Ο
Δαρείος Α΄ καθήμενος επί θρόνου, κρατεί σκήπτρο και σπάθη. Από το ελληνικό
"βάζο του Δαρείου", Αρχαιολ. Μουσείο Νάπολης.
Ο ποιητής Φερνάζης
το σπουδαίον μέρος
του επικού
ποιήματός του κάμνει.
Το πώς την
βασιλεία των Περσών
παρέλαβε ο Δαρείος
Υστάσπου. (Aπό αυτόν
κατάγεται ο
ένδοξός μας βασιλεύς
ο Μιθριδάτης,
Διόνυσος κ’ Ευπάτωρ). Aλλ’ εδώ
χρειάζεται
φιλοσοφία· πρέπει ν’ αναλύσει
τα αισθήματα που
θα είχεν ο Δαρείος:
ίσως υπεροψίαν και
μέθην· όχι όμως — μάλλον
σαν κατανόησι της
ματαιότητος των μεγαλείων.
Βαθέως σκέπτεται
το πράγμα ο ποιητής.
Aλλά τον διακόπτει
ο υπηρέτης του που μπαίνει
τρέχοντας, και την
βαρυσήμαντην είδησι αγγέλλει.
Άρχισε ο πόλεμος
με τους Pωμαίους.
Το πλείστον του
στρατού μας πέρασε τα σύνορα.
Ο ποιητής μένει
ενεός. Τι συμφορά!
Πού τώρα ο ένδοξός
μας βασιλεύς,
ο Μιθριδάτης,
Διόνυσος κ’ Ευπάτωρ,
μ’ ελληνικά
ποιήματα ν’ ασχοληθεί.
Μέσα σε πόλεμο —
φαντάσου, ελληνικά ποιήματα.
Aδημονεί ο
Φερνάζης. Aτυχία!
Εκεί που το είχε
θετικό με τον «Δαρείο»
ν’ αναδειχθεί, και
τους επικριτάς του,
τους φθονερούς,
τελειωτικά ν’ αποστομώσει.
Τι αναβολή, τι
αναβολή στα σχέδιά του.
Και νάταν μόνο
αναβολή, πάλι καλά.
Aλλά να δούμε αν
έχουμε κι ασφάλεια
στην Aμισό. Δεν
είναι πολιτεία εκτάκτως οχυρή.
Είναι φρικτότατοι
εχθροί οι Pωμαίοι.
Μπορούμε να τα
βγάλουμε μ’ αυτούς,
οι Καππαδόκες;
Γένεται ποτέ;
Είναι να
μετρηθούμε τώρα με τες λεγεώνες;
Θεοί μεγάλοι, της
Aσίας προστάται, βοηθήστε μας.—
Όμως μες σ’ όλη
του την ταραχή και το κακό,
επίμονα κ’ η ποιητική
ιδέα πάει κι έρχεται —
το πιθανότερο
είναι, βέβαια, υπεροψίαν και μέθην·
υπεροψίαν και
μέθην θα είχεν ο Δαρείος.
Επιμέλεια Γ. Π. Σαββίδη. Τα Ποιήματα, Τ. Β’
1919 - 1933, Ίκαρος 1963
Σχόλια
Η
σκηνή και ο Φερνάζης (περσικό όνομα) πιθανότατα φανταστικά, τοποθετούνται
μάλλον στο 74 π.Χ. Ο Δαρείος Υστάσπου ήταν, μετά τον Κύρο, ο μεγαλύτερος
Αχαιμενίδης βασιλιάς της Περσίας (521-486)· σε μας είναι πιο γνωστός από την
ήττα του εκστρατευτικού σώματος στον Μαραθώνα· οι συνθήκες υπό τις οποίες
ανέβηκε στο θρόνο είναι σκοτεινές και ύποπτες. Ο ημιελληνισμένος βασιλιάς του
Πόντου (ή βόρειας Καππαδοκίας) Μιθριδάτης ΣΤ' ο Μέγας (120-63 π.Χ.) υπήρξε ο
πιο επίφοβος ανταγωνιστής της Ρώμης στην Ανατολή· νικήθηκε οριστικά από τον
Πομπήιο το 66 π.Χ. (Βλ. Κ.Π. Καβάφη, Ποιήματα,
Ίκαρος, φιλολογική επιμέλεια Γ.Π. Σαββίδη, τόμ. Β' σ. 100).
