Πύραυνος - Χύτρα ταχύτητος... 2.700 ετών

Ο πρώτος πλήρως σωζόμενος αρχαίος πύραυνος βρέθηκε σε τάφο... νοικοκυράς κατά τη διάρκεια των ανασκαφών στο νεκροταφείο της Αξιούπολης στην Μακεδονία.

Κάποια αρχαία νοικοκυρά πήρε μαζί της στον άλλο κόσμο την αγαπημένη της χύτρα και έτσι έφτασε μέχρι τις μέρες μας η πρώτη πλήρως σωζόμενη «χύτρα ταχύτητας» ηλικίας 2.700 χρόνων, που βρέθηκε σε νεκροταφείο της περιοχής Αξιούπολη Κιλκίς και πρόκειται να παρουσιαστεί σε συνέδριο για την Κεραμική της Αρχαϊκής Εποχής που αρχίζει την Πέμπτη στη Θεσσαλονίκη.

Ο αρχαίος πύραυνος -όπως είναι η ονομασία του αρχαίου σκεύους, προδρομική μορφή της χύτρας ταχύτητας της εποχής μας- εντοπίστηκε σε νεκροταφείο που ανέσκαψε και τα ευρήματά του θα παρουσιάσει η αρχαιολόγος της 16ης Εφορίας Κλασικών και Προϊστορικών Αρχαιοτήτων, Θ. Σαββοπούλου.

Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών ανακαλύφθηκαν συνολικά πέντε πύραυνοι, μόνο ένας όμως σε κατάσταση τέτοια που μπορούσε να αποκατασταθεί η αρχική του εικόνα και να συντηρηθεί, αποτελώντας το πιο ολοκληρωμένο παράδειγμα αυτού του τύπου μαγειρικών σκευών. Οι πύραυνοι είναι μεγάλα αγγεία με ειδική κατασκευή, απαραίτητα για την κατασκευή του φαγητού. Η κατασκευή είναι εντυπωσιακή, λαμβάνοντας υπόψη ότι το ύψος του αγγείου είναι 0,38μ., το βάρος του 14 κιλά -υπολογίζεται ότι με τα τμήματα που λείπουν θα έφτανε τα 15 κιλά- ενώ η χωρητικότητά του είναι περίπου 20 λίτρα.

Όπως εξηγεί η κ. Σαββοπούλου, αποτελείται «από ένα εσωτερικό πιθόσχημο αγγείο με μικρή κυκλική επίπεδη βάση και έχει συγκολλημένη στο ύψος του ώμου εξωτερική περιμετρική `ποδιά' με οπές εξαερισμού σε δύο σειρές.

Η επάνω έχει 4 οπές και η κάτω 2 για την κυκλοφορία του αέρα και την αναζωπύρωση της φωτιάς. Δύο λαβές συγκρατούν ταυτόχρονα το εσωτερικό αγγείο και το εξωτερικό τμήμα για την τοποθέτησή του στην εστία».

Στον πύραυνο της Αξιούπολης κατά την κ. Σαββοπούλου «συμπυκνώνεται όλη η τεχνογνωσία της εποχής και η επιδεξιότητα του τεχνίτη και σχετίζεται με τις διατροφικές συνήθειες της κοινωνίας που χρησιμοποιούσε το σκεύος για την προετοιμασία της καθημερινής του διατροφής.

ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΚΕΡΑΜΙΚΗΣ

Το συνέδριο για την Κεραμική των Αρχαϊκών Χρόνων στο Βόρειο Αιγαίο και την περιφέρειά του διοργανώνεται από τον τομέα αρχαιολογίας του τμήματος Iστορίας και Aρχαιολογίας του ΑΠΘ και το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Μακεδονικών και Θρακικών Σπουδών του ΥΠΠΟ με τη συμμετοχή 54 ερευνητών από την Ελλάδα και το εξωτερικό, με συνολικά 42 πρωτότυπες ανακοινώσεις και παρουσίαση ευρημάτων από την ΠΓΔΜ και τη Βουλγαρία. Ανάμεσα στους εισηγητές είναι οι Λίλλιαν Αχειλαρά, Γεώργιος Ζάχος, Γεωργία Καραμήτρου-Μεντεσίδη, Βασιλική Μισαηλίδου-Δεσποτίδου, Μιχάλης Τιβέριος.

