Arts Universe and Philology

Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.

Πέμπτη 9 Νοεμβρίου 2017

Μοναδικό σφραγιδόλιθο έκρυβε ο τάφος του «Γρύπα Πολεμιστή». Archaeologists Find Unique Minoan Sealstone in Greece

Ο σφραγιδόλιθος από τον τάφο του «Γρύπα Πολεμιστή», στην Πύλο, με τη μοναδική παράσταση. The tiny sealstone depicting warriors in battle measures just 1.4 inches across but contains incredible detail. Credit: University of Cincinnati

Πριν από δύο χρόνια, οι Αμερικανοί αρχαιολόγοι Τζακ Ντέιβις και Σάρον Στόκερ, από το Πανεπιστήμιο του Σινσινάτι, αποκάλυψαν στον τάφο του «Γρύπα Πολεμιστή» στην Πύλο ένα μικροσκοπικό αντικείμενο, μεγέθους περίπου 3,5 εκατοστών. Όπως αναφέρει πρόσφατο (6/11) δημοσίευμα των New York Times, στην αρχή πίστεψαν ότι ήταν ένα είδος μεγάλης χάντρας και το έβαλαν στην άκρη για να επικεντρωθούν σε άλλα, πιο εντυπωσιακά αντικείμενα, όπως χρυσά δαχτυλίδια, τα οποία βρέθηκαν σε τάφο του 1500 π.Χ. με πλούσια κτερίσματα.

Σχέδιο της σκηνής που απεικονίζεται στο σφραγιδόλιθο από τον τάφο του «Γρύπα Πολεμιστή». The Pylos Combat Agate. Image credit: University of Cincinnati.

Όταν όμως στη συνέχεια ο συντηρητής του αντικειμένου απομάκρυνε όλες τις προσμίξεις από την επιφάνεια της «χάντρας», αυτό που αποκαλύφθηκε άφησε εμβρόντητους ειδικούς και μη: Ένας σφραγιδόλιθος από αχάτη με εγχάρακτο σχέδιο εκπληκτικής τέχνης και λεπτομέρειας, που απεικονίζει μια εντυπωσιακή σκηνή μάχης, όπου «πρωταγωνιστεί» ένας πολεμιστής-ήρωας, γυμνός και με μακριά μαλλιά.

Due to the seal’s small size and veining on the stone, many of the miniature details are only clearly visible via photomicroscopy. Image credit: University of Cincinnati.

Ο ένας από τους δύο εχθρούς του κείτεται νεκρός κάτω από τα πόδια του, ενώ ο δεύτερος απεικονίζεται λίγα δευτερόλεπτα πριν από το θάνατό του, όταν δηλαδή ο ήρωας, που τον έχει ακινητοποιήσει πιάνοντάς τον από την περικεφαλαία, βυθίζει το ξίφος στο στέρνο του.

A UC team works to excavate the tomb of the Griffin Warrior. From left are Denitsa Nenova, Shari Stocker and Alison Fields. Jonida Martini stands in the trench. Credit: University of Cincinnati

Το ΑΠΕ-ΜΠΕ συνομίλησε με τους δύο ανασκαφείς για το ανεπανάληπτο εύρημα που, σύμφωνα με το αμερικανικό δημοσίευμα το οποίο επικαλείται δήλωση του Malcolm H. Wiener, ειδικού στην αιγαιακή προϊστορία, πρόκειται για «ένα από τα σπουδαιότερα αριστουργήματα τέχνης στο Αιγαίο που μπορεί να συγκριθεί με μερικά σχέδια του Μιχαήλ Αγγέλου στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης». Ακολουθεί η συνέντευξη με τους δυο ανασκαφείς:

Ε.: Μιλήστε μας για το σφραγιδόλιθο, την απεικόνιση και τη σημασία του. Γιατί το αμερικανικό άρθρο μιλάει για σχέση με ομηρικές σκηνές;

Iliad, Book VIII, lines 245–53, Greek manuscript, late 5th, early 6th centuries AD.

Α.: Η σκηνή απεικονίζει μια μάχη μεταξύ τριών πολεμιστών. Ο ήρωας, που δεν φέρει ασπίδα και φοράει βραχύ περίζωμα, έχει ήδη νικήσει έναν αντίπαλο και είναι έτοιμος να σκοτώσει έναν άλλο. Αν και δεν έχουμε ισχυριστεί ότι η σκηνή σχετίζεται άμεσα με τα έπη του Ομήρου, παραπέμπει σε κάποιες σκηνές μάχης στην Ιλιάδα. Ο σφραγιδόλιθος είναι το πιο έξοχο δείγμα γλυπτικής της Εποχής του Χαλκού που έχει βρεθεί.

