Το λυχνάρι της Άρτεμης. The lamp of Artemis

Λύχνος, ενυπόγραφος, με ανάγλυφη παράσταση Αρτέμιδος (ρωμαϊκή περίοδος). Αρχαιολογικό Μουσείο Νικόπολης.

Στην αρχαιότητα, τα λυχνάρια αποτελούσαν δημοφιλή μέσα τεχνητού φωτισμού και απαρτίζονταν από το κυρίως σώμα, το επάνω μέρος με το διακοσμημένο χείλος, τη λαβή, την οπή για το φιτίλι και την οπή για το γέμισμα του λαδιού.

Το λάδι ή το λίπος που χρησιμοποιούνταν, έπρεπε να είναι αρκετά ρευστό ώστε να επιτρέπει σε ένα φιτίλι ικανοποιητικού βάρους να διάγει την απαραίτητη ποσότητα στο καιόμενο μέρος ώστε να τροφοδοτείται η φλόγα. Στο ελαιόλαδο, συχνά προστίθετο και αλάτι, το οποίο βοηθούσε ώστε να αποφεύγεται το πιτσίλισμα, το ιδιαίτερα κίτρινο χρώμα της φλόγας, καθώς και η υπερθέρμανση του λαδιού.

Σε ορισμένες περιπτώσεις τα λυχνάρια διέθεταν, για τα φιτίλια, περισσότερα από ένα ακροφύσια. Αναλόγως με τον αριθμό των ακροφύσιών τους, οι λύχνοι ονομάζονταν δίμυξοι, τρίμυξοι κ.λπ., από το ακροφύσιο, το οποίο αποκαλούνταν μύξος ή μύξα.

Nikopolis Museum: Terracotta oil lamps. Nikopolis, Roman-Late Roman periods. Archaeological Museum of Nikopolis, Preveza, Epirus, Greece (Ministry of Culture; Wikipedia).

Στη Νικόπολη έχει βρεθεί ποικιλία λυχναριών με παραστάσεις που σχετίζονται με τους ακτιακούς αγώνες, το θέατρο, με θέματα εμπνευσμένα από τη θάλασσα αλλά και μυθολογικές παραστάσεις. Πληθώρα λύχνων παρουσιάζουν θεότητες του ρωμαϊκού και του ελληνικού πανθέου. Όπως ο ακέραιος μονωτός λύχνος με ανάγλυφη παράσταση της Άρτεμης σε κατ’ ενώπιον στάση.

Bάση λύχνου με εγχάρακτο δακτύλιο που φέρει την υπογραφή «ΛΟΥΚΙΟΥ». Αρχαιολογικό Μουσείο Νικόπολης.

Στο αριστερό της χέρι η θεά κρατά τόξο. Στη δεξιά της πλευρά εικονίζεται σκύλος στραμμένος προς αυτήν, ενώ πίσω εικονίζεται βωμός. Η οπή πλήρωσης βρίσκεται στα πλάγια τοιχώματα του δίσκου. Το λυχνάρι έχει επίπεδη βάση που ορίζεται από εγχάρακτο δακτύλιο και στο κέντρο του φέρει την υπογραφή «ΛΟΥΚΙΟΥ», πιθανότατα του τεχνίτη που το κατασκεύασε.

Από τα αρχαία λυχνάρια ως τις σύγχρονες λάμπες εξοικονόμησης ενέργειας και από την ανακάλυψη της φωτιάς ως τη λατρεία του θεού Ήλιου, το φως πάντοτε διαδραμάτιζε εξαιρετικά σημαντικό ρόλο τόσο στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων ανά την υφήλιο όσο και στην τέχνη, τη φιλοσοφία και τη θρησκεία.