Τεχνητοί μύες - «προϊόντα» νανοτεχνολογίας. Researchers Create Carbon Nanotube Muscles

Οι τεχνητοί μύες που δημιούργησε η διεθνής ερευνητική ομάδα παράγουν 85 φορές περισσότερη ενέργεια σε σύγκριση με έναν ανθρώπινο μυ αντίστοιχου μεγέθους

Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Ντάλας δημιούργησαν τεχνητούς, σούπερ-ισχυρούς μυς οι οποίοι υπόσχονται να μεταφέρουν την επιστημονική φαντασία στην πραγματική ζωή.

Πλήθος εφαρμογών

Το νέο επίτευγμα αναμένεται να «γεννήσει» μεταξύ άλλων υπερ-ρομπότ, ρούχα τα οποία θα γίνονται από μόνα τους πιο ζεστά όταν κάνει κρύο αλλά και περσίδες που θα κλείνουν με… δική τους πρωτοβουλία όταν έχει ήλιο.

ARTIFICIAL MUSCLE: This scanning electron micrograph shows a carbon nanotube sheet being drawn from a cluster of nanotubes (also referred to as a nanotube forest). An artificial muscle made from a sheet of these carbon nanotubes can operate at extreme low temperatures that would cause other artificial muscle systems to freeze and at very high temperatures that would cause other muscle systems to decompose. Image: © MEI ZHANG

Οι τεχνητοί μύες είναι φτιαγμένοι από νήματα-«προϊόντα» της νανοτεχνολογίας τα οποία δημιουργούν ένα κυλινδρικό σχήμα και γεμίζουν με κερί παραφίνης. Μπορούν να σηκώσουν βάρος 100.000 φορές μεγαλύτερο από το δικό τους και να παραγάγουν 85 φορές περισσότερη ενέργεια σε σύγκριση με έναν αντίστοιχου μεγέθους ανθρώπινο μυ.

Το υλικό το οποίο μπορεί να υφανθεί, να ραφτεί ή να πλεχτεί είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί σε «έξυπνα» υλικά και υφάσματα.

Σύμφωνα με τον δρα Ρέι Μπάουγκμαν, επικεφαλής της διεθνούς ερευνητικής ομάδας η οποία αποτελείται από ειδικούς στην Αυστραλία, στην Κίνα, στη Νότια Κορέα, στον Καναδά και στη Βραζιλία, ρούχα τα οποία θα είναι φτιαγμένα από το νανονήμα θα μπορούν να γίνονται πιο ζεστά «αποκρινόμενα» στις αλλαγές θερμοκρασίας ή και να προσφέρουν περισσότερη προστασία όταν στο περιβάλλον υπάρχουν επικίνδυνα χημικά.

To σχήμα των νανονημάτων από τα οποία δημιουργούνται οι τεχνητοί μύες

Ουσιαστικώς οι τεχνητοί μύες αποτελούν νήματα κατασκευασμένα από νανοσωλήνες άνθρακα – κενούς κυλίνδρους φτιαγμένους από τον ίδιο τύπο στρωμάτων γραφίτη που βρίσκει κάποιος στο εσωτερικό των συμβατικών μολυβιών. Παρ' ότι οι νανοσωλήνες αυτοί μπορεί να είναι 10.000 φορές πιο λεπτοί από τη διάμετρο μιας ανθρώπινης τρίχας, την ίδια στιγμή είναι 100 φορές πιο ανθεκτικοί από το ατσάλι.

