Pablo Picasso, Femme en pleurs, Woman in tears, 1937. Την
εμπειρική παρατήρηση όλων μας επιβεβαιώνουν τώρα και οι επιστήμονες, ενώ
εξηγούν την εξελικτική προέλευση του φαινομένου και αναζητούν τρόπους
αξιοποίησής του για να μας... ξεαγχώσουν. Turns out other people’s
stress can change your brain the way real stress does, and now we’re stressing.
Σας
έχει τύχει να είστε ωραίοι και χαλαροί στο γραφείο και να μπαίνει ο συνάδελφος
σαν «σίφουνας» με το στρες να χτυπάει «κόκκινο» και ξαφνικά να νιώθετε και
εσείς - οι μέχρι προ ολίγου ωραίοι και χαλαροί - αγχωμένοι μέχρι τον λαιμό; Ή
να βγαίνετε για ποτό ήρεμοι επιτέλους ύστερα από μια κοπιαστική ημέρα με έναν
φίλο και ο φίλος να είναι τόσο στρεσαρισμένος ώστε τελικά να αισθάνεστε και
εσείς ότι θα σας «πνίξει» (αντί για το αλκοόλ) το άγχος και ότι η ηρεμία σας...
πέταξε μακριά;
Δεν
μπορεί, θα σας έχει τύχει. Ε, αυτό που λίγο-πολύ έχει τύχει σε όλους μας
απέδειξε μόλις πρόσφατα η επιστήμη: ότι δηλαδή το στρες όχι μόνο είναι
μεταδοτικό αλλά ότι επιπλέον προκαλεί αλλαγές στον εγκέφαλο του «αποδέκτη»
αντίστοιχες με εκείνες που προκαλούνται στον εγκέφαλο εκείνου που το μεταδίδει.
Γι' αυτό και προτού περάσουμε στις… αγχωτικές λεπτομέρειες μιας νέας μελέτης
σχετικά με τη μεταδοτικότητα του στρες που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στην
επιθεώρηση «Nature Neuroscience»,
κρατήστε το μήνυμα του επικεφαλής της, καθηγητή στο Τμήμα Φυσιολογίας και
Φαρμακολογίας του Πανεπιστημίου του Κάλγκαρι στον Καναδά και μέλους του
Ινστιτούτου για τον Εγκέφαλο Hotchkiss (Hotchkiss Brain Institute, HBI),
Τζαϊντίπ Μπέινς: Δείτε τα πράγματα
χαλαρά για το καλό το δικό σας αλλά και των γύρω σας!
Πομποί
και δέκτες
Scientists have
discovered that stress transmitted from others can change the brain in the same
way as a real stress does. Jaideep Bains, professor in the Department of
Physiology and Pharmacology, and Toni-Lee Sterley, postdoctoral fellow in
Bains' lab and the study's lead author. Credit: Adrian Shellard, Hotchkiss
Brain Institute
Οι
ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Κάλγκαρι μελέτησαν την επίδραση του στρες σε
ζεύγη αρσενικών και θηλυκών ποντικιών. «Στόχος
μας ήταν να δούμε αν το στρες μεταδίδεται, πώς μεταδίδεται και τι επίδραση
μπορεί να έχει στον εγκέφαλο η πιθανή μετάδοσή του» μας εξηγεί ο καθηγητής
Μπέινς. Για να επιτευχθούν όλοι αυτοί οι στόχοι, οι επιστήμονες προχώρησαν σε
σειρά πειραμάτων: αρχικώς απομάκρυναν ένα ποντίκι από το κάθε ζεύγος και το
υπέβαλαν σε ήπιο στρες προτού το επιστρέψουν στο «ζευγάρι» του. Στη συνέχεια
εξέτασαν σε κάθε ποντίκι την απόκριση ενός συγκεκριμένου πληθυσμού κυττάρων,
των νευρώνων CRH (Cortictropin-Releasing Hormone neurons, νευρώνες έκλυσης
κορτικοτρόπου ορμόνης) οι οποίοι ελέγχουν την απόκριση του εγκεφάλου στο στρες.