Έκφραση συναισθημάτων σε ελληνιστικές επιτύμβιες στήλες. Emotional Expressions in Ancient Funerary Art Served as Therapy for the Bereaved

Επιτύμβιες στήλες από τη Σμύρνη και την Κύζικο (φωτ. Πανεπιστήμιο του Gothenburg). Tombstones from Smyrna and Kyzikos. Emotional expressions on Greek tombstones from the Hellenistic period -- 323-31 B.C. -- help increase our understanding of social communication and cultural values. Despite the potential of the tombstones as a source for history of emotions, this has rarely been explored by researchers. Researchers now conclude that the illustrations and inscriptions reflect people's way of relating to death, and that the tombstone was a means to deal with the grief of losing a loved one. (Photo: University of Gothenburg)

Ο τρόπος με τον οποίο εκφράζονταν τα συναισθήματα σε ελληνικές επιτύμβιες στήλες της ελληνιστικής περιόδου (323-31 π.Χ.) μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα την κοινωνική επικοινωνία και τις πολιτιστικές αξίες της εποχής. Αυτό είναι το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει στη διδακτορική της διατριβή η Sandra Karlsson, υποψήφια διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο του Gothenburg. Emotional expressions on Greek tombstones from the Hellenistic period (323-31 B.C.) help increase our understanding of social communication and cultural values. This is the conclusion of a doctoral thesis in Classical Archaeology and Ancient History from the University of Gothenburg.

H Sandra Karlsson μελέτησε αρχαία ταφικά ανάγλυφα από τις αρχαίες ελληνικές πόλεις-κράτη Σμύρνη και Κύζικο, τα οποία φέρουν διάφορα εικονιστικά θέματα αλλά και επιγραφές. Doctoral student Sandra Karlsson has studied ancient grave reliefs from the Greek city-states Smyrna and Kyzikos in present Turkey. The reliefs display both figurative motifs and inscriptions.

«Από το υλικό που μελετήθηκε αντλούμε σημαντικές πληροφορίες για τα ταφικά τελετουργικά, τη δομή της οικογένειας και τις δοξασίες για τη ζωή μετά θάνατον, καθώς και δημογραφικά στοιχεία», αναφέρει η Karlsson, η οποία επέλεξε να εστιάσει την έρευνά της στους τρόπους έκφρασης των συναισθημάτων και στις αντιλήψεις περί θανάτου. ‘This source material provides important information about funerary rituals, demographics, family structures and ideas about life after death,’ says Karlsson, who chose to focus on expressions of emotions, but also conceptions of death.

Tombstone from Smyrna. The small boy to the left is sitting on a grave monument and holding a rattle in his right hand, while another curly haired boy is holding a bunch of grapes above a small dog. On the right, in front of a pillar, is a mourning a servant boy with his right hand on his chin. Credit: University of Gothenburg.

Αν και οι επιτύμβιες στήλες προσφέρονται ως πηγή για τη μελέτη της ιστορίας των συναισθημάτων, το θέμα αυτό σπάνια αποτέλεσε αντικείμενο έρευνας. Ένα από τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγει η Karlsson είναι ότι οι παραστάσεις και οι επιγραφές σε αυτές αντανακλούν τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιμετώπιζαν το θάνατο, αλλά και ότι η επιτύμβια στήλη αποτελούσε ένα μέσο αντιμετώπισης της οδύνης για την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. Despite the potential of the tombstones as a source for history of emotions, this has rarely been explored by researchers. One of Karlsson’s conclusions is that the illustrations and inscriptions reflect people’s way of relating to death, and that the tombstone was a means to deal with the grief of losing a loved one.

«Οι επιτύμβιες στήλες λειτουργούσαν όχι μόνο ως σήμα αλλά και ως “οπτική θεραπεία” για τους πενθούντες. Για παράδειγμα, σε κάποιες περιπτώσεις ο νεκρός απεικονιζόταν να στέκεται δίπλα στο σήμα του. Η επιλογή της θέσης αποκαλύπτει την πεποίθηση ότι ο νεκρός βρίσκεται ευτυχής στον Κάτω Κόσμο, ενώ, την ίδια στιγμή, ο τάφος ήταν ένας τόπος αλληλεπίδρασης μεταξύ ζωντανών και νεκρών». ‘The tombstones served not only as a commemorative marker but also as ”visual therapy” for the bereaved. For example, the dead could be portrayed as standing next to their grave markers. The choice of location reveals that the deceased are believed to exist happily in the underworld, while, at the same time, the tomb site was a place of interaction between the living and the dead.’