Όχι για αντικατάσταση στο ανθρώπινο σώμα

Robot  artificial muscles

Ο δρ Μπάουγκμαν τόνισε ότι οι υπερ-ισχυροί τεχνητοί μύες έχουν ένα μεγάλο εύρος εφαρμογών αλλά – τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα – δεν είναι κατάλληλοι για την αντικατάσταση μυών στο ανθρώπινο σώμα. «Οι τεχνητοί μύες που αναπτύξαμε μπορούν να προσφέρουν μεγάλες, πολύ γρήγορες συσπάσεις σηκώνοντας βάρη που είναι 200 φορές πιο μεγάλα από εκείνα που θα μπορούσε να σηκώσει ένας ανθρώπινος μυς αντίστοιχου μεγέθους. Παρ' ότι είμαστε ενθουσιασμένοι σχετικά με τις δυνατότητες εφαρμογών των τεχνητών μυών οι οποίες εκτείνονται από τα ρομπότ, τους καθετήρες, τους μικροκινητήρες, τα οπτικά συστήματα, τις μικροβαλβίδες ως και τα παιχνίδια, πρέπει να αναφέρουμε ότι αυτή τη στιγμή δεν είναι κατάλληλοι για την άμεση αντικατάσταση μυών στο ανθρώπινο σώμα».

Όπως περιγράφεται σε μελέτη που δημοσιεύεται online στην επιθεώρηση «Science» οι νέοι τεχνητοί μύες που είναι φτιαγμένοι από το νήμα των νανοσωλήνων άνθρακα γεμίζουν με ένα υλικό που αλλάζει τον όγκο, όπως το κερί παραφίνης.

Θερμαίνοντας το νήμα, είτε με χρήση ηλεκτρισμού είτε με παλμούς φωτός, οι ειδικοί καταφέρνουν να αυξήσουν τον όγκο του κεριού και μαζί του τον όγκο του κυλίνδρου από νανονήμα – σημειώνεται ότι το υλικό μπορεί να αντέξει σε θερμοκρασίες ως και 1000 βαθμών Κελσίου πάνω από το σημείο τήξεως του ατσαλιού. Έτσι προκαλούνται οι συσπάσεις των τεχνητών μυών οι οποίες είναι πολύ γρήγορες – λαμβάνουν χώρα σε 25 χιλιοστά του δευτερολέπτου.

Γρήγορες συσπάσεις με μεγάλη παραγωγή ενέργειας

Συγχρόνως οι συσπάσεις αυτές παράγουν ενέργεια 4,2 KW ανά κιλό μυός – πρόκειται για τετραπλάσια πυκνότητα ενέργειας σε σύγκριση με εκείνη που παράγει ένας κοινός καυστήρας.

Ray Baughman creates artificial muscles

Ο δρ Μπάουγκμαν ανέφερε ότι οι μύες είναι περιελιγμένοι (όπως τα ελατήρια ή τα πηνία). Όταν τα νανονήματα με κερί θερμανθούν είτε με ηλεκτρική ενέργεια είτε με έναν παλμό φωτός, ξετυλίγονται με πολύ μεγάλη ταχύτητα και ξανατυλίγονται με αντίθετη φορά όταν σταματήσουν να θερμαίνονται και ψυχρανθούν.

Το επόμενο βήμα για τον δρα Μπάουγκμαν και την ομάδα του είναι να εφαρμόσουν την τεχνολογία τους σε μεγαλύτερη κλίμακα.

Παγκόσμιο αρχείο θαλάσσιων ειδών. Towards a World Register of Marine Species

Hermodice carunculata, Milos (Greece). Στην ιστοσελίδα WoRMS που δημιούργησαν οι επιστήμονες βρίσκονται όλα τα καταγεγραμμένα είδη θαλάσσιας χλωρίδας και πανίδας που έχουν ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα.

Το πρώτο επίσημο αρχείο των όντων που ζουν στους ωκεανούς του πλανήτη μας δημιούργησαν οι επιστήμονες. Σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις, το θαλάσσιο περιβάλλον θα μπορούσε  να φιλοξενεί περί το ένα εκατομμύριο είδη, εκ των οποίων μέχρι τώρα μόλις στο 1/3 έχει γίνει επίσημη καταγραφή.