Ε.: Γιατί πιστεύετε, σύμφωνα με το άρθρο, ότι ο καλλιτέχνης ήταν μύωπας;

A digitally altered illustration of the seal found in the tomb of the Griffin Warrior. Credit: University of Cincinnati

Α.: Ο δημοσιογράφος των New York Times έκανε αυτή την εκτίμηση, επειδή το αντικείμενο είναι τόσο μικρό και με τόση λεπτομέρεια επεξεργασμένο. Ο σφραγιδόλιθος έχει μήκος μόλις 3,5 εκατοστά και θα ήταν τρομερά δύσκολο να δημιουργήσεις ένα έργο με τόση λεπτομέρεια πάνω σε τόσο μικρή και σκληρή επιφάνεια.

Ε.: Γνωρίζετε με ποιον τρόπο έγινε η χάραξή του και αν χρησιμοποιήθηκαν μεγεθυντικοί φακοί;

Α.: Το πρόβλημα είναι ότι δεν ξέρουμε πώς χαράχθηκαν αυτοί οι σφραγιδόλιθοι. Δεν έχουν βρεθεί μεγεθυντικοί φακοί ως τώρα, ούτε στην Κρήτη ούτε στην ηπειρωτική Ελλάδα. Όμως είναι πολύ δύσκολο να φανταστούμε κάποιος να χάραξε κάτι με τόση λεπτομέρεια με γυμνό μάτι.

Ε.: Ποιος ήταν ο τόπος προέλευσης του σφραγιδόλιθου;

Α.: Πιστεύουμε ότι δημιουργήθηκε τη Νεοανακτορική εποχή στην Κρήτη και όχι στην ηπειρωτική Ελλάδα. Από όσο γνωρίζουμε, οι Μυκηναίοι δεν κατείχαν την τεχνολογία για να παράγουν τέτοια αριστουργήματα.

Ε.: Τι άλλο περιμένουμε από τους θησαυρούς του τάφου στην Πύλο;

Α.: Υπάρχουν πολλοί θησαυροί που ετοιμάζουμε για δημοσίευση, μεταξύ των οποίων δύο χρυσά κύπελλα και ένα ξίφος με χρυσό χείλος. Υπάρχουν πάρα πολλά αντικείμενα που χρειάζονται συντήρηση, η οποία είναι μια πολύ χρονοβόρα και δαπανηρή διαδικασία. Έχουμε μερικούς από τους καλύτερους Έλληνες συντηρητές που μας βοηθούν σε αυτό το τεράστιο έργο.

Ε.: Πόσα σφραγιδόλιθοι βρέθηκαν συνολικά;

Left: The limestone-encrusted sealstone was discovered lying face-down near the right arm of the Griffin Warrior. Courtesy of The Department of Classics, University of Cincinnati;  Right: Due to the seal’s small size and veining on the stone, many of the miniature details are only clearly visible via photomicroscopy. Courtesy of The Department of Classics, University of Cincinnati

Α.: Ήταν πάνω από 50, αλλά αυτός είναι μακράν ο καλύτερος. Δεν υπάρχει όμοιός του.

UC archaeologist Shari Stocker stands at the site of the Griffin Warrior, a 3,500-year-old tomb in southern Greece. Credit: University of Cincinnati

Υπενθυμίζεται ότι το καλοκαίρι του 2015 η σκαπάνη των Τζακ Ντέιβις και Σάρον Στόκερ έφερε στο φως έναν ασύλητο, πλούσια κτερισμένο, λακκοειδή τάφο, πλησίον του μυκηναϊκού ανακτόρου του Νέστορα, στον Άνω Εγκλιανό, στη Χώρα του Δήμου Πύλου-Νέστορος. Όπως είχε αναφέρει τότε το ΥΠΠΟΑ, ο τάφος, ο οποίος ανήκε σε πολεμιστή, χρονολογείται περίπου το 1500 π.Χ. (Υστεροελλαδική ΙΙ περίοδος) και αποτελεί την πιο εντυπωσιακή περίπτωση επίδειξης προϊστορικού πλούτου σε ταφικά μνημεία της ηπειρωτικής Ελλάδας, που έχει έρθει στο φως τα τελευταία 65 χρόνια.