Tombstone placed over the grave of a woman. She is pictured together with two relatives. From Smyrna. Credit : University of Gothnburg

Ένα άλλο συμπέρασμα στο οποίο οδηγήθηκε η Karlsson είναι ότι η έκφραση συναισθημάτων στις επιτύμβιες στήλες είναι ενδεικτική των κοινωνικών αξιών, καθώς τα άτομα που ανήκουν σε κατώτερη τάξη εκφράζουν τον πόνο τους συχνότερα από ό,τι τα μέλη μιας ανώτερης τάξης. Δεδομένου του υψηλού κόστους κατασκευής ενός ταφικού αναγλύφου, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι οι νεκροί πιθανότατα ανήκαν στη μεσαία τάξη της εποχής. Οι νεκροί συχνά απεικονίζονταν με τους υπηρέτες τους και τα μέλη της οικογένειάς τους. Ενώ τα μέλη της οικογένειας βρίσκονται παραταγμένα το ένα δίπλα στο άλλο σαν αγάλματα, οι υπηρέτες κάνουν διάφορες κινήσεις που δηλώνουν θρήνο και θλίψη. Για παράδειγμα, μπορεί να κάθονται στο έδαφος ή να αγγίζουν το πηγούνι τους με το ένα χέρι. Another conclusion is that emotional expressions on the tombstones also indicate social values, where individuals with low status are more likely to express grief than people with higher status. Grave reliefs were expensive and the deceased probably belonged to the equivalent of a middle class. The dead were often portrayed with their servants and family members. While the family members are lined up next to each other like statues, the servants perform various gestures signifying mourning and grief. For example, they may sit on the ground or touch their chin with one hand.

Σε παλαιότερες έρευνες έχει αναφερθεί ότι η υψηλή παιδική θνησιμότητα κατά την αρχαιότητα συνέβαλε στην εδραίωση πολιτιστικών συμβάσεων που καταπίεζαν την έκφραση οδύνης για το θάνατο ενός παιδιού. Previous research has pointed out that the high child mortality during Antiquity contributed to cultural conventions that suppressed expressions of grief at the death of a child.

«Δεν διέκρινα κάτι τέτοιο στην έρευνά μου. Αντιθέτως, βρήκα πολύ ισχυρές εκδηλώσεις πόνου για νεκρά παιδιά και εφήβους», τονίζει η Karlsson. ‘I didn’t see that in my material, though. On the contrary, I found the strongest expressions of grief for deceased children and adolescents.’

Αυτό που έχει ενδιαφέρον, σύμφωνα με την Karlsson, είναι ότι η έκφραση συναισθημάτων στις επιτύμβιες στήλες που μελέτησε γίνεται ιδιαίτερα προφανής όταν προστίθενται μη συμβατικά στοιχεία, όπως μια συγκινητική περιγραφή ενός νεκρού, ή ένα παιδί που απεικονίζεται με τα αγαπημένα του παιχνίδια. Συχνά, μπορεί κανείς να παρατηρήσει την επιθυμία για μια πιο προσωπική έκφραση. Karlsson finally concludes that emotional expressions on the studied tombstones become particularly evident when unconventional elements were added, such as a touching description of a deceased or a child portrayed with his or her favourite toys. A desire for a more personal expression can often be noted.

«Όπως στα σύγχρονα μνήματα, όπου ο σταυρός συχνά αντικαθίσταται από πιο προσωπικά σύμβολα, όπως μια καρδιά ή μια μπάλα ποδοσφαίρου. Ή με το να τοποθετείται μια φωτογραφία του νεκρού στην επιτύμβια στήλη», καταλήγει η Karlsson. ‘Kind of like modern obituaries where the cross is often replaced with more personal symbols like a heart or a football. Or by posting a photograph of the person on the tombstone,’ says Karlsson.

Πηγή: Αρχαιολογία Online