Χταποδάκι του... ρηχού νερού. Το είδος Megaleledone setebos ζει στα ρηχά νερά της Ανταρκτικής και πρόκειται για τον κοντινότερο «συγγενή» των χταποδιών που ζουν σε μεγάλα βάθη. Εδώ, ένα χαριτωμένο ανήλικο M. setebos το οποίο όταν μεγαλώσει θα φτάσει σε μήκος το ένα μέτρο.

Παρά το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας οι ειδικοί έχουν εντοπίσει περισσότερα είδη από κάθε άλλη περίοδο, πιστεύεται ότι υπάρχουν χιλιάδες ζώα και φυτά τα οποία εξακολουθούν να παραμένουν άγνωστα για την επιστήμη. Υπολογίζεται ότι περίπου 65.000 νεοανακαλυφθέντα είδη δεν έχουν λάβει ακόμα επίσημη επιστημονική ονομασία.

Διαδικτυακή «βουτιά» στον πλούτο των θαλασσών

Το Παγκόσμιο Αρχείο Θαλάσσιων Ειδών (http://www.marinespecies.org/), αποτελεί μια παγκόσμια διαδικτυακή βάση δεδομένων, έργο 270 θαλάσσιων βιολόγων από 146 ιδρύματα σε 32 χώρες. Μέσα από την κολοσσιαία προσπάθεια οι επιστήμονες ελπίζουν να καταφέρουν να δώσουν επιτέλους μια απάντηση στο ερώτημα-«γρίφο», του «τι ζει στη θάλασσα;».

Πατέρας-«κουβαλητής». Αρσενική θαλάσσια αράχνη κουβαλά τα αβγά στο κάτω μέρος του σώματός της, μέχρις ώτου αυτά εκκολαφθούν.

Περίπου 226.000 είδη έχουν καταγραφεί επισήμως, από τα οποία τα 20.000 αφορούν ανακαλύψεις που πραγματοποιήθηκαν κατά την τελευταία δεκαετία.

Κάβουρας... γέτι. Το γουνοφόρο είδος κάβουρα Kiwa hisuta kiwa ανακαλύφθηκε στη Μεσο-Ατλαντική ωκεάνια ράχη, στον Νότιο Ειρηνικό Ωκεανό. Έλαβε την ονομασία του από την πολυνησιακή μυθολογία και συγκεκριμένα από τη θεότητα των οστρακόδερμων Κίουα.

«Ετησίως λαμβάνουν επιστημονική ονομασία περισσότερα είδη από κάθε άλλη φορά. Αν ο ρυθμός αυτός συνεχιστεί, τότε τα περισσότερα είδη θα ανακαλυφθούν μέσα στον 21ο αιώνα» αναφέρουν χαρακτηριστικά οι επιστήμονες σε δημοσίευσή τους στην επιθεώρηση «Current Biology».

«Ψαλίδα» των βυθών. Το παράξενο είδος Ceratonotus steiningeri ανήκει στην οικογένεια των κωπηπόδων. Εντοπίστηκε από επιστήμονες για πρώτη φορά το 2006 σε βάθος 5.400 μέτρων στη λεκάνη της Ανγκόλας.

Ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια στη διαδικασία της καταγραφής των θαλάσσιων ειδών, υποστηρίζουν οι επιστήμονες, αποτελεί το πρόβλημα της συνωνυμίας ορισμένων μεταξύ τους – πολλά είδη ζώων και φυτών έχουν λάβει περισσότερες από μια ονομασίες.

Ντάμπο, το... χταπόδι. Το «φτερωτό» χταπόδι του είδους Grimpoteuthis discoveryi, γνωστό και ως «Ντάμπο» (από το φτερωτό ελεφαντάκι της Ντίσνεϊ) εντοπίστηκε από επιστήμονες το 2009 στη Μεσο-Ατλαντική ωκεάνια ράχη, την υποβρύχια οροσειρά που βρίσκεται στον πυθμένα του Ατλαντικού ωκεανού.

«Πρόκειται για ένα από τα πιο συχνά προβλήματα που υπάρχουν ως προς την εκτίμηση του πραγματικού αριθμού των “βαπτισμένων” ειδών» αναφέρεται στη μελέτη.