A specialized team reconstructed the face of the Griffin Warrior by layering facial tissue over his skull.  Credit: University of Cincinnati

Ένα χρόνο πριν, τον Οκτώβριο του 2016, οι ανασκαφείς δημιούργησαν πάλι αίσθηση, όταν κατά τη διάλεξή τους στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών της Αθήνας είχαν παρουσιάσει το πρόσωπο του «ενοίκου» του τάφου, όπως είχε ανασυσταθεί από τα οστά του κρανίου του: Ένας όμορφος άνδρας, με μακριά μαύρα μαλλιά, περίπου 30-35 ετών. «Τον έχουμε αποκαταστήσει με μακριά μαύρα μαλλιά, με βάση την αναπαράσταση πολεμιστή που βρέθηκε σε μία σφραγίδα στον τάφο και η οποία θα δημοσιευτεί του χρόνου», είχε αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ τότε η κα Στόκερ, προαναγγέλλοντας την εντυπωσιακή ανακάλυψη.

Το ανασκαφικό πρόγραμμα στην Πύλο, υπό τους δύο ανασκαφείς, διεξήχθη από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών κατόπιν άδειας του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Όλες οι εργασίες διενεργήθηκαν υπό την άμεση εποπτεία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας. Στο πρόγραμμα συμμετείχαν 45 αρχαιολόγοι, εξειδικευμένοι επιστήμονες και φοιτητές διαφόρων εθνικοτήτων από πολλά πανεπιστήμια του εξωτερικού.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ - Jack L. Davis, Sharon R. Stocker. The Lord of the Gold Rings: The Griffin Warrior of PylosHesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, 2016; 85 (4): 627 DOI: 10.2972/hesperia.85.4.0627






Εντοπίστηκε το πρώτο άστρο-ζόμπι! Astronomers discover a star that would not die

Αν και έχουν συμβεί σε αυτό τουλάχιστον δύο εκρήξεις σουπερνόβα το άστρο φαίνεται ότι δεν καταστρέφεται. Supernova discovery challenges known theories of the death of stars. Artist's impression of a supernova explosion. Credit: European Southern Observatory/M. Kornmesser

Χιλιάδες εκρήξεις υπερ-καινοφανών αστέρων (σούπερ-νόβα) έχουν παρατηρηθεί μέχρι σήμερα, καθώς τα συγκεκριμένα άστρα ολοκληρώνουν τη ζωή τους με βίαιο τρόπο. Όμως, για πρώτη φορά οι αστρονόμοι ανακάλυψαν μια αξιοσημείωτη εξαίρεση: ένα άστρο που αρνείται να πεθάνει, καθώς εξερράγη τουλάχιστον δύο φορές σε διάστημα μερικών δεκαετιών, κάτι που αποτελεί «παραφωνία» σε σχέση με τις έως τώρα θεωρίες για τις κοσμικές καταστροφές αυτού του είδους.

H ανακάλυψη 

An international team of astronomers led by Las Cumbres Observatory has found a remarkable object in a nearby galaxy: a star that exploded multiple times over a period of more than 50 years. The finding, published by the journal Nature, completely confounds existing knowledge of a star’s end of life. Artist’s impression of a Type II supernova. Image credit: NASA / ESA / G. Bacon, STSci

Η έκρηξη σούπερ-νόβα που έλαβε την κωδική ονομασία iPTF14hls βρίσκεται σε απόσταση περίπου 500 εκ. ετών φωτός από τη Γη στην κατεύθυνση του αστερισμού της Μεγάλης Άρκτου. Η έκρηξη είχε αρχικά ανακαλυφθεί το 2014 και έμοιαζε με μια τυπική περίπτωση.  Η ανάλυση έδειξε ότι το παρατηρούμενο γεγονός αντιστοιχούσε σε μια έκρηξη σουπερνόβα τύπου ΙΙ-Ρ και όλα τα σχετικά με την ανακάλυψη φαίνονταν κανονικά. Όμως μετά από μερικούς μήνες, οι αστρονόμοι παρατήρησαν κάτι που δεν είχαν ξαναδεί: ο υπερκαινοφανής αστέρας που είχε γίνει στο μεταξύ αχνός, έγινε και πάλι φωτεινός. Συνήθως μια τυπική έκρηξη σούπερ-νόβα ξεθωριάζει στον ουρανό μέσα σε 100 περίπου μέρες.

