Γεωλογικά γλυπτά στο... μικροσκόπιο. Researchers figure out how oddly shaped sandstone landform structures come about

Έργα της βαρύτητας οι εντυπωσιακές αψίδες από ψαμμίτη, στο Εθνικό Πάρκο Αψίδων στη Γιούτα των ΗΠΑ. Στην εικόνα, το εμβληματικό «Delicate Arch» στο Εθνικό Πάρκο Αψίδων στις ΗΠΑ. Delicate Arch, Arches National Park, Utah, USA. Credit: Jaroslav Soukup

Εκατοντάδες χιλιάδες τουρίστες επισκέπτονται κάθε χρόνο το «Εθνικό Πάρκο Αψίδων», μια περιοχή της πολιτείας Γιούτα με περισσότερες από 2.000 μνημειώδεις αψίδες από ψαμμίτη. Οι σχηματισμοί αυτοί πιστεύεται ότι δημιουργήθηκαν λόγω της διάβρωση των εύθρυπτων πετρωμάτων από το νερό και τον αέρα. Όμως τα τελευταία πειράματα δείχνουν ότι πρόκειται στην πραγματικότητα για γλυπτά της βαρύτητας.

Αψίδες προς... ανάλυση

Double O Arch storm composite, Devil’s Garden, Arches National Park, Utah, USA. Credit: Michael Atman

Ερευνητές από τις ΗΠΑ και την Τσεχία ήταν περίεργοι να κατανοήσουν πώς ο ψαμμίτης, ένα μάλλον σαθρό πέτρωμα από κόκκους άμμου που συγκρατούνται χαλαρά μεταξύ τους μπορεί να σχηματίζει πανύψηλες κατασκευές που δεν καταρρέουν από το ίδιο τους το βάρος.

Μετέφεραν λοιπόν στο εργαστήριο δείγματα ψαμμίτη από ένα ορυχείο στην Τσεχία στο οποίο οι εργασίες εξόρυξης οδήγησαν στον αυθόρμητο σχηματισμό αψίδων.

Στο βίντεο του Nature, τα πειράματα της μελέτης σε γρήγορη κίνηση. Hydrologists have found an explanation for how fantastical arch structures can form in sandstone (see link above). To validate their model, the team also performed lab experiments. They exposed 10-centimeter blocks of sandstone from a Czech quarry to erosion by water. The push of gravity distributed itself unevenly, which led to the formation of pillars (one in the first experiment, two in the second) that lasted longer than the surrounding material. The first sequence is a continuous recording of about 90 minutes, accelerated by 200x. The second is accelerated 100x in the first half, followed by two cuts, and the process lasted just over an hour.

Όταν τα δείγματα βυθίστηκαν σε νερό, ο ψαμμίτης διαλύθηκε αμέσως. Όταν όμως βυθίστηκαν με βάρη τοποθετημένα πάνω τους, η τάση που ασκούσε το βάρος στους κόκκους άμμου διατήρησε τη δομή σταθερή, αναφέρει η ερευνητική ομάδα στην επιθεώρηση «Nature».

Το εντυπωσιακό είναι ότι οι κατακόρυφες τάσεις που ασκεί η βαρύτητα μέχρι τη βάση του σχηματισμού δεν κατανέμεται ομοιόμορφα στον ψαμμίτη. Οι περιοχές που δεν δέχονται τάση παρατηρήθηκαν να καταρρέουν και να αφήνουν πίσω τους σχηματισμούς που θυμίζουν τα φυσικά μνημεία του Εθνικού Πάρκου Αψίδων.

Το μεγαλύτερο αξιοθέατο του πάρκου, μέσα στην κοιλάδα του ποταμού Κολοράντο στις ΗΠΑ, είναι το λεγόμενο «Delicate Arch», ή «Λεπτεπίλεπτη Αψίδα», ένα γεωλογικό γλυπτό ύψους 20 μέτρων.

Rock pillars, together with rock arches, alcoves and pedestal rocks are decorating sandstone landscape with underlining intricate concept design. Physical and numerical modelling, and field observations of locked sands and sandstone formations reveal aspects of the natural self-organizing engineering. Cueva Colibri – Sistema Brewer, Churí tepui, Venezuela. Credit: Libor Lanik

Εδώ και χιλιάδες χρόνια η βαρύτητα επιβραδύνει τη διάβρωση αυτών των επιβλητικών σχηματισμών, δεν αρκεί όμως για να την σταματήσει εντελώς: πάνω από 40 αψίδες έχουν καταρρεύσει στο πάρκο από το 1970.