Μέδουσα της Αβύσσου. Το νεοανακαλυφθέν είδος Abyssobenthic ctenophore ζει σε βάθη που ξεπερνούν τα 7.000 μέτρα.

«Για πρώτη φορά, προσφέρουμε μια αναλυτική επισκόπηση σε ό,τι αφορά τον πλούτο των ειδών που ανήκουν στα κυριότερα γένη θαλάσσιας ζωής. Πρόκειται για ένα έργο τέχνης των όσων γνωρίζουμε και των όσων δεν γνωρίζουμε γύρω από τη θαλάσσια ζωή» λέει από την πλευρά του ο Γουόρντ Άπελντανς από την Διακυβερνητική Ωκεανογραφική Επιτροπή (IOC).

Αϊνστάιν: ένας ιδιαίτερος εγκέφαλος, Einstein’s Brain: New Insights into the Roots of Genius

Einstein 1921 by F. Schmutzer

Ο εγκέφαλος του Αϊνστάιν πέρασε μια μεγάλη περιπέτεια μετά το θάνατο της μεγαλοφυΐας -ακόμα και σήμερα, μεγάλα τμήματά του παραμένουν αγνοούμενα. Τώρα, όμως, φωτογραφίες που είχαν μείνει ξεχασμένες για δεκαετίες επιβεβαιώνουν ότι ο ιδιαίτερος Δρ Αϊνστάιν είχε και ανατομικά ιδιαίτερο μυαλό.

Μεταθανάτια απαγωγή

Η ιστορία ξεκίνησε το 1955, όταν ο Αϊνστάιν πέθανε στο Πρίνστον του Νιού Τζέρσι σε ηλικία 76 ετών. Πριν ακόμα πάρει έγκριση από την οικογένεια και τον διαχειριστή της διαθήκης του καθηγητή, ο αμφιλεγόμενος παθολόγος Τόμας Χάρβεϊ αφαίρεσε τον εγκέφαλο για εξέταση. Τον χώρισε σε 240 κομμάτια, τα οποία εμβαπτίστηκαν σε ρητίνη και κόπηκαν σε χιλιάδες φέτες για εξέταση στο μικροσκόπιο. Ο Χάρβεϊ έστειλε αρκετές φέτες σε επιστήμονες σε όλο τον κόσμο, κράτησε όμως τον υπόλοιπο εγκέφαλο σε ένα κουτί στο γραφείο του.

Τις δεκαετίες που ακολούθησαν, ο Χάρβεϊ κρατούσε στην ιδιοκτησία του ό,τι είχε μείνει από τον εγκέφαλο του Αϊνστάιν - φέρεται μάλιστα να τον μετέφερε ακόμα και στο πορτμπαγκάζ του αυτοκινήτου του.

Το 1998, λίγα χρόνια πριν από τον θάνατό του, ο Χάρβεϊ αποφάσισε τελικά να παραδώσει τον απαχθέντα εγκέφαλο στο Εθνικό Μουσείο Υγείας και Ιατρικής του αμερικανικού στρατού, το οποίο βρίσκεται στο Μέριλαντ. Πολλές όμως από τις φέτες που είχε στείλει σε άλλους ερευνητές παραμένουν σήμερα αγνοούμενες.

Ιδιαίτερο μυαλό

Normal brain - contains a sulcus called the parietal operculum and the inferior parietal lobe; the latteris the seat of mathematical and visual reasoning.  Einstein brain - was no longer than most, but the parietal operculum region was missing. This allowed the inferior parietal lobe to grow 15% wider than normal

Η απίστευτη περιπέτεια του εγκεφάλου του Αϊνστάιν ίσως είναι ο λόγος που μέχρι σήμερα είχαν δημοσιευτεί μόνο έξι επιστημονικές μελέτες για το θέμα. Μία από αυτές είχε παρουσιαστεί το 1998 από τον ανθρωπολόγο Ντικ Φοκ του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Φλόριδας, ο οποίος διαπίστωνε ότι ο βρεγματικός λοβός, ο οποίος σχετίζεται με την αντίληψη των μαθηματικών και του χώρου, παρουσίαζε ιδιαιτερότητες στις έλικες και τις αύλακες (τα αυλάκια του εγκεφάλου και τις προεξοχές ανάμεσα στα αυλάκια).

