαντικού
Graecopithecus freybergi και στα νεότερα στρώματα του Πικερμίου Aττικής και όχι
μόνον των Αγίων Αναργύρων» τόνισε ο κ. Θεοδώρου.
Ο
καθηγητής Παλαιοντολογίας και Στρωματογραφίας του Τμήματος Γεωλογίας του Αριστοτελείου
Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Γιώργος Κουφός δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ: «Η χρονολόγηση των ευρημάτων του
Γκρεκοπίθηκου είναι πολύ σημαντική, γιατί μας δίνει την γεωλογική ηλικία του
για πρώτη φορά και επιβεβαιώνει παλαιότερες απόψεις σχετικά με τη διαφορετικότητα
του Γκρεκοπίθηκου από τον Ουρανοπίθηκο. Όσον αφορά στην άποψη ότι ο διαχωρισμός
ανθρώπων και χιμπατζήδων δεν έγινε στην Αφρική όπως συνήθως πιστεύεται, αλλά
στη νοτιοανατολική Μεσόγειο, νομίζω ότι υπάρχει κάποια ένδειξη, αλλά
χρειάζονται περισσότερα ευρήματα με σαφή χαρακτηριστικά και από σαφώς γνωστές
θέσεις για να αποδειχθεί πλήρως. Τίποτα όμως δεν αποκλείει να έχει συμβεί στον
Ευρωπαϊκό χώρο».
Πηγές: Messinian
age and savannah environment of the possible hominin Graecopithecus from
Europe, PLOS ONE (2017). journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0177347 - CNN.gr