«Το πείραμα αυτό αποκάλυψε ότι δίκτυα στον εγκέφαλο τόσο των ποντικιών που
είχαν εκτεθεί σε στρες όσο και των συντρόφων τους στους οποίους μεταδόθηκε το
στρες παρουσίασαν παρόμοιες αλλαγές. Συγκεκριμένα είδαμε ότι οι νευρώνες CRH
των ποντικιών που δεν είχαν εκτεθεί άμεσα στο στρες εμφάνισαν, μετά την επαφή
με τα ποντίκια που είχαν άμεση έκθεση στο στρες, αλλαγές ταυτόσημες με εκείνες
που καταγράφηκαν στα στρεσαρισμένα πειραματόζωα» σημειώνει ο επιστήμονας.
Στη
συνέχεια η ερευνητική ομάδα χρησιμοποίησε οπτογενετικές προσεγγίσεις ώστε να
είναι σε θέση να «ανάβει» ή να «σβήνει» κατά βούληση τους νευρώνες CRH. Οι
επιστήμονες ανακάλυψαν πως όταν αποσιώπησαν τους νευρώνες CRH κατά τη διάρκεια
έκθεσης των ποντικιών σε στρες δεν εμφανίστηκαν αλλαγές στον εγκέφαλο οι οποίες
υπό φυσιολογικές συνθήκες θα λάμβαναν χώρα λόγω του στρες. «Επιπροσθέτως, όταν αποσιωπήσαμε τους
νευρώνες στο δεύτερο ποντίκι το οποίο δεν είχε εκτεθεί το ίδιο σε στρες αλλά
αλληλεπιδρούσε με εκείνο που είχε εκτεθεί σε στρες, παρατηρήσαμε ότι δεν
γινόταν "μετάδοση" του στρες» λέει ο καθηγητής Μπέινς. Ήταν
μάλιστα αξιοσημείωτο πως όταν οι νευρώνες ενεργοποιούνταν με χρήση του φωτός
στο ένα ζώο, ακόμη και με απουσία στρες, τόσο ο εγκέφαλος του ποντικιού που…
φωτιζόταν όσο και εκείνος του συντρόφου του εμφάνιζαν αλλαγές σαν να ήταν παρών
και ο σημαντικός παράγοντας «στρες».
Χτίσιμο
δεσμών
Πώς
γίνεται όμως η μετάδοση του στρες; Ο επικεφαλής της μελέτης εξηγεί: «Ανακαλύψαμε πως η ενεργοποίηση των νευρώνων
CRH προκαλεί την έκλυση ενός χημικού σήματος, συγκεκριμένα μιας φερομόνης, που
λειτουργεί ως "σήμα συναγερμού" από το ένα ποντίκι προς το άλλο. Το
ποντίκι που λαμβάνει το σήμα μπορεί στη συνέχεια με τη σειρά του να
προειδοποιήσει και άλλα μέλη της ίδιας ομάδας σχετικά με το ότι έχει
προκύψει... στρεσογόνος κατάσταση». Κατά τον καθηγητή Μπέινς, αυτή η...
μετάδοση της μετάδοσης των σημάτων του στρες αποκαλύπτει έναν
μηχανισμό-«κλειδί» σχετικά με τη μεταφορά πληροφοριών σε πολλά και διαφορετικά
είδη συμβάλλοντας σημαντικά στον σχηματισμό κοινωνικών δικτύων. «Θεωρούμε ότι πρόκειται για μια ζωτικής
σημασίας διαδικασία που δεν είναι νέα αλλά "προϊόν" της εξέλιξης».
Τα
κοινωνικά δίκτυα που δημιουργούνται σε διαφορετικά είδη - πιθανότατα και στον άνθρωπο
- εμφανίζουν τη μοναδική ιδιότητα να μειώνουν την επίδραση του στρες. Ωστόσο
αυτή η... εκτόνωση της έντασης που προκαλεί το στρες φαίνεται, όπως έδειξαν τα
πειράματα της ομάδας από το Κάλγκαρι, να αποτελεί αποκλειστικώς «θηλυκή
υπόθεση». Τι εννοούμε; Μόνο όταν δύο θηλυκά ποντίκια... έκαναν παρέα η επίδραση
του στρες στους νευρώνες CRH μειωνόταν κατά σχεδόν 50% - ουσιαστικώς δηλαδή η
αλληλεπίδραση του στρεσαρισμένου θηλυκού ζώου με τη... χαλαρή φίλη του έκανε
καλό στον εγκέφαλό του. Δεν φάνηκε να ισχύει το ίδιο μέσα από την αλληλεπίδραση
δύο αρσενικών όμως...