Τώρα, ο Δρ Φοκ επανέρχεται με νέα μελέτη σε 12 φωτογραφίες που είχαν τραβηχτεί από τον Χάρβεϊ το 1955 και βρίσκονταν ως σήμερα ξεχασμένες στο Εθνικό Μουσείο Υγείας και Ιατρικής. Αρκετές από αυτές δείχνουν περιοχές του εγκεφάλου που δεν είχαν μελετηθεί ποτέ ως σήμερα.

Το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό, αναφέρει ο Φολ στην επιθεώρηση «Brain», είναι η περιπλοκότητα και το ασυνήθιστο μοτίβο στις αύλακες και τις έλικες όχι μόνο του βρεγματικού λοβού αλλά και του προμετωπιαίου φλοιού και του οπτικού φλοιού.

Ο προμετωπιαίος φλοιός, ιδιαίτερα διογκωμένος στον Αϊνστάιν  ευθύνεται για ανώτερες νοητικές λειτουργίες όπως ο προγραμματισμός, η επίλυση προβλημάτων και η αφηρημένη σκέψη που χρειαζόταν ο νομπελίστας για να απεικονίζει στο μυαλό του παραμορφώσεις του χωροχρόνου και άλλα φαινόμενα της Φυσικής.

Η αριστερή πλευρά του εγκεφάλου του Αϊνστάιν σε φωτογραφία που τραβήχτηκε λίγο μετά το θάνατό του το 1955 (Πηγή: US National Museum of Health and Medicine)

Άλλες ιδιαιτερότητες καταγράφονται σε περιοχές όπως ο σωματοαισθητικός φλοιός που επεξεργάζεται ερεθίσματα από το σώμα. Ιδιαίτερα διογκωμένη ήταν μάλιστα η περιοχή που αντιστοιχεί στο αριστερό χέρι, ιδιαιτερότητα που ίσως σχετίζεται με το ταλέντο του Αϊνστάιν ως βιολιστή.

Εγκέφαλος μικρότερος από τον μέσο όρο

Parts of famed physicist Albert Einstein's brain were "extraordinary," according to a new study. (Photo: AP)

Τα ευρήματα της τελευταίας μελέτης έρχονται να προστεθούν στις προηγούμενες έρευνες, οι οποίες έδειχναν ότι ο εγκέφαλος του Αϊνστάιν περιείχε ασυνήθιστα πολλά νευρογλοιακά κύτταρα που προστατεύουν τους νευρώνες. Η σημασία της υψηλής αναλογίας νευρογλοιακών κυττάρων παραμένει ωστόσο άγνωστη.

Θα φανταζόταν κανείς με βάση τα ευρήματα ότι ο Αϊνστάιν ήταν μεγαλοφυΐα επειδή διέθετε ασυνήθιστο εγκέφαλο. Οι ερευνητές όμως επισημαίνουν ότι κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει με βεβαιότητα αν ισχύει το αντίστροφο, αν δηλαδή ο εγκέφαλος του φυσικού ανέπτυξε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά λόγω του περιβάλλοντος στο οποίο μεγάλωσε και λόγω των περίπλοκων προβλημάτων της Φυσικής με τα οποία καταπιάστηκε.

The Secrets of Einstein's Brain

Το πιθανότερο πάντως είναι ότι η μεγαλοφυΐα του Αϊνστάιν βασιζόταν και στους δύο παράγοντες ταυτόχρονα.

Ένα όμως είναι σίγουρο: ο εγκέφαλος του Αϊνστάιν ζύγιζε 1.230 γραμμάρια, λίγο λιγότερο από το μέσο όρο. Και η διαπίστωση αυτή διέψευσε οριστικά τη θεωρία ότι η νοημοσύνη σχετίζεται με το μέγεθος του εγκεφάλου.