«Ο
ποιητής Φερνάζης είναι φανταστικό πρόσωπο, αλλά το ιστορικό-πολιτικό πλαίσιο
είναι αυθεντικό. Κλειδί του ποιήματος είναι το γεγονός ότι ο Δαρείος είχε
σφετεριστεί τον θρόνο ύστερα από αιματηρές δολοπλοκίες, και ότι ο Μιθριδάτης
έγινε απόλυτος μονάρχης αφού σκότωσε τον συμβασιλέα αδελφό του· τόσο ο ένας όσο
και ο άλλος έπεσαν θύματα της υβριστικής τους φιλοδοξίας» (Βλ. Γ.Π. Σαββίδης, Μικρά καβαφικά, Α', Ερμής 1996 σ. 293).
Αμισός·
ελληνική πόλη-κλειδί του Πόντου· έπεσε στα χέρια των Ρωμαίων το 71 π.Χ.
«Τι χρειάζεται ο πολιτισμός σε ένα κόσμο βίας; Βίας
έξω από τα σύνορά μας; Η Τουρκία έχει ήδη εισβάλει στην Συρία και –υποτίθεται
δι’ αντιπροσώπων τζιχαντιστών– στην Λιβύη, ενώ σπρώχνει τα κύματα των
απελπισμένων να καταργήσουν τα σύνορά μας στα νησιά και στον Έβρο. Με την ΕΕ να
συσκέπτεται προσχηματικά, να εξαντλεί την ευαισθησία της σε ευχολόγια και
ελεημοσύνες και να βλέπει τις τουρκικές εισβολές σε εδάφη άλλων χωρών ως
ευκαιρία για μπίζνες.
Βία,
υπολογίσιμη επίσης, διαφορετικής μορφής και μέσα στα σύνορά μας. Στα νησιά,
όπου κάτοικοι, μετανάστες, κράτος σε όλες του τις βαθμίδες, από την κυβέρνηση
ως την αυτοδιοίκηση και τα ΜΑΤ, παραπαίουν ανάμεσα σε προσπάθειες να λύσουν
προβλήματα που γίνονται όλο και οξύτερα και σε μια αντιπαράθεση που κάθε τόσο
παίρνει επικίνδυνες διαστάσεις. Και στα ελληνικά σχολειά, στην Μέση αλλά και
στην Ανώτατη Παιδεία, το μπούλιγκ έρχεται να καλύψει το κενό μιας ανερμάτιστης
εκπαίδευσης, που όλο και πιο δύσκολα μπορεί να προσφέρει ήθος και γνώση.
Και ο πολιτισμός, η κουλτούρα όπως συχνά ονομάζεται μάλλον υποτιμητικά, τι άλλο ρόλο μπορεί να παίζει, εκτός από το να ικανοποιεί την ανάγκη προσωπικής έκφρασης των πραγματικών και την εγωπάθεια των υποτιθέμενων δημιουργών; Τρέφει –με όχι πάντα αυθεντικά προϊόντα– την κοινωνία του θεάματος, όπως αυτή έχει καταλήξει μετά την επέλαση της παγκοσμιοποίησης και των υποπροϊόντων των μεταμοντέρνου;
Ο
Καβάφης μιλά για τον Φερνάζη
Jean-Baptiste
Greuze, Le Guitariste napolitain dit Un
Oiseleur qui, au retour de la chasse, accorde sa guitar, 1757
Ο
νους πηγαίνει σε ένα καβαφικό ήρωα: Το ποίημα "Ο Δαρείος" γράφτηκε
από τον Κωνσταντίνο Καβάφη στα 1920, ενώ διαρκούσε η Μικρασιατική Εκστρατεία.
Μιλά για τον Φερνάζη, έναν Ασιάτη ποιητή που, ενώ οι Ρωμαίοι επιτίθενται
εναντίον της πατρίδας του, της Καππαδοκίας, αυτός κάθεται «μέσα στην ταραχή
και το κακό» και γράφει ελληνικά ποιήματα.
Το
θυμήθηκε στα χρόνια της χούντας ο Δημήτρης Μαρωνίτης στα "Δεκαοκτώ
κείμενα" για να ψέξει τους διανοούμενους που ασχολούνταν με την
κουλτούρα, αντί να κάνουν αντίσταση. Και αξίζει να το ξαναθυμηθούμε στην
σημερινή συγκυρία για να αναρωτηθούμε: Ποιος πολιτισμός μπορεί να απαντήσει σε
αυτό που ο Πλάτωνας αποκαλούσε «βαναυσίαν και λήθην» ή αλλιώς, πώς
να μιλήσεις για πολιτισμό όταν η βία τον κάνει να δείχνει περιττός;»
Ανδρεάδης
Γιάγκος