Οικειότητα
διπλής όψεως
Trials suggest
being around stressed people can alter the brain in the same way as when you
are overloaded at work.
Ωραία
όλα αυτά τα ευρήματα στα ζώα, αλλά σημαίνουν κάτι και για εμάς τους ανθρώπους
και τι θα μπορούσε να είναι αυτό; Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Κάλγκαρι
θεωρεί ότι τα αποτελέσματα πιθανότατα αφορούν και τον άνθρωπο. «Και εμείς οι άνθρωποι
"επικοινωνούμε" το στρες μας στους υπολοίπους, κυρίως στους πιο
κοντινούς και οικείους ανθρώπους μας, χωρίς πολλές φορές να το
αντιλαμβανόμαστε. Δεν είναι τυχαίο ότι μελέτες έχουν δείξει πως οι πιο κοντινοί
άνθρωποι ατόμων με διαταραχή μετατραυματικού στρες εμφανίζουν και οι ίδιοι
έντονα συμπτώματα στρες. Από την άλλη πλευρά όμως, η ικανότητά μας όχι μόνο να
αντιλαμβανόμαστε αλλά και να μοιραζόμαστε τη συναισθηματική κατάσταση των άλλων
αποτελεί νευραλγικό κομμάτι του "χτισίματος" των κοινωνικών δεσμών».
Με λίγα λόγια, ουδέν κακόν αμιγές καλού...
Ποια
είναι τα επόμενα βήματα της ερευνητικής ομάδας μετά τα τόσο ενδιαφέροντα
τελευταία ευρήματά της, ρωτήσαμε τον καθηγητή. Εκείνος μάς απάντησε ότι «αναζητούμε τώρα τρόπους σχεδιασμού παρόμοιων
μελετών και σε ανθρώπους ώστε να δούμε πώς ακριβώς γίνεται η μετάδοση του στρες
και στον άνθρωπο. Συγχρόνως, σκεφτόμαστε να μελετήσουμε και την άλλη, την
"καλή όψη του νομίσματος". Αν όντως, όπως πιστεύουμε, μεταδίδεται
εύκολα το στρες μεταξύ ανθρώπων, τι συμβαίνει στον αντίποδα, με τις θετικές
εμπειρίες; Μήπως και αυτές μεταδίδονται εξίσου εύκολα; Και αν όντως συμβαίνει
αυτό, μήπως μπορεί να αποκτήσει ιδιαίτερη αξία στις… αγχωμένες κοινωνίες μας;».
Παράλληλα, σύμφωνα με τον ερευνητή, η καλύτερη κατανόηση της μετάδοσης
πληροφοριών, και ιδιαιτέρως συναισθημάτων, που προσφέρει η νέα μελέτη, μπορεί
να ρίξει φως και σε διαταραχές όπως ο αυτισμός, στον οποίο το άτομο εμφανίζεται
συναισθηματικά και κοινωνικά αποκομμένο από τον περίγυρό του.
Κλείνοντας,
ο καθηγητής επιθυμεί να... μεταδώσει για άλλη μια φορά το μήνυμα ότι «πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας πως το στρες
μας γίνεται εύκολα και στρες των γύρω μας». Γι' αυτό, θα συμπληρώσουμε
εμείς, αφού η μετάδοση συναισθημάτων φαίνεται να είναι μάλλον δεδομένη, ας
φροντίσουμε να μεταδίδουμε κάτι άλλο λιγότερο αγχωτικό. Ας πάμε λοιπόν - και
μέρες που είναι - με το μήνυμα... χαμογελάτε, είναι μεταδοτικό!
Πηγές:
Toni-Lee Sterley, Dinara Baimoukhametova, Tamás Füzesi, Agnieszka A. Zurek,
Nuria Daviu, Neilen P. Rasiah, David Rosenegger, Jaideep S. Bains. Social
transmission and buffering of synaptic changes after stress. Nature
Neuroscience, 2018; DOI: 10.1038/s41593-017-0044-6 - http://www.tovima.gr/science/article/?aid=962360