An image taken by the Palomar Observatory Sky Survey reveals a possible explosion in the year 1954 at the location of iPTF14hls (left), not seen in a later image taken in 1993 (right). Supernovae are known to explode only once, shine for a few months and then fade, but iPTF14hls experienced at least two explosions, 60 years apart. Credit: Adapted from Arcavi et al. 2017, Nature. POSS/DSS/LCO/S. Wilkinson

Όμως η συγκεκριμένη έγινε διαδοχικά πιο λαμπερή και πιο αχνή, τουλάχιστον πέντε φορές μέσα στην επόμενη διετία. Όταν οι επιστήμονες ανέτρεξαν στα αστρονομικά αρχεία τους, με μεγάλη έκπληξή τους συνειδητοποίησαν ότι ακριβώς στο ίδιο σημείο του ουρανού, είχε γίνει έκρηξη σούπερ-νόβα το 1954. Με κάποιο τρόπο, το εν λόγω άστρο επιβίωσε από εκείνη την έκρηξη, για να εκραγεί ξανά το 2014, και στη συνέχεια να αρχίσει να «αναβοσβήνει».

Οι εκτιμήσεις

iPTF14hls grew bright and dim again at least five times over two years. This behavior has never been seen in previous supernovae, which typically remain bright for approximately 100 days and then fade. Credit: Adapted from Arcavi et al. 2017, Nature. LCO/S. Wilkinson

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Ιάιρ Αρκάβι του Αστεροσκοπείου Las Cumbres Observatory (LCO) και του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στη Σάντα Μπάρμπαρα, έκαναν τη σχετική δημοσίευση στην επιθεώρηση «Nature». Όπως είπε ο Αρκάβι, «η εν λόγω σούπερ-νόβα καταρρίπτει κάθε τι που νομίζαμε ότι ξέραμε γι' αυτές. Είναι το μεγαλύτερο αίνιγμα που έχω συναντήσει στη διάρκεια μια δεκαετίας μελέτης των αστρικών εκρήξεων». Εκτιμάται ότι το άστρο που εξερράγη, είχε μάζα τουλάχιστον 50 φορές μεγαλύτερη από τον Ήλιο. Οι επιστήμονες δεν αποκλείουν να πρόκειται για την πιο ισχυρή έκρηξη σούπερ-νόβα που έχουν δει ποτέ και ίσως το μέγεθος αυτό να εξηγεί την παράξενη συμπεριφορά του φαινομένου. Οι ερευνητές έκαναν λόγο για το πρώτο πιθανό δείγμα ενός «παλλόμενου υπερκαινοφανούς αστέρα» (ένα είδος σουπερνόβα-πάλσαρ), που εκρήγνυται σε διαδοχικές φάσεις, ώσπου η τελική - και φαρμακερή - έκρηξη να μετατρέψει το άστρο σε μαύρη τρύπα. Δεν αποκλείεται πάντως να πρόκειται και για κάποιο άλλο, τελείως άγνωστο έως τώρα φαινόμενο.


Οι αστρονόμοι συνεχίζουν να παρακολουθούν τη σούπερ-νόβα iPTF14hls, που παραμένει φωτεινή τρία χρόνια μετά την ανακάλυψή της. Μεταξύ των ερευνητών είναι ο ελληνικής καταγωγής Γιώργος Λελούδας, του τμήματος Αστροφυσικής του ινστιτούτου Βάιζμαν του Ισραήλ και του Κέντρου Σκοτεινής Αστρονομίας του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης, καθώς επίσης ο ελληνο-αμερικανός αστρονόμος Νικ Κονιδάρης, του Ινστιτούτου Επιστημών Κάρνεγκι των ΗΠΑ. Ο τελευταίος έχει κατασκευάσει ένα όργανο (SED Machine), που αναλύει το φως των σούπερ-νόβα, επιτρέποντας την ταχεία κατηγοριοποίησή τους. Όπως δήλωσε ο Ν.Κονιδάρης, «ποτέ δεν περίμενα ότι το όργανο αυτό θα βοηθούσε στην ανάλυση μιας έκρηξης τόσο παράξενης από ένα τέτοιο άστρο-ζόμπι».

Πηγές: Energetic eruptions leading to a peculiar hydrogen-rich explosion of a massive star, Nature (2017). nature.com/articles/doi:10.1038/nature24030 - http://www.tovima.gr/science/physics-space/article/?aid=914263