Χτυπώντας καμπάνες στην Απείραθο. Banging Bells in Apirathos

Το παράξενο χωριό που χτίζει και υφαίνει, στιχουργεί, τραγουδά και χορεύει. Το παράδοξο χωριό με τους σκληροτράχηλους ασμυριγλάδες, τους αεράτους βοσκούς. Το περίεργο χωριό με τους εκατοντάδες δημιουργούς, μύστες και ιεροφάντες της τέχνης, της επιστήμης, του πολιτισμού, της κοινωνίας και της ζωής.

Η Απείρανθος ή «τ’ Απεράθου», όπως την αποκαλούν οι Ναξιώτες, είναι κτισμένη στους πρόποδες του βουνού Φανάρι, σε υψόμετρο 600 μέτρων. Απέχει 28 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα του νησιού.

Apiranthos, or “t’Aperathou” in local speech, is built at the foot of Mt. Fanari, at 600m above sea level and 28km from main town Chora.

Η Απείραθος ξεχωρίζει από τα άλλα χωριά της Νάξου στο γλωσσικό ιδίωμα, τα ήθη και τα έθιμα, καθώς οι κάτοικοί της θεωρείται ότι προήλθαν από άλλες περιοχές (Κρήτη, Μικρά Ασία κ.ά.).

Its inhabitants are considered to have largely come from other areas (e.g. Crete, Asia Minor) and Apiranthos’s local language idiom, mores and customs are quite distinct from other Naxos villages. 

Ενετικοί πύργοι, όμορφα παλιά διώροφα σπίτια, μαρμάρινα καλντερίμια με καμάρες, γραφικές πλατείες με καφενεία και η ποιητική διάθεση των Απεραθιτών, δημιουργούν μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα που σπάνια συναντάται στον κυκλαδικό χώρο. 

Στον κεντρικό δρόμο της Απειράνθου θα συναντήσετε την Παναγία που φέρει το όνομα του χωριού. Κτισμένη τον 18ο αιώνα δεσπόζει με την επιβλητική της παρουσία. Περίτεχνο το μαρμάρινο καμπαναριό και το τέμπλο της καθώς και οι εικόνες μες στο ναό.

Ένας θρύλος σχετικά με την εικόνα της Απεραθίτισσας αναφέρει ότι η εικόνα ξεβράστηκε κατά τη Βυζαντινή περίοδο, στην παραλία του Αζαλά. Εκεί, τη βρήκε ένας Απεραθίτης βοσκός και την πήρε στους ώμους του να τη φέρει στο χωριό.  Σε δύο σημεία της διαδρομής, η εικόνα κατέβηκε από τον ώμο του βοσκού ως εκ θαύματος. Ήταν τα μέρη όπου η Παναγία επέλεξε να χτιστούν αντίστοιχα η εκκλησία της Πυθαδαριώτισσας και του Σταυρού της Ράχης. Όταν έφτασαν στο χωριό, ο βοσκός τοποθέτησε την εικόνα μέσα στην Πρωτόθρονο, την πρώτη εκκλησία που υπήρχε στη θέση του σημερινού Δημοτικού σχολείου. Την άλλη μέρα το πρωί η εικόνα βρίσκονταν στη θέση που είναι σήμερα ο κεντρικός Ναός της Παναγίας. Το γεγονός αυτό θεωρήθηκε θεϊκό σημάδι, για το σημείο το οποίο έπρεπε να χτιστεί εκκλησία.

Σήμερα η πλακόστρωτη αυλή της φιλοξενεί συχνά τα πανηγύρια των κατοίκων και τον Δεκαπενταύγουστο ο εορτασμός της γίνεται με λαμπρές εκδηλώσεις. Στο χώρο της εκκλησίας στεγάζεται το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας.

Panagia (Virgin Mary) Aperathitissa church, named after the village, is located on its main street. Built in the 18th century, it has an imposing presence. The church’s marble bell tower, altar screen, and icons inside are all works of intricate detail. Legend has it that an icon depicting the Virgin Mary appeared at the nearby Azalas beach during Byzantine times. It was found there by a local shepherd who carried it back to the village. 

According to the legend, the icon lifted itself twice from the shepherd’s shoulders to descend on spots chosen by Virgin Mary. Two churches –Pythadariotissa and Stavros Rachis- were subsequently built at these respective locations. Once back at the village, the shepherd placed the icon inside its original church, Protothroni, located where the primary school nowadays stands. The following day, the icon was found to have moved to the spot where the Panagia church stands today. The incident was interpreted as being a divine message, making the construction of a church there imperative. 

These days, its stone-paved yard often hosts local traditional celebrations, while the church stages a major feast of its own every August 15, marking the Assumption of the Virgin. The Natural History Museum is housed at the church.

Οι Απεραθίτικοι ανεμόμυλοι είναι οι κλασικοί κυκλαδίτικοι ανεμόμυλοι με τις δώδεκα αντέννες. Είναι ερειπωμένοι ή σχεδόν ερειπωμένοι, εκτός από τον μύλο του Φραντζέσκου που ανακατασκευάσθηκε και που μπορεί να λειτουργήσει μόλις αρματωθεί με πανιά.

Εντυπωσιακός είναι ο Πύργος του Ζευγώλη (17ος αι.), χτισμένος πάνω σε βράχο στην είσοδο του χωριού. Από εκεί ξεκινάτε την περιήγησή σας στους δρόμους του χωριού που είναι στρωμένοι με μαρμαρόπλακες, πριν καταλήξετε στην κεντρική πλατεία με τα καφενεία.

Venetian towers, pretty, old two-storey houses, marble paved alleys with arches above them, picturesque squares and the poetic disposition of Apiranthians combine to create a rare atmosphere in the Cycladic islands. 

Ένας σεμνός χώρος στον κεντρικό πεζόδρομο της Απειράθου στεγάζει τα σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα της ευρύτερης περιοχής. Το Αρχαιολογικό Μουσείο Απειράθου ιδρύθηκε στη δεκαετία του 1960 με πρωτοβουλία των κατοίκων του χωριού φιλοξενώντας αρχικά την αρχαιολογική συλλογή του Μιχάλη Μπογδάνη. 

Στη συνέχεια εμπλουτίστηκε από τα ευρήματα των ανασκαφών στην περιοχή, αλλά και από τα ευρήματα των ίδιων των κατοίκων στα κτήματά τους κατά τη διάρκεια γεωργικών εργασιών. Περιλαμβάνει μαρμάρινες καντήλες και κρατηρίσκους της Πρωτοκυκλαδικής Περιόδου (3000-2700 π.Χ.), κυκλαδικά ειδώλια και αγγεία, γλυπτά, αρχιτεκτονικά μαρμάρινα μέλη, εργαλεία, όπλα κ.ά.

Τα σπουδαιότερα εκθέματά του, λόγω της σπανιότητας τους, θεωρούνται οι δέκα λίθινες πλάκες με βραχογραφήματα σκηνών της καθημερινότητας, που βρέθηκαν στην Κορφή τ’ Αρωνιού, έναν παραλιακό λόφο στα ανατολικά της Νάξου, όπου σύμφωνα με τους αρχαιολόγους υπήρξε μικρό ιερό και παρατηρητήριο.

A modest establishment in Apiranthos’s main street hosts the most important archaeological finds of the area. The Apiranthos Archaeological Museum was founded by a local initiative in 1960, initially hosting the collection of Michalis Bogdanis.  

It was later enriched with the discoveries of excavations in the area and the finds of local farmers while they tilled their land. The exhibits include oil lamps and small receptacles of the Proto-Cycladic period (3000-2700 BC), Cycladic idols and vessels, sculptures, parts of marble architectural structures, tools, weapons etc.

The most important exhibits, due to their rarity, are considered the 10 stone slabs with rock drawings of scenes of everyday life, found at Korfi t’Aroniou –a hill overlooking the eastern coast of Naxos, where archaeologists believe that there was a small sanctuary and a watch tower.

The entrance to the village features the impressive Zevgolis Tower (17th century), built on a rock. It is also the starting point for a tour of the marble-strewn alleyways, before you end at the square with the cafes.

Την Απείραθο της Νάξου όταν την αντικρύζεις από μακριά εντυπωσιάζεσαι από την θωριά της. Σκαρφαλωμένο στα ριζά του βουνού Φανάρια, μοιάζει σαν ανηφορίζει προς τα πάνω, σαν να αναζητά να αναίβει πιο ψηλάγια ν’ αγναντέψει καλύτερα την θάλασσα του Αιγαίου.

Και όταν ο επισκέπτης επισκευθεί το χωριό και συναντήσει τους Απεραθίτες και τις Απεραθίτισσες, θα παραξενευτεί όταν τους ακούσει να μιλούν μεταξύ τους, γιατί το Απεραθίτικο γλωσσικό ιδίωμα από την ιδιοτυπία της μουσικότητάς του, την περίεργη φθογγολογική εκφορά αλλά και από τις ίδιες τις λέξεις, είναι δύσκολο να το κατανοήσει.

Ο οικισμός, τα σπίτια του, οι ρύμνες του, ο πολεοδομικός του ιστός. Η αρχιτεκτονική του υφή, που ανήκει αναμφισβήτητα στην Κυκλαδική, αλλά έχει και τα δικά της τ Απεραθίτικα γνωρίσματα, όπως είναι  οι ανεφανοί, οι παραστιές και τα εσωτερικά παράθυρα, οι πλακόστρωτες ρύμνες, οι σέντζοι απ έξω απ τα σπίτια και οι συγκοπές στους κομούς των καντουνιών.

Photo credit: Konstantinos Vakouftsis